6-дәріс. Топырақтың компоненттік құрамдары

6-дә ріс. Топырақ тың компоненттік қ ұ рамдары

Мақ саты: Топырақ тың минералогиялық қ ұ рамының пайда болу ерекшеліктері туралы негізгі тү сініктерді мең герту арқ ылы студенттердің жалпы жә не арнайы іскерлік дағ дыларын қ алыптастыру, теориялық білімдерін бекіту.

Жоспар:

6. 1 Балшық ты минералдар

6. 2 Топырақ тағ ы ə ртү рлі минералдардың ү гітілуі

6. 3 Ə ртү рлі тау жыныстарынан тү зілген топырақ тардың минералогиялық қ ұ рамы

Тірек сө здер: Топырақ, балшық ты минералдар, су, кристал, балшық жә не т. б.

6. 1 Балшық ты минералдар

Балшық тар – сазды-минералдар борпылдақ жыныс қ ұ рамына кіретін екіншілік минералдар, суғ а жақ сы иленеді, кұ рғ ағ анда қ атаяды. Олар – кең тарағ ан топырақ қ ұ раушы жыныс (жайылмалық, мұ здық, лёстік, т. б. ), тө рттік дə уірдегі балшық ты минералдар мен бастапқ ы минералдар тү йірлерінен (дала шпаты, слюда, кварц, амфибол, т. б. ) тұ рады. Балшық ты минералдарғ а сулы силикаттар (кремний қ ышқ ылының тұ здары) жатады.

							4- кесте
	Балшық ты минералдар қ асиеттері мен қ ұ рамы

Балшық ты			Қ асиеттері мен қ ұ рамы
минерал-	0, 001	0, 2 мкр-	сің іру	суда	гигрос-	Si, Аl,		SiO₂,
дар	мм-ден	нан	кө лемі,	ісіну	копия-	т. б.		Al₂O₃
	тө менгі	тө мен	мг-экв	кө лемі,	лыгы,	элемент-		рет
	тү йірлер	коллоид-	100 г.	рет	%	тер, %
		тер, %	Т-та
Монтмо-		40–50	80–120	5–10		4–5
риллонит						Mg
Сулы	-	-	45–50	орташа		6–8
слюда	-	-		з	5–7	-
Каолинит

Кристалдық қ ұ рамы оттекті кремнийдің тетраэдралы (тө рт қ ырлы) жə не оттекті алюминийдің октоэдралы (сегіз қ ырлы) ө те ұ сақ тү йірлерінен тұ рады. Бұ л минералдардың физикалық -химиялық қ асиеттері (иленгіштігі, суда ісінуі, бө ртуі, сің іргіштігі) бастапкы минералдар қ ұ рамына байланысты. Бұ лардың физикалық -химиялық қ ү рамы кестеде келтірілді.

Топырақ типтеріне сə йкес балшық ты минералдардың тү рлері мен тү йірлер мө лшері ө згеріп отырады. Қ ара топырақ та монтморилло-нит қ ызыл топырақ та каолинит, боз топырақ та сулы слюда мен монт-мориллонит, басым. Балшық ты минералдар мө лшері жоғ арылағ ан сайын топырақ тың механикалық қ ұ рамы ауырлайды, тү йірлер байланысы мен жабысқ ақ тығ ы кү шейеді жə не сің іру кө лемі еседі. Балшық ты минералдар – топырақ тү йіршектігінің негізі.