С.Аманжолов атындағы ШҚМУ Жоғарғы колледжі

С. Аманжолов атындағ ы ШҚ МУ Жоғ арғ ы колледжі

№16 сабақ

Пә н: «Қ аржылық есеп»

Топ: У2Б Кү ні: 13. 05. 2020 жыл Уақ ыты: 14. 00-14. 30

Пә н оқ ытушысы: Хурмет Жигер

Сабақ тақ ырыбы: Ауыл шаруашылығ ындағ ы бухгалтерлік есептің ерекшелігі.

Бухгалтерлік есеп жү йесі — бухгалтерлік есеп элементтерінің (талаптарының, ережелерінің, объектілерінің, т. б. ) жә не олардың арасындағ ы ақ параттық байланыстардың жиынтығ ы. Белгілі бір мақ сатқ а қ ол жеткізу ү шін жасалады. Бухгалтерлік есеп жү йесі есептің мақ саттары тұ рғ ысынан ү ш тү рге бө лінеді, олар:

камералдық жү йе — ұ йымның тиімділігі ақ шалай қ аражат қ алдық тарының қ озғ алысымен жә не ө згерісімен айқ ындалады;

қ арапайым (униграфикалық ) жү йе — бағ алау активтердің ө суін анық тауғ а саяды;

қ осарлы жү йе — бағ алау алынғ ан пайданың шамасымен айқ ындалады.

Пайдаланушылардың кө зқ арасы тұ рғ ысынан қ aржылық есеп (сыртқ ы пайдаланушылар ү шін) жә не басқ арушылық есеп (ішкі пайдаланушылар ү шін) жү йелеріне бө лінеді. Халық шаруашылығ ы салалары тү рғ ысынан осындай салалардың тү рлері қ анша болса, сонша есеп жү йесіне бө лінеді (ө неркә сіптік, ауыл шаруашылық, туристік есеп, сауда, кө лік есебі, т. б. ). Бухгалтерлік есепті ұ йымдастыру тұ рғ ысынан орталық тандырылғ ан жү йе (бү кіл ұ йымғ а бір дербес тең герім) жә не орталық тандырылмағ ан жү йе (бү кіл ұ йымғ а бір тең герім жә не оның белімшелеріне бө лек тең герімдер) болып ажыратылады.

Бухгалтерлік есепте қ олданылатын негізгі ауылшаруашылық тү сініктердің анық тамалары. Ауылшаруашылық қ ызметі ауылшаруашылық ө німін сату, алу немесе қ осымша биологиялық активтер ө ндіру мақ сатында биологиялық активтерді био тү рлендіруді басқ ару. Ауылшаруашылық ө німі кә сіпорынның биологиялық активтерінен жиналғ ан ө нім. Ауыл шаруашылығ ында негізгі қ ұ рал болып - жер саналады. Жер тауарғ а айналды, себебі бағ асы берілді. 1996 жылы жер реформасы болды, онда жерді негізгі қ ұ ралғ а жатқ ызды. Жер шабындық, жайылымдық, т. б. болып бө лінеді. Жерге арнайы қ ұ жаттар толтырылады: қ абылдау актісі, бағ асы, т. б. Ауыл шаруашылығ ы тірі организмдермен тікелей байланысты: ө сімдіктер мен жануарлар. Олар ең бек қ ұ ралы, ә рі ө ндіріс б. т. Малғ а да, ө сімдіктерге де кезінде кү рделі қ аржы жұ мсап, керекті дең гейге жеткізу керек. Қ олданылатын шығ ындар дақ ыл тү ріне, қ олданылатын қ ұ ралдарына қ арай дұ рыс бө лінуі тиіс. Алынатын ө нім маусымдық сипатта болуы керек.

Ауыл шаруашылығ ында шығ ындарды жіктеуге тура келді: келесі жылғ а жарайтын, жарамайтын, т. б. Оларды аяқ талмағ ан ө ндіріске жатқ ызамыз.

