Тақырып №13. Бастауыш мектепте синтаксис материалдарын оқыту технологиясы

Тақ ырып №13. Бастауыш мектепте синтаксис материалдарын оқ ыту технологиясы

1. Синтаксисті оқ ытудың лингвистикалық негіздері.

2. Бастауыш сыныптарда сө з тіркесін оқ ыту ерекшелігі.

3. Бастауыш сыныптарда сө йлем ұ ғ ымын мең герту

1. Синтаксисті оқ ытудың лингвистикалық негіздері.

Бастауыш мектепте сө йлем жә не оның тү рлері мен сө йлем мү шелерін оқ ытуда ескерілетін лингвистикалық ерекшеліктер мыналар:

1. Тиісті анық тамалар олардың басты белгілерінің негізінде берілуі тиіс жә не белгілі бір синтаксистік тұ лғ аның басты белгілерін танытуда бастауыш сыныптан бастап, оның мағ ынасы мен формалық сипаттары сабақ ты байланыста болатынына оқ ушының кө зін жеткізу керек.

2. Ә рбір заттың мазмұ ны мен формасы болады, оларды ө зара тығ ыз байланысында ғ ана ұ ғ уғ а мү мкін. Мазмұ н заттың негізгі сапа ерекшелігін белгілейтін жә не оның барлық элементтерінде кө рінетін басты жағ ы.

Бастауыш мектепте синтаксистік материалдарды оқ ытудың тағ ы бір ерекшелігі – тілдің интонациялық қ ұ былысы мен пунктуациясының байланыстылығ ында. Синтаксисті оқ ыту мә селелерін зерттеуші-ғ алымдар тыныс белгілері сө йлемнің грамматикалық, мағ ыналық, пунктуациялық сипаттарының негізінде қ ойылатынын айтты.

2. Бастауыш сыныптарда сө з тіркесін оқ ыту ерекшелігі.

Бастауыш мектепте хабарлы, сұ раулы, лепті сө йлемдерді ө ткенде бұ л сө йлемдердің мағ ынасы мен интонациялық, пунктуациялық белгілерінің арасында себепті байланыстылық болатынын, сө йлемнің мағ ынасы оның интонациясына ә р алуан ә р беріп, ә р тү рлі пунктуацияның қ ойылуына себеп болатынын оқ ушығ а тү сіндіріп отырғ ан жө н.

Сө йлем тү рлерінің мағ ынасын, интонациясын, тыныс белгілерін танытуда баланың ойдү ниесін қ озғ ап, эмоциялық сезімін оятуда оқ ушының кө ру анализаторларының қ ызметі кө ріп қ абылдаудан гө рі естіп қ абылдауының басым болатыны ескеріледі.

Бастауыш сыныпта оқ ушылар сө йлемдегі сө здердің байланысы туралы практикалық дағ дылар алады. Бұ л материалдарды анық таудың лингвистикалық ерекшеліктеріне жә не жү йесіне мұ ғ алімдердің ө здері де кө ң іл бө ле бермейді.

Сонымен бастауыш сыныпта синтаксистік материалдарды оқ ытуда:

- оқ ушыларғ а алғ ашқ ы синтаксистік тү сінік бергенде тиісті синтаксистік фактілердің семантикалық мағ ынасы мен грамматикалық формасы (морфологиялық формалық белгілері) бірге танытылып, олардың негізінде оқ ушылардың ұ ғ ымына сай анық тамалар берілгені дұ рыс.

- Синтаксисті жә не пунктуацияны оқ ытуда тілдің дыбыстық табиғ аты интонациямен кө рінуі тиіс жә не ол интонацияның сө йлем мағ ынасына бағ ынышты екені ескеріледі.

- Практикалық жұ мыстарды орындауда оқ у материалының синтаксистік фактілерді бір-бірімен жә не басқ а грамматикалық фактілермен салыстыруғ а мү мкіндік туғ ызарлық тай ә р жақ ты, ә р сипатты болғ аны жө н.

Бастауыш сыныптарда негізгі тақ ырып — сө йлем. Балалар сө йлем материалдары арқ ылы дұ рыс сө йлеу, сө з формаларын ө згерту, сө йлемдегі сө здердің ө зара байланысын табу жолдарын ү йренеді, сонымен бірге грамматикалық ұ ғ ымдарды, орфографиялық жә не орфоэпиялық дағ дыларды мең гереді. Сө йлем тіліміздегі синтаксистік қ ұ рылымынық негізі айтылатын ойдың ұ йытқ ысы болу қ ызметін атқ арады. Жеке сө здер мен сө здердің ө зара байланысты тіркестері ойды білдіретін сейлемнің кү рылыс материалы ретінде жұ мсалады. Ө зінің ойын айтып немесе жазып білдіру ү шін, оқ ушылардың сө йлемді саналы тү рде пайдалана аларлық тай білікпен қ арулануының ерекше маң ызы бар.