Тәуекелдер таза және спекулятитвті болады.

1 такырып

1 Қ аржылық менеджменттің мә ні жә не функциялары

Қ аржылық менеджмент бұ л компанияның нарық тық қ ұ нын арттыруғ а бағ ытталғ ан қ аржыны басқ ару жү йесі;

бұ л нарық тық экономика жағ дайында кә сіпорын

қ ызметінің қ аржылық механизмін қ алыптастыратын

қ аржылық ө зара байланыстың, қ орлар мен резервтердің

барлық жү йесін тиімді пайдалану жолымен кә сіпорынның (фирманың ) мақ саттарына қ ол жеткізуге бағ ытталғ ан кә сіби қ ызмет тү рі.

функциялары

компания акцияларының нарық тық қ ұ нын арттыру;

пайданың ұ лғ аюы;

компанияны нақ ты нарық та бекіту немесе қ азіргі нарық тық сегментті кең ейту;

банкроттық ты жә не ірі қ аржылық сә тсіздікті болдырмау;

қ ызметкерлердің жә не/немесе басқ арушы персоналдың ә л- ауқ атын арттыру;

2 Қ аржы менеджментінің стратегиясы мен тактикасына анық тама берің із.

19	Ұ зақ мерзімді (стратегия) жә не қ ысқ а мерзімді сипатты (тактика) қ аржылық шешімдер

Қ аржылық менеджменттің стратегиясы деп, шаруашылық қ ұ рылымның ең ү здік жә не тұ рақ ты жұ мысын қ амтамасыз ету мақ сатында алдығ а қ ойылғ ан мақ саттар мен қ аржы міндеттеріне жетуді қ арастыратын жә не ұ зақ мерзімді болашақ қ а есептелген шешімдер жү йесі мен қ ызметтің бағ ыттарын атайды.

Қ аржылық менеджменттің тактикасы – бұ л қ аржы ны басқ арудың міндеттері мен ағ ымдағ ы тә сілдері жә не нысандарының жиынтығ ы.

3 Қ аржылық менеджменттің негізгі тұ жырымдамалары (қ ағ идалар)

20 Қ аржылық менеджменттің тұ жырымдамалық негіздерін қ ұ рудың мә ні неде? Тұ жырымдамалық негіздердің қ арастырылғ ан ү лгісінің ә рбір элементінің рө ліне сипаттама берің із.

Инвестициялық жә не қ аржылық шешімдерді қ абылдау, қ аржылық менеджменттің негізгі

тұ жырымдамаларының негізінде шешіледі:

ақ ша ағ ынының тұ жырымдамасы,

ақ шалай ресурстардың уақ ытша қ ұ ндылығ ы,

капитал нарығ ының тиімділігі,

ақ параттың асимметриялығ ы,

агенттік келісімдер,

баламалы шығ ындар,

тә уекел мен табыстылық арасындағ ы арақ атынас,

капиталдың қ ұ ны,

ұ йым қ ызметінің уақ ытша шектелмеуі,

ұ йымның қ ұ қ ық тық жә не мү ліктік оқ шаулануы

косымша

Ақ ша ағ ынының Тұ жырымдамасы

ақ ша қ аражаттарының тү сімі мен жұ мсалуын білдіретін, кең

таралғ ан ү лгілердің бірі. Ө йткені біз қ аржы активтерімен ә рекетті

жү зеге асырамыз (мысалы, акциялар мен облигациялар),

олардың қ ұ ны ақ шалай қ аражаттың ағ ындарына байланысты

болады, сол активтерді пайдалану нә тижесінде туындайды, яғ ни

мұ нда болжамды ақ ша ағ ындары туралы ә ң гіме болып отыр.

ақ шалай ресурстардың уақ ытша қ ұ ндылығ ы

Бү гінгі кү нгі ақ ша== Ертенгі кү нгі

Ақ ша

Уақ ытша қ ұ ндылық тұ жырымдамасының мә ні келесідей, бү гінгі

кү нгі ақ ша бірлігі мен белгілі уақ ыттан кейін алынатын болжамды

ақ ша бірлігі тең болмайды, ертең гі кү нгі тең генің қ ұ ндылығ ы бү гінгі

тең генің қ ұ ныдылығ ынан тө мен болады.

3 такырып

4 Қ аржылық менеджментінің теориясы мен практикасында пайдаланатын негізгі кө рсеткіштер

5 Активтерді тиімді басқ арудың кө рсеткіштері (ROE, ROA, ROI) қ алай есептеледі?

4 Қ аржылық менеджменттің теориясы мен тə жірибесінде қ олданылатын негізгі кө рсеткіштерге активтерді басқ арудың тиімділігінің кө рсеткіштерін, келтірілген қ ұ нды, нарық тық қ осылғ ан қ ұ нды, экономикалық қ осылғ ан қ ұ нды жə не шаруашылық қ ызметтің қ аржылық нə тижелерінің қ орытындылау кө рсеткіштерін жатқ ызуғ а болады.

5 Меншік капиталы тиімділігінің коэффициенті (Return On Equity, ROE)

ROE = _____Таза табыс_______________ * 100%

Орташа жылдық акционерлік капитал

ROCE= Таза пайда – Артық шылық берілген дивидендтер *100%

Орташа жылдық қ арапайым акционерлік капитал

Активтердің тиімділік коэффициенті (Return On Assels, ROA)

ROA = Таза пайда + пайыздар (1- салық мө лшерлемесі) * 100%

Орташа жиынтық активтер

Инвестициялардың тиімділік коэффициенті (Return On Investment, ROI)

ROI = Пайда + (Сату бағ асы – Сатып алу бағ асы) * 100%

Сатып алу бағ асы

4 такырып

6 Корпорациялық тә уекелдердің негізгі тү рлерін жә не олардың ө лшеуін атап айтың ыз.

