2.1 Өзен арнасын реттеу және су каналдарындағы керекті құрылғыларды орнату.

2. 1 Ө зен арнасын реттеу жә не су каналдарындағ ы керекті қ ұ рылғ ыларды орнату.

Керекті қ ұ рылғ ыларды орнату ү шін су қ оймаларында ө зенннің гидрографын белгілеп ұ сыну. Ол ү шін кіші су қ оймасындағ ы бір жылғ ы суды қ амтамасыз ету р% жә не суды пайдалану ү шін гидрографын келтіру керек.

2. 1. 1 Жылдық ағ ынның сипаттамаларын анық тау.

Гидрографын қ ұ ру ү шін жылдық ағ ынның сипаттамаларын анық таймыз.

а)орташа кө пжылдық ағ ын модулі

Ағ ын модулі M₀ (1-қ осымша) арқ ылы анық талады.

б)орташа кө пжылдық шығ ын(м³/жыл)

Q₀=

мұ ндағ ы: р-су жинағ ыш алаң (бассейн)

в)орташа кө пжылдық ағ ынның кестесі (м³/жыл)

ω ₀=31. 54*10⁶*Q₀=31. 54*10⁶*300=94. 6*10⁶

Ауытқ у қ исығ ы ордината ортасынан қ амтамасыз етіледі.

г)орташа кө пжылдық судың тапшы кезінде сумен қ амтамасыз ету

ω _р%=K _р% *W₀=1. 5*94, 6*10⁸=141. 9*10⁸

д)орташа кө пжылдық шығ ыны берілген қ амтамасыз етілу

Q₀=К_р%*Q=1. 5*300=450

2. 1. 2Орташа кө пжылдық шығ ынды есептеу декадалық орташа шығ ынды есептеуде, орташа кө пжылдық шығ ынның бір бө лігіне байланысты берілген ішкі жылдық ө зен ағ ынының бө лінуі анық талады.

Орташа декадалық шығ ындар кесте тү рінде жазылады(2. 1 кесте)

Айлар	Онкү ндіктері	Орташа кө пжылдық шығ ын коэф	Орташа онкү ндік шығ ын
Қ аң тар	1-ші 2-ші 3-ші	0, 2 0, 2 0, 2
Ақ пан	1-ші 2-ші 3-ші	0, 25 0, 25 0, 25	112, 5 112, 5 112, 5
Наурыз	1-ші 2-ші 3-ші	0, 25 0, 25 0, 25	112, 5 112, 5 112, 5
Сә уір	1-ші 2-ші 3-ші	1, 0 3, 0 11, 0
Мамыр	1-ші 2-ші 3-ші	4, 0 3, 5 1, 2
Маусым	1-ші 2-ші 3-ші	0, 90 0, 90 0, 90
Шілде	1-ші 2-ші 3-ші	0, 4 0, 4 0, 4
Тамыз	1-ші 2-ші 3-ші	0, 3 0, 3 0, 3
Қ ыркү йек	1-ші 2-ші 3-ші	0, 25 0, 25 0, 25	112, 5 112, 5 112, 5
Қ азан	1-ші 2-ші 3-ші	0, 4 0, 4 0, 4
Қ араша	1-ші 2-ші 3-ші	0, 55 0, 55 0, 55	247, 5 247, 5 247, 5
Желтоқ сан	1-ші 2-ші 3-ші	0, 6 0, 6 0, 6

Айлар	Онкү ндіктер	Онкү ндіктегі секундтар саны	Орташа онкү ндіктер шығ ыны, м³/c	Wi=QAT10⁶м³	Декадалар W м³/10⁶
Қ аң тар	1-ші 2-ші 3-ші		90
Ақ пан	1-ші 2-ші 3-ші		112, 5
Наурыз	1-ші 2-ші 3-ші		112, 5
Сә уір	1-ші 2-ші 3-ші		2250
Мамыр	1-ші 2-ші 3-ші		1305
Маусым	1-ші 2-ші 3-ші		405
Шілде	1-ші 2-ші 3-ші		180
Тамыз	1-ші 2-ші 3-ші		135
Қ ыркү йек	1-ші 2-ші 3-ші		112, 5
Қ азан	1-ші 2-ші 3-ші		180
Қ араша	1-ші 2-ші 3-ші		247, 5
Желтоқ сан	1-ші 2-ші 3-ші		2700

2. 2. Су қ оймасының пайдалы кө лемін интегралды арын қ исығ ы қ олданылғ ан графикалық ә діспен анық тау.

Су аз жылдағ ы интегралды арын қ исығ ының ординаталарын табу ә таблицада келтірілген.

Орташа декадалық шығ ын графасына 1 таблицадағ ы мә ндер кө шіріліп жазылады.

2 таблица мә ндеріне сү йене отырып сатылы диаграмма тү рінде график сызылады. Абцисса бойына уақ ыт, ал ордината бойына арын кө лемінің қ осындысы салынады. (1 сурет)

Су қ оймасының пайдалы кө лемі келесі жолмен анық талады. Абцисса бойымен жылдың соң ына сә йкес келетін нү ктеге жоғ ары қ арай W_брутто ғ а тең кесінді жү ргізіледі, оның жоғ арғ ы нү ктесі координаталар басымен қ осылады. А қ исығ ының майысу нү ктесіне алынғ ан линияғ а паралель болатын сызық жү ргізіледі. А нү ктесінің оң жағ ындағ ы салынғ ан сызық пен ағ ын қ исығ ы араындағ ы ең ү лкен ара қ ашық тық масштаб есебімен су қ оймасының пайдалы кө лемі W_пай болып табылады.

