Мөнир ҠУНАФИН. Кайнозой

Мө нир Ҡ УНАФИН

Кайнозой

(хикә йә )

Мы делим время и наличность,

Мы делим водку, хлеб, ночлег,

Но чем отчетливее личность,

Тем одиноче человек.

Игорь Губерман

Алып килгә н бауын ныҡ лы ғ ына ботаҡ ҡ а бә йлә п, элмә ген муйынына ғ ына һ алғ айны, бар тә не менә н арттан ауыр ҡ арашты тойҙ о. Арҡ аһ ын ө тө п бара ине был ҡ араш. Хатта эске тауыш тынды. Ул ҡ апыл ә йлә нмә не. Һ ығ ыла барғ ан элмә кте тә ү ҙ ә, ике ҡ улы менә н айырып, ә ҙ ерә к бушатты, шунан яйлап ҡ ына бар кә ү ҙ ә һ е менә н боролоп, артына баҡ ты. Баҡ ты ла, тө бә гә н ҡ арашын алмай ғ ына, муйынынан элмә кте алды. Сә бә лә нмә не. Уғ а ө с пар ҡ араш баҡ ҡ айны. Ө с пар һ ө мһ ө ҙ ҡ араш. Эйе, ө с ас бү ре, телдә рен арҡ ыры тешлә п, тамаша ҡ ыла ине. Берә ү һ е бө тө нлә й яҡ ын килгә н. Бү релә рҙ ә н хатта баяғ ы эске тауыш та ҡ урҡ тымы, уныһ ы ла тын ҡ алды. Азат берә ү гә лә буйһ онмай ине был ваҡ ытта. Был мә лдә, һ анаулы секундта, ул нисек хә л итә сә к, шулай буласаҡ. Быны ул бар зиһ ене менә н аң ланы, һ ә р кү ҙ ә нә ге ниндә йҙ ер хә рә кә ткә килде. Ү ҙ ен-ү ҙ е һ аҡ лау инстинкты уяндымы, ул ө ҫ тө нә һ икергә н ҡ арт бү ренең кү крә генә, арҡ анғ а ҡ улы менә н йә бешеп, ө ҫ кә ҡ алҡ ынып бер типте лә, ың ғ айына имә ндең олоно буйлап, ҡ улына элә ккә н ботаҡ ҡ а йә бешеп, ө ҫ кә ү рмә лә не. Уң арса булмай, артынан ырғ ығ ан икенсе бү ренең хә тә р теше һ ул аяғ ының балтырына килеп ҡ аҙ алды. Бү ре бер мә л һ ауала аҫ ылынып торҙ о. Тик Азатты кә ре ташламағ айны ә ле. Ботаҡ ҡ а йә бешкә н ҡ улдар ниндә йҙ ер ҡ ө ҙ рә т менә н бар кө сө нә ө ҫ кә тартылды, шул саҡ аяғ ынан ярай ҙ а быймаһ ы һ ыпырылып сиселеп тө шө п китте. Ергә лап килеп тө шкә н бү ре хатта сыйлап ебә рҙ е. Азат ө ҫ кә рә к ү рлә не лә, имә н олонон ҡ осаҡ лап, ҡ атып ҡ алды. Аҫ ҡ а, олоп нишлә ргә белмә й ҡ оторонғ ан бү релә ргә, ҡ арарғ а ҡ урҡ ты. Ү ҙ е ҡ от осҡ ос ҡ алтыранды. Быймаһ ыҙ аяғ ы ө шө нө. Ултыра торғ ас бар кә ү ҙ ә һ ен һ елкетә -һ елкетә ү кереп иларғ а тотондо. Йомшарып китеп, тотонғ ан ботағ ынан ҡ улы ысҡ ынып тө шө п китә яҙ ҙ ы.

Бер аҙ тынысланғ ас, аҫ ҡ а баҡ ты. Бү релә р ҙ ә тынысланғ ан, берә ү һ е имә н тө бө нә һ уҙ ылып ятҡ ан. Икә ү һ е ағ астың ике яғ ында артҡ ы аяҡ тарына ултырғ ан да тынып ҡ алғ ан. Офоҡ та ҡ ыҙ арып ҡ ояш бата. Ә ллә ү ҙ енең хушлашҡ ыһ ы ла килмә й, бигерә к оҙ аҡ ҡ ыймылдай. Офоҡ тағ ы ҡ ыҙ ыллыҡ кү ң ел йылытҡ ыс бер хә бә р ҙ ә бирмә не, киреһ енсә, тормош тә жрибә һ е мейелә, һ ыуытасаҡ, тигә н мә ғ лү мә т теркә тте. Автоматик рә ү ештә.

Азат ботаҡ та бө клә п ултырғ ан аяғ ының, олондо ҡ осаҡ лап талғ ан ҡ улдарының ойоғ анын тойҙ о. Уларҙ ы яҙ ып ҡ арарғ а ҡ урҡ ты, хатта ә ҙ генә ҡ ыймылдаһ а ла ҡ олап тө шө р кеү ек кү ренде. Тик былай оҙ аҡ ултырып булмаҫ ын да аң лай ине ә ле аҡ ылы. Аҫ тағ ы элмә кле бауын кү реп һ иҫ кә нде. Ул ғ ына, ә жә лгә тип ә ҙ ерлә нгә н бау ғ ына, уны ҡ отҡ арасаҡ. Ул ғ ына. Нишлә п һ ә м нимә нә н ҡ отҡ арасаҡ? Был һ орауғ а ә легә яуап юҡ ине. Һ алам, тиер инең, ү ҙ е батырғ а, ү лергә йыйынғ ан ә ҙ ә мгә нимә гә уныһ ы.

Тә ү ҙ ә ҡ улдарын ысҡ ындырмай ғ ына аяҡ тарын һ ә лберә теп ултырып бер аҙ яҙ ып алды, шунан ҡ улдарын алмаш-тилмә ш яй ғ ына хә рә кә ткә килтерҙ е. Ағ ас башындағ ы йә н эйә һ енең ә ле тере икә ненә һ иҫ кә неп ситтә ге бер бү ре олоп ебә рҙ е. Былай ҙ а ҡ алтыранырғ а ә ҙ ер торғ ан йә н шомланып тағ ы ла ө шө ргә тотондо, теше-тешкә тейеп, таш сү кегә н тауыш сығ арырғ а тотондо. Бығ а аҫ та ятҡ ан бү ре ҡ олағ ын һ ағ айтты. Шулай ултыра торғ ас, баяғ ы эске тауыш уянды. «Ә ле генә ү ҙ ең ә ҡ ул һ алырғ а йыйына инең. Нишлә п улай ә жә лең дә н ҡ асырғ а булдың ә ле, Азат? Бауғ а аҫ ылынып торҙ оң ни ҙ ә, бү релә р ө ҙ гө слә п ташланы ни. Кә ү ҙ ә ң дә н йә нең сыҡ һ а булды. Ү лем улай наҙ лы тү гел ул, нисек тә бара». «Юҡ, бармай, – ситтә ре кү перектә н ағ арып киткә н, кибеп ярылғ ан ирендә ре ҡ ыймылдап ҡ уйҙ ы. – Барма-ай... Ө ҙ гө лә нге килмә й. »