24 Корпорациялық тә уекелдердің негізгі тү рлерін жә не олардың ө лшеуін атап айтың ыз.

Тә уекелдер таза жә не спекулятитвті болады.

Таза тә уекелдер залал немесе нө лдік нә тиженің болу ық тималдығ ын білдіреді.

Спекулятивті тә уеклдер оң нә тиженің болуы немесе теріс нә тиженің болуы ық тималдығ ын білдіреді. Қ аржылық тә уекел – ол спекулятивтік тә уекел.

Тә уекел мө лшері немесе тә уекел дә режесі екі критериймен ө лшенеді:

• 1) орташа болжамды ө лшем;

• барлық болжамды нә тижелердің орташа салмақ тысы болып танылады. Мұ нда, ә р нә тиженің ық тималдығ ы сә йкесті кө рсеткіштің жиілігі немесе салмағ ы ретінде қ олданылады.

• белгісіз жағ даймен байланысты оқ иғ а мө лшері.

• біздің болжамымыздың орташа нә тижесін білдіреді

• 2) болжамды нә тиженің ауытқ уы

• (ө згеріп отыруы).

5 такырып

7 β -коэффициенті тү сінігінің мә ні. Ө з тү сінігің ізді графикпен бейнелеп берің із.

Ортаң ғ ы акцияның жағ дайы, анық тама бойынша нарық тық жағ дайдың ө згерістеріне байланысты ауытқ ып отырады, ол НьюЙорк қ ор биржасының индексімен ө лшенеді. Ондай акция 1. 0 тең β коэффициентін кө рсетеді. Бұ л дегеніміз нарық тағ ы жағ дай 10%ғ а жоғ ары немесе тө мен ө згергенде, акцияның қ ұ ны да сол бағ ытта 10%-ғ а ө згеріп отырады. β =1 акцияларынан қ ұ ралғ ан портфельдің табыстылығ ы, нарық тың орташа бағ амының ө згерісіне байланысты не жоғ арылап, не тө мендеп отырады, ал портфельдің тә уекелі нарық тағ ы орташа жағ даймен тең болады.

Мысалы, «Қ азақ телеком» АҚ 2011 жылдың қ азан айында β =1. 52 тең болғ ан. Егер 2012 жылы мекеменің қ аржылық саясатында ө згерістер болмағ анда, онда нарық тың (немесе барлық нарық тық акциялар портфелі) орташа 1%-ғ а ө сіп, АҚ акциясының нарық тық қ ұ ны 1. 52%-ғ а ө сетін еді. Сә йкесінше, акцияларғ а инвестициялау табыстылығ ы бір жылда 1. 52%-ғ а ө сер еді. Егер нарық 10%-ғ а тө мендесе, онда «Қ азақ телеком» АҚ акциясы 15, 2%-ғ а тө мендейтін еді. Сол себептен активтер қ ұ нын (β бойынша) болжау арқ ылы, инвестициялаудың тә уекелі мен кү тілетін табыстылық ты бағ алауғ а болады

6 такырып

8 АКБМ ү лгісінің баламалы теорияларының бірі болып Стивен Росстың арбитраждық бағ аны қ ұ растыру теориясы болып табылады. АКБМ (САРМ) бір факторлық ү лгіні сипаттайды. Бұ л бағ алы қ ағ аздың табыстылығ ы мен нарық тық табыстылық арасындағ ы тә уекелділікті кө рсетеді,

7 такырып

9 Корпорацияның активтерін бағ алау ә дістері

Компанияның қ аржылық активтерін бағ алау № 39 ХҚ ЕС (МСФО) бойынша жү ргізіледі:

Осы стандарт бойынша қ аржылық активтерді бағ алау 4 категорияғ а бө лінеді:

• Активтер қ ұ нын баланстық ә діспен бағ алау

• Ауыстыру қ ұ нын бағ алау ә дісі немесе ө зіндік қ ұ н ә дісі

• Нарық тық қ ұ нын бағ алау ә дісі

• Болашақ тағ ы таза ақ шалай ағ ынын бағ алау ә дісі

8 такырып

10 Капиталдың орташа ө лшемді қ ұ нына анық тама берің із.

Капиталдың орташа ө лшемінің қ ұ ны, жалпы сомадағ ы ә рбір қ аражат кө зі қ ұ нының орташа мә нін кө рсетеді жә не келесі формула бойынша есептелінеді:

(WACC) = ∑ k j *d j,

j=1 мұ ндағ ы:

kj – j қ аражат кө зінің қ ұ ны; dj – жалпы сомадағ ы j қ аражат кө зінің ү лестік салмағ ы.

9 такырып 11 Қ арыздардың негізгі тү рлерін жә не олардың қ ұ нын анық тайтын формулаларды келтірің із.

12 Қ арыздық қ аражаттарды тартудың негізгі шарттарын атап белгілең із.

11 Қ арыз капиталдың негізгі кө здеріне банктік ссудалар мен кә сіпорынның шығ арғ ан облигациялары жатады.

Бұ л дегеніміз, банк несиесін қ олданғ андығ ы ү шін тө ленетін пайыздары ө німнің ө зіндік қ ұ нына қ осылады, ал бұ л ө з кезегінде табысқ а салынатын салық кө лемі мен кә сіпорын тө лейтін табысқ а салынатын салық сомасын тө мендетумен байланысты болады. Нә тижесінде кә сіпорынның таза табысы кө бейеді. Сондық тан, мұ ндай қ аражат кө зі бірлігінің қ ұ ны (kd), банкке тө ленетін пайыздан тө мен болады: kd = Ir * (1-T), мұ ндағ ы:

Т – табысқ а салынатын салық тық қ ойылым; Ir – несие бойынша пайыздық қ ойылым.

12 Қ арыз капиталды тарту нә тижесінде акционерлер – меншікті капитал иелерінде туындайтын қ осымша тә уекелі ретінде, ұ зақ мерзімді қ аржыландыру мен оны қ олданудың тиімділігі мен орындылығ ы, қ аржыландырудың кө зі ретінде меншікті жә не қ арыз қ аражаттың арақ атынасында қ олданыс табады.

10 такырып

13 Меншіктік капитал қ ұ нына, қ арызды орналастыруғ а шығ ындардың қ андай ә сері бар?

