2.5. Ақауларды анықтау және сапаны бақылау

Бө лшектерді пісіру кезінде пайда болатын меншікті кернеулердің аумағ ын жә не сонымен байланысты деформацияларды едә уір азайтуғ а болады, ол ү шін келесі талаптарды орындау қ ажет:

1. Пісірілетін бө лшектердің қ ұ рылымын дү рыс таң дап алу.

2. Бө лшектерге пісіру жіктерін ұ тымды орналастыру.

3. Бө лшектерді қ ұ рау мен пісірудің сә йкес ә дістерін қ олдану жә не тә сілдерді пайдалану.

4. Пісірудің жылулық режимін дұ рыс таң дап алу.

5. Пісіру жіктерін дұ рыс жү йелілікпен орындау.

6. Пісіруде алдын ала жә не ілесе жү руші қ ыздыруды пайдалану.

7. Бө лшектерді механикалық жә не жылулық тү зетімдерге ұ шырату.

8. Пісіруден кейін бө лшектерді термиялық ө ң деу.

Аталғ ан талаптарды орындау бө лшектердегі меншікті кернеулермен деформацияларды толығ ымен жоюғ а немесе қ ұ рылымдардың беріктілігі ү шін оларды қ ауіпсіз болатындай кішірейтуге мү мкіндік береді.

Пісіру жағ дайындағ ы деформациялар мен кернеулерді азайту мақ сатында тө мендегідей жалпы кепілдемелермен жетекшілік жасауғ а болады.

1. Пісіру қ ұ рылымдары ү шін ауада қ ату жағ дайында шың далуғ а бейім емес жә не жіктердің жеткілікті тү рде иілгішті (омырылғ ыш емес) металын беретін негізгі металл мен электродтың таң баларын қ олдану.

2. Ә сіресе соқ қ ы жә не дірілдер жағ дайында жұ мыс істейтін қ ұ рылымдарда пісіру жіктерінің ү лкен мө лшері мен олардың бір-бірімен қ иылысуын болдырмау, сондай-ақ тұ йық талғ ан контурда қ ысқ а жіктерді қ олданбау, ө йткені мұ ндай жерлерде меншікті кернеулердің концентрациясы (шоғ ырлануы) болмай қ оймайды.

3. Егер бұ л мү мкін болса, қ ұ рылмаларда қ аттылық қ ырларының симетриялыорналасуын пайдалану.

4. Бастырмалар мен байламдарды қ олдануды шектеу.

5. Мү мкіндігінше тү йістірме жіктер қ олдану, ө йткені олар кернеулердің ө те аз шоғ ырлануын береді.

6. Дайын тү йіндерді кейінгі пісіру арқ ылы қ ұ рылымдарда бө лімдік жасауды енгізу, сондай-ақ кү рделі кескін ү йлесімді тү йіндерге арналғ ан штампталғ ан жә не қ ұ йылғ ан бө лшектерді пайдалану. Бұ л жағ дайда пісіру тү зілген, жекелеген бө лшектердің арасындағ ы қ атты байланыстардың қ олайсыз ық палдары азаяды.

7. Пісірудің ү лкен жылдамдығ ын беретін, табақ тардың арасындағ ы аз саң ылауларды талап ететін, жіктердің біршама біркелкі қ атуына себепші болатын, флюспен жартылай автоматты жә не автоматты пісірулердің ә дістерін қ олдану керек.

8. Пісірудің берілген дә лдігін жү зеге асыруғ а жә не біркелкі қ имадағ ы жіктерді алуғ а, пісірудің қ ажетті жү йелігін сақ тауғ а бейімдеуші жинаушы-пісіруші тетіктермен контурларды пайдалану. Егер кондуктодың қ ысқ ыштары пісіруде шө гінділерден бө лшектердің қ озғ алуына мү мкіндік берсе, онда бұ л кернеуді тө мендетеді.

9. Пісірудегі негізсіз металдың қ ыздырылуының жылулық режимін дұ рыс тандап алу. Егер пісіру кезінде бө лшектердің еркін қ озғ алысына мү мкіндік болса немесе негізгі металл шың дауғ а бейім болса, онда біршама қ уатты жылулық режимді қ олдану керек. Осымен қ ыздырылатын металдың кө лемі ұ лғ аяды да салқ ындатылуы баяулайды.

Пісіруден кейін салқ ындату жылдамдығ ын азайту ү шін жә не ү лкен қ алың дық тағ ы металдарды пісіру кезіндегі бө лшектердің қ ыздырылғ ан немесе суық бө ліктерінің арасындағ ы температураның айырмашылығ ын азайму ү шін, сондай-ақ қ оршағ ан ортаның тө менгі температурасы жағ дайында пісіргенде бө лшектерді тұ тасымен немесе оның жіктер маң ы аймағ ын алдын ала жә не сә йкес қ ыздыруды қ олдану керек.

