2 сұрақ Акциздер

Акциздер нарыктық экономикасы дамығ ан елдерде кең інен таралғ ан салық тү ріне жатады. Акциздер кебінесе мұ най ө німдерін ө ндіруден жә не сатудан, белгілі бір тауардың салмақ ө лшемінен немесе физикалық кө лемінен, спирттік ішімдіктер мен темекі ө німдерінен, сә н-салтанат заттарын (бұ йымдарын), сирек кездесетін ө те дә мді тағ амдарды жә не т. б. сатудан тү скен пайдадан немесе қ ұ нынан алынады. Акциздер ө зінің экономи-калық жә не қ ұ қ ық тық табиғ атына карай жанама салық тар катарына жатқ анымен жанама салыктың тағ ы бір тү рі косылғ ан кү н салығ ымен салыстырғ анда ө зіне тә н елеулі ерекшеліктерімен айрық шаланады.

Мә селен, қ осылғ ан кү н салығ ы ә рбір ө ндіру жө не сату (ө ткізу) процесінде алынса, акциз тек акцизделінетін тауарды ө ндірушіден бір-ақ рет бюджетке алынады, ал қ алғ ан уақ ытта оны тө леу тауарларды тұ тынушылардың (сатып алушылардын) иығ ына жү ктеледі. Акциздер негізінен халық тү тынатын жаппай сұ раныска ие тауарлар мен сә н-салтанат заттарының бағ асына немесе кө рсетілетін қ ызметтің тарифіне қ осылатындық тан ө зіне тә н фискальдык функциясына қ оса ә леуметтік функцияны жү зеге асырады. Акциздер салык салу объектілері мен тө леушілеріне байланысты мынадай тү рлері: 1) халық тұ тынатін жаппай сұ ранысқ а ие тауарларғ а салынатын акциздер; 2) табиғ и-минералдык шикізаттар мен қ айта ө ндеу ө німдеріне салынатын акциздер; 3) кеден аумақ тарында алынатын акциздер бойынша топтастырылады.

Осы орайда ескеретін тағ ы бір жә йт, қ осылғ ан қ ұ н салығ ы (жанама салык ретінде) тауар кұ нының белгілі бір белігіне ғ ана салынса, акциздер нақ ты тауарлардың (тауар бағ асына қ осыл-ғ андық тан) толығ ымен алғ андағ ы қ ұ нына салынады.

Аталмыш акциздер бойынша тө леушілерге: Қ азақ стан Республикасы аумағ ында акцизделінетін тауарлар шығ аратын жә не акцизделінетін тауарларды Қ азакстан Республикасының кедендік аумағ ына импорттайтын жеке немесе занды тұ лғ алар жатады.

Мә селен, газ конденсатын коса алғ анда шикі мұ найғ а салынатын акциздердің тө леушілері ретінде: шетелдік занды тұ лғ аларды; халық аралық ұ йымдарды; Қ азақ стан Республикасының завдарына сә йкес занды тұ лғ алар болып табылатын ө ндіруші жә не ө ткізуші (сатушы) ұ йымдарды; шетелдік занды тү лғ алар мен халыкаралық ұ йымдардың Қ азақ стан Республикасы аумағ ында қ ұ рылғ ан ерекшеленген бө лімшелерін; жеке кә сіпкер-лерді (ү йымдарды); жай серіктестіктерді жә не т. б. атап ө туге болады.

Демек, газ конденсатын қ оса алғ анда шикі мұ найды Казақ стан Республикасы аумағ ында жә не оның континентальдық шельфінде ө ндіруді жү зеге асыратын кә сіпорындар мен ұ йымдар ө здерінің меншік нысандары мен ведомстволық қ ұ рылым-дарына қ арамастан акциз тө леушілер болып табылады.

Газ конденсатын қ оса алғ анда шикі мұ найғ а салынатын акциз бойынша салық базасы олардың натуралды табиғ и заттай кү йінде ө ткізілген (сатылғ ан) кө лемі ретінде кө рініс табады.

