1. Тақырып № 1. Жалпы патология пәні, әдістері. Жалпы нозология

Тақ ырыбы: Жалпы нозология.

Нозология (гректің поsos — ауру, дерт, Іоgоз —- ілім) ауру туралы жалпы ілім. Бү л медицина ғ ылымының ең бір кө не кү рделі мә селесі.

Аурудың мә нін тү сіну ү шін денсаулық тың не екенін тү сіну қ ажет. Бү гінгі кү нге дейін денсаулық толық зерттелмеген. Дені сау адам деген тү сініктің нағ ыз белгілері ә лі жинақ талмағ ан.

Егер организімнің сыртқ ы қ оршағ ан орта (адам ү шін ә леуметтік орта) жағ дайларына бейімделу қ абілеті бұ зылмаса, онда олар дені сау адамдар қ атарына жатады. Денсаулық тың физиологиялық ө лшемі балып қ алыптылық немесе белгілі бір тү рақ ты ө лшем (норма) есептеледі. Қ алыптылық (қ ан қ ысымы-ның дең гейі_г дененің температурасы_г қ ан жасушаларының саны, қ андағ ы ә ртү рлі заттардың глюкозаның, нә руыздың ж. б. дең гейі т. с. с. ) кө рсеткіштердің кө пшілікке тә н арифметикалық орташа дең гейімен анық талады. Ал_, бұ л кө рсеткіштер ә р жерде ә ртү рлі болуы мү мкін. Мә селен, таулы жерлердің тұ рғ ындарының қ анында эритроциттердің саны орташа арифметикалық дең гейден кө п болуы мү мкін. Емтихан тапсырар алдында студенттердің қ анында глюкозаның мө лшері мен кан қ ысымы кө терілуі байқ алады. Тамақ ішкеннен кейін шеткі қ анда лейкоциттердің саны кө бейеді. Міне осындай ж. б. жағ дайларда бү ларды ауру адамның қ атарына жатқ ызуғ а болмайды. Сондық тан орташа арифметикалық кө рсеткіштермен денсаулық жайлы қ орытынды жасау кейде ауыр қ ателіктерге ә кеулі мү мкін.

Сондық тан 1946 Бү кіл ә лемдік денсаулық сақ тау ү йымы (БДҮ ) денсаулық туралы мынандай анық тама берді: «Денсаулық дегеніміз ол денеде дерт пен кө збен кө ретін ақ аулардың болмауы ғ ана емес, адамнын кө ң іл-кү йі мен ә леуметтік жағ дайларының толық сә ттілігі». Сонымен, ауру деп қ оршағ ан ортаның ық палдарына организімнің бейімделу мү мкіншіліктерінің шектелуімен кө рінетін, оның қ алыпты денсаулығ ының бұ зылуын айтады.

Ауру деп айту ү шін оның мынадай ү ш тү рлі нышандары болуы қ ажет:

1. тұ лғ алық ә йгіленімдері (субъективтік симптомдары) немесе науқ ас адамның ө зін-ө зі сезінуі;

2. дерттің дә лелімді ә йгіленімдері (объективтік симптомдары);

3. қ оршағ ан ортаның ық палдарына науқ ас адамның икемделіп-бейімделу мү мкіншіліктерінің шектелуі.

^ Тұ лғ алық ә йгіленімдердің негізінде адамды ә лі ауру деп айтуғ а болмайды. Кейбір адамдар жоқ сезімді бар деп шағ ынуы мү мкін. Мә селен, ауыр қ ылмыс жасағ ан адам ө тірік науқ ас болуғ а тырысатыны белгілі. Кейбіреулер осындай айлакерлікті соғ ысқ а қ атыспау ү шін жасайды. Кейде ө здерінің сезімін тым ә сірелеп кө рсетуі мү мкін. Сондық тан жекелеген аурулардың кө ріністерімен оқ улық ә дебиет арқ ылы таныса бастаудан 3-курстың студенттерінің арасында сол аурулардың белгілерін ө здерінде табу жиілейді. Бұ ндай аурулар 3-курс студенттерінің . аурулары делінеді. Кейде науқ ас адам ө зінде бар ауруды ұ зақ уақ ыт сезбеуі ық тимал. Артериалық гипертензиялар, бү йрек аурулары, қ антты диабет, ісіктердің ж. Б. Кө птеген аурулардың бастапқ ы кезең дері науқ ас адамдарғ а білінбей ө туі мү мкін.