Ә рбір ұ йым, ө здеріне тә н ішкі жә не сыртқ ы байланыстары бар кө птеген қ ұ рамдас бө ліктерден тұ ратын кү рделі жү йе болып табылады.

Оларды зерттеу, басқ ару жү йесінің тиімділігін қ амтамасыз ететін ақ параттық байланыстардың барлық жиынтығ ын қ амтитын жү йелі кө зқ арасты талап етеді.

Басқ арудың ө зі шаруашылық есептің берілгендері негіз болатын бастапқ ы жә не ағ ымдағ ы ақ паратсыз мү мкін емес. Ол ө ндірісті басқ ару қ ажеттілігінен туындағ ан: шаруашылық процестерін басшылық қ а алу барысында шаруашылық ө мірдің нақ ты фактілерін біліп, оларды есепке алу қ ажет. Шаруашылық есеп басқ ару мақ сатындағ ы қ оғ амдық қ айта ө ндіріс процестерінің сандық кө рсеткіштері мен сапалық сипаттамасы болып табылады.

Ауыл шаруашылығ ы ұ йымдарында ө неркә сіп ұ йымдарымен салыстырғ анда, айналым қ орларының ү лес салмағ ы кө п. Бұ л ө ндірістің, ә ртү рлі материалдық ресурстарды дайындау мен тұ тынудың мезгілдігімен байланысты. Шаруашылық тағ ы қ орлар мө лшері бірнеше факторларғ а байланысты: мамандануына, шоғ ырлануына, орналасуына, кө лікпен қ амтамасыз етілуіне жә не т. б. Қ ажеттілігіне байланысты олардың тиімді мө лшері мен ө ндіріске дер кезінде келіп тү суін қ амтамасыз ету маң ызды.

Материалдық қ орлар біржолғ ы тұ тыну қ орларының сипатында (негізгі жә не кө мекші материалдар, отын, ыдыс - ө німнің қ ұ рамдас бө лігі болғ анда) жә не бірте-бірте тұ тыну сипатында болуы мү мкін. Олардың қ ұ рамына негізінен ең бек заттары кіреді, бір бө лігін ғ ана ең бек қ ұ ралдары қ ұ райды деп тұ жырымдауғ а болады

1. 2. Ауыл шаруашылық ұ йымдарында бухгалтерлік есепті ұ йымдастыру принциптері

Ауылшаруашылығ ы экономиканың бір саласы ретінде ерекше факторлардың ә рекет етуін айқ ындайтын кө птеген қ асиеттермен сипатталады.

Ауыл шаруашылығ ындағ ы бухгалтерлік есептің негізгі ерекшелігі - ең алдымен, оның ө ндіріс ү рдісі тірі табиғ атпен, жермен жә не тірі ағ залардың - ең бек заты ретінде ә рекет ететін жануарлар мен ө сімдіктердің қ атысуында.

Нарық экономикасы жағ дайында экономикалық субъектінің қ ызмет ету мақ саты пайда табу болып табылады. Сондық тан, басшылардың басқ ару қ ызметі, бір жағ ынан ұ йымның тұ рақ ты жағ дайын қ алыптастыру мен ұ стап тұ руғ а, екінші жағ ынан, ө ндірістік ресурстарды пайдаланудың тиімділігін арттыруғ а, бағ ытталғ ан. Осы екі бағ ыт та ұ йымның материалдық ө ндірістік қ орларымен тікелей байланысты.

