Топырақтарды механикалық құрамына байланысты топқа бөлу (Н. Л. Качинский, 1965)

Топырақ тарды механикалық қ ұ рамына байланысты топқ а бө лу (Н. Л. Качинский, 1965)

Тү йірі 0. 01 мм-ден ұ сақ	Топырақ тың механикалық
бө лшектер (балшық ) пайыз	қ ұ рамына
есебімен	сə йкес аты

80-нен кө п	ауыр балшық

80-60	орташа жə не жең іл балшық

60-45	ауыр саздақ

45-30	орташа саздақ

30-20	жең іл саздақ

20-10	қ ұ мдақ

10-5	байланысты қ ұ м

5-тен тө мен	борпылдақ қ ұ м

Топырақ тың механикалық қ ұ рамының топырақ тү зуде, топырақ ты ауыл шаруашылығ ы жə не басқ а мақ саттарғ а пайдалану-да маң ызы зор.

Топырақ тың механикалық қ ұ рамы мен оның кеуектілігі, су сыйымдылығ ы, ылғ ал ө ткізгіштігі, ылғ алды жоғ ары кө теру қ асиеті, коректі заттарды жинау мү мкіншілігі, ауа-жылылық режимдері сияқ ты қ асиеттері тығ ыз байланысты.

Қ ұ мды жə не қ ұ мдақ топырақ тардың қ ұ рылымы (структурасы) нашар келеді ə рі ə ртү рлі ірілікті бө лшектерден тұ рады. Ылғ алды жақ сы ө ткізеді, қ олайлы ауа-жылу режимдері болады. Мұ ндай топырақ ты ө ң деу де ө те оң айғ а тү седі. Бірақ бұ л топырақ тар қ оректік заттарғ а жə не карашірікке кемшіл болады, себебі олар ылғ алмен жуылып-шайылып кетеді де, онда ө сімдіктер сирек ө сіп, жө нді қ алдық тар қ алдырмайды. Ал балшық ты топырақ тар, керісінше, ылғ алды аз ө ткізеді, су сыйымдылығ ы мол, ылғ ал бергіштігі, ауа режимі нашар болады. Бұ л топырақ тарды жырту да оң айғ а тү спейді. Дегенмен, бұ л топырақ тар қ оректік заттарғ а бай, қ ұ нарлы келеді.

Ауыл шаруашылығ ына пайдалануғ а ең қ олайлы топырақ тар – қ ұ рамында қ ұ мды тү йіршіктер мен балшық ты тү йіршіктер кабаттасып келетін қ ұ м-балшық ты топырақ тар. Бұ л топырақ тарда қ ұ мды бө лшектер мен балшық ты бө лшектердің пайдалы қ асиеттері ү йлесе келіп, топырақ тың ылғ ал-ауа режимдерін жақ сы ұ стап, топырақ қ ұ нарлылығ ын арттырады.

4. 2. Топырақ тың гронулометриялық (механикалық ) қ ұ рамының топырақ тарды тү зудегі маң ызы

Қ атты топырақ бө ліктерін микроагрегаттар жə не макроагрегат-тар қ ұ райды. Икроагрегаттар топырақ тың элементарлы ө те майда бө лшектерінің бір-бірімен қ абысып, желімденуі арқ ылы қ ұ рылады. Мұ ндай қ абысу жə не желімдену топырақ тағ ы физикалық, химиялық жə не биологиялық процестердің нə тижесінде ө теді. Агрегаттардың диаметрлері ə детте 0, 25 мм-ден кіші болады. Макроагрегаттар ми-кроагрегаттардан жə не элементар топырақ бө лшектерінен қ ұ ралады, бұ лардың диаметрі 0, 25 мм-ден ү лкен болады.

Топырақ тың элементар бө лшектері ə ртү рлі дə режеде бө лшек-тенеді. Олардың диаметрі миллиметрдің он мың нан бір бө лігінен бірнеше миллиметрге дейін, кейде сантиметрге дейін жетеді. Топырақ бө лшектерінің ө лшемдеріне оның физикалық, физикалық -химиялық қ асиеттері тə уелді болады.

Сондық тан топырақ ты оның элементар тү йіршіктеріне байла-нысты жіктеу (классификациялау) қ ажет. Барлық тү йіршіктерді олардың ө лшемдеріне (размерлеріне) байланысты топтарғ а неме-се фракцияларғ а біріктіреді. Осы фракциялардың пайыздан ү лесі топырақ тың механикалық немесе гранулометрлік қ ұ рамы деп ата-лады.

Қ азіргі кезде Качинскийдің элементар топырақ тү йіршіктерінің классификациясы қ олданылады

(3-кесте).