Ул иплә п кенә тағ ы аҫ ҡ а баҡ ты. Кү ҙ е менә н бауҙ ы эҙ лә не. Ни булһ ын, тора. Ү ҙ хә жә тен белеп, кө тө п тора. Уны ү релеп алырғ а кә рә к. Нисек тә алырғ а. Унда, бауғ а тиклем, бү релә рҙ ең буйы етмә ҫ ме? Етергә тейеш тү гел. Тик ҡ олап тө шө п китмә йем. «Эй ү ҙ ең ҡ урҡ аҡ һ ың инде. Ә йттем дә һ ә, арбағ а ултырып йө рө йө м тиһ ә ң, тә ү ә ккә л булырғ а кә рә к, тип». Эске тауыш йоҡ ламай. Нисә кө н йоҡ о ә ҫ ә ре кү рмә гә н Азаттың ҡ апыл ойоғ оһ о килде. Кү ҙ ҙ ә ре йомола башланы. Ҡ улдары, быуындары йомшарҙ ы. Башы ә йлә нде. Тик ү ҙ хә лен тоя ине ә ле. Ү ҙ ен ҡ айҙ алыр осоп тө шө п барғ ан кеү ек һ иҙ ҙ е лә, ҡ апыл «Ай-ай! » тип ҡ ысҡ ырып ебә рҙ е. Тауышына һ иҫ кә неп китеп, олондо тағ ы ла нығ ыраҡ ҡ ыҫ ып ҡ осаҡ ланы. Былай оҙ аҡ ултырһ аң, аҫ ҡ а ҡ олап тө шө рө ң дө кө т тә тор. Ул тағ ы аҫ ҡ а бағ ып алды. Бауҙ ы алырғ а кә рә к. Бү релә ргә аҙ ыҡ булып ятырғ а ни. Кә ү ҙ ә ң де бер кем тапмаҫ. Балаларың барып йө рө ргә ҡ ә берең дә булмаҫ унан. Бер ҡ улын ысҡ ындырып, куфайка кеҫ ә һ енә тығ ып ҡ араны. Унан бейә лә й килеп сыҡ ты. Уныһ ы бө гә рлә неп туң ғ айны. Һ е, нишлә п был турала алдан уйламағ ан, ҡ ул ө шө тө п ултырсы ә ле. Эсенә ә ҙ ерә к йылы инде. Олондо ҡ осаҡ лағ ан килеш, ике ҡ улы менә н бейә лә йен ышҡ ып боҙ он ҡ ойоп тө шө рҙ ө лә, бер ҡ улына кейҙ е. Йә бешкә н килеш ҡ улын икенсе кеҫ ә һ енә тыҡ ты. Тик уныһ ы буш ине. Һ ың ар ҡ уллы, һ ың ар аяҡ лы килеш ултыр инде бына. Нишлә п һ ың ар булһ ын тей. Шө кө р, ике аяҡ, ике ҡ уллы ул. Быйма менә н бейә лә йе генә яң ғ ыҙ. Уларының ишен табыуы ҡ ыйынмы? Шулай ҙ а һ ың ар бейә лә й кү ң елен кү тә рҙ е Азаттың. Яланғ ас ҡ улына тынын ө рө п алды. Унан һ аҡ ҡ ына башындағ ы йө н башлығ ы аҫ тына тыҡ ты. Тә ү ә ккә ллә ргә булды. Бейә лә йле ҡ улын олондан алды ла ботаҡ ҡ а йә беште. Аяҡ ҡ а элә геп шатыр-шотор һ ынып аҫ ҡ а килеп тө шкә н ниндә йҙ ер ҡ оро ботаҡ ятҡ ан бү рене торорғ а мә жбү р итте. Ул кирелеп сыйылдап алды. Азат бығ а иғ тибар итмә не, сираттағ ы ботаҡ ҡ а йә бешеп, тағ ы аҫ ҡ араҡ тө штө. Ү ҙ е, ә лдә аҫ ылыныр ө сө н имә нде һ айлағ анмын ә ле, башҡ а ағ ас урманда былай уҡ тармаҡ ланып ү ҫ ә аламы ни ул, тип уйланы. Бау бә йлә нгә н ботаҡ ҡ а яҡ ынлашты. Бү ре тынғ ыһ ыҙ лана башланы, бер нисә тапҡ ыр ағ асты уратып йө рө нө. Икенсеһ е килеп имә нгә ышҡ ынып алды. Кө тә лә р, тимә к. Уяу икә ндә рен белгертә лә р. Азат уларҙ ың хә рә кә тенә иғ тибар ҙ а бирмә не. Йыртҡ ыстарҙ ың кү ҙ ҙ ә ренә ҡ арарғ а ҡ урҡ ты. Йә н ө шө ткө с ҡ арашты бая уҡ тойғ айны. Был тормошҡ а кире ҡ айтарғ ан ҡ арашты башҡ а кү рмә ҫ тә й ул. Ботаҡ ҡ а етте. Бауҙ ың һ ә лберә п торғ ан элмә кле осон иплә п кенә ү ҙ енә тартып алды ла елкә һ е аша һ алды. Был осо ныҡ бә йлә нгә н, ө шө гә н ҡ улдары тың ламаны. Тө йө н бирешергә телә мә не. Ятып сә йнә р ине лә, ҡ олап тө шө ү ҙ ә н ҡ урҡ ыта. Ана, теге йыртҡ ыс, тештә рен ыржайтҡ ан килеш артҡ ы аяҡ тарына баҫ ып, ялҡ ау ғ ына бер-ике тапҡ ыр ҡ алҡ ына биреп ҡ уйҙ ы. Сә ғ ә тен кө тә яуыз, Азат аҫ ҡ а тө шө ү менә н ҡ орбанына ташланасаҡ. Һ елә ү һ ендә й һ икерә сә к. Һ аҡ, бик һ аҡ булырғ а кә рә к. Ҡ алай ныҡ сейлә нгә н, ысҡ ындырам тимә. Нимә тип шул тиклем бә йлә ргә инде. Ү лер кеше былай ҙ а ҡ асып китмә ҫ ине. Ботағ ы ныҡ булһ а, бауы тү ҙ ер ине уның. Азаттың ү ҙ е ишкә н нә ҙ ек эш арҡ аны. Арҡ ан ишергә яратты ул. Онотолоп китеп, еренә еткереп иште ул заманында. Шул мә лдә ү ҙ е менә н ү ҙ е ҡ алырғ а ярата торғ айны ла.