14 Модильяни-Миллер модельдерін сипаттаң ыз. 14 Миллер-Модильяни теориясы алғ ашқ ы кезең де 1958 жылы ұ сынылғ ан, содан кейін нақ тыланып, ө згертілген. Ү лгіде келесідей іс-ә рекеттер белгіленген: 1) фирманың пайдасына салынатын салық пен акциялар мен облигациялар иелеріне табыс салығ ының жоқ тығ ы; 2) тұ рақ ты даму мен пайданы арттыру мү мкіндігінің жоқ тығ ы (тұ рақ ты жә не ауыспалы шығ ындарды шегергенде ө ткізуден тү сетін тү сім, оның ішінде амортизация, сауда, ә кімшілік жә не жалпы шығ ындар операциялық пайдағ а ЕВІТ тең ); 4) капитал нарығ ының жетілгендігі, бағ алы қ ағ аздарды сатып алу-сату бойынша шығ ындардың болмауы жә не пайыз мө лшерлемелерінің арасындағ ы айырмашылық тардың жоқ тығ ы (барлық инвесторлар ү шін қ арыз бен инвестициялардың бірың ғ ай шарттары бар); 5) қ арыз капитал акционерлік капиталғ а қ арағ анда тә уекелі тө мен, kd < ks (нарық тық жү йелік тә уекел жағ ынан қ арастырғ анда); 6) меншікті капитал (S) акционерлік капиталғ а тең, яғ ни барлық таза пайда дивидендтерге бө лінеді, ал тозғ ан қ ұ рал- жабдық тар амортизациялық аударымдар арқ ылы ауыстырылады. 11 такырып 15 Қ аржылық жоспарлау ү рдісінің кезең дерін сипаттап берің із. Қ аржылық жоспарлау ү рдісінің келесідей кезең дері ажыратылады: а) компанияның қ аржы жағ дайын талдау; ә ) болжамдық сметалар мен бюджеттерді дайындау; б) компанияның қ аржы ресурстарына деген жалпы қ ажеттіліктерін анық тау; в) бақ ылау мен басқ арудың ә рекетті жү йесін қ ұ ру жә не сақ тау; г) жоспарлар жү йесіне ө згерістерді енгізу тә ртібін ә зірлеу 12 такырып 16 Ақ шалай қ аражтты басқ арудың мақ сатын тү сіндіріп берің із. Инвестициялық жобаларды талдау мен іріктеу, оларды жү зеге асыру ү рдісінде туындайтын ақ ша ағ ындарының болжамы мен бағ алауғ а негізделеді. Тә жірибеде бұ л ү рдісті жү зеге асыру капитал салымдарының бюджетін ә зірлеуді қ арастырады. Ақ ша ағ ындарының болжамды бағ алауы екі элементтен тұ рады: талап етілетін инвестициялар (қ аражаттың жылыстауы) жә не ағ ымдағ ы шығ ындарды шегергендегі ақ шалай қ аражаттың тү сімдері (тү сім) жә не кө птеген факторлар мен кө птеген мамандарғ а тә уелді болады. 13 такырып 17 Инвестициялық жобаларды бағ алау критерийлері 18 Инвестициялық жобаларды талдау ә дістері. Жоба тә уекелін талдау Ә лемдік тә жірибеде инвестициялық жобаларды бағ алаудың кө птеген ә дістері бар, олардың ішіндегі кең таралғ андары келесідей болып табылады: 1) ө темділік мерзімі (РР); 2) есептік табыстылық (ARR); 3) таза келтірілген қ ұ н (NPV); 4) таза жантә сілім қ ұ ны (NTV); 5) ішкі табыстылық (IRR); 6) пайдалылық индексі (РІ). ө темділік мерзімі (рр)– бұ л жобаны жү зеге асыру мерзімінің басынан басталатын ең аз уақ ыт аралығ ы, ол мерзім ішінде инвестициялық шығ ындар жобадан тү сетін таза ақ шалай тү сімдердің есебінен ө теледі. Есептік табыстылық (ARR) немесе инвестициялардың тиімділік коэффициенті ақ ша тү сіміне емес, таза пайданың кө рсеткішіне негізделеді. Таза келтірілген қ ұ н (NPV). Бұ л ә діс бастапқ ы инвестициялардың кө лемін (ІС) болжамды кезең де жұ мылдырылатын дисконтталғ ан таза ақ шалай тү сімдердің жалпы сомасын салыстыруғ а негізделген. . ішкі табыстылық (IRR) салынғ ан инвестициялар мен жоба бойынша болжамды тү сімдердің келтірілген қ ұ нын тең естіретін дисконттық мө лшерлемесі (r) ретінде анық талады: PV (тү сім) = PV (инвестициялар) (1) Пайдалылық индексі (рі). Инвестициялардың пайдалылық индексі шығ ындардың бірлігіне есептелетін табыстардың дең гейін сипаттайтын салыстырмалы кө рсеткіш болып табылады. 3 такырып 21 Қ аржылық менеджменттің батыс жә не отандық тә жірибесінде пайдаланылатын базалық кө рсеткіштерді атап кө рсету жә не сипаттау. 22 Шаруашылық қ ызметі қ аржы нә тижелерінің жинақ талғ ан кө рсеткіштері (EBIT, EBT, NOPLAT, EPS, DPS, PPS) қ алай есептеледі? 21 Батыста қ аржы менеджменті дамуының қ азіргі кезең і аяқ талса да, Ал Бізде тек кейбір озық кә сіпорындар, негізінен шикізат ө неркә сібі (ү шінші сатыдан ө ткендер арасында жаң а бизнес салаларында жұ мыс істейтін компаниялар жоқ ) бар. Ең дамығ ан кə сіпорындардың басшылығ ы басқ арудың жылдам ө згеру қ ажеттілігін, оның ішінде қ аржылық кө рсеткіштерді тү сінеді. Бұ ғ ан жү йелік қ ағ идалар мен жү йелік тә сілдерді қ олдануғ а болады. Жетілдірілген кә сіпорындарда стратегиялық ө суге бағ ытталғ ан қ аржы саясаты ә зірленді. 22 ЕВІТ немесе несие ү шін пайызды тө леуге дейінгі пайда мен пайда салығ ы, алдың ғ ы кө рсеткіштен негізгі қ ұ ралдарды қ айта қ ұ руғ а жұ мсалатын барлық шығ ындарды шегеру арқ ылы анық талады, яғ ни БРЭИ-ден. Активтердің экономикалық пайдалылығ ы, немесе кә сіпорынның барлық капиталының экономикалық пайдалылығ ы (ЭП), яғ ни оның меншікті жә не қ арыз қ аражатының сомасына тең болады. ЭП анық таймыз = ЕВІТ / АКТИВ, (1) ө йткені кә сіпорын балансының активінде салымдар мен шығ ындарды жұ мсаудың бағ ыты белгіленеді. Экономикалық қ осылғ ан қ ұ нның кө рсеткіші (EVA) келесідей анық талады: ЭҚ Қ (EVA) = NOPAT – WACC × CE, мұ ндағ ы: NOPAT – тү зетілген салық тарды шегергендегі пайыздарды тө легенге дейінгі таза операциялық табыс; WACC – капиталдың орташа ө лшенген бағ асы; СЕ – капиталдың қ ұ ндық бағ алауы. 4 такырып 23 Тә уекелді санмен бағ алау ү шін қ олданылатын негізгі кө рсеткіштерді атап ө тің із, оларды есептеу ү шін формулаларды келтірің із. 24 Корпорациялық тә уекелдердің негізгі тү рлерін жә не олардың ө лшеуін атап айтың ыз. 23 Қ аржылық тә укел, басқ а тә уекелге ұ қ сас жоғ алтулардың болуының ық тималдығ ы математикалық сипатта болады Ол статистикалық мә ліметтерге негізделіп жоғ ары дә лелдікпен (нақ тылық пен) есептеліне алады Қ аржылық тә уекелдің сандық мө лшерін анық тау ү шін, бір іс-қ имылдың нә тижесі мен нә тижелердің ық тималдығ ын білу керек 5 такырып 25 Инвестордың оң тайлы портфельді таң дау ү рдісі қ алай жү ргізілетінін тү сіндіріп берің із. Ө зара байланысты ө лшеудегі статистикалық ә дісті қ олданудың бірден-бір маң ыздылығ ы, тиімді портфельдерді таң дау болып табылады, олар кез келген тә уекел дә режесінде кү тілетін табыстылық тың ең жоғ ары немесе кез келген кү тілетін табыстылық ү шін тә уекелдің ең тө менгі дә режесінің болуын қ амтамасыз ететін портфельдерді таң дау керек. Мысалы, А жә не Б бағ алы қ ағ аздарына капитал салдық жә не бұ л екі бағ алы қ ағ аздың арасында капиталды бө лу ә р тү рлі болатынын да есепке алдық. Сонымен, А бағ алы қ ағ азының кү тілетін табыстылығ ы k_А = 5%, орташа квадраттық ауытқ у δ _A= 4% тең болатын болса, онда k_Б = 8% жә не δ _Б= 10% тең болмақ. Ендігі біздің міндетіміз, жоғ ары ө тімді портфельдерді анық тау, содан кейін оның ішінен тиімділігі жоғ ары болғ анын таң дау. Бұ л мақ сат ү шін екі бағ алы қ ағ аздан кү тілетін табыстылық кө рсеткіштер арасындағ ы корреляция дә режесін, яғ ни корреляция коэффициентін анық таймыз жә не осы мә ндер бойынша – кү тілетін табыстылық пен портфельдің орташа квадраттық ауытқ уын да анық таймыз. Қ азіргі портфель теориясы инвестиция портфелін нақ ты жә не қ аржы активтеріне қ алыптастыру мү мкіндігінен шығ ады. 6 такырып 26 Қ аржылық активтер табыстылығ ын бағ алау ү лгісінің (АКБМ) бастапқ ы алғ ышарттарын атаң ыз. 27 Опциондардың бағ а белгілеу теориясының негізгі элементтерін атап айтың ыз. 26 27 АКБМ ү лгісі бұ дан тыс қ алмайды. Капитал нарығ ын қ оса алғ анда, негізгі қ ателіктеріне келесілерді кіргізуге болады: 1) ә рбір инвестордың негізгі мақ саты болып ө зінің жағ дайын мү мкіндігінше барынша жоғ арылату болып табылады, сондық тан да олар активтерге инвестиция жасайды; 2) инвестициялаудың баламалы нұ сқ аларынан таң дау, кү тілетін табыстылық пен тә уекелге (стандартты ауытқ умен ө лшенеді) қ атынасы бойынша жү ргізіледі; 3) барлық инвесторлар шексіз мө лшерде қ арызды тә уекелі жоқ пайыздық қ ойылыммен k_RF алып жә не беруге болады, кез келген активтердің «қ ысқ а сатылымына» шектеулер болмайды; 7 такырып 28 Арбитраждық бағ а қ ұ ру теориясының (АРТ) мә нін тү сіндірің із. АКБМ ү лгісінің баламалы теорияларының бірі болып Стивен Росстың арбитраждық бағ аны қ ұ растыру теориясы болып табылады. АКБМ (САРМ) бір факторлық ү лгіні сипаттайды. Бұ л бағ алы қ ағ аздың табыстылығ ы мен нарық тық табыстылық арасындағ ы тә уекелділікті кө рсетеді, тә уекел β -коэффициентінің бір факторының қ ызметі болып табылады. Сә йкесінше, ki акцияның кү тілетін табыстылығ ының нарық тық портфельдің табыстылығ ына сезімталдылығ ының айырмашылығ ын тү сіндіреді, яғ ни β -коэффициентінің айырмашылығ ын. Ростың арбитраждық теориясының (АРТ) мақ саты: тепе-тең дік жағ дайындағ ы акциялар бойынша кү тілетін табыстылық тың айырмашылық тарын тү сіндіру болып табылады. АРТ-тың АКБМ-дан айырмашылығ ы табыстылық тың кө птеген факторларымен байланысы туралы алғ ышарттардың болуы, сонымен бірге онда макроэкономика мен тә уекелге ә сер ететін факторлар да бар. 8 такырып 29 Акцияларды бағ алау. Корпоративтік бағ алау ү лгілерін жә не дивидендтердің ө су ү лгілерін бағ алау 30Корпоративтік басқ ару мен акционерлердің ә л-ауқ аты. 29 Бір акцияның қ ұ нын қ арапайым тә сілмен анық тауғ а болады, мысалы, 2012 жылы компания айналысқ а 100 мың акцияларды шығ арды, ал олардың жалпы қ ұ ны 369, 27 мың долларды қ ұ раса, бір акцияның қ ұ ны Р2012 = 369, 27 / 100 = 3, 69 долларғ а тең болады. Бірақ, 2012 жылы бір акцияғ а есептегенде 0, 442 доллар дивидендтер тө ленеді деп жоспарланып отыр. Дивидендтердің ө су қ арқ ыны бастапқ ыда 2, 5%-ды қ ұ раса, ары қ арай жылына 5% тұ рақ ты қ арқ ынмен ө се бастайды. Компанияның меншікті капиталының қ ұ ны оның жалпы қ ұ нының 14 %-ын қ ұ райды. Бұ л жағ дайда, біз фирма акцияларының қ ұ нын бағ алау ү шін, дивидендтердің тұ рақ сыз ө су ү лгісін пайдалана аламыз. Дивидендтер тө ленбейтін компанияның қ ұ ны бағ аланатын болса, онда қ аржы кө рсеткіштерінің бағ алауын жә не компанияны бағ алау ү лгісін пайдалану орынды болып табылады. Егер компания дивидендтерді тұ рақ ты тү рде тө лейтін болса, онда компанияны бағ алау ү лгісін пайдалана отырып, қ аржы менеджері дивидендтік табыстылық пен ө су қ арқ ындары туралы деректерді пайдаланғ анда алынбайтын ақ паратты алуғ а мү мкіндік туады. Қ аржы есебін болжауды талдау компания бизнесінің дамуы мен қ аржыландыруғ а деген қ ажеттілігі туралы ақ паратты береді. Сонымен бірге, фирманың қ ұ нын арттыруғ а қ ажетті ақ паратпен қ амтамасыз етеді. 30 2012 жылғ ы болжамның соң ғ ы кезең іне арналғ ан «Мирас» компаниясының екі бө лімімен дайындалғ ан қ ұ нды қ ұ ру факторларын қ арастырайық (1-кесте. ) Қ аржылық менеджмент ▪ 103 1. «Мирас» компаниясының қ ұ нды қ ұ ру факторлары

	А бө лімі	Б бө лімі
Ө су қ арқ ыны g
Операциялық пайдалылық ОР (NOPAT / Тү сім)	7, 9	7, 2
Капиталғ а деген қ ажеттілік CR (Операциялық капитал / тү сім)	87, 0	40, 0
Капиталдың орташа ө лшенген қ ұ ны	10, 5	10, 5
Инвестицияланғ ан капиталдың болжамды пайдалылығ ы EROIC (NORAN (1+g) / Операциялық капитал)	9, 5	18, 9

«Т. Рысқ ұ лов ат. ЖЭУ» АҚ

1-кестенің кө рсеткіштері кө рсетіп отырғ андай, компанияның екі бө ліміндегі ө су қ арқ ындары мен капиталдың орташа ө лшенген қ ұ ны бірдей. А бө лімінің пайдалылығ ы артық болып келеді, бірақ оның капиталғ а деген қ ажеттілігі анағ ұ рлым кө бірек. Сондық тан, EROIC шамасы 9, 5% қ ұ райды, ол 10, 5% қ ұ райтын капиталдың орташа ө лшенген қ ұ нынан тө мен болып келеді. Сә йкесінше, ө су бұ л бө лімнің жағ дайын жақ сартпайды, керісінше оның қ ұ нын тө мендетеді. Жоғ арыда келтірілген есептеулердің нә тижелерін талдай отырып, А бө лімінің менеджерлері жарнама науқ анын ө ткізу ү шін қ осымша қ орларды талап етпей, капитал шығ ындарын қ ысқ арту бойынша жоспарды ә зірлеуге шешім қ абылдады. Жаң а жоспар, материалдық -ө ндірістік қ орлардың бө лімнің сатуларына қ атынасын 10%-ғ а тө мендетуге мү мкіндік беретін, жеткізілімдерді басқ арудың біріктірілген ақ параттық жү йесін қ ұ руғ а 50 млн доллар инвестициялау мү мкіндігін қ арастырады. Оның нә тижесінде бө лім операцияларының қ ұ ны 709, 6 млн доллардан 1, 574 млрд долларғ а дейін немесе 447, 4 млн долларғ а дейін артады, енді А бө лімінің нарық тық қ ұ ны оң болуы мү мкін, ал капиталдың ұ сынылғ ан пайдалылығ ы 13%-ғ а дейін артады, нә тижесінде ССК (WACC) жоғ ары болады.

Сол сияқ ты Б бө лімінің менеджерлері жоспарларды талдау ү шін корпоративтік бағ алау ү лгісін пайдаланғ ан. Инвестицияланғ ан капиталдың пайдалылығ ы едә уір дә режеде жоғ ары болғ андық тан, ө здерінің ө німдеріне басқ ыншыл жарнама науқ анын ө ткізуге жә не материалдық -ө ндірістік қ орларды арттыруғ а ұ сыныс жаса-

104 ▪ III бө лім. Жобаның қ ұ нын басқ ару

ды, бұ л ө німді тұ тынушыларғ а жедел тү рде жеткізуді қ амтамасыз етеді. Нә тижесінде, бұ л ө згерістер бө лімнің ө су қ арқ ынын жылына 1%-ғ а арттыруғ а мү мкіндік береді. Б бө лімінің қ аржы кө рсеткіштері 2-кестеде кө рсетілген.

2. А жә не Б бө лімдерінің алдын ала жә не қ орытынды жоспарларын салыстыру (млн долл. )

	А бө лімі			Б бө лімі
	Алдын ала бағ алау		Қ орытынды бағ алау	Алдын ала бағ алау	Қ орытынды бағ алау
Бастапқ ы мә ліметтер
Қ орлар / Тү сім
Негізгі қ орлардың қ ұ ны / Тү сім
нә тижелер
EROIC %	9, 5			18, 9	18, 6
Инвестицияланғ ан операциялық капитал	1110, 4	867, 9		255, 3	274, 3
Операциялардың қ ұ ны	709, 6	1157, 4		505, 5	570, 1
Нарық тық қ осылғ ан қ ұ н	(160, 4)	287, 4		305, 5	370, 1

«Т. Рысқ ұ лов ат. ЖЭУ» АҚ

2-кестеде кө рсетілгендей, материалдық -ө ндірістік қ орларды ө сірумен байланысты қ осымша капиталғ а деген қ ажеттіліктің ө суі, инвестицияланғ ан капиталдың болжамды пайдалылығ ын 18, 9%-дан 18, 6%-ғ а дейін тү сірді. Бірақ, 18, 6% шамасы капиталдың орташа ө лшенген қ ұ нының дең гейінен 10, 5%-ғ а артық, сонымен бірге, EROIC жә не WACC жаң а мә ндердің арасындағ ы едә уір айырмашылық инвестицияланғ ан капиталдың қ омақ ты сомасына жатқ ызылады. Нә тижесінде Б бө лімі операцияларының қ ұ ны 505, 5 млн доллардан 570, 1 млн долларғ а немесе 64, 6 млн долларғ а дейін ө седі.

Осылайша, менеджерлер іс-ә рекеттерінің компанияның қ ұ нына ық пал ету қ ұ ралы ретінде корпорацияны бағ алау ү лгісін қ арастырдық. Компанияның қ ұ нын кө теру ү шін фирманың меншікті капиталы мен ө су қ арқ ынының пайдалылық кө рсеткіштерімен қ амтамасыз ету ғ ана емес, сонымен қ атар операциялық капиталғ а деген қ ажеттілікті ескеру қ ажеттілігін кө рсетті.

9 такырып

31 Қ аржыландырудың қ андай кө зін пайдалану арқ ылы, салық тық тө лемдерді тө мендетуге болады немесе салық тан қ орғ аныс орнатады?

Салық тар ақ ша ағ ындарын бағ алауғ а едә уір ық пал етуі мү мкін жә не жобаның жү зеге асырылуы туралы шешім қ абылдауда анық таушы рө лді атқ арады. Бұ л, ең алдымен, салық заң ымен байланысты, ө йткені бұ л заң дар ө згеріске ұ шырауы мү мкін.

