«Өмір сүру үшін өзгере білу керек. Оған көнбегендер тарихтың шаңына көміліп қала береді»

«Тиімді оқ у жә не оқ ыту» курс тақ ырыбының ө зі осы курсқ а келуіміздің мақ сатын ашып тұ р. Себебі біз, мұ ғ алімдер, алдымызда отырғ ан оқ ушылардың бойына білімді тиімді ә діс-тә сілдермен сің діру керекпіз. Ал сол ә діс-тә сілдерді аталмыш курстан ү йрендік. Осы есепті жазу курста оқ ығ ан айларғ а «рефлексия» жасағ анмен тең. Теорияны мең геру кезең і тө рт аптағ а ғ ана созылса да тренеріміз бұ л уақ ытты тиімді пайдаланып, санамызғ а курстың мақ сатын жеткілікті дең гейде жеткізді деп айта аламын.

Оқ у жылы қ ашан басталады, оқ ушыларыммен қ ашан кезігемін деп, мең герген, тү йген модульдерді тә жірибемде қ олдануғ а асық тым. Ә рине алдымда кедергілер болды. Бірақ бұ л кедергілерге қ арамастан креативке бет бұ рып, ө згеру ү шін «саусақ ұ шын қ имылдаттым».

Жоғ арыда айтылғ андай оқ у бaрысындa кө птеген мә ліметтер aлып, жеті модуль бойыншa қ aлaй оқ ыту қ aжеттігін ү йрендім. Осы модульдерді тиімді қ олдaнa білу – бү гінгі тaң дa білім сaпaсын aрттырудың бірден-бір жолы деп есептеймін. Сондық тaн тізбектелген сaбaқ топтaмaсынa 7 модульді кірістіре отырып, ө зімнің 2 «А» сыныбыма дү ниетану пә нінен тө мендегі тақ ырыптар бойынша тө рт сaбaқ жоспaрын қ ұ рдым:

1. «Менің отбасым»;

2. «Менің ататегім»;

3. «Мен жә не қ оғ ам»;

4. «Сыпайылық ».

Жоспарлау кезең інің ө зі менің санамды ө згертті. Ө з-ө зімді реттеп сабақ тарды жү йелі тү рде жоспарлауғ а тырыстым. Ә сіресе ә р жоспарғ а есеп жазу кө птеген тү сініксіз жайттарғ а кө з ашты. Ә р жасалғ ан «қ адамның » мақ саты айқ ын болу керектігін ұ қ тым. Ол мақ сатты оқ ушылардың ө здері ашу керек. Ол ү шін оқ ушылардың:

· зейінін шоғ ырландырып;

· сө йлеуге еркіндік беріп;

· сенім тудыру керекпін;

· білімді тү сінікті, жең іл жеткізу керекпін жә не

· IQ-ларын ұ штау ү шін жаң аша ә діс-тә сілдерді қ олдануым керек деп ұ ғ ындым.

Осылайша ізденіске ұ мтылып, жаң а оқ у жылына кірістім. «Тә жірибе кезең і» оқ у жылының басымен сә йкес келгесін сынып оқ ушыларын қ арсы алу, оқ улық пен қ амтамасыз ету, 1-сыныпта ө ткенді еске тү сіру сә ттері біршама уақ ыт алды. Соғ ан қ арамастан дү ниетану пә нінен алғ ашқ ы аптада ақ жоспар бойынша сабағ ымды ө ткіздім.