Ө шө гә н ҡ ул бө тө нлә й бер ни тоймай башланы. Ир, яң ынан ө ҫ кә рә к менеп ултырып, олондо ҡ осаҡ ланы. Һ ың ар бейә лә йен сисеп, ҡ ыҙ арып ө шө гә н икенсе ҡ улына кейҙ е. Бер аҙ тын ултырҙ ы ла, тағ ы тө шә биреп, ү релеп кенә, йылынғ ан ҡ улы менә н тө йө ндө сисеп маташты. Был юлы һ ығ ылғ ан бау бер аҙ йомшарҙ ы. Шул мә л ситтә ге бү ре ҡ апыл ҡ алҡ ынды ла баулы ботаҡ ҡ а ырғ ыны. Быны кө тмә гә н Азат тертлә п ҡ олап тө шө п китә яҙ ҙ ы, ярай ҙ а бейә лә йле ҡ улы ныҡ йә бешкә йне ботаҡ ҡ а. Аҫ ҡ а ҡ араны. Ҡ арашы бү ренеке менә н осрашты. Йыртҡ ыс ҡ арашындағ ы бушлыҡ, ниндә йҙ ер ә се һ ә м мә ғ ә нә һ еҙ, ытырғ аныс һ ә м ғ ә мһ еҙ бушлыҡ уның оторо асыуын ҡ абартты. Сырт итеп аҫ ҡ а тө кө рө п ҡ уйҙ ы. Шунан ҡ урҡ ыныс бер ни булмағ андай, тағ ы һ аҡ ҡ ына сү кә йҙ е лә бауҙ ы ысҡ ындырырғ а тотондо. Был юлы бү ре шың шығ ан тауыш сығ арһ а ла, ө ҫ кә ырғ ырғ а йө рьә т итмә неме, имә н тө бө ндә тапанды. Ниһ айә т. Тө йө ндө тағ атты. Арҡ анды, иң башы аша ташлап, йыйып алды ла ө ҫ кә ү рмә лә не. Арҡ андың баяғ ы осон ныҡ лы ғ ына ботаҡ ҡ а яң ынан бә йлә п ҡ уйҙ ы.

Элмә кте һ аҡ ҡ ына башы аша муйынына индерҙ е лә аҫ ҡ а баҡ ты. Икенсегә һ ала инде боғ аҙ ына был бауҙ ы. «Бына шулай, хә ҙ ер был кә ү ҙ ә һ еҙ гә лә элә кмә й, миң ә лә... мин дә хужа булмайым, »– тип мығ ырҙ аны. Ике ҡ улы менә н бауҙ ы тотоп, оҙ аҡ кү ккә ҡ арап торҙ о. Һ ыуыта, бигерә к йондоҙ ҙ ар баҫ ҡ ан кү кте. Бер-икеһ е, торғ ан урынында тү ҙ мә й, атылып та китте. Арыраҡ ауыл уттары ла емелдә й. Кешелә р йоҡ ларғ а ятмағ ан ә ле. Бисә һ е һ ыйыр һ ауып ингә ндер инде. Балалар телевизор ҡ арайҙ ыр. Хискә бирелмә ҫ кә кә рә к, тип уйланы ү ҙ е. Белә, донъяны ташлап китеү е ең ел тү гел. Ул донъяла йә шә ү е тағ ы ла ауырыраҡ. Ө йө н, балаларын, бисә һ ен уйламаҫ ҡ а тырышты. Хис аҡ ылды томалай, ниә ттең билен һ ындырасаҡ – быны яҡ шы аң лай ул.

«И веревочка в дороге пригодится? » – ауыҙ ынан ү ҙ е лә уйламағ ан һ ү ҙ килеп сыҡ ты. Ә ллә баяғ ы эске тауыш ташланымы был кә лимә не. Тын ҡ алып, ике ҡ улы менә н башын тотоп ү ҙ ен тың ланы. «Ысынлап та, тауыш ҡ айҙ ан килә икә н? » Шунан бушатып, арҡ анына теклә п ҡ арап алды. Ниндә й ә ҫ ә рҙ ә н ә ле, кемдең һ ү ҙ ҙ ә ре һ уң? Ә, Гоголь. Гоголь шул. Мейеһ е сә ғ ә т кеү ек эшлә не.

Уҡ ырғ а яратты ул. Бә лә кә стә н. Тик китаптар уғ а дуҫ ҡ ына булып ҡ алды, эстә ҡ алды. Урамғ а сығ ып китап теле менә н берә й хә бә р ә йтеп ҡ ара, шунда уҡ иҫ ә ргә һ анаясаҡ тар. Кү пте белгә не ө сө н мә ктә птә кү п туҡ манылар уны. Ү ҫ кә с урамдағ ыларҙ ың шыр тиле икә нен ныҡ лы белгә н һ ә м шул йә мғ иә ттә йә шә ргә кә рә к икә нен аң лағ ан Кайнозой Азаттың улар кеү ек наҙ ан булғ ыһ ы килде.

Ҡ ушаматты ла уғ а ана шулай кү п белгә не ө сө н йә бештерҙ елә р. Фаяз кү ршеһ енең ө й нигеҙ енә Аҡ бейектә таш сығ аралар ине. Ерҙ е соҡ оп, аҡ тарып быуаттар буйы нығ ынғ ан, плитағ а ә йлә нгә н таштарҙ ы һ ә р береһ ен айырым һ ө йрә п килтереп сығ арыуы ең ел тү гел. Белә к кә рә к. Боронғ олоҡ тө пкө лө нә н, һ ыуыҡ, еү еш, ҡ араң ғ ы ер ҡ уйынынан бө гө нгө кө нгә, йылы ҡ ояшҡ а тартып килтереп сығ арыуы шулай уҡ лә ззә т тә ине Азатҡ а. Бер ҡ омартҡ ы ла кеү ек ине уғ а был һ ыуыҡ таш. «Бынау таш, егеттә р, ҡ ай заманғ а ҡ арай икә н, моғ айын, кайнозой эраһ ыналыр. Их, берә й археологтан һ орағ анда. Шә п тә инде, һ инең ө йө ң, Фаяз, кайнозой эраһ ы ташында ултырасаҡ. Шә -ә п! » – тине. Башҡ аларғ а шул етә ҡ алды. Ниндә йҙ ер иҫ ерек баш ауыҙ ынан шундай фә нни, китапса һ ү ҙ сыҡ һ ын ә ле! Улар был таныш тү гел, ү ҙ ҙ ә ренә сә йер тойолғ ан һ ү ҙ ҙ ә н тиҙ ү к ҡ ыҙ ыҡ таптылар: «Кайнозой, тиң, ә, ү ә -ә т, исмаһ ам, кайнозой». Китте барҙ ы, шул сә ғ ә ттә н Азат Кайнозойғ а ә йлә нде.

