16-сурет. С. А. Захаров бойынша топырақ түсінің үшбұрышы

16-сурет. С. А. Захаров бойынша топырақ тү сінің ү шбұ рышы

Морфологиялық қ ұ рылымды жалпы топырақ тан шатастырмау ке-рек. Морфологиялық қ ұ рылым – топырақ тың сыртқ ы пішіні.

Топырақ тың морфологиялық қ ұ рылымын зерттеу ү шін далалық жағ дайда тік қ азылғ ан шұ ң қ ырларды пайдаланады. Бұ л ə дісті алғ аш рет В. В. Докучаев қ олданғ ан, осы кү нге дейін бұ л топырақ тануда негізгі ə діс болып қ алды. Шұ ң қ ырды қ азып, бір бетін тегістеп, оғ ан кү н сə улесін тү сіріп қ арағ ан кезде, топырақ тың бірнеше қ абаттарғ а бө лінгені байқ алады. Топырақ тың ə р қ абаты ө зіне тə н сыртқ ы пішінмен сипатталады. Осы қ абаттардың тү ріне қ арап, топырақ тың тү зілу процесі туралы кө п мə ліметтер айтуғ а болады. Ə ртү рлі топырақ типтері де осылай бір-бірімен ажыратылады.

Топырақ тың қ ұ рамы:

1. Су;

2. Ауа;

3. Минералды тұ здар(азот, фосфор, калий);

4. Қ арашірік (ө сімдік пен жан-жануардың шіріндісі, органикалық заттар);

5. Саз;

6. Қ ұ м.

Топырақ тың фазалық қ ұ рамы

Топырақ – кү рделі дене, ол бірнеше фазалардан: қ атты фаза (минералдық жə не органикалық ), сұ йық фазасы (топырақ ерітіндісі), газды фазасы (топырақ ауасы) жə не тірі фазасы (топырақ тағ ы тірі организмдер) тұ рады. Бұ л фазалар бір-бірімен ө те тығ ыз байланысты.

Топырақ тың минералдық қ ұ рамы

Майда ұ нтақ талғ ан тау жыныстары мен олардың топырақ тағ ы минералды бө ліктерінің ө зінің пайда болу жағ ынан екі топқ а бө лінеді: Алғ ашқ ы – магматикалық жə не метаморфикалық аса қ атты ү гілмеген минералдар. Екіншісі – жердің ү гілу неме-се топырақ қ абаттарында алғ ашқ ы минералдардың кө пжылдық ү зіліссіз ү гілуінің нə тижесінде, ү гілудің соң ғ ы аса майда ұ нтақ талғ ан ө німдері тү зілген биіктіктен ормандық белдеу басталады, онда са-мырсын, майқ арағ ай, шырша, балқ арағ ай жə не қ айың дар кездеседі.

Топырақ тың жə не оның қ абаттарының тү стеріне ə сер ететін негізгі қ ұ рамдар:

1. Қ ара шірінді заттары. Олар топырақ қ а қ ара немесе қ ара қ оң ыр тү с береді.

2. Темір марганец тотық тары. Сары, қ ызыл, сия тү стер береді.

3. Кремний қ осылыстары, ə к, каолинит, алюминий гидроксиді жə не суғ а ерігіш тұ здар (Хлоридтер жə не сульфаттар). Олардың тү стері-ақ келеді.

4. Темірдің шала тотығ ы. Ол кө кшіл, сұ р сия тү сті келеді. Ү шбұ рыш ақ, қ ара, қ ызыл тү стер, ал олардың араларында осы ү ш негізгі тү стердің азды-кө птігіне байланысты неше тү рлі тү стер болады. Топырақ тың тү сін анық бір тү спен айту қ иын, сондық тан негізгі тү ске анық тама қ осылады. Оның басым тү сі соң ына қ ойылады. Мысалы, қ ара қ оң ыр, сары қ ұ ба, ашық сары деген сияқ ты.

Топырақ тың тү сінің практикалық маң ызы ү лкен. Топырақ қ абатының қ алың қ ара тү сті болуы қ ара шірінді молдығ ын кө рсетеді. Кө кшіл немесе кө к тү сті топырақ тың батпақ тануы. Мұ ндай жерлерді пайдалану кү рделі мелиоративтік жұ мыстарды қ ажет етеді.