Аурудың дә лелімді ә йгіленістері (объективтік симптомдары) медициналық аспаптармен клиникалық жә не лабораториялық зерттеулер арқ ылы анық талады. Кейде бұ л ә йгіленістердің болуы да ә лі ауру деуге негіз бермейді. Мә селен, адамның қ анында глюкозанының тамақ ішкеннен кейін дең гейі ә деттегіден жоғ ары болады Таулы жерлердің тұ рғ ындарының қ анында эритроциттер кө бірек болатыны белгілі.

Аурудың ү шінші нышаны – қ оршағ ан ортаның ық палдарына науқ ас адамның икемделіп-бейімделу мү мкіншіліктерінің шектелуі, осыдан ересек адамның ең бекке қ абілетінің тө мендеуі байқ алады.

Осы ү ш нышандары бірге қ абаттасып адам бойында болғ анда ғ ана оны ауру деуге болады.

Аурулардың жіктелулері

^ Пайда болу себептеріне қ арай: туа біткен жә не жү ре пайда болғ ан аурулар деп ажыратылады. Туа біткен аурулар: тұ қ ым қ уалайтын тектік ерекшеліктерден немесе іштегі ұ рық тың даму бұ зылыстарынан немесе туылу кездеріндегі кесепаттардан дамитын болулары мү мкін. Жү ре пайда болғ ан аурулар: жұ қ палы жә не жұ қ палы емес болуы ық тимал.

^ Даму жолдарына қ арай оларды аллергиялық, қ абынулық, зат алмасулық, нервтік дистрофиялық т. б. аурулар деп ажыратады.

Даму жылдамдығ ы мен кө ріну қ арқ ынына қ арай: қ ауырт, жіті, жедел дамитын, тез дамитын, баяу дамитын, созылмалы ауруларғ а ажыратылады.

^ Арнайы дерттік ө згерістердің денедегі дең гейіне қ арай: молекулалық, хромосомалық, ағ залық, жү йелік деп бө лінеді.

Науқ ас адамдардың жасына қ арай: жаң а туғ ан нә рестелердің, балалардың, ересек адамдардың жә не қ арттардың аурулары болады;

^ Жынысына қ арай: ә йелдердің жә не еркектердің ауруларын ажыратады.

Аурулардың ө ту кезең дері

Қ андайда болмасын аурудың ө туі ү ш кезең ге бө лінеді:

1. аурудың бастапқ ы кезең і;

2. аурудың айқ ындалу кезең і;

3. аурудың аяқ талуы мен салдарлары;

Ауруалды деп қ оршағ ан ортаның жағ дайларына организімнің икемделіп-бейімделу мү мкіншіліктерінің шектелуімен кө рінетін, сә йкес сауық тыру шаралары болмауынан ауруғ а ауысатын адамның жағ дайын айтады. Бұ л кезең жасырын жә не аурудың басталу сатыларынан тұ рады. Жасырын сатысы ауру туындататын ық палдың ә серінен бастап аурудың алғ ашқ ы клиннкалық кө ріністеріне дейінгі уақ ытқ а созылады. Ол жұ қ палы аурулар кездерінде инкубациялық, химиялық заттармен уланулар, сә улелік ауру ж. б. кездерінде латенттік, ө спелер дамуында - ө спе алды немесе обыралды делінеді. Бұ л сатының ұ зақ тығ ы бірнеше секундтан (ұ ланулар кездерінде) бірнеше жылдарғ а дейін (ө спелер дамуы кездерінде) созылуы мү мкін жә не бұ л кезде аурудың ешқ андай кө ріністері болмайды.

Артынан аурудың алғ ашқ ы хабаршы, бейнақ ты, белгілері: ә лсіздік, кө ң іл-кү йдің бей-жайлығ ы, ұ йқ ының бұ зылуы, тә беттің болмауы, бас ауыруы т. с. с. пайда болады. Бұ л аурудың басталу сатысын хабаршы (продромалық ) сатысы дейді.

Осыдан кейін аурудың екінші айқ ындалу кезең і басталады, оның барлық клиникалық ә йгіленімдері (симптомдары) айқ ын байқ алады. Олар дамығ ан ауруғ а ғ ана тә н арнайы (спецификалық ) жә не кө птеген ауруларғ а жалпылама бейнақ ты (бейспецификалық ) болып ажыратылады. Сонымен бірге, аурудың ә йгіленімдері (симптомдары) тұ лғ алық (субъективтік) жә не дә лелімді (объективтік) болады.

Аурудың аяқ талуы мен салдарлары кө пшілік жағ дайда ауру адамның сауығ уымен аяқ талады.

Сауығ у - науқ ас адамның бұ зылғ ан ағ залары мен тіндерінің қ ұ рылымы мен ә рекеттерінің жә не қ оршағ ан ортаның ық палдарына сә йкес оның бейімделу мү мкіншіліктерінің қ алпына келуі. Ересек адам ү шін сауығ удың белгісі болып, оның ең бекке оралуы есептеледі. Бұ л жағ ынан оны реабилитация (лат. Re - қ айтадан, abilitas - жарамдық ) - қ айтадан ең бекке жарамдық дейді.