Эйе, наҙ ан булһ аң рә хә т, һ ин ү ҙ кеше. Йә мғ иә ттә н азат булып булмай, Азат, тип Горький бабай дө рө ҫ ә йткә н. Тик китап сиренә н ҡ отола алманы, уҡ ыны ла ташланы. Һ ә м онотто. Ә ле килеп онотолмағ андар ҙ а бар икә н... Был Гоголь ниндә йҙ ер бау тураһ ында һ ө йлә й. Ә -ә -ә, «Ревизор»ҙ а Осип һ ү ҙ ҙ ә ре бит. «И веревочка в дороге пригодится: тележка обломается, или что другое, – подвязать можно» – хә тере ә ле лә шә п уның. Рабиғ аның сә мә йе бө тө нлә й ү к йыуып бө тө рмә гә н ә ле был мейене. Арба, тормош арбаһ ы ватылғ ан инде, бау ғ ына тотмаҫ серегә н кү сә рҙ ә рҙ е. Инә ң дең башы икә н, анаһ ыҙ ҙ ы, һ уң Сә риә гә, ҡ ыҙ ыма, санаһ ын рә тлә п бирергә тип һ ү ҙ ә йткә йнем тү гелме һ уң? Бер яҡ табаны йоҡ арып бө тө нлә й ө ҙ ө лө п сыҡ ҡ айны, яйлы ғ ына таҡ та киҫ ә ге менә н ямап ҡ уйғ анда... Сананы ә йтә м... Тағ ы нимә не ә йтмә ксе булғ айның һ уң? Сә риә нең, ҡ ыҙ ың дың, бер яҡ ҡ анаты, терә ге мә ң гегә һ ынмаҡ сы. Табан ғ ына тү гел. Йә л дә кеү ек... Ай ә ттә генә һ е, уйламайыраҡ сығ ып киткә нмен. Шул сананы йү нә ткә с аҫ ылынырғ а була бит. Баланы кү пме шатлығ ынан мә хрү м ителә. Ҡ уй инде. Йү гереп кенә ҡ айтып кил ине лә бит. Яталар былары һ уҙ ылып.

Азат аҫ ҡ а ҡ арап ҡ уйҙ ы. Бү релә р, тынысланып, ө сө һ ө ө с урында, алғ ы аяҡ тарын алғ а һ уҙ ып, һ уҙ ылып ятҡ айны. Ҡ олаҡ тары ғ ына һ аҡ. Ай яҡ тыһ ында быныһ ы ла асыҡ тө ҫ мө рлә нә.

Нишлә ргә? Таң атҡ ас был йыртҡ ыстар китер ҙ ә ул. Ә ллә бө гө н ү лмә й торорғ амы? Сә риә бит кө тә. Ҡ ыҙ ым кө тә. Иң – ҡ ыйыны ө мө т һ ү неү е был донъяла. Ө мө тһ ө ҙ лө к, яң ғ ыҙ лыҡ муйынғ а бау һ алдыра ла инде. Азат тағ ы ла бауына ҡ арап алды. Яйлап ҡ ына элмә кте башы аша кире сығ арҙ ы. Икенсегә сығ ара инде. Ботаҡ тан яң ынан тө йө ндө систе. Был башты тубал итеп ҡ атырғ ан уй тү гел, нығ ынып ө лгө рмә гә н икә н, был юлы тиҙ сиселде. Арҡ ан тө йө нө н ә йтеү е. Кә ү ҙ ә не кү тә реп, тартылмағ ан ә ле. Яң ы бә йлә нгә н. Ә ғ ү мер тө йө нө? Сиселмә ҫ лек булып сә йнә лгә нме ни? Кеше ғ ү мере лә – еп. Телә һ ә ң, ү ҙ ең йә башҡ алар ө ҙ ө ргә мө мкин, телә һ ә ң, унан ҡ алын һ ә м ныҡ лы арҡ ан ишергә лә була. Тик уғ а кү пме шатлыҡ -ҡ ыуаныс йү кә һ ен, кү пме ә се ҡ айғ ы-һ ынау сү сен бергә ү реп барырғ а кә рә к. Ул саҡ та, ай-һ ай, ә жә л елпенеп-елпенеп ә ү һ ә лә й итеп ултырмаймы икә н ғ ү мер тигә н арҡ аның да?! Кү пме арҡ ан иште, ә шул турала, тыуым менә н ү лемде тоташтырып торғ ан ғ ү мер тигә н еп тураһ ында ныҡ лы уйланғ аны ла булманы бит Кайнозойҙ ың. Бынау ҡ арт имә н башында ө шө п-ҡ алтыранып ултырғ анда башты хә ҙ ер шуның менә н ҡ атыр инде.

Бауҙ ы алып, ултырғ ан ботағ ынан һ аҡ ҡ ына ҡ оласын йә йҙ е лә, имә н олонон уратып, алдына килтереп сығ арҙ ы. Йә тешлә п ултырғ ас, ҡ алтыранғ ан ҡ улдары менә н, ү ҙ ен имә нгә ҡ ушып, кү крә ге тапҡ ырында тағ ы тө йө н яһ аны. «Бына шулай, ү ҙ емде ү ҙ ем бә йлә п ҡ уйҙ ым. Кө тмә геҙ ҙ ә, янығ ыҙ ғ а осоп барып тө шмә м, ҡ атһ ам да, имә нде ҡ осоп ҡ атам, » – тип аҫ ҡ а сырт тө кө ргә н булды. Тик кипкә н ауыҙ эсенә н ҡ алтыранғ ан ирендә рҙ е йылытырлыҡ тындан башҡ а бер ни ҙ ә сыҡ маны.

Ө йө н, балаларын, бисә һ ен уйламаҫ ҡ а тырышһ а ла, ҡ алҡ ынып тағ ы ла ауыл яғ ына ҡ арап алғ ыһ ы килде. Хис аҡ ылды томалай, ниә ттең, телә ктең ү ҙ ен ү лтерә сә к – быны яҡ шы аң лай ул. Ә йтерһ ең, ә жә лдең ү ҙ енә ү ҙ ең телә п ҡ ул һ оноу – шә п ниә т инде. Шә пме, йү нһ еҙ ме, уның ү ҙ енең ниә те – шуныһ ы мө һ им. Ул исмаһ ам ошо ҡ арарында ү ҙ енә ү ҙ е хужа. «Башты ул яҡ ҡ а борорғ а ла ярамай». Тик муйын ү ҙ енә н-ү ҙ е шул яҡ ҡ а тартылды. Ҡ араштар ерҙ ә н яй ғ ына кү ккә тартылды, унан тағ ы ауыл ө ҫ тө ндә туҡ тап ҡ атып ҡ алды. Уттар яна ә ле. Ауыл бө тө нлә й йоҡ оғ а талмағ ан. Кешелә р ятмағ ан. Йә шә ү дауам итә унда. Дауам итә -ә...

Тамағ ы кипте, һ ыу эсергә ине. Бер ҙ ә булмаһ а, ү релеп кенә ҡ ар ал да, ауыҙ ғ а һ ал да бит... Һ аҡ ҡ ына аҫ ҡ а ҡ арап алды Азат. Яталар ҡ ар һ ыуығ ында һ ауын һ ыйырындай һ уҙ ылып. Ҡ ар ҡ апҡ ылары килмә й быларҙ ың.

– Быларғ а ҡ ан кә рә к. Ә миң ә һ ыу, и фсю, – тип ҡ арашын ө ҫ кә кү тә рҙ е. Бар йыһ анды, бар кү кте барлап-барлап бара торғ ас, Етегә нде тапты. Уғ а кү ҙ ен ҡ ыҫ а биреп оҙ аҡ ҡ ына ҡ араны. – Их, ижауың дан бер тамсы ғ ына һ ыу тамыҙ һ аң сы, Етегә н. Бер тамсы... – Ауыҙ ын асып, муйынын һ уҙ ып кү ккә ымһ ынды. Тамағ ы тағ ы ла нығ ыраҡ кипте. Йондоҙ ҙ ар тоноҡ лана барып мә рхә мә тһ еҙ лек кү рһ ә ттеме, ә ллә Азаттың кү ҙ енә шулай кү рендеме, ул кү ккә һ уҡ бармағ ы менә н янаны. – Кү ктә гелә р ерҙ ә гелә рҙ ең хә лен белә ме һ уң, ысвулыч. Иҫ китерлек киң икә н дә йыһ ан тигә ндә ре... тик унда миң ә урын юҡ. Бер тамсы шә рбә тен йә ллә йҙ ә р. Эй, кү к йө ҙ ө, ерҙ ә лә хә лдә р хә тә р. Тирә -яҡ та – бү релә р, мине ашарғ а ынтыла. Йотор һ ыу тамсыһ ы юҡ. Эй-й, кү к йө ҙ ө...

Ҡ апыл уның ҡ олағ ына тағ ы тауыш килде. Татлы талғ ын тауыш.

«Был кү к йө ҙ ө тик ғ ә м ө ҫ тә п, юҡ ҡ а бағ а,

Берә ү тыуһ а, икенсеһ ен утҡ а яғ а.

Тыумағ андар, ә гә р белһ ә беҙ кү ргә нде,

Бө тө нлә йгә тыумаҫ ине был донъяғ а! »

– Эйе шул, тыумаҫ ине. Ни за што ла! Кем бар бында? – Азат кү ҙ ҙ ә рен ялтыратып тирә -яҡ ҡ а ҡ арап алды. – Кем былай татлы итеп шиғ ыр һ ө йлә й ә ле ул. Ты што, Хә йә м бабай, һ инме ә ллә? Кемде кү рә м мин? Понимаешь, Ғ ү мә р Хә йә м ү ҙ е, точно, давай ултыр эргә гә. Мин бит бында яң ғ ыҙ ү лергә йө рө п ятам. Һ уң, донъяла аҡ ыл эйә лә ре лә бар ҙ а һ уң. Онотолғ анмын, ғ ә фү ит. Ә ле яң ыраҡ Гоголь килеп китте. Ниндә йҙ ер бау ҙ а тотҡ ан ине. Их Есенинды ла бында саҡ ырғ анда. Яратам мин уны. Яң ғ ыҙ эскә н саҡ та йә уның менә н, йә Высоцкий менә н сә кә штереп эсә торғ айным. Һ ин ниң ә лер, Хә йә м ҡ арт, ө ндә шмә йһ ең ә ле.

«В воде ты лишь свое лицо увидишь,

В вине узришь и сердце ты чужое».

– О, Хә йә м был. Ну, Хә йә м, ты прав, йө ҙ тапҡ ыр хаҡ. Бер тамсы һ ыу һ орағ ансы, бер йотом шарап булғ анда, шаулатыр инек донъяны. Есенинды ла бында саҡ ырғ анда. Их, ө сө бө ҙ белер инек был имә ндең нисек ә кә лә һ ен ҡ ойорғ а.

«Ул да бында, ана ө ҫ кө ботаҡ та ултыра бит. Кү рҙ ең ме? «

Ө ҫ кө ботаҡ ҡ а ҡ араны. «Ысынлап та кемдер аяғ ын һ ә лендереп ултыра тү гелме? Ой, бө ҙ рә сә с Сергей ҙ ә бында. Һ ә р ваҡ ыттағ ыса, ҡ улында йә шел китабы. Уҡ ы, ә йҙ ә, берҙ е. Тамаҡ кипте? Минеке лә ».

Ултыра торғ ас, уның йырлағ ыһ ы килеп китте. Йырлағ ыһ ы килде, тик кү ң еле ниндә й кө йҙ ө һ орай – уны белмә не.

«Башҡ орттар китте һ уғ ышҡ а,

Оҙ атып ҡ алды киң Урал... « – «Шайморатов генерал»ды һ уҙ ырғ а булды. Кипкә н тамаҡ ү ҙ енекен итте, тауыш сыҡ маны, ә моң былай ҙ а булманы, тыуғ анда уҡ ә сә ҡ арынында онотолоп ҡ алғ айны. Шулай ҙ а кү ң елендә ге дә ртен буштан ғ ына һ ү ндергеһ е килмә не, ү ҙ ен уратып бә йлә гә ндә н һ уң алдындағ ы артып ҡ алғ ан арҡ ан остоғ о менә н ике яҡ ҡ а һ уҡ ҡ ылап, имә н ботағ ында һ икергелә п алды. Атта саба йә нә һ е. Ана шулай ул, ат уйнатып алдан бара, Азат тигә н генерал, тип йылмая, аҡ ырып кө лә башланы. Йыр йө рә генә ү ттеме, ә ллә ү ҙ ен йә ллә неме, ә ллә ү ҙ енә н ү ҙ е ғ ә рлә ндеме, аҡ ырып кө лгә н һ айын тамағ ына тө йө р ултыра барып, кү ҙ енә эре-эре йә ш бө рсө ктә ре тө йө лдө. Ҡ арлығ ып сыҡ ҡ ан кө лө ү тауышын ү кереп-ү кереп илағ ан ө н алыштырҙ ы. Тик шуныһ ы сә йер, илағ ан һ айын Азатҡ а рә хә т, унан бигерә к йылы ине. Кү птә н иларғ а кә рә к булғ ан, тигә н мә ғ ә нә һ еҙ уй ҙ а килеп ҡ уйҙ ы башына.

