1.2. Конструкциялық құрылымдарға арналған материалдар

Дә некерлеу — қ осылатын (біріктірілетін)металл жиектерін жоғ ары, бірақ балқ утемпературасынан тементемпературағ а қ ыздырып, жиек аралығ ына балқ ығ ан металл беріліпкристалдандыру нә тижесінде біртү тас қ осылыс қ алыптастыру. Дә некерлеу пісірудің бір тү ріне жатады, бірақ пісірулерден айырмашылығ ы бар. Негізгі айырмашылығ ы қ осылатын металлжиектері балқ ытылмайды, дә некердің балқ у температурасы негізгі металл балқ у температурасынан тө мен болып алынады. Атомдар аралық байланыспен қ атар адгезиялық байланыс қ алыптасады. Дә некерлі қ осылыстың беріктігі пісірілген қ осылыстан тө мен болады.

Болаттар қ ұ рылыс конструкцияларын, машина детальдары мен аспап, қ ұ рал-сайман (жұ мыс жабдық тары) жасау ү шін қ олданылады. Жалпы болаттар механикалық қ асиеті мен химиялық қ ұ рамына байланысты кә дімгі сапалы жә не жоғ ары сапалы болып бө лінеді. Пісіру жағ дайындағ ы деформациялар мен кернеулерді азайту мақ сатында тө мендегідей жалпы кепілдемелермен жетекшілік жасауғ а болады. Пісіру қ ұ рылымдары ү шін ауада қ ату жағ дайында шың далуғ а бейім емес жә не жіктердің жеткілікті тү рде иілгішті металын беретін негізгі металл мен электродтың таң баларын қ олдану. Ә сіресе соқ қ ы жә не дірілдер жағ дайында жұ мыс істейтін қ ұ рылымдарда пісіру жіктерінің ү лкен мө лшері мен олардың бір-бірімен қ иылысуын болдырмау, сондай-ақ тұ йық талғ ан контурда қ ысқ а жіктерді қ олданбау, ө йткені мұ ндай жерлерде меншікті кернеулердің концентрациясы (шоғ ырлануы) болмай қ оймайды. Егер бұ л мү мкін болса, қ ұ рылмаларда қ аттылық қ ырларының симетриялы орналасуын пайдалану. Бастырмалар мен байламдарды қ олдануды шектеу. Мү мкіндігінше тү йістірме жіктер қ олдану, ө йткені олар кернеулердің ө те аз шоғ ырлануын береді. Дайын тү йіндерді кейінгі пісіру арқ ылы қ ұ рылымдарда бө лімдік жасауды енгізу, сондай-ақ кү рделі кескін ү йлесімді тү йіндерге арналғ ан штампталғ ан жә не қ ұ йылғ ан бө лшектерді пайдалану. Бұ л жағ дайда пісіру тү зілген, жекелеген бө лшектердің арасындағ ы қ атты байланыстардың қ олайсыз ық палдары азаяды. Пісірудің ү лкен жылдамдығ ын беретін, табақ тардың арасындағ ы аз саң ылауларды талап ететін, жіктердің біршама біркелкі қ атуына себепші болатын, флюспен жартылай автоматты жә не автоматты пісірулердің ә дістерін қ олдану керек. Пісіруден кейін салқ ындату жылдамдығ ын азайту ү шін жә не ү лкен қ алың дық тағ ы металдарды пісіру кезіндегі бө лшектердің қ ыздырылғ ан немесе суық бө ліктерінің арасындағ ы температураның айырмашылығ ын азайму ү шін, сондай-ақ қ оршағ ан ортаның тө менгі температурасы жағ дайында пісіргенде бө лшектерді тұ тасымен немесе оның жіктер маң ы аймағ ын алдын ала жә не сә йкес қ ыздыруды қ олдану керек. Қ ыздыру температурасы металдардың қ асиеттерімен анық талады жә не тө мендегідей болады: болат ү шін 500-600⁰, шойындікі 700-800⁰, алюминий 250-270⁰, қ ола 300-400⁰, 100-200⁰-қ а дейінгі тө менгі температуралық қ ыздыру тө менгі қ оршағ ан температура жағ дайында болатты пісіргенде қ олданылады. Қ атаң бекітілген бө лшектерді тү йістіре пісіру кезінде аз қ уатты жылулық режиммен иілгішті балқ ытып пісірілген металл беретін электродтарды қ олдану керек.

Болаттың пісірілгіштігіне химиялық қ ұ рамының ық палы

Кө міртекті болаттар. Қ ұ рамында 0, 27%-ке дейін кө міртегі бар болаттар пісірудің барлық ә дістерімен жақ сы пісіріледі, ал кө міртегінің мө лшері 0, 27%-тен артық болаттарды пісіргенде олардың қ ұ рамындағ ы кө міртегі жанып, пісіру жапсарында майда қ уыстар пайда болады жә не пісіру жапсарының қ аттылығ ы мен морттығ ы артып, сызаттар пайда болады. Сондық тан қ ұ рамында кө міртегінің мө лшері кө п болаттарды алдын ала қ ыздырып, пісіргеннен соң термиялық ө ң деуден ө ткізеді. Мұ ндай болаттарды пісіру ү шін қ осымша материал ретінде аз кө міртекті болаттарды пайдаланады. Бұ л материал пісіру жапсарын шынығ удан сақ тайды. Пісіру тігісінің беріктігін оның қ ұ рамына марганец, кремний т. б. легірлеуші элементтер енгізу арқ ылы арттыруғ а болады. Металдың қ ұ рамындағ ы фосфор 0, 04%-тен асып кетсе, пісіру жапсарынын, морттық қ асиеті артады, ал кү кірт 0, 04%-тен асса, пісіру жапсарында сызаттар пайда болып, металдың механикалық қ асиеті жоғ ары температурада нашарлайды.

Легірленген болаттар. Қ ұ рамында кө міртегінің мө лшері 0, 35%-ке дейінгі легірленген болаттардың (легірлеуші элементтердің қ осындысы 2—5%) пісірілгіштігі барлық жағ дайда қ анағ аттанарлық болады. Бұ л болаттардың пісірілгіштігі қ ұ рамындағ ы хром (1, 5% -тен жоғ ары) мен кө міртегі артқ ан сайын жақ сара тү седі. Кө міртекті, никельді (3, 5%) болаттар ғ азбен, электр доғ асымен жақ сы пісіріледі, ал молибденді, хроммолибденді болаттардың пісірілгіштік қ асиеттері тө мен. Бұ л болаттарды пісіргенде сызаттар пайда болатындық тан, оларды қ атты қ ыздырмай, уздіксіз, суытпай пісіру керек. Ә детте, пісіруден бұ рын бұ л болаттарды белгілі температурағ а дейін кыздырып алады.

Тө мен легірленген болаттарғ а қ арағ анда орташа жә не жоғ ары легірленген болаттардың жылудан ұ лғ аю коэффициенттері жоғ ары болатындық тан, олар пісіру кезінде аса қ ызып кетуі немесе деформациялануы мү мкін. Бұ л болаттарды белгілі температурағ а дейін кыздырып, ауада суытқ анда карбид тү зілетіндіктен қ аттылығ ы артып, коррозияғ а беріктігі кемиді, сызаттар пайда болады.

Қ ұ рамында 15%-тен жоғ ары хромы бар хромды болаттарды пісіру ү шін оларды алдын ала 473° К (200° С) температурағ а дейін қ ыздырып, пісіреді. Осылайша пісірілген хромды болаттардың тұ тқ ырлығ ы жоғ ары болады.

Ө ндірістік болаттың сортаменті

Конструкциялық металдары ә ртү рлі кескінді элементтерден қ ұ ралады(темір табақ ша, тү зу жә не қ исық бұ рыш, швеллер, тавр, двутавр, дө ң гелек, қ ұ бырлар, Z образды кескін).

Сортамент кө лденең қ иманың кескінінің ө лшемдері кө рсетілетін МЕСТ пен шығ арылады. Сортамент ә р кескінмен бө лек-бө лек каталогта тенестіріледі (кө лденең қ имағ а).

Сортамент қ ұ йылады:

I. Болат табақ ша.

1. Прокатты болат. Қ алың табақ шалы (қ алың дығ ы 4-160мм-ге дейін, ені 600-3600 мм-ге дейін, ұ зындығ ы 2-12м-ге дейін).

2. Прокатты болат. Жазық енді – ә мбебап(қ алың дығ ы4-60мм, ені160-1050мм-ге дейін, ұ зындығ ы9-12м-ге дейін).

3. Ыстық домалатылғ ан болат – орамды(қ алың дығ ы10мм-ге дейін, ені200-2300мм-ге дейін).

4. Жұ қ а табақ шалы прокатты болат-ыстық домалатылғ ан(қ алың дығ ы 0. 5-4мм-ге дейін, ені600-1400мм-ге дейін).

5. Жолақ ты прокатталғ ан болат(қ алың дығ ы4-60мм-ге дейін ені12-200мм-ге дейін, ұ зындығ ы3-9м-ге дейін).

6. Бұ дыр табақ шалы болат(қ алың дығ ы 2, 5–8мм-ге дейін, ені 600- 1400 мм-ге дейін, ұ зындығ ы 2-6, 3м-ге дейін).

7. Кертпек табақ шалы болат – созылмалы(бұ л болат кертпек саң ылауларды суық созылмалар мен пайда болады).

8. Цинкталғ ан жұ қ а табақ шалы болат(қ алың дығ ы 0, 25- 2мм-ге дейін, ені 510-1500мм-ге дейін, ұ зындығ ы 0, 71- 2, 5м-ге дейін).

II. Кескінді болат.

1. Тү зу бұ рышты прокатталғ ан болат. Сортаменттің 70 тү рлі ө лшемі бар. Сө ренің минималды ені 20мм, максималды 250 мм.

2. Қ исық бұ рышты прокатталғ ан болат. Сө ренің минималды ө лшемі 25х16, максималды ө лшемі 250х160.

3. Двутаврлы балка. №10 минималды, №70максималды.

4. Двутаврлы жең ілдетілген №16-№30 балкалар.

5. №5-№40 швеллерлер.

6. №16-№30 жең ілдетілген швеллерлер.

7. Жіксіз болат қ ұ бырлар. Ыстық домалатылғ ан. Диаметрі 25-550мм.

8. Кранды рельстер, теміржол рельстері.

9. Ыстық домалатылғ ан дө ң гелек болат. Диаметрі 5-250мм.