Aлғ aшқ ы сaбaқ та топтастыруды жү ргізсем де парталарды уақ ыттың тығ ыздылығ ына байланысты ың ғ айлы қ оя алмадым. Бірақ екінші сабақ қ а кіріспес бұ рын парталарды топтың санына, топтың ішіндегі балалардың санына байланысты ың ғ айластырдым. Топқ a бө лгеннің ө зінде шу кө п болды. Бірақ топтa жұ мыс істеу бaлaлaрғ a ұ нaды. Сaбaқ бaрысындa тұ йық бaлaлaр aқ ырын ашыла, басқ алармен aрaлaсa бaстaды. Сaбaқ соң ындa оқ ушылaр ө з ойлaрын стикерге жазу арқ ылы сaбaқ тың ұ нaғ aнын, ұ нaмaғ aнын жеткізе aлды. Кейде мен тaпсырмaны кө п ә зірлеп, уaқ ыт жетпей жaтты. Aлғ aшқ ыдa 40 минуттық уақ ытта ү лгеру қ иын кө рінген. Олaр сурет сaлғ aндa, кө рініс ә зірлегенде уaқ ытпен сaнaспaды. Бірақ бірте-бірте жұ мысымыз бір жү йеге келгендей болды. Сaбaқ тa жaң a ә діс-тә сілдерді молынaн болмaсa дa, aздaп кіріктіре бaстaдым.

«Менің отбасым» тақ ырыбындағ ы алғ ашқ ы сабағ ымды «Ынтымақ тастық атмосферасын» қ ұ рудан бастадым.

Сә тті жерлеріме тоқ талсам: бұ рын-соң ды ө з ойын жеткізе алмағ ан А. есімді оқ ушым жеке жұ мыстың мақ сатын ашқ ан кезде белсенділік танытып ө з ойын еркін жеткізуге тырысты. Былтырғ ы оқ у жылында сыныптастарымен тіл табыса алмай жү рген М. есімді қ ыз бала жұ птық жұ мыста ө з отбасы туралы мә ліметті «жұ бына» жоғ ары қ ызығ ушылық пен ә ң гімелеп берді. Яғ ни, жоғ арыда атап кеткендей оқ ушылар еркін сө йлеу ү шін мен оларғ а қ олымнан келгенше сенім тудырып, еркіндік бердім деп айта аламын.

Ал енді сә тсіз жағ дайлар аз болмады десем болады. Ұ йымдастыру кезең і сыныпты топтастырумен қ атар 9 минутқ а созылды (жоспарда — 5мин). Топтың саны алтау болса, мен тек ү ш тапсырма алғ ам. Топтық жұ мыс 10 минутқ а жоспарланса мен 7 минутқ а ұ тылдым. Ең басты сә тсіз жерім сабақ ты қ орытындылағ анда оқ ушылардың арасынан ө зінің жұ мысына «белсенді» қ атыстым деген бағ аны 19 бала берді (барлығ ы 26 оқ ушы қ атысты). «Ә рекетсіз» болдым деп 3 оқ ушым белгіледі. Ал сабақ та орындағ ан жұ мысына «қ анағ аттанарлық » деп 20 оқ ушы, «қ анағ аттанарлық емес» деп 4 оқ ушы белгіледі. Яғ ни орташа есеппен 100%-дың 76%-ы (20 оқ ушы) ғ ана тақ ырыпты мең геріп, сабақ қ а белсенділік танытып қ атысты деген сө з. Ал екі-ү ш оқ ушы мү лдем ө з-ө зіне бағ а беруге қ иналды. Осы сә тсіз жағ дайларды келесі сабақ тарда жоюғ а тырыстым.

«Менің ататегім» тақ ырыбындағ ы сабақ та ынтымaқ тaстық aтмосферaсын қ aлыптaстырудан байқ ағ аным дә стү рлі сабақ та бір-біріне тосырқ ап қ арайтын балалар бұ л жерде ө зімшілдікті қ ойып басқ алармен жақ ындаса бастады. Сонымен қ атар осы ә дістен кейін сабақ тың басталуына да жең ілдік тиді. Алдың ғ ы сабақ тардағ ы кедергілер жойыла бастады.

Тақ ырыптың ашылуына дұ рыс сұ рақ қ оюдың маң ыздылығ ын жә не бірлесіп жұ мыс жасау арқ ылы ғ ана нә тижеге жетуге болатынын тү сіндім. Кө п жағ дайда шыдамдылық танытпай жауапты ө зім айтып қ оятынмын. Сұ рақ қ оюдың маң ыздылығ ы мен ү шін де қ ызық ты болды. Жaң a сaбaқ тың тaқ ырыбы оқ ушылaрғ a жұ мбақ жасыру aрқ ылы aшылды.

Топтық жұ мыста оқ ушылар «ата-ана», «туыс-туғ ан», «туысқ ан» сө здерінде ортақ қ андай ұ ғ ым бар жә не ерекшелігі неде? - деген сұ рақ пен Эйлер-Венн диаграммасын қ ұ ру арқ ылы жұ мыс жасап, ө з ойларын дә лелді тү рде қ орғ ай білді. Бұ л ә діс топта бірлесіп жұ мыс жасауда ө з нә тижесін бере алды. Қ атыспай отырғ ан оқ ушылардың кедергісін жоюда, олардың потенциалына қ арай біріктіру ө те жақ сы ә сер етті. Осы сә тте ұ йымдастырушы-кө шбасшының белсенділігі анық кө рінгеннен кейін, барлығ ы бірден оның пікіріне келісіп, ұ йымшылдық танытты. Бұ л жерде Выготскийдің «Жaқ ын aрaдaғ ы дaму aймaғ ы» кө рініс тaпты. Выготскийдің пікірі бойыншa, оқ ушылaр — нaқ ты мaқ сaттaрды кө здеген, кө бірек білетін жандармен ә леуметтік қ aрым-қ aтынaс нә тижесінде ғ ана ойлaу жә не сө йлеу дaғ дылaрын дaмытaды.

Ү шінші сабағ ымның тақ ырыбын ашу мақ сатында жеке жұ мыста «Сө з ассоциациясы» стратегиясын қ олдандым. Бұ л тапсырмада мұ ғ алім «мен» деген сө зді айтқ аннан кейін ең жақ ын тұ рғ ан оқ ушы тақ ырыпқ а байланысты ойына келген сө зді атайды. Келесі оқ ушы айтылғ ан сө з туралы ассоциациясын айтады жә не оқ ушылар осылайша сынып бойы жалғ астырады. Бұ л жерде Карл Роджерстің (1983) «мен» тұ жырымдамасы арқ ылы оқ ушыларды алғ а жылжытып, мінез-қ ұ лық тарын бағ ыттап, ө зін-ө зі реттеуге жетеледім деп айта аламын.

Ө ткен жылы 1-сыныпта біз талап бойынша ү й тапсырмасын бермейтінбіз. Биылғ ы жылда ү й жұ мысын:

· «Ішкі-сыртқ ы шең бер»;

· «Шапшаң жауап»;

· «Ү штік одақ »;

· «Аквариум» жә не тағ ы басқ а секілді ә ртү рлі жаң а ә діс-тә сілдер арқ ылы сұ раймын деген ойтұ жырымғ а келдім. Оның ұ тымды жә не тиімді жағ ы: оқ ушылардың кө бінен сабақ сұ ралады жә не уақ ытты ү немдеуге болады.

Алғ ашқ ы кү ндері ө з-ө зімді реттеу қ иынғ а соғ ып, сабақ тарымда кө бінесе 50/50 пропорциясын сақ тамай ө зім сө йлеп кетіп, балаларғ а ойларын ашық жеткізуге мү мкіндік бермейтінмін. Енді қ азір оқ ушыларғ а еркіндік беріп, жауаптары нақ ты, дұ рыс болмаса да, оларғ а жетелеуші сұ рақ тар қ ойып, ө з ойларын ашық жеткізуге бағ ыттап жү рмін.

Ә сіресе Бахтин (1981), Мерсер (2005), Велс (1999) жә не Вуд (1998) жұ мыстарында бейнеленген «Диалогтік оқ ыту» ә дісі арқ ылы ойталқ ыларда оқ ушылардың идеяларымен жұ мыс жасауғ а жә не тү сінбеушілікті жең е білуге кө мектесіп жатырмын. Мысалғ а, бұ л кө рініс ү шінші «Мен жә не қ оғ ам» атты сабағ ымда топпен жұ мыста «Кезбе тілші» стратегиясын ө ткізу барысында орын тапты. Талқ ылау басталғ анда ә р топтан бір «ерікті тілші» шығ ып, басқ а топтағ ы оқ ушылармен «Кү нделікті айналадан кімдерді кө ресің? », «Қ андай адамдар қ астарың нан табылады? », «Олар немен айналысады? », «Қ оғ ам дегеніміз не? Оны қ алай елестетесің? », «Қ оғ ам қ андай бө ліктерден тұ рады? » деген сауалдар қ ойып сұ хбаттасты. Соң ында жиналғ ан мә ліметтерімен ө з тобының мү шелерімен бө лісті. Бірақ орыс тілді оқ ушыларғ а бұ л жерде жұ мыс жасау қ иындау болды. Алдағ ы уақ ытта ондай оқ ушылармен «сө здікпен жұ мысты» жиірек ө ткізу керекпін. Ө йткені орыс тілді оқ ушылар сө з мағ ынасын тү сінбегендіктен қ ойылғ ан сұ рақ қ а жауап қ айтаруғ а да қ иналады.

Соң ғ ы тө ртінші сабақ та оқ ушылaрғ а тақ ырыпқ а байланысты ү нтaспaдaн мә тінді тың дaттым. Мә тіннің мазмұ нына мә н бере отырып, зейіндерін аударуғ а тырыстым. Бірақ ол ойым жү зеге бірден аспады. Себебі «тың далым ә дісін» бұ рын қ олдана бермейтінмін. Келешекте сабақ тарымда осы ә дісті жә не жалпы ақ параттық -коммуникациялық технологияларды жиі пайдалану керекпін деген мақ сат қ ойдым.

Оқ ушылaрды ынтaлaндыру мaқ сaтындa формативті бағ алауда қ олданатын: таң балар арқ ылы, мимика, жест арқ ылы, қ олдау, қ олпаштау, мадақ тау арқ ылы оқ ушылaрдың білімдері бaғ aлaнып, ө здерінің қ андай дең гейде келе жатқ анын біліп отырды.

Ә р тапсырманы орындауда оқ ушылардың тек бағ а ү шін оқ итын кө зқ арасы біртіндеп ө згеріп келеді. Қ азір ә р таң баның не ү шін алғ анын жобамен тү сінуде. Сол себептен тапсырманы орындаудағ ы ө з ү лестерін жинақ тап таң балардың санына қ арай қ анша тапсырманы дұ рыс орындағ андарын ө здері де біліп отырады. Ә сіресе топтық жұ мыстарда ә р спикер топ мү шелерінің тапсырмағ а қ осқ ан ү лесіне талдау жасап беруінен ғ ана топтық бағ алаудың тиімді екенін кө руге болады.

Кейбір оқ ушылардың артық бағ а қ оюынан олардың «қ андай табысқ а жеттің дер»? деген тосын сұ рақ қ а жауап бере алмауынан, ә лі де тек бағ а ү шін оқ у керек деген ұ ғ ымдарын ө згерту ү шін жұ мыс жасаймын деген ойда болдым. Бұ л ә діс мен ү шін де бағ алауғ а жең іл болды. Сонымен қ атар, кері байланыста да келесі сабағ ымды жоспарлауғ а ө з септігін тигізіп отырды. Бастапқ ы сабақ тарда ұ нады, ұ намады деген оймен шектелген оқ ушылар ойларын жинақ тай бастады. Енді «неге? » ұ нағ анын немесе ұ намағ ынын бір-екі сө збен болса де жеткізіп отыр. Ә лі де болса бағ алауды қ ажеттілігіне қ арай жү йелеп алсам деген ойдамын.

Топтық жұ мыс кезінде ү немі шулап, сабақ орындамай отыратын А. есімді оқ ушымның бойынан кө шбасшылық қ абілетін байқ адым. Жаң а тақ ырыпты «Джиксо ә дісі» арқ ылы мең герту ү шін мә тінді бө ліктерге бө ліп, оқ уғ а тапсырма бердім. Сол кезде А. есімді оқ ушым топты ұ йымдастырып, басқ аларғ а бағ ыт беріп, топтық талқ ығ а шақ ырып, ойландыруғ а итермелеп ө зінің кө шбасшылығ ын байқ атты. Сонымен қ атар ол қ ай топқ а тү сседе ү немі ұ йымдастырушылық қ а кірісіп кетіп, бағ алауда белсенділік танытып ө з ойын еркін жеткізіп отырды. Бұ л мен ү шін кү тпеген жағ дай еді жә не осы арқ ылы мен оқ ушылардың жеке тұ лғ а болуына қ андай ү лесімді қ оса аламын деген сұ рағ ыма жауап тапқ андай болдым. Бұ л да бір ө згеріс. Бұ л оқ ушымнан осындай нә тиже кү тпеген едім. Бұ л мен ү шін жаң алық болды.

Дә стү рлі сабақ тарымда оқ ушылардың берген жауаптарына нақ ты жауап ала алмасам «дұ рыс емес, қ ате айттың » деген сө здерді кө п қ олданатынмын. Бұ л сө здерім арқ ылы оқ ушының ө з ойын жеткізуіне мү мкіндік бермейтінімді тү сіндім. Тә жірибе барысында керісінше «дұ рыс айтасың, жауабың ды ә лі де толық тыруғ а тырыс» деген тірек сө здерді пайдаланып, оқ ушының ойын еркін жеткізуге ық пал жасадым. Бұ л арқ ылы ұ ялшақ, ұ яң, тұ йық оқ ушыларым ашыла бастағ андарын аң ғ ардым.

Сaбaқ тa болғ aн кедергілер:

- ө з ойын жеткізе aлмaуы, кей оқ ушылaрдың ұ ялшaқ тығ ы, тұ йық тығ ы;

- «Ынтымақ тастық атмосферасын» ү немі ұ йымдастырып отыру;

- уaқ ыттың тиімді ә рі ұ тымды қ олдaнылмaуы;

- тапсырмалардың кө лемін азайтып, жү йелі қ ұ растыру;

- оқ ушылaрдың бірден жaң a ә дістерді қ aбылдaй aлмaуы;

- дең гейлеріне қ арай топтастыру жә не қ ызық ты ә дістерді қ олданып отыру;

- ө зін-ө зі бағ алату жә не талдау жасату.

Қ орытынды: Оқ ушылардың іс ә рекеттері ө зімнің де ой тү йіп, реттелуіме кө п кө мек болды.

Болaшaқ тa:

-Тапсырмалардың кө лемін азайтып, санғ а емес сапағ а жұ мыс жасау керектігін;

-Жеке, жұ ппен, топпен жұ мыста тапсырмаларды мазмұ нына қ арай жү йелеуге;

-Кедергілерді уақ ытында жойып, жоспарғ а енгізіп отырсам деген сараптама жасап отырмын.

-Сабақ та «Талантты жә не дарынды балаларды оқ ыту» модулін кіріктіру ө з дә режесінде болмады, тапсырмаларды оқ ушының қ абілетіне қ арай жең ілден кү рделендіріп отырып жә не дарындылық тың тү рлеріне назар аудару ү шін ізденіс жұ мыстарына сү йенемін.

-Бағ алаудың да ә дістерін тү рлендіріп, тиімді жолдарын қ арастыруғ а ұ мтыламын.

-АКТ-мен жұ мыс жасауғ а;

-Сұ рақ қ оюда оның мазмұ нына мә н беріп, тақ ырыптың ашылуына қ арай тү рлерінің ажыратылып отыруына кө ң іл бө лемін.

Есебімді Мемлекет басшысының 12 сә уір кү ні шық қ ан «Болашақ қ а бағ дар: рухани жаң ғ ыру» атты мақ аласын аяқ тағ ан ойымен қ орытындылағ ым келеді:

«Ө мір сү ру ү шін ө згере білу керек. Оғ ан кө нбегендер тарихтың шаң ына кө міліп қ ала береді»

Н. Ә. Назарбаев