Ултыра биргә с, ойоп киткә ндә й булды. Шул саҡ кү ҙ енә тағ ы Есенин пә йҙ ә булды. Урыҫ са ниҙ ер мығ ырҙ аны.

– Һ ин белмә йһ ең ә ле, Серега, мин һ ине кү пме рекламирит иттем. Ой, һ ө йлә п тә ебә рә м.

Дай, Джим, на счастье лапу мне,

Такую лапу не видал я сроду.

Давай с тобой полаем при луне

На тихую, бесшумную погоду.

Дай, Джим, на счастье лапу мне, тип һ ө йлә йем, эйе, бө тә ирҙ ә р, карифандар илай торғ айны хатта. Ну, һ ине йә ллә п инде. Эт менә н һ ө йлә шкә с, эше хө рт, белогорячка уже тип. Ой, Серег, минең дә ә ле айғ а ҡ арап олоғ о килгә н саҡ бит ул. Ой, олоғ о килә. Миндә лә эт менә н һ ө йлә шер хә л, Сергей Александрович... Шуғ а һ ин дауай, Сергей, миң ә должен, ауылғ а барып ҡ айт. Сә мә й артынан дуй. Тиҙ йө рө. Ә йтерһ ең Рабиғ а тү тә йгә, мин ебә рҙ е тип. Есенин тип таныштырып тормаһ аң да булыр, барыбер белмә ҫ. Шаляпин менә н Путинды ғ ына белә ул. Шешә һ ү рә тенә ҡ арап һ ә м, между прочим, ә йтһ ә ң дә, оят бына, башҡ орттар наҙ ан тип уйларһ ың инде, икеһ ен дә президент тип уйлай... Дауай, йү гер, Рабиғ а минең кү рше, Кайнозой Азат ҡ айҙ а йә шә й, тип һ ораһ аң сразы ә йтерҙ ә р ү ҙ ең ә. Нишлә п «кайнозой»? Мине ауылда шулай тип йө рө тә лә р. Мин бит башҡ а эра кешеһ е, яң ы тормоштоҡ о. Һ ин тик, мин Есенин Сергей Александрович, шә п шағ ир, Азатҡ а карифан тип ә йт, пускай все знают. Ә ҙ ерә к булһ а ла хө рмә т артыр. Дауай, дауай, брат, йылдамыраҡ ҡ ыймылда инде...

Азатҡ а рә хә т ине. Ул, уйында һ ө йлә шкә нен аң ламаһ а ла, имә ндә, тармаҡ лы имә ндә ү ҙ донъяһ ы, ү ҙ дә ү лә те бар икә ненә бик ышана ине шикелле. Тармаҡ лы имә ндең ө с ботағ ында ү ҙ е, Хә йә м, Есенин менә н һ ин дә мин һ ө йлә шеп ултыра алыуына, уның ысынбарлыҡ ҡ а тап килеү енә ул бә хетле ине, улай ғ ына тү гел, шағ араҡ ҡ ороп ултырырлыҡ яҙ мышына рә хмә тле ине.

– Ә бү релә р?.. – Аң да Есенин телгә килде. – Нисек уларҙ ан ү тә м һ уң? Был бү релә р мине лә ашаясаҡ, йә аҫ ып ҡ уясаҡ. Таныш миң ә был бү релә р йә мғ иә те.

– Ха-ха... Ҡ урҡ ма, беҙ уларҙ ан бейектә бит, Серега, – аҡ ырып кө лгә н булды Кайнозой. – Тә -ә к... хә ҙ ер мин уларҙ ы ә ү рә тә м, һ ин шул ваҡ ытта, улар кү рмә гә ндә генә, ауылғ а шылырһ ың, – Азат ә крен генә бауын систе, шунан уның бер осон ултырғ ан ботағ ына бә йлә не. – Улар һ ың ар быймағ а ла, буш быймағ а ла ә ү рә й ул, – тип һ ө йлә нде. Баяғ ы һ ың ар быймаһ ын систе, аяғ ының ө шө гә нме, йылымы икә нен дә тойманы. Шунан уны бауҙ ың икенсе осона ныҡ лап бә йлә не лә аҫ ҡ а тө шө рө п ебә рҙ е. Һ елкенеп торғ ан быймағ а оҙ аҡ ҡ арап торҙ о. Ү ҙ е һ ө йлә неү ен белде:

– Ана һ икерегеҙ быймағ а, һ икерегеҙ. Унан һ арыҡ еҫ е килә -ә. Ә ү рә геҙ ә йҙ ә буш быймағ а, – олонғ а йә бешкә н килеш, һ аҡ ҡ ына артына боролоп ҡ араны. – Ә һ ин, Серега, йә һ ә терә к ҡ ыймылда, кире бында ҡ айтҡ аның да тауыш бирерһ ең, мин бү релә рҙ е тағ ы ә ү рә термен.

Быйма аҫ ыулы бау шул килеш ҡ алды. Уны тартып, ү ҙ ен бә йлә ү ҙ е кә рә кмә й тип таптымы, ә ллә оноттомо, Азат олондо ҡ осаҡ лап ултырыуында булды.

Сергей киткә с, уның Хә йә м менә н серлә шкеһ е килде. Был аҡ ыллы ҡ арт, сер тотор ир заты, тип уйланы ул. Юҡ, ул Сергейғ а ла һ ө йлә й ала серҙ ә рен, тик уның ә легә ү ҙ хә стә ре, мә шә ҡ ә те бит ә ле. Рабиғ а менә н уртаҡ тел тапҡ ансы. Кеҫ ә һ ендә аҡ саһ ы бармы икә н, исмаһ ам. Һ орарғ а ла онотҡ ан. Рабиғ а аҡ саһ ыҙ кө тә сә ккә фиг бирә ул. Сергей мут егет, бер ә мә л тапмаҫ тимә.

Хә йә м менә н донъя хә лдә ре тураһ ында һ ө йлә шкә ндә лә була.

– Ә һ ин, Хә йә м, юҡ, Хә йә м бабай тип ә йтә м, белмә йһ ең ме, мин нишлә п ү лергә булып киттем икә н? – Эске тауыш ауаз бирҙ е. Таныш уғ а был тауыш. Тик ул кисә Хә йә м менә н һ ө йлә шмә не. Ысынлап. Хә йә мде ул ана кү рә, уның аҡ һ аҡ алы ла йылмайғ ан кеү ек. Уғ а ҡ араһ аң хатта кү ң ел һ ө йө нә. Кисә башҡ а ҡ арт ине. Ул да һ аҡ аллы, тик ҡ арашы уҫ ал ине.

