Башҡортҡатын-ҡыҙының

Башҡ орт ҡ атын-ҡ ыҙ ҙ арының матур милли кейемдә ренең араһ ынан, бө тә һ енә н дә бигерә к баш кейеме-ҡ ашмау ү ҙ енә иғ тибарҙ ы йә леп итә. Дө рө ҫ ө рә ге, ҡ ашмауҙ ың ҡ ойроҡ тип аталғ ан ө лө шө ндә (ул оҙ он тип тә исемлә нә ) ҡ атын-ҡ ыҙ ҙ ың толомдарын ҡ аплап тороусы таҫ мағ а беркетелгә н бә лә кә й генә ҡ абырсаҡ тар кү ҙ гә ташлана.

Бик тә ү ҙ енсә лекле, ғ ә жә йеп был ҡ абырсаҡ тарҙ ы башҡ орттар борондан ҡ ортбаш тип йө рө тә. (Ҡ ортҡ а оҡ шатып атағ андар). Ҡ ортбаш ҡ атын-ҡ ыҙ ҙ ы, бала-сағ аны кү ҙ тейеү ҙ ә н, тө рлө ҡ ара кө стә рҙ ә н һ аҡ лай тип һ анағ ан башҡ орттар. Ҡ абырсаҡ тарҙ ы ҡ ашмау таҫ маһ ының ситтә ренә, елә нгә, шулай уҡ малайҙ арҙ ың тү бә тә йҙ ә ренә тегеп ҡ уйылыр булғ андар. (Н. С. Шитова “Башкирская народная одежда”)“Башҡ орт теленең һ ү ҙ легендә ” “Ҡ ортбаш-биҙ ә ү нә мә һ е итеп ҡ улланылғ ан ваҡ ҡ ына аҡ диң геҙ ҡ абырсаҡ тары” – тиелә. Башҡ ортостан диң геҙ ҙ ә ргә яҡ ын урынлашмаһ ала, борон башҡ орттар Арал диң геҙ е буйында йә йлә гә н, һ уң ыраҡ Ислам дине ү ҙ ә ктә ренә (Тө ркиә, ғ ә рә п илдә ренә ) сә йә хә т ҡ ылыр булғ ан.

Ҡ абырсаҡ - биҙ ә ү ес ә ҙ ерлә ү ө сө н иң боронғ о материалдарҙ ың береһ е. Донъя кү лә мендә археологтар ҡ абырсаҡ тан эшлә нгә н муйынсыҡ тар, алҡ алар һ ә м белә ҙ ектә р таба. Бө гө нгө кө ндә ҡ абырсыҡ тар тә биғ и һ ә м экологик яҡ тан таҙ а булыуы менә н ҡ иммә тле. Шулай уҡ улар диң геҙ ҙ ең саф энергияһ ын һ аҡ лай, тип иҫ ә плә нә. Һ ирә к осрағ андарын билдә ле урындарҙ а ҡ ул менә н йыялар. Улар, ҡ ағ иҙ ә булараҡ, аҡ һ ә м алһ ыу тө ҫ тә була, ә ммә тө ҫ лө лә ре лә осрай. Ҡ айһ ы саҡ та, биҙ ә ү естә р матур кү ренһ ен ө сө н, уларҙ ы буяйҙ ар. Х. Фенгер, Г. Гироу, В. Унгерҙ ың “Словарь нумизмата” китабында ә йтеү енсә, башҡ орттар ҡ ортбаш тип атағ ан диң геҙ ҡ абырсағ ы фә ндә каури (һ инд теленә н) тип йө рө тө лә. Каури (ҡ ортбаш) башлыса Мальдив утрауҙ арында осрай һ ә м ошо утрауҙ арҙ ан Һ индостан ярымутрауы менә н Африкағ а ингә н диң геҙ ҡ абырсаҡ тарының бер тө рө, тиелә. Бынан тыш, каури беҙ ҙ ең эраның 400 йылынан алып ХХ быуат башына тиклем бында бә лә кә й аҡ са берә меге сифатында ҡ улланылғ ан, тип яҙ ыла. Мә ҫ ә лә н, 3000-12000 каури 1 рупий торғ ан.

Шулай итеп, ҡ ортбаш – Мальдив утрауҙ арынан Һ индостанғ а һ ә м Африкағ а таралғ ан ҡ абырсаҡ. Тимә к, башҡ орттар борондан был ғ ә жә йеп ҡ абырсаҡ ты тик Һ индостандан алып ҡ айтыр булғ андар.

Һ ә р бер халыҡ быуаттар буйы формалашҡ ан, бер миллә т булып тупланғ ан кеү ек, һ ә р бер халыҡ тың милли кейеме лә бик борондан, оҙ аҡ дә ү ерҙ ә р буйынса ү ҫ ешкә н, ү ҙ гә ргә н, тулыланып беҙ ҙ ең кө ндә ргә килеп еткә н. Шуғ а кү рә диң геҙ ҡ абырсағ ы - ҡ ортбаш башҡ орттарғ а (милли кейемгә ), һ ис шикһ еҙ, бик боронғ о замандарҙ ан килеп ингә н. Ҡ ортбаш – ул башҡ орт халҡ ының бик боронғ о халыҡ икә нен иҫ батлаусы ҡ омартҡ ы. Тарихы ә ллә ни ары китмә гә н, йә ш халыҡ – татарҙ арҙ а ҡ ортбаш юҡ. Ҡ ортбаш – ул башҡ орт халҡ ының бик боронғ о тарихы барлығ ын дә лиллә ү се ҙ ур ҡ омартҡ ы.

Тө ҙ ө нө: ү ҙ ә к район китапханаһ ының библиографы - Абушахманова Д. Ш.

МБУК “Ү ҙ ә к район китапханаһ ы”

Ә бйә лил МР

Мә ғ лү мә т-библиография бү леге

Башҡ ортҡ атын-ҡ ыҙ ының

башкейемеҡ ашмау

Аскарово, 2021