Газ конденсатын қ оса алғ анда шикі мұ най мен импортталынатын тауарларғ а салынатын акциздердің салық салу объектілеріне: акциз тө леушінің ө зі жасап шығ арғ ан немесе ө ндірлген жә не ыдысқ а кұ йылғ ан акцизделінетін тауарлармен жү зеге асыратын мынадай операциялары: акцизделінетін тауарларды алыс-беріс негізінде ұ қ сатуғ а беруі; алыс-беріс, оның ішінде акцизделінетін шикізат пен материалдарды ұ қ сату ө німдері болып табылатын акцизделінетін тауарларды беруі жатады.

Осы акциздер бойынша акциз ставкалары тауарлардың қ ұ нына (адвалорлық ) процентпен немесе заттай кү йіндегі ө лшем бірлігіне абсолюттік (тұ рлаулы) сомада белгіленеді. Акциз ставкаларын бекіту Қ азақ стан Республикасы Ү кіметінің қ ұ зырындағ ы іс болып саналады.

Тұ рлаулы акциз ставкасы белгіленген акцизделінетін тауарлар бойынша салық базасы ө ндірілген жә не ө ткізілген заттай кү йіндегі акцизделінетін тауарлар кө лемі ретінде, ал адвалорлық акциз ставкалары белгіленген акцизделінетін тауарлар бойынша салық базасы ө ндірушінщ осы тауарларды акциздер мен косылғ ан қ ұ н салығ ын енгізбей берген бағ алары бойынша анық талатын ө ндірілген жә не ө ткізілген акцизделінетін тауарлар қ ұ ны ретінде айқ ындалады.

Акциздердің сомасын есептеп шығ ару белгіленген акциз ставкасын салық базасына қ олдану арқ ылы жү ргізіледі.

Қ азақ стан Республикасының аумағ ында ө ндірілген газ конденсатын қ оса алғ анда шикі мұ найғ а белгіленген акциздер оларды ө неркә сіптік ұ ксатуғ а берген кү ні тө леніледі. Осы акциздерді тө леу акциз тө леушінің тіркелген жері бойынша жү зеге асырылады.

Тұ рлаулы акциз ставкалары белгіленген акцизделінетін тауарларды Қ азақ стан Республикасының кедендік аумағ ына импорттау кезінде салық базасы импортталынатын тауарлардың заттай кү йіндегі кө лемі ретінде айқ ындалынады. Сонымен қ атар, адвалорлық акциз ставкалары белгіленген акцизделінетін тауарларды импорттау кезіндегі салық базасы импортталынатын тауарлардың Қ азакстан Республикасының кедендік заң дарына сә йкес анық талынатын кедендік қ ұ ны ретінде айқ ындалады.

Импортталынатын тауарларғ а салынатын акциздер (сомасы) Қ азақ стан Республикасының кедендік заң дарында тиісті телемдерді тө леу ү шін белгіленген кү ні тө леніледі.

Акциздік алым таң баларымен жә не есептік-бақ ылау танбаларымен таң балануғ а тиісті импортталынатын (акцизделінетін) тауарларғ а акциздік маркаларды алатын кү нге дейін немесе алғ ан кү ні акциз сомасы тө ленеді.

Акцизге кдтысты кү нтізбелік ай салық кезең і болып табылады. Салык тө леуші ә рбір салық кезең і аякталғ ан бойы, сол салық кезенінен кейінгі айдың 15-інен кешіктірмей ө зі тіркелген жері бойынша салық органдарына акциз жө ніндегі декларацияны табыс етуге міндетті.

Бұ л ретте ескеретін тағ ы бір жө йт, салық кодексінің тиісті 778-бабының 2-тармағ ында Қ азақ стан Республикасының Ү кіметі бекіткен нормалар бойынша жеке тұ лғ алар импорттайтын кейбір тауарлардын тү рлерін акциз салудан босату кө зделінген.