Иҫ кә тө штө, ысвулочь. Бына, Хә йә м, эй, Хә йә м бабай, һ ө йлә һ ә ң һ ү ҙ ул. Кү п тә эселмә не. Аҙ на башында урамдағ ы дө йө м колонка туң ғ ас, шуны паяльник менә н иретеп, һ ыу ағ ыҙ ҙ ыҡ. Бө тә урам һ ыулы тигә н һ ү ҙ был, шатлыҡ так шатлыҡ, бө тә урам ирҙ ә ре эстек, тик Фаяз дуҫ ҡ ына эсмә не. Мин эсһ ә м, ул эсмә гә н була. Юҡ, минә н ҡ урҡ май ул, белә м ниң ә эсмә гә нен, ну, уныһ ы башҡ а мә сьә лә, эстек. Иртә гә һ енә уйҙ а ла юҡ ине, бисә ү ҙ е тә ҡ дим итте, башың ауыртмаймы, тип. Ә ҙ ә мгә һ анай икә н ә ле был, тип, тоттом.

Дө рө ҫ ө рә ге, эсһ ә м, минең йө рә к яна. Йө рә к янһ а, мин аҙ на буйы – «В вине узришь и сердце ты чужое», барыһ ының хә ленә инер мосафирғ а ә йлә нә м дә ҡ уям шулай. Ә ү ҙ емдең йө рә ктә ни яна – белгә н кеше юҡ. Ә й, хә ҙ ер ү ҙ ем дә белмә йем, кә рә кме ул йө рә к миң ә ү ҙ емә, юҡ мы, аптырағ ан.

Етенсе кө нө нә айныҡ тым. Йө рә к миң ә кә рә кмә й, тип һ ү ҙ һ ө йлә п йө рө гә нмен эскә н саҡ та. Айныҡ ҡ ас, баяғ ы йө рә гем бер ҡ арт сү рә тендә кү ҙ алдына килә лә баҫ а, килә лә баҫ а. Уныһ ына тү ҙ ергә була ә ле. Бер туҡ тамай арттан ҡ алмай һ ү ҙ һ ө йлә п алйыта был. Йө рә гең булмағ ас, һ иң ә ғ ә зиз кешелә рең кә рә кмә й, тей. Бисә ң де ү лтер, балаң ды ү лтер, тей был. Бына шулай, Хә йә м бабай. – Азат ҡ алҡ ынып ауыл яғ ына ҡ арап алды.

– Ү лтерергә ине.

– Вә т һ ин дү рә к, Хә йә м бабай.

– Йө рә к ҡ ушҡ ас һ уң, ү тә ргә ине.

– Йө рә к ҡ ушһ а ла, айныҡ ҡ ас минең йө рә к бар ине. Кү крә кте тотоп ҡ арайым бит мин: йө рә к бар, тибә.

– Кит инде, һ ине йө рә кһ еҙ тиһ ә м.

– Шунан бисә кә йгә ә йттем, бер ҡ арт бабай һ ине, балаларҙ ы ү лтерергә саҡ ыра, тим. Ә ул, бар, башты ҡ атырма, алкаш несчастный, тей. Ярҙ ам итергә уйламай ҙ а. Киттем бальнисҡ а, унда, бимазалап йө рө мә ә ле, мә, йө ҙ грамм спирт һ алып бирә м, тей врач. Ә минең кү рге лә килмә й. Теге ҡ арт, эс тә, бисә ң менә н ҡ ыҙ ың ды ү лтер, тей бына. Ҡ айттым да ү ҙ ем ү лергә булдым. Бисә гә ә йттем, мин һ ине ү лтерә алмайым, ү ҙ ем ү лә м, тим. Ә ул, мин чиста, белогорячкаң ү ткә с ҡ айтырһ ың, тине. Шунан мин киттем, Хә йә м бабай, бына ошо имә нгә. Бер кемгә кә рә гем юҡ. Мине кешелә р яратмай, йә мғ иә т ҡ абул итмә й. Йыһ анда миң ә урын юҡ. Бик ғ ә ҙ елһ еҙ был донъя... Рә хмә т, хә лгә кереп һ ин килгә нһ ең ә ле. Серега менә н.

«Ғ ә ҙ ел йә мғ иә т – Рим империяһ ы ғ ына инде». – Хә йә м телгә килде.

– Ә йҙ ә, улайһ а беҙ гә батша итеп һ инең берә й танышың булғ ан Рим императорын килтерә беҙ. – Азат, Хә йә м ү ҙ е һ уң, Осман империяһ ынан тү гелме ә ле, тип уйланы. Унан да тү гелме?.. Тик мейеһ е алғ ан уй юлағ ынан тайпыла алманы. Рим империяһ ы, тә к Рим империяһ ы! Тик ул яуыз империя тү гелме һ уң? Ә й, беҙ ҙ ең йә мғ иә ттә н ҡ урҡ ыныс тү гелдер ә ле.

«Ә йҙ ә һ уң, – тиҙ килеште Хә йә м. – Барып алып килә йем. Кө т мине. Ә жә л килһ ә, ҡ урҡ маҫ һ ың мы һ уң? »

Ә жә лдә н ҡ урҡ маны Азат. Был тормошта ғ ү мерең дең баһ аһ ын белеү – бә хетһ еҙ лек ул. Шуғ а кеше ҡ урҡ аҡ ҡ а ә йлә нә. Ә жә л уйламағ анда йә немде килеп алыр ҙ а китер, тип бер туҡ тауһ ыҙ нисек уйланып, һ иҫ кә неп йә шә ргә, дө рө ҫ ө рә ге, шө кө р, бө гө н дә ҡ ояш сыҡ ты, шө кө р, бө гө н дә ҡ ояш имен-аман ғ ына батты, тип һ ә р кө нө ң дө иҫ ә плә п, йә нде һ аҡ лап, тереклек итергә мө мкин. Ә жә ле еткә н бер ү лер, ә жә лдә н ҡ урҡ ҡ ан кө н дә ү лер, тигә н боронғ олар. Дө рө ҫ ә йткә ндә р тү гелме, Хә йә м?

Ә жә лдә н ҡ урҡ маны Азат. Китте урманғ а, нә ҙ ек арҡ анын алып. Аҫ ылынып ү лергә. Тик бына бү релә р... Ул аҫ ҡ а ҡ араны. Ҡ ойроҡ тарын аҫ ҡ а һ алып ултыра тө шкә ндә р ә ле былар. Кө тә -кө тә арттары ө шө й тө шкә н икә н йыртҡ ыстарҙ ың.

– Тө шә һ ем юҡ, идите... – ә се итеп һ ү генде лә, сырт итеп тө кө рҙ ө Азат.