Салық тө леу барлық азаматтар, кә сіпкерлер жә не заң ды тұ лғ алар ү шін міндетті болып табылады. Салық тө леуден жалтару тек ө сімпұ л, айыппұ л ғ ана емес, сонымен қ атар қ ылмыстық жауапкершілікке де ә келуі мү мкін. Осыны негізге ала отырып, салық тө леу мү мкін еместігінің объективті себептері болғ анда, мемлекет мерзімін кейінге қ алдыру немесе бө ліп тө леуді кө здеген. Бұ л рә сім туралы: қ андай себептер бойынша жә не қ андай кезең ге салық қ арыздарын тө леу бойынша мерзімді кейінге қ алдыру немесе бө ліп тө леуге болатыны туралы аталмыш мақ аладан білесіз.

Салық тар мен тө лемдерді тө леу бойынша кейінге қ алдыру немесе бө ліп тө леу осы бапта кө зделген негіздер болғ ан кезде салық жә не тө лемдерді тө леу мерзімін ө згерту болып табылады, тиісінше тө лемдер сомасын бір жолғ ы немесе кезең -кезең мен тө лей отырып жү зеге асырылады. Салық тарды тө леуді кейінге қ алдыру жә не бө ліп тө леуді Салық кодексінің 51-бабына сә йкес алуғ а болады.

Салық немесе тө лем сомаларын біржолғ ы тө лей отырып кейінге қ алдыру алты айдан аспайтын мерзімге беріледі.

Салық немесе тө лем сомаларын тең ү лестермен ай сайынғ ы немесе тоқ сан сайынғ ы тө лей отырып бө ліп тө леу ү ш жылдан аспайтын мерзімге беріледі. Кейінге қ алдыру немесе бө ліп тө леу бір немесе бірнеше салық тар жә не немесе тө лемдер бойынша берілуі мү мкін. Салық тарды (жә не/немесе ө сімпұ лдарды) тө леу мерзімдерін ауыстыруда сома тө лем мерзіміне дейін «тұ рақ талады». Бірақ салық тө леуші басқ а салық міндеттемелерінің ө сімпұ лдарын, соның ішінде салық сомаларын уақ ытылы емес тө леу ү шін есептелген ө сімпұ лдарды тө леуден босатылмайды.

10 такырып

32 Меншіктік капитал қ ұ нына, қ арызды орналастыруғ а шығ ындардың қ андай ә сері бар?

32 Қ арыз капиталды тарту нә тижесінде акционерлер – меншікті капитал иелерінде туындайтын қ осымша тә уекелі ретінде, ұ зақ мерзімді қ аржыландыру мен оны қ олданудың тиімділігі мен орындылығ ы, қ аржыландырудың кө зі ретінде меншікті жә не қ арыз қ аражаттың арақ атынасында қ олданыс табады. Қ арыз қ аражатты қ олдану компания ү шін белгілі шығ ындармен байланысты болады. Меншікті жә не тартылғ ан ұ зақ мерзімді қ аржы ресурстарының оң тайлы ү йлесуі қ андай болуы қ ажет жә не ол пайдағ а қ андай ық пал тигізеді? Дә л осы ө зара байланыс қ аржы тетігінің санатымен сипатталады (леверидж). Яғ ни, қ аржы тетігі (леверидж) – бұ л қ арыз қ аражатты тарту арқ ылы меншікті капитал пайдалылығ ының мү мкін болатын ө згерісі, яғ ни кә сіпорынның жиынтық капиталындағ ы қ арыздардың бар болуы

11 такырып

33 Қ аржылық жоспарлау ү рдісінің кезең дерін сипаттап берің із.

34 Қ аржы жоспарының негізгі қ ұ рамдас бө ліктері қ андай?

33 Қ аржылық жоспарлау ү рдісінің келесідей кезең дері ажыратылады: а) компанияның қ аржы жағ дайын талдау; ә ) болжамдық сметалар мен бюджеттерді дайындау; б) компанияның қ аржы ресурстарына деген жалпы қ ажеттіліктерін анық тау; в) бақ ылау мен басқ арудың ә рекетті жү йесін қ ұ ру жә не сақ тау; г) жоспарлар жү йесіне ө згерістерді енгізу тә ртібін ә зірлеу

34 Жалпы, қ аржы жоспары келесідей бө лімдерден тұ ратын қ ұ жат болып табылады:

1. Инвестициялық саясат;

2. Айналым капиталын басқ ару;

3. Дивидендтік саясат пен қ аржы кө здерінің қ ұ рылымы;

4. Қ аржы болжамдары;

5. Есептік саясат;

6. Басқ арушылық бақ ылау жү йесі.

Кө рініп отырғ андай, қ аржы жоспары қ ұ рылымы мен мазмұ ны бойынша кү рделі болып келеді; сонымен бірге оны ә зірлеу ү шін компанияның ә р тү рлі бө лімшелерінің кү штері қ ажет.

12 такырып

35 Ақ ша ағ ындарын болжауда амортизациялық аударымдар мен салық тардың ық палы қ алай ескерілетіндігін сипаттап берің із.

36 Жаң а жоба мен ауыстыру жобасының ақ ша ағ ындарын талдау ә дістемесі арасындағ ы негізгі айырмашылық тарғ а сипаттама берің із.

35 Салық тар ақ ша ағ ындарын бағ алауғ а едә уір ық пал етуі мү мкін жә не жобаның жү зеге асырылуы туралы шешім қ абылдауда анық таушы рө лді атқ арады. Бұ л, ең алдымен, салық заң ымен байланысты, ө йткені бұ л заң дар ө згеріске ұ шырауы мү мкін.