1. Су қ оймасының ө лі кө лемі келесі шарттармен анық талады:

а) Оның n кү ніне дейінгі белгіленген жұ мысы; барлық ө зенмен ә келінген тасындылар су қ оймасында қ алады деген есеппен.

ә ) Санитарлы-техникалық шарттар бойынша су қ оймасының орташа терең дігі 1, 5-2м ден кем болмайы тиіс.

Орташа жылдық тасындылар кө лемі (м³/жыл)

= =10 *

- лайлылығ ы, Г. И. Шамовтың бассейннің ауырлық ортасына арналғ ан карта(қ осымша 8) арқ ылы табылады, г/м³

жә не - ө лшенген жә не тү бті тасындылардың кө лемдік массалары, қ алыпты шекті мә ндері 1-1, 2 т\м3 жә не 1, 5-1, 8 т/м3.

- ө лшенген тасындылардың кө лемінің тібтілерге қ атынасы, мә ні 0, 05-0, 1 арасында.

Су қ оймасының ө лі кө лемі(м3) саздану уақ ытына байланысты:

=200*0, 001 м³/жыл

Су қ оймасындағ ы судың орташа дең гейі ө лі кө лем бойынша Ө КД

Мұ нда:

– Судың ө лі кө лем кезіндегі айдынының ауданы, қ исығ ы арқ ылы анық талады.

Егер 1, 5 – 2 м болса ның ү лкен мә нін қ абылдау.

Су қ оймасының толық кө лемі(м3)

м³/жыл

Қ алыпты кө лемі қ исығ ы арқ ылы анық талады

Толық кө лемі ү шін: булану(м3/жыл)

м³/жыл

Фильтрацияғ а (м3/жыл)

Мұ нда:

- Судың ө лі кө лем кезіндегі айдынының ауданы, қ исығ ы арқ ылы анық талады.

– жылдық булану қ абығ ы м, Б. Д. Зойков немесе В. К. Давыдовтың бассейннің ауырлық оротасы картасына сү йене отырып (қ осымша 9)

–фильтрацияғ а кететін жылдық су қ абаты, профессор М. В. Потапов белгілеген 0, 5 м гидрологиялық анық тамаларғ а.

Пайыздық мө лшермен 100%= *100= *100=93. 75%

Егер белгіленген формулағ а қ арағ анда айырмашылық тар ө згерісі тым ү лкен болса су қ оймасының пайдалы кө лемін анық тауды қ айта жү ргізу керек.

2. Қ алыпты ғ имараттардың қ амтамасыздығ ынан максималды кө рсеткішке асуын келесі мағ лұ мат арқ ылы аламыз. Қ алыпты эксплуатациялық жағ дайларды III класс ғ имараттарына – 2 пайыз, IV класс – 5 пайыз, апатты жағ дайларда 0, 5 не 1 пайыз.

Гидроторап қ ұ рылысы кезіндегі максималды су шығ ынын қ амтамасыз ету ү шін 10 пайыз деп аламыз.

Орташа максималды еріген сулар шығ ыны Соколовскийдың формуласымен анық талады:

Мұ нда: А – географиялық параметр, Соколовский қ ұ растырғ ан изосызық тар картасы арқ ылы анық талалды(қ аралып отырғ ан бассейндер ү шін ф 2, 1мм/сағ ).

Кө ктемгі тасқ ын максималды шығ ын қ ажеттілігін есептеу ү шін:

Мұ нда – сол қ амтамасыздық тың модульді коэфиценті.

Жаң бырдың максималды қ амтамасыздық шығ ынын есептеу ү шін Алексеев формуласын қ олданамыз:

Мұ нда ағ ынның қ амтамасыздық есепті қ абаты, мм:

– кө лдермен реттелу коэфиценті.

Қ алғ ан кө рсеткіштер жұ мыста келтірілген:

Мұ нда – Бір жаң бырдан болатын су қ абаты Н жыл ішінде, мм.

- бастапқ ы жоғ алтулар қ абаты, мм( 16 ммдеп алу. )

Жыл сайын максималды есепті қ амтамасыздық шығ ын қ айталануын мына формуламен есептеуге болады:

Мұ нда Р – су тасынуының есепті қ амтамасыздығ ы

Мә ні:

Мұ нда: – Орташа жаң бырлар саны, изосызық тар арқ ылы анық талады (берілген бассейндер ү шін 120)

- дә реже кө рсеткіші, изосызық тар арқ ылы анық талады (берілген бассейндер ү шін 0, 55)

– жаң быр жауғ андағ ы бассейнге тең орташа жауынды кө рсететін параметр.

Мұ нда – орташа кө пжылдық жауынды қ абаты. ( берілген бассейндер ү шін 350мм)

4 жә не 5 формулалар бойынша максималды шығ ындарды ә р тү рлі эксплуатацияғ а байланысты(қ алыпты қ алыпсыз) ғ имараттың капиталдылығ ы классына қ арай, жә не де гидроторап салыну мерзіміне байланысты. Ө згертулер коэфиценті кө ктемдік максималды шығ ындары изосызық тар картиасына сү йене отырып анық талады(Қ арастырылып отырғ ан бассейндер ү шін 0, 40), ассиметрия кэфиценті 2

Формуласында қ абылданғ ан жағ дайда К коэфиценті 2 тең дікпен анық талады.

3. Су дең гейі НПУ да тұ рғ ан жағ дайдағ ы су қ оймасының реттеуші кө лемін есептей отырып максималды тастаулар шығ ынын есептеу ү шін м3/с деп алынып келесі формуламен анық таймыз: