Тақырып №2. Сауат ашу технологиясы.

1. Сауат ашу технологиясының ғ ылыми негіздері.

2. Сауат ашу барысындағ ы оқ у мен жазу процесінің психофизиологиялық ерекшеліктері.

3. Дыбыстық талдау-жинақ тау ә дісі.

4. Сауат ашудың тү рлі кезең інде сабақ тар жү ргізу ә дістемесі.

5. Бастапқ ы оқ у мен жазуды қ алыптастыру.

1. Сауат ашу технологиясының ғ ылыми негіздері.

Сауат ашудың мақ саты – оқ ушыларды дұ рыс оқ и, дұ рыс жаза білуге ү йрету жә не оқ у мен жазуғ а ү йрете отырып, тілін, ойын дамыту. Сауат ашу жұ мысының басты шарты - ә ріптер таныту. Ә ріпті танып, оқ ып, оны жазып ү йренбейінше, сауатты азамат болып ө су мү мкін емес. Алайда сауат ашу жұ мысы бірден ә ріп танытудан басталмайды. Ө йткені ә ріптер тілдегі дыбыстың шартты белгілері ғ ана, ал тіліміздегі дыбыстар сө з ішінде тіркеліп келеді. Осыдан барып, тіл дыбыстарын білдіру ү шін сө йлеуді сө йлемдерге, сө йлемді сө здерге, сө здерді буындарғ а, буындарды дыбыстарғ а талдау қ ажеттігі туады. Осындай жұ мыстар нә тижесінде оқ ушылар іс жү зінде сө йлеу, сө йлем, сө з, буын, дыбыс деген ұ ғ ымдарды мең геруі керек.

Сауат ашу кезең інде оқ ушылар тіл дыбыстарының ә рқ айсысының жеке ерекшеліктерін біліп, тә жірибе арқ ылы мең геруі қ ажет. Дыбысты естіп ажыратқ аннан кейін, сол бө ліп алғ ан дыбысты дұ рыс дыбыстай білу қ ажет, тек содан кейін ғ ана ә ріп таң балары таныстырылады.

2. Сауат ашу барысындағ ы оқ у мен жазу процесінің психофизиологиялық ерекшеліктері.

Сауат ашу жұ мысын дұ рыс қ ұ ру ү шін бастауыш мектепте мұ ғ алім қ азақ тілінің дыбыстық қ ұ рамын жә не дыбыс пен ә ріптің арасындағ ы айырмашылық ты жақ сы ажырата білуі тиіс.

Қ азіргі қ азақ тілінде 37 дыбыс, 42 ә ріп бар. Олардың ішінде буын қ ұ рай алатын дауысты дыбыстар -12.

Олар: А, Ә, О, Ө, Ы, І, Ұ, Ү, Е, Э, И, У.

Дауыссыз дыбыстар буын қ ұ рай алмайды.

Мұ ндай дыбыстар 25: б, в, г, ғ, д, ж, з, й, к, қ, л, м, н, ң, п, р, с, т, ф, х, һ, ц, ч, ш, щ.

Бұ лар тек дауысты дыбыстармен қ осылғ анда ғ ана буын қ ұ райды. Дауысты дыбыстардың қ ұ рамында кө рсетілген “у” дыбысы дауысты дыбыстан кейін келгенде буын қ ұ рай алмай, ү нді дауыссыз дыбыс болады (бау, тез). Ендеше “у” ә рпі бірде дауысты, бірде дауыссыз дыбыс қ ызметін атқ арады.

Балалар жуан буынды оқ ып ү йрене бастағ ан кезде, жің ішке буындарды оқ уғ а да онша қ иналмайды.

Сауат ашу кезінде дыбыстар жә не буын тү рлерімен қ атар сө здің қ ұ рамындағ ы дыбыстардың аз-кө птігінің де ә сері болады. Яғ ни, алғ ашқ ы сабақ тарда екі, ү ш дыбысты сө здер ү йретілгені дұ рыс. Бірақ қ азақ тілінде екі-ү ш дыбысты ашық буыннан қ ұ ралғ ан сө здер ө те аз. Сондық тан 1-2 сабақ тан кейін-ақ бірнеше дыбыстан (ө ткен ә ріптердің қ айталанып келуі арқ ылы) қ ұ ралғ ан сө здер мен тұ йық буын қ атар ө тіледі. Екі дыбысты ашық жә не тұ йық буыннан ү ндету амалымен ү ш немесе тө рт дыбысты сө здер қ ұ растырылып ү йретіледі. (Шо-ра, ша-на, ал, а-ла, ар-ша, Са-ра, со-на т. б. ) Оқ уғ а, жазуғ а енді ү йрене бастағ ан баланың ө зіндік психологиялық ерекшеліктері болады.

Сонымен психикалық даму дегеніміз - жалпы алғ анда адамның қ алыптасуындағ ы сапалық жә не сандық ө згерістер, ал жекелеп алғ анда, анатомиялық -физиологиялық есею, нерв жү йесінің жетілуі, білімнің артуы (сезім мен моральдық ұ ғ ымдарының баюы, психикалық процестерінде қ айта қ ұ ру, кө зқ арасты қ алыптастыру, белсенділік пен ө зінше ә рекет етудің кө рінісі, ә депті міне-қ ұ лық қ а дағ дылану) деп тү сіну керек.

3. Дыбыстық талдау-жинақ тау ә дісі.

1) Тіл дыбыстарын олардың сө з ішінде беретін ұ ғ ыммен ұ штастыру

мақ сатымен заттың суреттері кө рсетіледі.

2) Тіл дамыту мақ сатымен де жекелеген заттың суреттері немес сюжетті суреттер пайдаланылады.

3) Оқ ушылардың дү ниетанымын қ алыптастыру, тә рбие беру мақ сатымен де сурет жә не басқ а кө рнекіліктер қ олданылады.

4) “Ә ліппе” кезең інде суретті альфавит, кеспе ә ріптер, буындар, тү рлі кестелер т. б. пайдаланылады.

Техникалық қ ұ ралдар - кө рнекіліктің техникалық процесс дә уірі туғ ызғ ан жаң а тү рлері. Техникалық қ ұ ралдарды дұ рыс пайдалану арқ ылы сауат ашу сабақ тарының тиімділігін арттыруғ а болады. Алайда кө рнекіліктерді пайдаланудың дұ рыс болуы мұ ғ алімнің іскерлігіне, ізденгіштігіне, шығ армашылық пен жұ мыс атқ ара білуіне байланысты.

Дыбыстық талдау-жинақ тау ә дісі балаларды оқ у қ ызметінің алғ ашқ ы кү ндерінен бастап оқ уғ а ү йретуді мақ сат етеді жә не оларды жазу дағ дысын мең геруге де даярлай тү седі. Ол ү шін балаларғ а оқ ытуғ а дыбыс қ ұ рылысына қ арай жең іл, мағ ынасы тү сінікті атаулар алынады.

Талдау-жинақ тау ә дісін қ олданғ анда жаң а дыбыс пен оның ә рпін ү йрету жолы былайша жү реді: