15.3 Топырақтың су қасиеттері мен ылғалдылығы.

Топырақ тың су қ асиеттері мен ылғ алдылығ ы. Топырақ тың су қ асиеттеріне су сиымдылығ ы (топырақ ө зінің қ ұ рамындағ ы судың белгілі бір мө лшерін ұ стап, сақ тап тұ руы) жатады. Оның бү кіл қ абілеті топырақ тың су ұ стаушылық кү ші деп аталады, су ө ткізгіштігіне, суды жоғ ары кө тергіштігі, гигроскопиялығ ы жə не буланғ ыштығ ы жатады.

Топырақ тың су сыйымдылық шегі – оның ө з бойына белгі мө лшерде суды сің іріп ұ стай алатын қ асиет. Ұ сталғ ан (сақ талғ ан) су тү рлеріне қ арай топырақ тың су сыйымдылығ ының бірнеше тү рін ажыратады. Ең кө п немесе толық су сыйымдылық деп топырақ тың табиғ и кең істегі сумен толғ ан жағ дайын айтады.

Далалық су сыйымдылық шегі – топырақ тың табиғ и қ ұ рылымында бос су ө з салмағ ымен топырақ қ абатына сің іп кетеді. Осы жағ дайда жерасты суы терең де жатса, ал топырақ қ абатындағ ы су буғ а айналмайтын болса, топырақ бойында ұ сталып қ алатын су мө лшерін далалық су сыйымдылық шегі деп атайды.

Капиллярлық су сыйымдылық шегі деп судың топырақ тү йіршіктерінің ішінде ұ сталып қ алатын қ абілетін айтады. Капиллярлық су сыйымдылық шегі жер асты суының терең дік дең гейіне жə не жоғ арыдан келетін табиғ и су мө лшеріне байланысты. Мұ ндай сулар капилляр тү тіктері арқ ылы жоғ ары кө теріледі жə не керісінше, жоғ арыдан тө мен қ арай жылжиды. Соның нə тижесінде ө сімдіктердің ə ртү рлі терең дікте орналасқ ан тамырларына, кезінде олардың ө сіп дамуына елеулі ə сер етеді.

Топырақ тың су ө ткізгіштігі деп оның жоғ арыдан тө мен қ арай су ө ткізу қ асиетін айтады.

Қ орыта келе: Топырақ ауасы. Топырақ та судан басқ а, ө сімдік тамырларының тыныс алуы мен бактериялардың тіршілігі ү шін ауа да қ ажет. Топырақ та неғ ұ рлым ылғ ал кө п болса, соғ ұ рлым ауа аз бола-ды жə не керісінше. Бұ л ауа мө лшері топырақ тың ылғ алдығ ына, тығ ыздығ ына, ө ң деу жағ дайларына, механикалық қ ұ рамына, ө сіп ө ніп тұ рғ ан ө сімдіктерге, т. б. жағ дайларғ а байланысты. Егістіктер егілетін, ө ң делген топырақ тарда ауаның мө лшері 30 – 40 % -ғ а тең. Мұ ның біраз бө лігі топырақ бө лшектеріне сің еді, оны сің ген ауа деп атайды.

Ө зін – ө зі бақ ылау сұ рақ тары:

1. Топырақ тың су қ асиеттерін дегеніміз не?

2. Қ атты ылғ ал дегеніміз не?

3. Топырақ тағ ы ылғ ал тү рлері дегеніміз не?

4. Топырақ ауасы дегеніміз не?

Негізгі жә не қ осымша ә дебиеттер тізімі:

1. Почвоведение. Под ред. И. С. Кауричева. М. Агропромиздат изд. 4. 1989.

2. Добровольский В. В. География почв с основами почвоведения. М., Изд-во «Владос», 1999.

3. Добровольский В. В. Задачи почвоведения в решении современных экологических проблем. Санкт-Петербург: ЦМП. 2004.

4. И. К. Асанбаев, К. Ш. Фаизов. Почвоведение с основами экологии и географии почв. Учебное пособие., Алматы «Қ азақ университеті», 2007.