4-Дәріс. Топырақтың гронулометриялық құрамы жəне маңызы

4-Дә ріс. Топырақ тың гронулометриялық қ ұ рамы жə не маң ызы

Мақ саты: Топырақ тың гранулометрлік (механикалық ) қ ұ рамымен танысып, оның маң ыздылығ ын ұ ғ ып, топырақ тың кө рсеткіш ә серін игеріп, орынды пайдалана білу. Топырақ тың гранулометрлік (механикалық ) қ ұ рамын анық тауды игеру, білімгерлердің теориялық білімдерін бекіту.

Жоспары:

4. 1 Топырақ тың гранулометриялық қ ұ рамы, механикалық элементтердің жіктелуі, топырақ тарды гронулометриялық қ ұ рамы бойынша жіктелуі

4. 2 Топырақ тың гронулометриялық (механикалық ) қ ұ рамының топырақ тарды тү зудегі маң ызы

4. 3 Топырақ тың механикалық қ ұ рамының биологиялық, физикалық, химиялық қ асиеттеріне ə сері

Тірек сө здер: Гранулометр, топырақ тың механикалық қ ұ рамы, топырақ жә не т. б.

4. 1. Топырақ тың гранулометриялық қ ұ рамы, механикалық элементтердің жіктелуі, топырақ тарды гронулометриялық қ ұ рамы бойынша жіктелуі

Топырақ тың қ атты минералдық бө лігі негізінен топырақ тү зілу процестерінде ə ртү рлі ө згерістерге ұ шырағ ан аналық жыныстар-дан тұ рады. Аналық жыныстар топырақ тү зу процесінде жоғ арыда айтқ ан факторлардың ə серінен ө сімдік тіршілігіне қ ажетті заттарғ а байығ ан, толтырғ ан ортағ а айналады.

Топырақ тың механикалық қ ұ рамы деп оның кө лемі жө нінен ə ртү рлі тү йіршік бө лшектерден тұ ратынын айтады. Топырақ тү йіршіктері неғ ұ рлым майда болса, соғ ұ рлым топырақ тар балшық ты-сазды келеді. Ал топырақ тү йіршіктері ірілеу болғ ан жағ дайда ол қ ұ мдақ немесе қ ұ мды келеді. Егер топырақ қ ұ рамында майда тү йіршіктер мен ірілеу тү йіршіктер аралас кездессе, бұ л топырақ тар қ ұ м-балшық ты топырақ тар болып саналады. Ə детте, топырақ негізінен майда ұ нтақ талғ ан тү йіршіктерден тұ ратын болғ андық тан, тү йіршік кө лемі оның диаметрінің ұ зындығ ымен ө лшенеді, ал диаметр ұ зындығ ы мм-мен есептелінеді. Еліміздің топырақ тану саласындағ ы ірі ғ алым профессор Н. А. Качинскийдің зерттеуі бойынша, топырақ қ ұ рамындағ ы тү йіршіктер ө здерінің кө леміне қ арай: диаметрі 3 мм-ден іріректері – тастар, 1 мм-ден 3 мм-ге дейін – ірі қ ұ м, 0, 25 мм-ден 1 мм-ге дейін – орташа қ ұ м, 0, 05 мм-ден 0, 25 мм-ге дейін – ұ сақ қ ұ м, 0, 01-деп 0, 05-ке дейін – ірі шаң, 0, 001-ден 0, 005-ке дейін ұ сақ шаң, ал диаметрі 0, 001 мм-ден кішілеу – тозаң, 0, 0001 мм-ден кішілері – коллоидтар болып бө лінеді. Осы Ғ алымның зерттеуіне сə йкес топырақ тар ө зінің механикалық қ ұ рамына қ арай тө мендегі топтарғ а жіктеледі (2-кесте).