Сауығ у толық немесе жартылай болуы мү мкін. Кө рсетілген сауығ у механизімдері жеткіліксіз болғ анда, дұ рыс ем тә сілдері қ олданылмағ анда ж. б. жағ дайларда сауығ у жартылай дамиды. Мысалы, ревмокардиттен кейін жү рек қ ақ пақ шаларында ақ ау қ алыптасуы мү мкін. Қ абынудан кейін ағ заның қ ызметін бұ затын кө рнекті тыртық тар қ алуы ық тимал. Кейде ауру туындататын ә сер немесе оның даму жолдарында пайда болғ ан ө згерістер тоқ талмағ ан жағ дайларда ауру созылмалы тү рге ауысады. Дерттің созылмалы тү рге ө туінің белгілері: ремиссия, рецидив (қ айталану), асқ ыну.

Ремиссия - деп науқ ас адамның жағ дайының уақ ытша тү зелуін тү сінеді, ол аурудың қ айталануымен ауысады.

Қ айталану (рецидив) - аурудың клиникалық кө ріністерінің уақ ытша жоғ алуынан кейінгі қ айталануы.

Асқ ыну - ол негізгі аурудың ерекшеліктерімен байланысты немесе ө ткізілген диагноздық жә не емдік шаралардың кү тпеген салдарлары ретінде пайда болады. Кө птеген дә рілерді науқ ас адамның денесіне жібергенде (антибиотиктер, новакаин, витаминдерді ж. б. ) анафилаксиялық шок дамуы мү мкін.

Ө лім - организмдегі тіршіліктің толық тоқ тауы. Табиғ и жә не мезгілсіз немесе патологиялық ө лім болады. Табиғ и ө лім тұ лғ а тіршілігінің заң ды аяқ талуы болып есептеледі, ол организмнің ә бден қ артайып тозуынан дамиды. Патологиялық ө лім ә рқ ашан мезгілсіз, кез-келген жаста. болуы мү мкін. Ө лім ү ш сатыдан тұ рады:

^ Ақ тық (терминалдық ) жағ дай. Бұ л сатыны агония (грек. agonia - жанталасу) деп атайды, бірнеше минуттан 2-3 тә улікке дейін, бұ л кезең де организмнің барлық ө мірге маң ызды қ ызметінің бұ зылуы болады. Клиникалық ө лім – агониядан соң басталады, бұ л кезең де қ ан айналым, тыныс алу тоқ тайды, рефлекстер жоқ. Биологиялық ө лім – ұ лпаларда кері қ айтарылмайтын ө згерістер болады, ө мір сү ру қ абілеті орнына келмейді. Бұ л нағ ыз ө лім.

Ө лу мен тірілту заң дылық тарын зерттейтін патологиялық физиология бө лімі – реаниматология.

Ағ заны қ айтадан жандандыру шаралары (тірілту шаралары)- а/жасанды тыныс алдыру - тыныс алу тоқ тағ анда жү ргізіледі, б/жү ректің сыртқ ы массажы-жү ректің соғ уы тоқ тағ анда жү ргізіледі.

Кредит № 1.

1. Тақ ырып № 1. Жалпы патология пә ні, ә дістері. Жалпы нозология

2. Мақ саты : жалпы нозологияның негізгі тү сініктерін мең геру

3. Дә рістердің тезистері:

Жалпы патология (грекше Pathos – ауру, дерт, physis – табиғ ат, қ ызмет, logos - ғ ылым) – ауруғ а шалдық қ ан организмнің қ ызметі туралы ғ ылым.

Жалпы патология аурулардың пайда болуы, дамуы жә не аяқ талуының негізгі заң дылық тарын зерттейді.

Жалпы патологияның негізгі тә сілі – патофизиологиялық эксперимент.

Жалпы патологиялық эксперименттің ерекшелігі: адам ауруларын жануарларда ү лгілеу.

Нозология – ауру туралы жалпы ілім ( грекше nosus-ауру).

«Денсаулық – бұ л аурудың немесе физикалық ақ аулардың болмауы ғ ана емес, физикалық, психикалық жә не ә леуметтік толық сә ттілік жағ дай» БДСҰ.

«Ауру – ә ртү рлі зақ ымдаушы агенттің ә серінен қ оршағ ан ортағ а бейімделуінің шектелуімен жә не ең бекке қ абілетінің тө мендеуімен организмнің қ алыпты ө мірінің бұ зылысы» И. Петров.

12 Следующая ⇒