Қ ыздыру температурасы металдардың қ асиеттерімен анық талады жә не тө мендегідей болады: болат ү шін 500-600⁰, шойындікі 700-800⁰, алюминий 250-270⁰, қ ола 300-400⁰, 100-200⁰-қ а дейінгі тө менгі температуралық қ ыздыру тө менгі қ оршағ ан температура жағ дайында болатты пісіргенде қ олданылады.

Қ атаң бекітілген бө лшектерді тү йістіре пісіру кезінде аз қ уатты жылулық режиммен иілгішті балқ ытып пісірілген металл беретін электродтарды қ олдану керек.

10. Жіктерді дұ рыс жү йелікпен салу керек.

Жіктерді салу жү йелігі пісіру элементтеріне, мә селен, табақ тарда еркін деформация мү мкін болатындай етіп жасалу керек. Сонымен, мә селен, бойлық жә не кө лденең жікті бірнеше табақ тарды қ осушы барлық кө лденен жіктерді салады. Содан кейін осы жолақ тарды ө зара жалғ астырушы бойлық жіктерді пісіруге болады. Бұ л жағ дайда табақ тардың пісірілетін бө ліктері ө зара қ атаң бекітілмейді жә не пісіру кезінде еркін тү р ө згеріске ұ шырайды. 8-суретте тө семдер табақ тарын (60, а-сурет) жә не екі таврлы аралық тарды

8сурет. Табақ тарды пісіру кезіндегі жіктерді салудың дұ рыс жү йелілігі: а - тө сем, б - екі таврлы арқ алық

(60, б-сурет) пісіру кезіндегі жіктерді салудың дұ рыс жү йелілігі цифрлармен кө рсетілген. Жіктерді пісіруді ө туде немесе жіктердің ортасынан оның шетіне қ арай жү ргізу керек. Бұ л жағ дайда жіктердің ортасында сығ ылудың кө лденең кернеулері (61, а-сурет) пайда болады, егер жіктер шетінен ортасына қ арай пісірілсе, онда ортада жіктерде немесе жік маң ы аймағ ында жарық ша тү зілуі мү мкін болатын созылудың кө лденең кернеуі (61, б-сурет) пайда болады.

11. Ү лкен қ алың дық тағ ы (20-26 мм жоғ ары) жіктерді кө п қ абатты доғ алы пісіруді қ олдану. Бұ л жағ дайда жіктерді тө белеп (62, а-сурет) немесе каскадпен (62, б-сурет) салады. Тө белеп пісіргенде жіктердің бірінші қ абатының ұ зындығ ы 200-300 мм қ атарда болады. Екінші қ абат бірінші қ абатты жабады да ұ зындығ ы екі есе ү лкен болады. Ү шінші қ абат екіншіден 200-300 ммұ зыныра болады.

Тө бені толтырып, пісіруді екі жағ ынан одан қ ысқ а білікшелермен сол ә діспен жү ргізеді. Бұ л жағ дайда пісіру аймағ ы барлық уақ ытта металдағ ы жылудың біршама біркелкі таралуын жә не кернеуді азайтуын қ амтамасыз ететін қ ыздырылғ ан кү йде де ұ сталып тұ рады.

9 сурет. Кө п қ абатты пісіру жағ дайындағ ы жіктерді салу жиілігі: a- тө белеп, б– каскадпен

12. Қ ажет болғ ан жағ дайда кө п қ абатты жіктердің ә рбір қ абатын пневмошапқ ы соқ қ ысымен жең іл тү рде соғ у керек. Тек соң ғ ы қ абатты соқ пайды. Алайда, бұ л ә діс ө те кө п жұ мысты қ ажет етеді, пневмоқ ұ ралдардың болуын талап етеді жә не цехта шу туғ ызады, сондық тан басқ а ә дістерді пайдалану мү мкін болмағ ан, жекелеген жағ дайларда ғ ана қ олдану ұ сынылады.

13. Пісірілетін бө лшектердің бырысып-тырысуын азайту мақ сатында жіктерді кері сатылы тә ртіппен салу керек. Жік қ ысқ а болғ ан сайын бө лшек аз тү р ө згеріске ұ шырайды. Ұ зын жіктерді ұ зындығ ы 150-200 мм бө ліктерге ә рбір бө лік бір электродпен немесе электродтардың бү кіл санымен пісірілетіндей есеппен бө леді. Пісіруді 60-суретте кө рсетілгендей, жіктердің басынан немесе оның ортасынан бастап жү ргізеді. Ә рбір кейінгі қ абатты алдың ғ ы қ абатқ а қ атынасы бойынша кері бағ ытта салады. Бұ л жағ дайда жіктердің екі кө рші қ ысқ а бө ліктерін салу кезінде пайда болатын тү р ө згерулер қ арама-қ арсы бағ ыттарда болады. Ә р тү рлі қ абаттар бө ліктерінің тү йіспелері бір-бірімен сә йкес емес, айқ аса орналасуы керек. Жіктерді кері сатылы ә діспен салу жағ дайында деформациялар азаяды, бұ л жағ дайда металды қ ыздыру біршама біркелкі таралуымен тү сіндіріледі.