6.3..1. Массивті-кристалдық тау жыныстары

Массивті-кристалдық тау жыныстары: эффузивтік жə не интрузивтік сияқ ты екі ү лкен топқ а бө лінеді. Жер қ ойнауындағ ы магма жоғ ары кө теріліп жер бетіне жетпей жатып біртіндеп суы-нып, жоғ арғ ы қ ысымда қ ата бастауы мү мкін. Осындай жағ дайларда тү зілген тау жыныстарының химиялық жə не минералогиялық қ ұ рамы бірдей болса да, сыртқ ы пішіні, физикалық қ асиеттері ө згеше болады. Бірінші жағ дайда тү зілген жыныстар шө гінді немесе эффузивтік, екіншісі – терең дік немесе интрузивтік деп аталады. Осы екі топтың жыныстарын қ ұ рамындағ ы минералдардың қ асиеттері арқ ылы тұ рғ ыдан алғ анда массивті кристалдық жыныстардағ ы кремнеземнің (SiO2) мө лшері ерекше рө л атқ арады. Оның мө лшеріне қ арай жыныстар қ ышқ ыл, орташа, негізгі жə не ультра негізгі болып бө лінеді.

Магмалық жыныстардың сипаттамасы:

Гранит – сұ р, қ ызғ ылт, қ оң ыр тү сті терең дік қ ышқ ыл жыныс. Оның негізгі тү сі (бояуы), далалық шпаттың тү сіне байланысты бо-лады

Граниттің қ ұ рамындағ ы далалық шпаттың мө лшері 40-60% қ ұ райды. Граниттің қ ұ рамына далалық шпаттан басқ а, кварц, слюда, авгид кіреді. Жыныстың қ ұ рылымы – толық кристалды тү йіршікті, текстурасы біртекті шомбал, жатыс пішіні батолиттік, шток, дайка.

Сиенит – ортоклаздық толық кристалды терең дік жыныс. Орта-клаздан, биотиттен, пироксиъениттен қ ұ ралғ ан. Сиенит гранитке ұ қ сас, бірақ қ ұ рамында кварц жоқ.

Трахит сиенит тə різдес. Қ ұ рамы да сонымен бірдей, бірақ майда тү йіршікті.

Габбро – қ ара, сұ р жə не жасылдау тү сті негізгі терең дік жыныс. Ү гілуге ұ шырағ анда жасылдау тү ске енеді. Қ ұ рылымы бірың ғ ай тү йіршікті, кристалдары майдадан іріге дейін ө згереді.

Андезит – эффузивтік жыныс, плагиоклаздан қ ұ ралғ ан. Тү сі ақ шыл сұ р немесе солғ ын қ ызғ ылт. Қ ұ рылымы жасырын кристалды. Текстурасы шомбал немесе порфирлі.

Базальт – габбро жынысының эффузивтік аналогы. Тү сі қ ара сұ рдан қ арағ а дейін. Плагиоклаз авгит, оливиннен қ ұ ралғ ан. Кей-де қ ұ рамына айтарлық тай мө лшерде магнетит тү йіршіктері кіреді. Тығ ыз, аракідік, порфирлі қ ұ рылымы бар. Қ ара қ ошқ ыл тү сті жалпы массадан авгиттің қ ара, оливиннің сары жасыл кристалдары кө зге тү седі. Базальт бағ алы топырақ тү зуші жыныс.