Тирә -яғ ына ҡ аранып алды. Есенин иптә ш оҙ аҡ лап китте. Хә йә м сә мә й эсерме икә н, шарапҡ а ө йрә нгә н кешегә ул ҡ атыраҡ бит. Сө нки Рабиғ а уғ а ә сеткә ндә тауыҡ буғ ы ла ҡ уша. Шул кү ҙ ә нә ктә рҙ е, нервыларҙ ы ү лтерә, ябай ғ ына тауыҡ буғ ы. Психҡ а ә йлә ндерә...

... Тауыҡ тиҙ ә ге танауына килеп бә релдеме ни, Азат ҡ апыл һ иҫ кә неп, айнып китте. Ҡ апыл ө шө п киткә нен тойҙ о. Кө скә -кө скә ҡ улдарын ҡ уҙ ғ атты. Башын кү тә реп ауыл яғ ына ҡ араны. Йыраҡ тан яҡ тылыҡ ты шә йлә не. Ә ллә шә м, ә ллә фонарь тотоп, кемдер килә, буғ ай. Есенин тү гелме? Ә ллә Хә йә мме? «Ниндә й Есенин, иҫ ә р. Аң ың а кил, Азат. Хә йә м, имеш. Уларҙ ың тырнаҡ осона ла тормайһ ың бит, йолҡ ош. Уларҙ ың ү леү енә ни ғ ү мер. Тағ ы шайтаның ҡ отора бит, Кайназой. Кү ҙ ең ә кү ренә. Уян! » Ул һ икереп торорғ а итте. Тик туң ып барғ ан кә ү ҙ ә ҡ апыл ғ ына ҡ уҙ ғ алманы. Теге кеше һ аман килә бит. Ә ллә ут тотҡ ан. Йылыһ ы бында ла килеп еткә н кеү ек. Һ уң бында бү релә р ятҡ анын белмә йме икә н ни ул ә ҙ ә м? Ә ҙ ә м тигә ндә н, уны эҙ лә п Ә минә сыҡ манымы икә н? Бисә һ е уны яратмаһ а ла, йә ллә й ине бит ә ле. Балалары хаҡ ына... Хә ҙ ер уны бү релә р ө ҙ гө лә п ташлаһ а?.. Балалар ә сә һ еҙ ҡ ала бит! Аталарын эҙ лә п сыҡ ҡ ан да, бү релә ргә юлыҡ ҡ ан. Юҡ инде, ир кеше бығ а юл ҡ уймаҫ. Килмә һ ен ул бында, килмә һ ен. Ҡ отҡ арырғ а кә рә к Ә минә не. Ҡ алай шә ме яҡ ты яна, хатта йылыһ ы бында етә. Ул уттан бү релә р ҡ урҡ маймы икә н? Аҫ ҡ а баҡ ты ир. Ҡ алай бү релә рҙ ең кү ҙ ҙ ә ре ут кеү ек яна. Ҡ ан кө ҫ ә й шулай улар. Шуғ а кү ҙ ҙ ә ре ҡ ыҙ ыл. Ү ҙ ҙ ә ре ҡ ыҙ ыл, ү ҙ ҙ ә ре эҫ е бө ркә. Ул һ ың ар бейә лә йен сисеп аҫ ҡ а ташланы. Былай ҙ а эҫ е, һ ың арҙ ың бында былай ҙ а кә рә ге юҡ. Бисә һ е ут менә н йылы алып килә уның. Уны ҡ отҡ арам тип килә. Килмә һ ен ул. Мине бит ҡ отҡ арып булмаясаҡ. Мине бү релә р уратҡ ан. Тирә яҡ лап уратҡ ан. Уларғ а минең йә нем кә рә к, йә немдә н бигерә к тә нем, ит-һ ө йә гем кә рә к. Мин уларғ а шулай кө сһ ө ҙ, меҫ кен килеш кә рә к.

Азатҡ а бисә һ ен ҡ отҡ арыу уйы йылы бирҙ еме, ҡ апыл тағ ы эҫ е булып китте. Ү ҙ е тирә -яғ ына ҡ аранды. Есенин ҡ айҙ а булды һ уң, тип уйланы. Хә йә м Рим империяһ ынан берә й императорҙ ы алырғ а киткә йне тү гелме, тип хә теренә алды. Шә м тотоп бисә һ е менә н улар килмә йме икә н? Ул, бер ҡ улын маң лайына ҡ уйып, яҡ тылыҡ килгә н яҡ ҡ а ентеклә п баҡ ты. Юҡ, бисә һ е яң ғ ыҙ буғ ай.

– Хә йә м, һ ин ҡ айҙ а? Минең бисә не ҡ аршы алырғ а кә рә к. Кә рә кмә й беҙ гә император! – баяғ ы ҡ улын ауыҙ ына килтереп ҡ ысҡ ырҙ ы. Унан бер ө н дә сыҡ мағ анын ү ҙ е белмә не, тик кү ң еле, ҡ олағ ы ишетте. – Минең бисә ү ҙ е император. Шуғ а ул кү рше Фаяз дуҫ менә н миң ә хыянат итә. Уның законы ү ҙ ҡ улында. – Азат тын ҡ алып торҙ о. – Серега, дай свой финский нож, бү релә рҙ ең эсен бү ҫ ә йем. Юҡ, мин уларҙ ың ө ҫ тө нә һ икерә м. Ө ҙ гө слә геҙ, ашағ ыҙ, йыртҡ ыстар, тик шә м тотҡ ан, йылылыҡ биргә н, яҡ тылыҡ бө рккә н кешегә теймә геҙ!...

Имә н башынан, ботаҡ тарғ а һ уғ ыла-һ уғ ыла, ир ергә, оло Ер шарына килеп тө штө. Кипкә н ирендә ре латинса аң лайышһ ыҙ һ ү ҙ ҙ ә рҙ е ҡ абатланы: «Pereat mundus et fiat justitia». Изге рим империяһ ынан бер император һ ү ҙ ҙ ә ре ине ул. «Донъя ү лһ ә ү лһ ен, тик хаҡ лыҡ тантана итһ ен». Ирендә ре шыбырлаһ а ла, был һ ү ҙ ҙ ә рҙ ең мә ғ ә нә һ ен аң ламай ине мейеһ е.

Ә бү релә р, бында табыш булмаҫ ын белгә н ас бү релә р тө н уртаһ ында уҡ был имә н тө бө нә н ҡ уҙ ғ алғ айны инде. Донъяһ ын онотоп йоҡ оғ а талғ ан ауыл яғ ына табан һ уҙ ылғ айны эҙ ҙ ә ре. Һ арыҡ тар ҙ а бар ҙ аһ а донъяла... Имә н ботағ ында нә ҙ ек сү с арҡ анғ а бә йлә нгә н һ ың ар буш быйма елгә тегелә й-былай бә ү елде.

2010 йыл.