№3-тәжірибелік сабақ- Топырақтың қатты фазасының тығыздығын (меншікті салмағын) анықтау.

№3-тә жірибелік сабақ - Топырақ тың қ атты фазасының тығ ыздығ ын (меншікті салмағ ын) анық тау.

Сабақ тың мақ саты: Топырақ қ ұ рылысын негізгі кө рсеткіштерімен танысып сипаттау. Топырақ тың қ атты фазасының тығ ыздығ ы жә не оны анық тау ә дістерін мең геру.

Пайдаланылатын қ ұ рал-жабдық тар: оқ улық тар, ү лестірмелі қ ұ ралдар, физикалық карталар, топырақ картасы.

Пайдаланатын ә дебиеттер тізімі:

1. Виленский Д. Г. География почв. Гос. изд. Высшая школа. 1961.

2. Тазабеков Т. Т., Алушев А. К., Тазабекова Е. Т. Топырақ жә не қ оршағ ан орта. Алматы, 2001.

3. Бигалиев А.., Жамалбеков Е., Білдебаева Р., Қ азақ стан топырағ ы жә не оның экологиясы. Алматы, 2000.

Тә жірибелік сабақ тарғ а арналғ ан тапсырмалар:

1-тапсырма: Топырақ тың қ атты фазасының тығ ыздығ ын анық тау.

1-тапсырма: Топырақ тың қ атты фазасының тығ ыздығ ын қ андай ә діспен анық тайды.

1-тапсырма: Топырақ тың қ атты фазасының тығ ыздығ ын қ андай формуламен есептейді.

4-тә жірибелік сабақ. Топырақ тың қ ұ рамы жә не оның суғ а тө зімділігін анық тау.

Сабақ тың мақ саты: Топырақ тың қ ұ рылымы туралы тү сінікті мең геру. Топырақ қ ұ рылымының тү рлері: мега қ ұ рылым, макро жә не микроқ ұ рылым. Топырақ тың қ ұ нарлылығ ын қ амтамасыз ететін қ ұ рылым. Қ ұ рылымды топырақ тың су, ауа жә не жылу режимдеріне жә не оның микробиологиялық процестеріне, қ оректік заттар режиміне ә сері. Топырақ тың қ ұ рылымын анық тау ә дістері жә не оларды игеру.

Пайдаланылатын қ ұ рал-жабдық тар: оқ улық тар, ү лестірмелі қ ұ ралдар, физикалық карталар, топырақ картасы.

Пайдаланатын ә дебиеттер тізімі:

1. Тазабеков Т. Т., Тазабеков Е. Т., Топырақ географиясы жә не топырақ тану негіздері. Алматы, 2006.

2. Тазабеков Т. Т., Тазабеков Е. Т. Топырақ тану тү сіндірме сө здігі. Алматы, 1998. 1. Жамалбеков Е. У.; Бильдебаева Р. М., Бигалиев А. Б. Жалпы топырақ тану. Алмата 2001.

Тә жірибелік сабақ тың тапсырмалары

1-тапсырма: Жұ мыс барысы: Топырақ тың қ ұ рылымын бұ л ә діс бойынша топырақ ты електен ө ткізу арқ ылы анық тайды. Ол ү шін топырақ ү лгісін (2, 5 - 5 кг) алып, белгілі бір мө лшерін абайлап елейді. Ә рбір фракцияны жинап алып, ө лшейді жә не оның

алынғ ан топырақ массасына пайызбен келетін мө лшерін есептеп шығ арады. Қ ұ рғ ақ елеу: Лабораторияда ауадай қ ұ рғ ақ кү йге жеткізілген ү лгісінен (0, 5 0, 1кг) орташа ү лгі алып, тесіктерінің диаметрі 10, 7, 5, 3, 2, 1, 0. 5, 0, 25 мм електерде елейді. Електердің астың ғ ы жағ ында ≤ 0, 25 мм фракция жиналатын табаны жә не елеу кезінде топырақ ты тозаң данудан сақ тайтын қ ақ пағ ы болуы тиіс. Анализ жасалатын топырақ ты аздағ ан ү лестерге бө ліп, ү стің гі, ең ірі елекке салады да, абайлап елейді. Електі қ атты шайқ аудың қ ажеті жоқ. Ажырату кезінде ә рбір електі тағ ы да абайлап, алақ анның қ ырымен қ абырғ асын тық ылдатып, оларда тұ рып қ алғ ан агрегаттарды тү сіреді. Қ ұ рғ ақ елеу арқ ылы топырақ ≥ 10, 10 - 7, 7 - 5, 5 -3, 3 - 2, 2 - 1, 1 - 0, 50 ≥ 0, 5 - 0, 25 жә не ≤ 0, 25 мм фракцияларғ а бө лінеді. Агрегаттардың ә рбір фракциясын жеке жинап, ө лшейді жә не оның пайыздық мө лшерін есептеп шығ арады. ≤ 0, 25 мм фракцияны анализ ү шін алынғ ан топырақ пен ≥ 0, 25 мм фракцияның қ осындысы арасындағ ы айырмашылық бойынша есептеп шығ арады. Анализ ү шін алынғ ан бү кіл ө лшеу 100% деп қ абылданады. Алынғ ан мағ лұ маттарды кесте тү рінде толтырады. Қ ұ рғ ақ елеудің мағ лұ маттары бойынша қ ұ рылым коэффицентін есептеп шығ арады.

2-тапсырма: Анық талғ ан топырақ қ ұ рылымының мә ліметтерін мазмұ нын ашатын қ исынды кесте қ ұ рың дар.

Топырақ тү рі Агрегаттар ө лшемдері, мм	Топырақ қ ұ рылымының тү рлері	Агрегаттардың %-дық мө лшері	Зерттелген топырақ (қ ұ рғ ақ елеудегі) қ ұ рылым тү рлері
≥ 10мм		Мега қ ұ рылым
10-7 мм		Макро қ ұ рылым
7- 5 мм
5- 3 мм
3 – 2 мм
2 –1мм
1 –0, 5 мм
0, 5 –0, 25
Макро фракциялар жиынтығ ы …..................... %
≤ 0, 25 мм		Микро қ ұ рылым