Кө птеген шаруашылық тарда бә секелестікке, сату нарығ ын жоғ алтуғ а, шаруашылық субъектілерінің жә не тұ рғ ындардың сатып алу қ абілетінің тө мендігіне, ө німнің ө зіндік қ ұ нының жоғ арылығ ына, ауыл шаруашылық ө німінің дайын болу мерзімділігіне, ө німді тиеудің ырғ ақ сыздығ ына байланысты айналым активтеріндегі ү лкен ү лестік салмақ қ а дайын ө нім ие. Кә сіпорын қ оймасында дайын ө нім қ алдық тарының кө беюі айналым капиталының ұ зақ уақ ыт тоқ тап қ алуына, нақ ты ақ ша қ аражаттарының жетіспеушілігіне, несиеге деген қ ажеттілікке, олар бойынша пайыздар тө леуге, жабдық таушылармен есеп айырысу, бюджетпен есеп айырысу, шаруашылық жұ мысшыларымен ең бек ақ ы бойынша есеп айырысу бойынша кредиторлық қ арыздардың ө суіне алып келеді. Қ азіргі уақ ытта бұ л ө ндірістің тө мендеуінің, кә сіпорынның тө лем қ абілеттілігінің тө мендігінің жә не олардың банкроттығ ының негізгі себептерінің бірі.

Ауыл шаруашылығ ының ә рбір ө ндірістік саласында ө ндірілген ө німнің қ ұ нында материалдық шығ ындар, ү лкен ү лестік салмақ қ а ие.

Сонымен қ атар, айналым қ ұ ралдары қ айта ө ндірістің барлық кезең інде болады: дайындау, тұ тыну, сату.

Ауыл шаруашылығ ы ұ йымдары қ аржыларының негізгі қ ызметтерінің бірі болып, ақ шалай нысаннан тауарлы нысанғ а, тауарлыдан - ө ндірістікке, одан қ айтадан тауарлы жә не ақ шалай нысанғ а ауысып ү здіксіз айналым жасайтын, айналым қ ұ ралдарының қ озғ алысын реттеу табылады.

Бухгалтерлік есеп ә дісі жә не оның бақ ылау қ ызметі ретінде тү гендеуге деген бұ ндай кө зқ арас оның жеделдігін арттырады.

Перманентті тү гендеу барысында анық талғ ан қ ателіктерді ағ ымдағ ы есепте тү зетуге болады, ал ә деттегідей жыл соң ында ө ткізілетін кә дімгі тү гендеуден бақ ылаудың жеделдігі жоғ алады. Есепті кезең нің басында жіберілген қ ателік байқ алмайды, тү зетілмейді, кейбір жағ дайларда ә р тү рлі себептермен бірнеше рет қ айталануы мү мкін, нә тижесінде жыл соң ында дискретті тү гендеумен анық талғ анмен де кө птеген салдарғ а ә келуі мү мкін.

Бақ ылау сұ рақ тары:

1. Ауылшаруашылық ұ йымдары ө неркә сіп ұ йымдарынан қ андай аыйрмашылығ ы бар?

2. Ауыл шаруашылығ ындағ ы бухгалтерлік есептің негізгі ерекшелігі?

3. Ауыл шаруашылығ ы саласының экономикағ а ә сері қ андай?

Ұ сынылатын ә дебиеттер:

1. Ә. Ә бдіманапов «Қ аржылық есеп» Алматы, 2017ж., 144-бет.

2. Ә бдіманапов Ә., Раимов С. Бухгалтерлік есеп принциптері жә не қ аржылық есеп беру. Алматы 2015.

3. «Бухгалтерлік есеп стандарттары» Аламаты, 2019.

4. Кеулімжаев Қ. К. " Қ аржылық есеп" Алматы, 2015.

5. В. Л. Назарова «Шаруашылық жү ргізуші субъектілердегі Бухгалтерлік Есеп» - оқ улық, Алматы «Экономика» - 2005ж.

6. Қ ұ рылыстағ ы бухгалтерлік есеп оқ у қ ұ ралы/ Нуркашева Н. С.

7. Кеулімжаев Қ. К. Қ ұ рылыстағ ы бухгалтерлік есеп оқ у қ ұ ралы / Қ. К. Кеулімжаев. Т. Рысқ ұ лов атындағ ы Қ азЭУ. - Алматы: Экономика, 2012.

8. Қ ұ рылыстағ ы бухгалтерлік есеп: оқ у қ ұ ралы / Тө легенов Е. Т., Бейсенбаева А. К.