[үзгәртү]1943 елныңҗәй-көзкампаниясе

Бө екВатансугышы (1941—1945) — ССРБнең Ө ченчерейхка (нацист Алмания) һ ә маның Аурупадагы союздашиллә ренә (Болгария, Венгрия, Италия, Румыния, Словакия, Финляндия, Хорватия) каршысугыш. Икенчебө тендө ньясугышының СССРгакагылганө лешенә карата ә йтелә.

1941 елның 22 июнендә Алмания СоветларСоюзына һ ө җ ү митә.

Бө екВатансугышыатамасы 1941 елның 3 июлендә, Сталинның радиомө рә җ ә гатеннә нсоң кулланылабашлаган.

1941 елның 1 декабрьгә алман гаскә рлә ре Литваны, Латвияне, Белорусияне, Молдавияне, Эстонияне, РСФСР һ ә м Украинаның зурө лешлә ренбасыпалганнар, ССРБ терририториясеэченә 850—1200 километргаалгачыктылар, һ ә м 740 меэкешегә нә югалтканнар (230 мең кешеү леклә рбелә нюгалтканнар).

ССРБ иң мө һ имчималһ ә мсә нә гатьү зә клә рнеюгаткан: Донбасс, Кривой Рог руда бассейны. Минск, Киев, Харьков, Смоленск, Одесса, Днепропетровск ташлап калдырганнар, Ленинград блокадада калган; оккупациялә гә нтерриториялә рдә совет гражданнарның миллионарыкалганнар. Тынычгражданнарның зур саны һ ә лакбулганнар яки Алманиягаколлыккакуыпкиткә ннә р.

Совет гаскә рлә реалманнарны Ленинград, Дондагы Ростов һ ә м Мә скә ү тирә сендә туктатканнар — алманнар «Барбаросса» планындабилгелә нгә нмаксатларныирешергә алмаганнар.

1941—1942 елның кышкыкампаниясебарышында совет гаскә рлә реМә скә ү янындакаршыһ ө җ ү мнеү ткә рергә н; алардошманныкө нбатышкатаба 80—250 километргачигендергә ннә р, Мә скә ү һ ә м Тула ө лкә лә рне (тулысынча), Калинин һ ә м Смоленск ө лкә лә рне (ө лешчә ) дошманнаназатиткә ннә р. Кө ньякфронттакызылларКырымнысаклаганнар.

1942 елның башында совет гаскә рлә ретү бә ндә геһ ө җ ү митү операцияларнеү ткә рделә р: Ржев-Вязьма операциясе, Керчь-Феодосия десант операциясеһ ә мбашкалар. Алмангаскә рлә ре совет гаскә рлә ренә карата зурюгалтышларбелә нбарлыкһ ө җ ү мнә рнекирекайтарганнар. 1942 елның 18 гыйнварында Барвенково—Лозовая операциясебашлана; аның барышында совет гаскә рлә редошманның фронтны 100 километрлыозынлыктаө зә лә рһ ә мкө нбатышбелә нкө ньяк-кө нбатышюнә лешендә 90—100 километргаалгакитә лә р.

1942 елның җ ә й-кө з. Кышкыһ ө җ ү мебарышындавермахтның югалтулартурындаялгышмә гълү матларнигезендә, ССРБ ЮгарыКомандованиесы 1942 елның җ ә й-кө зкампаниядә ү згаскә рлә гә ү тә пбулмыйторганбурычныкуйган: дошманныбө телә й тар-маритергә һ ә м ССРБ территориянетулысынчаазатитергә. Тө пвакыйгаларкө ньяк-кө нбатышюнә лешендә булганнар: Кырымфронтының җ иң елү е, Харьков операциясе (12—25. 05), Воронеж-Ворошиловград оборона операциясе (28. 06—24. 07), Сталинград оборона операциясе (17. 07—18. 11), Тө ньяк Кавказ оборона операциясе (25. 07—31. 12). Алманнар 500—650 километргаалгакиткә ннә р, Иделгә һ ә мКавказга чыкканнар.

Ү зә кюнә лешендә дә берничә операция ү ткә ргә ннә р: Сухиничи—Козельск районындаКө нбатышфронтның каршыһ ө җ ү ме (22—29. 8) белә нберлә шкә н Ржев-Сычёвкаоперациясе (30. 7—23. 8), шулайуктө ньяк-кө нбатышюнә леә шендә: 2нче хә литкечһ ө җ ү мясыйторганармиянең (рус. 2-я ударная армия) чолганыштанчыгаруопреациясе (13. 5—10. 7) белә нберлә шкә н Любань һ ө җ ү митү операциясе (7. 1—30. 4).

1942 елның 19 ноябрендә совет гаскә рлә рекаршыһ ө җ ү мнебашлыйлар, ә 23 ноябрьдә Сталинград һ ә мКө ньяк-Кө нбатышфронтларның гаскә рлә ре Калач-на-Дону шә һ ә реянындатоташаларһ ә мдошманныкы 22 дивизянечолгапалалар. «Малый Сатурн» операциясенә тиҗ ә сендә Эрих фон Манштейнҗ итә кчелегеастындаармиялә рнең «Дон» тө ркемеҗ иң елә. Совет гаскә рлә рнең икенче Ржев-Сычёвкаоперациясеуң ышсызбулган; шуң акармастан, 1942—1943 елның кышкыкампаниясетулаемалганда совет гаскә рлә рфайдасынатә мамланган — бералманармиясеһ ә мдү ртсоюздашларның армия юкителгә ннә р.

[ү згә ртү ]1943 елның җ ә й-кө зкампаниясе

1943 елның җ ә й-кө зкампаниясенең хә литкечвакыйгалар Курск сугышыһ ә м Днепр ө ченсугышыбулганнар. Кызыл Армиясе, зурюгалтуларгакарамастан, 500—1300 километргаалгакиткә н.

28 ноябрьдә — 1 декабрьдә Тә һ ранда Иосиф Сталин, Уинстон Черчилль һ ә м Франклин Рузвельтның конференциясе узган. Конференциянең тө пмә сьә лә сеикенчефронтының ачылуыбулган.