36 Нақ ты ө мірде ә р тү рлі ұ зақ тығ ы бар жобаларды қ арастырудың қ ажеттілігі туындайтын жағ дайлар пайда болуы мү мкін. Бұ л тә уелсіз сонымен қ атар, баламалы жобалар туралы сө з болып отыр. Ә сіресе, тә уелсіз жобаларды салыстыру, қ аржыландырудың қ олжетімді кө лемі алдын ала белгісіз жағ дайда болуы мү мкін: бұ л жағ дайда жобалар ө здерінің басымдылық тары бойынша сараланады, яғ ни кезек бойынша белгіленеді – қ аржы мү мкіндіктерінің пайда болуына қ арай біртіндеп енгізіле бастайды. Сә йкесінше, ұ зақ тылығ ы ә р тү рлі жобаларды салыстыру қ ажет, қ аржы менеджментінде уақ ытша фактордың ық палын жоюғ а мү мкіндік беретін арнайы ә дістер ә зірленген. Бұ л: а) жобалардың іс-ә рекет етуінің жалпы мерзімі аясында тізбекті қ айталау ә дісі; ә ) эквивалентті аннуитет ә дісі; б) ұ зақ мерзімді жобаның аяқ талуына дейін сату ә дісі.

13 такырып

37 Қ андай жағ дайда инфляция жобаның NPV кө рсеткішін бағ алауын тө мен қ арай жылжытады? Тү сіндіріп берің із.

38 Капитал жұ мсау бюджетін қ алыптастыру барысында шешімдерді қ абылдау ө лшемдері

37 NPV теріс мә ні, жобаның табыстылығ ы капиталдың қ ұ нынан тө мен екендігін жә не нарық та инвестициялаудың анағ ұ рлым қ олайлы нұ сқ алардың бар екендігін білдіреді. Теріс мә ні бар жобалардан бас тартылады.

NPV = 0 жобалар капитал иелерінің жағ дайын ө згертпейді, олар салынғ ан қ аражатқ а дә л сондай табыстылық ты білдіреді. Компанияның бағ аланауы ө згермейді жә не акциялардың бағ асы ө згермейді. Бірақ, мұ ндай жобаларды қ абылдау корпорациялардың активтерін инвестициялық шығ ындардың кө леміне қ арай арттырады, ол компания басшылығ ының мү ддесін кө рсетеді.

38 Тә жірибеде, сол сияқ ты, капитал салымдарының бюджетін қ ұ руғ а қ атысты екі негізгі тә сілдеме пайдаланылады: біріншісі IRR критерийін пайдалануғ а негізделсе, екіншісі – NPV критерийін пайдалануғ а негізделеді.

Бірінші тә сілдеменің қ исыны келесідей: барлық қ олжетімді жобалар IRR кемуіне қ арай қ арастырылады. IRR критерийі капиталдың қ ұ нынан асатын жоба жү зеге асыру мақ сатында таң далады. Жобаны қ оржынғ а енгізу жаң а қ аржы кө здерін тартуды талап етеді, ө йткені компанияның меншікті кө здерді жұ мылдыру бойынша мү мкіндіктері шектеулі, қ оржынды ұ лғ айту қ аржыландырудың сыртқ ы кө здерін тартуды талап етеді

Капитал салымдарының бюджетін қ ұ ру ү шін пайдаланылатын екінші тә сілдеме NPV критерийіне негізделген. Егер ешқ андай да шектеу болмайтын болса, бюджеттеу ә дістемесі келесідей тә ртіптерден тұ рады: а) дисконттау мө лшерлемесінің мә ні белгіленеді, қ аржыландыру кө здеріне қ арай, жеке немесе барлық жобалар ү шін ортақ; ә ) NPV > 0 тең барлық тә уелсіз жобалар қ оржынғ а енгізіледі; б) баламалы жобалардың ішінен NPV жоғ ары жоба таң далады.

14 такырып

39 Заманауи тә жірибеде инвестициялық жобаларды таң дау барысында қ андай критерийлер пайдаланылады?

40 NPV жә не РІ критерийлері қ андай жағ дайда таң даудың ә р тү рлі нә тижелерін ұ сынады? Қ андай критерий қ олайлы? Тү сіндіріп берің із.

39 Ә лемдік тә жірибеде инвестициялық жобаларды бағ алаудың кө птеген ә дістері бар, олардың ішіндегі кең таралғ андары келесідей болып табылады: 1) ө темділік мерзімі (РР); 2) есептік табыстылық (ARR); 3) таза келтірілген қ ұ н (NPV); 4) таза жантә сілім қ ұ ны (NTV); 5) ішкі табыстылық (IRR); 6) пайдалылық индексі (РІ). Ә рбір критерийді есептеу алгоритмін қ арастырайық.

40 Таза келтірілген қ ұ н (NPV). Бұ л ә діс бастапқ ы инвестициялардың кө лемін (ІС) болжамды кезең де жұ мылдырылатын дисконтталғ ан таза ақ шалай тү сімдердің жалпы сомасын салыстыруғ а негізделген. Ақ шалай қ аражаттың тү сімі уақ ыт бойынша бө лінгендіктен, ол k мө лшерлемесінің кө мегімен дисконтталады, ол мө лшерлемені талдаушының салынғ ан капиталының негізінде қ айтарудың жылдық пайызына негізделе отырып, талдаушы (инвестор) дербес тү рде белгілейді.

Пайдалылық индексі (рі). Инвестициялардың пайдалылық индексі шығ ындардың бірлігіне есептелетін табыстардың дең гейін сипаттайтын салыстырмалы кө рсеткіш болып табылады. Ол жоғ ары болғ ан сайын, берілген жобағ а салынатын инвестициялардың қ айтарымдылығ ы жоғ ары болады