7.4. Биологиялық үгітілу

Жоғ арыда минералдың ыдырауы тірі оганизмдердің қ атысуынсыз ө тетін процестерді қ арастырдық. Жер қ абығ ының ө сімдіктер жə не жануарлар мекендейтін жоғ арғ ы бетінде ү гітілу процестері кү рделенеді. Физикалық, химиялық ү гітілудің нə тижесінде тү зілген минералдар биологиялық процестердің ə серінен тұ рақ тылығ ын жоғ алтып, бө лшектенуін жалғ астыра беруі мү мкін.

Биологиялық ү гітілу топырақ тү зілумен тығ ыз байланыс-ты. Минералдарғ а ө сімдіктердің тамырлары, сонымен қ атар микробтардың, ө сімдіктердің жə не жан-жануарлардың тіршілігінен туындайтын қ алдық тар, тіршілігін тоқ татқ ан организмдердің ыды-рау қ алдық тары ə сер етуі мү мкін.

Организмдердің физикалық жə не химиялық тү рде ү гітілуге ұ шырамайтын жыныс бө ліктеріне ə сері ү лкен. Ү гітілу процесіндегі организмдердің атқ аратын ү лкен рө лін кө рсете отырып, академик В. И. Вернадский ə рі қ арай физикалық жə не химиялық ү гітілуге ұ шырамайтын каолин минералының тірі организмдердің ə серінен ө зінің тұ рақ тылығ ын жоғ алтатынын, соң ынан биологиялық ү гітілуге ұ шырайтынын айтқ ан. Кейбір су жалбыздарының тү рлері каолинді коллидты кремний қ ышқ ылдарын жə не сусызданғ ан алюминийдің коллидты гидрат-тарын бө ле отырып, ыдырауғ а ұ шырайды. Осы ыдырау су жал-быздары бө ліп шығ аратын, негізінен пектин заттарынан тұ ратын, шырыштың ə рекетінен болады.

Майлы қ ышқ ылдық жə не нитрификациялаушы микрорганизм-дер ө здері бө ліп шығ аратын заттармен апатитты жə не силикатты жақ сы ыдыратады. Кө к-жасыл су жалбыздарының жыныстардың бетіне тигізетін ə сері бұ рыннан белгілі. Осы аталғ ан жалбыздардың жə не нитрификациялаушы бактериялардың гранитке тигізетін ə сері анық талғ ан. Келтірілген мысалдар мү жілу процесіндегі тірі организмдердің маң ызды рө л атқ аратынын дə лелдейді.

Сонымен физикалық, химиялық жə не биологиялық ү гітілу процестері бір мезгілде ө тіп жатады. Ү гітілу дə режесіне, олардың ə рқ айсысының қ осар ү лесі, сыртқ ы ортаның жағ дайына байланыс-ты болады.