13.2. Егіншілікте пайдалану нəтижесінде топырақ құнарлығының өзгеруі жəне оны қалпына келтіру жолдары

13. 2. Егіншілікте пайдалану нə тижесінде топырақ қ ұ нарлығ ының ө згеруі жə не оны қ алпына келтіру жолдары

Егіншілік жү йесі бір аймақ қ а тікелей байланысты қ алыптастырылады. Ғ ылымғ а негізделген егіншіліктің интенсивті жү йесін жү ргізуге топырақ тың пайда болуы мен топырақ қ ұ нарлылығ ының қ ұ ралу заң дылығ ын игеріп, оны одан ə рі пай-далану шешуші шарттардың бірі. Ə рине, егіншіліктің жал-пы заң дылық тарынан туындайтын агротехникалық ə дістерді нақ тылы аймақ қ а қ арай қ олданғ ан жө н. Ө йткені біздің кең байтақ республикамыздың егістік алқ аптары ə ртү рлі аймақ тарда – орман-ды, далалық, шө л, шө лейт, таулы, суармалы жерлерде орналасқ ан, соғ ан орай егіншілікті жү ргізудің ə дістері ə рқ илы.

13. 3 Топырақ қ ұ райтын табиғ и процестің дамуы

Топырақ қ ұ райтын табиғ и процестің дамуымен топырақ тың қ ұ нарлылығ ының басқ а да кө рсеткіштері – физикалық, суғ а жə не ауағ а байланысты қ асиеттері жақ сарады.

Климаты, температурасы мен су тə ртіптері қ олайлы аймақ тарда ө сімдіктердің, жер қ ыртысының ү стің гі қ абатында микрофлоралар мен жан жануарлар дү ниесінің ө ркендеуіне қ олайлы жағ дай жа-салынатыны белгілі. Бұ л ə рине, топырақ қ ұ ралуын жеделдетеді, топырақ тың қ ұ нарлылығ ын арттыруғ а мү мкіндік туғ ызады. Мұ ндай аймақ тарда топырақ тың ө німділігі мен биологиялық қ уаты арта тү седі.

Қ орыта келе: Топырақ қ ұ ралу процесін биологиялық процестер айқ ындайды. Биологиялық процестер неғ ұ рлым жедел жү рсе, топырақ қ ұ нарлығ ының да соғ ұ рлым қ арқ ынды артатыны зерттеулер-ден белгілі. Сондық тан да егіншілік саласында топырақ қ абатын тиімді биологиялық процестердің белсенділігін кө теруге болады. Мелиорациялық шаралардың ғ ылыми жү йесіне сү йене отырып, топырақ ты кез келген климат жағ дайында мə дени дақ ылдарды ө сіруге қ ажетті су жə не ауа режимімен қ амтамасыз етуге толық мү мкіндік бар. Сондық тан табиғ аттың ө з кү ш қ орын, оның даму жолдарының заң дарын мең геріп, ақ ылмен пайдаланса, топырақ тың қ ұ нарлылығ ы кемімей, қ айта керісінше оның қ ұ нарлылығ ы да, қ ұ рылымы да жақ сара тү седі.

Ө зін – ө зі бақ ылау сұ рақ тары:

1. Топырақ қ ұ нарлылығ ына ə сер ететін жағ дайларды атаң ыз

2. Қ айта культивациялау деп нені айтады?

3. Қ ұ нарлық тың элементтері жə не факторлары дегеніміз не?

4. Топырақ тың агрофизикалық жə не физикалық -химиялық қ асиеттері қ андай?

Негізгі жә не қ осымша ә дебиеттер тізімі:

1. Геннадиев. Основы почвоведения и география почв. Методические указания. МГУ, М., 1983. А. Н.

2. В. В. Добровольский, Е. Д. Никитин. Функции почв в биосферы и экосистемах. Наука. М., 1990.

3. А. А. Науменко Эколого-генетический анализ почвенной карты Казахстана. Вестник КазГУ, А., 1996.

4. И. В. Иванов, Т. С. Луаовская Этапы направления развития отечественного почвоведения как фундаментальной науки. Почвоведения. Наука. М., 1981.