2.8. Еңбекті қорғау.

2. 8. Ең бекті қ орғ ау.

2. 8. 1 Ө ндірісіндегі қ ауіп пен зиянның негізгі тү рлері

Негізінен алып қ арағ анда, дә некерлеу жұ мыстарын орындауда 1000А жоғ ары кү штегі электр тоғ ын, 24 – 380 В дейінгі кернеуді пайдаланады, жә не сонымен қ атар оттек пен қ ысымдағ ы жанғ ыш газдар қ олданылады. Ө ндіріс орындарында, арнайы генераторларда ацетилен алуда ү лкен қ ауіп бар. Негізінен металлды кесуде, кесінді орнынан ү лкен мө лшерде металл мен қ алдық шашырандысы ұ шады. Осының барлығ ы дә некерлеу жұ мысының орнын ү лкен қ ауіпқ а соқ тырады.

Дә некерлеу жұ мысының орны ауаның дә некерлеу аэрозолімен ластанады, оның қ ұ рамына ә р тү рлі металл мен газ оксидтері кіреді, олар адам ағ засына ө те зиян.

Ө ндірісте электр доғ алы дә некерлеу мен болатты балқ ытудамарганец оксиді бө лінеді, жә не де электрод пен флюсты қ олдануда, олардың қ ұ рамына марганец қ оспасы енеді. Адам ағ засына дем алу мү шесі мен ас қ орту арқ ылы марганец оксидтері, ө мірлік ауыруғ а, ал жоғ арғ ы концентрацияларда – қ атты улануғ а ә келеді. Уланудың себепкерлері бас ауыру, бас айлану, тамақ тың ауыруы, аяқ ауыруы. Хром оксидтері электр доғ алы дә некерлеумен болатты аустенитті электродпен балқ ытуда бө лінеді. Ағ зағ а дем алу мү шесі арқ ылы тү сіп, аз концентрациядағ ы хром оксидтері мұ рынның ішкі қ абатын тітіркендіреді, тұ мау туғ ызады, біраз қ ан кетуі мү мкін. Улану, ә детте бас ауру мен ә лсіздіктен басталады.

Кремний диоксиді дә некерлеу доғ асының аэрозолінде болады, кремний мен оның қ осылыстары электродтық жабылым мен флюсте дем алу мү шесіне ә серін тигізіп, силикоз тудырады. Силикоздың себепкерлері – ентігу, кеуденің қ ысуы, қ ұ рғ ақ жө тел.

Дә некерлеу аэрозолдегі форлы қ осылыстар қ ұ рамында фтор бар электродтар мен флюспен дә некерлеуде туады. Дем алу мү шесіне тү сіп фторлы су тек дем алу жолдарының жоғ арғ ы қ абатын қ атты зақ ымдайды.

Электродтардың рутилды қ абатынан келетін диоксид тү рінде дә некерлеу аэрозолінде титан болады. Осындай электродтар дә некерлеуде шаң тудырады, бірақ онда токсинді элементтер аз.

Ө ндірісте угар газы кө міртекті заттарды жартылай жандырғ анда кез – келген жерде болады, жә не де кальций корбидін сумен қ осуда ацетиленді генераторларда бар. Оның ауадағ ы қ алыпты концентрациясы 30 мг/м²қ ұ райды. Угар газының жоғ арғ ы концентрациясы улануғ а ә келеді, оның себепкерлері – бас ауру мен талып қ алу.

Ал азот оксидтері дә некерлеу доғ асында жә не газбен жалынмен металлдарды ө ң деуде болады. Дем алу органдарына тү сіп – азот қ ышқ ылын тудырады, ө кпені зақ ымдандырады. Уланудың себепкерлері – дем алу жолдарының тітіркенуі, бас айналу мен талып қ алу.

Электр доғ алы дә некерлеуде жә не балқ ытуда азон туады, инертті газдар маң ында. Оның ауадағ ы қ алыпта концентрациясы 0, 1 мг/м³. Улануғ а тә н сипаттамалар – ауыз қ ұ рғ ақ тығ ы, жө тел мен асқ азанның батуы.

Ацетилен – сумен араластырғ андағ ы кальций корбидінен алынатын газ. Таза ацетиленнің тиісті концентрациясы болады, ол адам ағ засына зиян емес. Концентрация жоғ арлағ анда акамен араласып адамды тұ ншық тырады.

Фосфорлы сутегі (фосфин) – бұ зылғ ан иісі бар тү ссіз газ, ө те улы зат, нерв жү йесіне ә сер етеді, зат алмасуын бұ зады, қ ан айналым мү шесін, дем алу мү шесі, бү йрек пен бауырғ а зиян келтіреді. Уланудың негізгі сипаттамалары – кеуде ауруы, тұ ншығ у, желкедегі аурулар жә не бас айналу. Цинк булары мен оксидтері дә некерлеуде жә не мыс цинкты балқ ытуда туады, жә не де цинкті қ ұ рамдағ ы боялу бө лшектерде болады. Концентрациядан асуда улануғ а ә келеді.

Қ орғ асын булары мен оксидтері машина бө лшектердің газды дә некерлеуде, қ орғ асын қ олданумен бояу немесе оның неорганикалық қ осылымдары. Уланудың сипаттары – ауызда металлдың дә мі, бас ауру жә не ә лсіздік. Қ орғ асынмен улануды алдын алуда дә некерлеушінің жеке гигиенасының маң ызы ү лкен. Тамақ ты жұ мыс орнында сақ тау, тамақ тану мен темекі тартуғ а болмайды.

Кө з зақ ымдау қ аупі мен кү йіп қ алу мү мкіндігі бар. Қ орғ анысы жоқ электр доғ аның жарығ ы 1, 6 * 10⁸кд/м² жоғ ары емес қ абылдай алады. Кө зге ультра кү лгін мен инфрақ ызыл сә улелері теріс ә сер етеді. Олар кө здің қ абық шасының ө ршуін тудырады, егер жарақ ат алу кө зінен 1м дейін қ ашық тық та 10..... 30 с уақ ытта болса сә уле алу жарақ атының нә тижесі - кө здің батып ауыруы.

Қ орғ алмағ ан денеде қ ызару, кү йіп қ алу қ аупі бар, ол жарақ ат алу кө зінен қ андай қ ашық тық та болуына байланысты

Зиянды заттар болса, жә не олар қ ысымда, газ, ауа жә не т. б. толтырылу орындарында, мысалы кернеуде болса, жұ мыс істеуге тыйым салынады. Дә некерлеу жұ мыстарын ауыспалы сатыларда жү ргізуге болмайды.

Жұ мыс орны ө рт сө ндіргіш қ ұ ралдарымен жабдық талуы тиіс (ө рт сө ндіргіш немесе қ ұ ммен жә шік, кү рек, шелекпен су).

Электр дә некерлеу жұ мыстары. Бір постты дә некерлеу тоғ ының кө здерінің арасындағ ы ө ту орындарының бойы 0, 8м тө мен емес, кө п посттылар арасы – 1, 5м тө мен емес. Дә некерлеу иоғ ының кө здерінен қ абырғ ағ а дейінгі ара қ ашық тық 0, 5м тө мен болмауы тиіс.

Дә некерлеу трансформаторлар топтарының арасындағ ы ө ту орнының ені 1м тө мен емес болуы дұ рыс. Бір топта тұ рғ ан дә некерлеу трансформаторлардың арасы 0, 1м тө мен емес, ал дә некерлеу трансформаторы мен ацетиленді генератор арасы – 3м тө мен болмауы дұ рыс.

Дә некерлеу тоғ ының реттегішідә некерлеу трансформаторының қ асында немесе оның ү стінде орналасуы мү мкін. Дә некерлеу трансформаторының реттегіштің ү стіне орналасуы дұ рыс емес.

Дә некерлейтін бұ йым мен дә некерлеу тоғ ының кө зін қ осатын кері сымның орнына, болат шинасы болуы мү мкін, егер оның қ имасыжылыту кезінде дә некерлеу тоғ ы ө туде қ ауіпсіздік туғ ан жағ дайда. Жеке элементтерді қ осу болт, струбцин, немесе қ ысқ ыш арқ ылы қ олданады. Дә некерлеу жұ мысын жауын – шашында, кар жаууда, электр жабдық тарының ү стінде қ алқ ан болмаса, жұ мыс істеуге болмайды.

Жоғ арыда жұ мыс істейтін электр дә некерлеушілердеарнайы электродтар ү шін сө мке мен жанғ андарды жинау ү шін жә шікпен қ амтамасыз ету кажет. Жанғ андарды шашпау қ ажет.

Дә некерлеуші ылғ ал жерлерде қ ұ рғ ақ тө сем мен диэлектрлік кілемше болуы тиіс.

Электр дә некерлеу жұ мыстарда дә некерлеуші жә не оның кө мекшілері жеке қ орғ аныс қ ұ ралдарды қ олдану тиіс: қ орғ аныс каскасы, тү ссіз шынылы кө зілдірік, қ олғ ап, галеш немесе кілемше, тізеге жә не иық қ а жабқ ыштар.

Газбен дә некерлеуші жұ мыстар. Баллондарды оттегі мен бірге жанғ ыш газ жә не кальций корбид, бояу мен майдан тұ ратын баллонмен бірге бір орындарда сақ тау дұ рыс емес. Бос баллондарды газбен толтырылғ ан баллондардан алыс ұ стау қ ажет. Баллондарды арнайы арбашаларда немесе басқ а қ ұ рылымдарда орналастыру қ ажет. Баллондарды қ олда немесе иық та ұ стау қ ауіпті. Электр тоғ ымен жарақ ат алу қ ауіпі. Адам ү шін 1мА кіші электр тоғ ының кү ші қ ауіпсіз болып саналады. Электр тоғ ын ө ткізуге кедергі жасайтын негізгі элемент – ол адамның терісі. Терінің кедергісі тө мендейді, егер тоқ ө ткізгіш бө ліктермен байланыс жасау кө лемі ұ лғ айса, тү йісу орнында жарақ ат болса жә не т. б.