Нэгдүгээр хичээл. Тод бичгийн үсгийн үндсэн махбод. Эгшигүсэг. Кирил галиг. Латин галиг

Нэгдү гээр хичээл

Тод бичгийн ү сгийн ү ндсэн махбод

Тод бичгийг монгол бичгийн адил дээрээс дорогш босоогоор нар зө в эргү ү лэн, ү сэг хооронд нуруугаар холбон, зү ү нээс баруун тийш мө р дараалан бичнэ.

Тод бичгийн ү сгү ү дийг голлон бү рдү ү лэгч зурлагуудыг тод бичгийн махбод гэнэ. Баруун монголчууд тод бичгийн ү ндсэн махбодыг дараах байдлаар нэрлэж ирсэн уламжлалтай. Ү ү нд:

араа (титэм, шү д)

дэгээ сү ү л

хийсвэр сү ү л

дө рвө лжин гэдэс

моголцог (дугариг)гэдэс

уруу толгой

тариан толгой

хө ндлө н толгой

чацуу эрү ү

дутуу эрү ү

ямаан ханшаарорхиц

дэгээ толгойсү ү л

битү ү толгой хө л

Ялгах тэмдэг:

Цэг /на-гийн цэг/

хоёр цэг /ха-гийн цэг/

дугариг цэг /га-гийн цэг/

уруу татаас /у-гийн ө ргө с/

ө ө дө ө ө ргө с /ө -гийн ө ргө с/

хү члэг

удаан буюу урт хувь

эвэр

гэзэг

Цэг тэмдэг:

@Бярга. Ном судрын эхлэл, хуудасны эхэнд бичигдэнэ.

, Дан цэг. Ү г, ө гү ү лбэрийг зааглахад бичнэ.

. Давхар цэг. Утга тө гссө н хэсэг ба ө гү ү лбэрийн эцэст бичнэ.

/ Дө рвө лжин цэг. Бү рэн бү тэн утга тө гссө н эх ба цогцолборын тө гсгө лд

                             бичнэ.

Эгшигү сэг

Кирил галиг
а э и о у ө ү

Латин галиг
a e i o u V Y

Ү гийн
Эхэнд A E Fi Fo Fu FO FU

Дунд -: -e -i o u O U

Адагт f, ! -e I, -i` -o v O V

Тайлбар:

1. “а” ү сэг: Монгол бичгийн(а)-тай бараг адил бичигдэнэ. Орхиц(а)-г(б),      (к) ү сгийн дараа болон харь хэлний ү гсийг тэмдэглэдэг галиг ү сгийн дараа ихэвчлэн бичнэ. Бусад гийгү ү лэгчийн дараа ү гийн адагт голдуу сү ү л (а)-г бичнэ.

2. “э” ү сэг: Тод бичигт “э” ү сгийг монгол бичгийн ү гийн дунд, адагт орсон “ а” –гаас ялган “матигар шилбэ”-тэй адил буюу баруун монголын уламжлалт нэршлээр “дэгээ сү ү л”-ээр бичиж тодорхой болгожээ.

3. “и” ү сэг: Монгол бичгийн “и”-тэй бараг адил боловч хичээнгү й тиг нь “и”-гийн шилбийг() арай ө ө рө ө р буюу “хийсвэр сү ү л”-ээр () бичиж тэмдэглэсэн байна. Ү гийн адагт b, k, к, g (                         ) ү сгийн дараа ( ), бусад ү сгийн дараа ( ) –г бичнэ.

4. “о” ү сэг: Уртавтар дө рвө лжин гэдсээр тэмдэглэж ( ) монгол бичгийн “у”-гаас ялган тодорхой болгожээ. Ү гийн адагт нумгү й ( ) бичнэ.

5. “у” ү сэг: Моголцог (дугариг) гэдэстэй урднь доошоо ө ргө стэй ( )/уруу татаасан ч гэдэг/ бичиж, монгол бичгийн “о”-оос ялгаж тодорхой болгосон, ү гийн адагт нумтай() бичнэ.

6. “ө ” ү сэг: Уртавтар дө рвө лжин гэдэстэй, дээд талаараа хойноо ө ргө стэй ( ) бичиж, монгол бичгийн “ү ” эгшгээс ялган тодорхой болгожээ. Ү гийн адагт нумгү й ( ) бичнэ.

7. “ү ” ү сэг: Монгол бичгийн “о, у”-тай адил моголцог гэдэстэй бичиж, монгол бичгийн “ө ”-ө ө с ялган тодорхой болгосон, ү гийн адагт нумтай бичнэ.

8. Эгшиг ү сгү ү д нь ү гийн эхэнд “араа” буюу “титэм”-тэй бичигдэнэ. Тод бичгийн эгшиг ү сгийн эхэнд бичигдэх “араа” (шү д)-г ө дгө ө Халимаг болон Шинжааны тод бичгийн цагаан толгойд монгол бичгийн титэмтэй адил бичиж, “титэм” хэмээн нэрийджээ.

Дасгал 1. Эгшиг ү сгийн эхэн, дунд, адагт орох дү рсийг амандаа хэлэнгээ хичээнгү й холбон бичээрэй. Ү лгэрлэвэл: Эхэнд ордог “а”, дунд ордог “а”, адагт ордог “а”…гэх мэт