«Аургазинский Вестник», общественно-политическая газета.

aur- vest i. ru

Телефоны: 8 (34745) 2-17-50. Факс: 8 (34745) 2-01-67. aurgazi _ vest _ new @ mail. ru.

Мадьяр галимнә ренең фикеренчә, мадьярларның барысы да Паннониягә барып җ итмә гә н, аларның кайбер ө лешлә ре ү злә ре туктаган урыннарда аерылып торып калган. Аннары алар җ ирле халык белә н катнашып мадьярлыкларын югалтканнар. Алар фикеренчә, мадьярларның аеруча зур ө леше Кобан һ ә м Тө ньяк Кавказда торып калган һ ә м алар ә ле бик кү п заманнар ү злә рен мадьяр-маҗ ар дип атап йө ргә ннә р. Кобан һ ә м Тө ньяк Кавказда маҗ ар һ ә м шуң а ошаган топонимнарның кү п булуы – шул заман мадьярларыннан калган да инде. Ү збә к хан хакимлек иткә н чорда Алтын урдага килгә н гарә п сә яхә тчесе бине Баттута кү п мә гълү матлар калдырган Тө ньяк Кавказдагы Маҗ ар шә һ ә ре ү з исемен шул мадьярлардан алган, андагы халык башта мадьярлар булган, Алтын урда чорында татарлашкан бу шә һ ә р галимнә ре фикере буенча.

Мадьярларның бу кү ченү лә ре вакытында иң озак туктап яшә гә н урыннары – Урал арты белә н Идел елгасы (хә зерге Самар ө лкә се) арасындагы далалар. Тү бә н Идел, Азак буйларына алар бу җ ирлә рдә н бә җ ә нә клә р кысуы аркасында китә ргә мә җ бү р булганнар. Ә бине Фазлан ул башгирдларны нә къ менә хә зерге Самар ө лкә се җ ирлә рендә очраткан да инде. Урта гасыр авторларының башгирдлар дип мадьярларны атауларын исә пкә алган вакытта, гарә п илчелә ре хә зерге башкортларның бабаларын тү гел, ә нә къ менә мадьярларны, аларның Самар – Урал арты далаларында аерылып калган зур булмаган бер тө ркемен очраткан булуы кү пкә ихтималрак. Моның ихтимал гына тү гел, ә чынлап та шулай булуын дә лиллә ү бер дә кыен тү гел.

Уфаның фэнтези жанрында иҗ ат итү че “галимнә ре” ниндидер “борынгы тө рки башкорт халкы”на дә лил итеп китергә н башка авторлардан бине Фазланның бераз аермасы бар. Ул, – беренчедә н, башгирдлар турында шактый гына мә гълү мат китерә, икенчедә н, калган кү п кенә авторлардан аермалы буларак, бине Фазлан алар белә н ү зе очрашкан, ө ченчедә н, калган башка авторлардан да диярлек аермалы буларак, бу рисалә дә ул башгирдлар тө ркилә р дип аталганнар (ул мадьяр башгирд-баскард-баджарларны тө ркилә р дип атаучы ике генә автор бар тарихта, икенчесе турында без алдагы язмаларыбызның берсендә аң латып китә рбез). Шуң а кү рә дә, бине Фазлан Питер һ ә м Уфа “галимнә ре” тудырган башкорт халкы концепциясенең нигезендә ята.

Бине Фазлан башгирдларының тө ркилегенә килик. Бу сә яхә тченең ул башгирдларны алай дип атавы, аларның һ ичшиксез тө рки булуларын аң латамы соң?
Юк, һ ич кенә дә аң латмый. Чө нки:
Беренчедә н, ул вакытларда гарә п-фарсы чыганаклары, мә гълү матлылыклары аз булу сә бә пле, Кавказ һ ә м Сыр-дә рьядә н тө ньяктагы бар халыкны да тө рки дип атый торган булганнар. Тө ркилә рнең ү злә рен дә, фин-угырларны да, хә тта русларны да. Сү зебезне дә лиллә п гарә п-фарсы чыганакларыннан берничә цитата китереп китик.
10-11 гасыр тарихчысы, философы һ ә м шагыйре бине Мискә вейһ 965 елда Киев кенә зе Святославның Хә зә р каханлыгына походын тасвир итеп: “Хә зә рлә ргә тө ркилә р һ ө җ ү м иттелә р” дип яза. Моны ул вакыт гарә плә ренең тө ньяктагы бар халыкларны да тө ркилә р дип атап йө ртү лә ренә дә лил итеп тә, Киев Русенең нигездә тө ркилә рдә н торган булуына аргумент итеп карарга да була. Чынлап та, Киев каханлыгы тө рки Авар каханлыгыннан аерылып чыгып барлыкка килгә н ханлык. Ул бернинди дә кенә злек дип аталмаган, каханлык дип аталган, аның хакиме дә кахан титулы йө рткә н. 12 гасыр урталарында Киевта булган ә л-Гә рнати анда бернинди русларны да очратмый, бары тик бә җ ә нә клә рне генә. Һ ә м ул кү пмең лә гә н шул бә җ ә нә клә р арасында җ ирле бер мө селман хатынына ө йлә нгә н Кә рим атлы бер Багдад кешесен очратуы, андагы мө селманнарга җ омга намазы укуы турында гына язып калдырган. Гә рнатидә н кү ренгә нчә, ә ле 12 гасырда да Киев бернинди дә славян шә һ ә ре дә, христиан шә һ ә ре дә булмаган, шактый гына ө лештә тө рки шә һ ә р булган, анда зур гына мө селман диаспорасы яшә гә н. Башка гарә п-фарсы авторларында да Киев Русе халкын тө ркилә р дип атау шактый, бер гарә п-фарсы чыганакларында гына да тү гел, ә Византия чыганакларында да. Бине Хә ү кә л бә җ ә нә клә рнең Киев армиясе гаскә ренең тө п удар ө лешен тә шкил итү е турында язган. Киев шә һ ә ре аның бирелешендә – “Кийав-Кийә в”.

Ә л-Идриси: “Руслар – тө ркилә рнең бер кабилә се” (“Русы – одно из племен тюрок”). Ә л-Истаһ ри кульязмасында да нә къ шундый ук сү злә р бар.
Бераз гына темадан читкә рә к китеп, бу җ ә һ ә ттә н тагын шундый кызыклы бер мә гълү мат биреп китик: гарә п-фарсы чыганакларында русларны еш кына гомумә н славяннар итеп тү гел, ә башка бер халык итеп кү рсә тә лә р, аларга каршы сугышкан, аларны ә сирлеккә алган, сулык, утрау, сазлык, урманнарда яшә гә н кавем дип. Мә сә лә н: Гардизи: “Русы постоянно нападают на кораблях на славян, захватывают славян, обращают их в рабов”; ”И там (у них) находится много людей из славян, которые служат (как рабы) им (русам), пока не избавятся от зависимости (рабства)”; бине Рү стә: “Окружённый озером остров, на котором они (русы) живут, протяженностью в три дня пути, покрыт лесами и болотами”; бине Хә ү кә л: “Рус – варварское племя в стороне Болгара между ними и ас-Сакалиба”. Бине Хә ү кә л буенча Куяв шә һ ә ре русларныкы тү гел, ә сакалибаларныкы икә н. Бу авторның монда булачак Владимир-Суздаль Русе халкын кү з алдында тотуын аң лау авыр тү гел. Ә беренче авторлар Балтикадан чыгып фин-угыр һ ә м славян җ ирлә ренә һ ө җ ү м иткә н, аларны кырган, суйган, талаган, ә сир иткә н, җ ирлә рен басып алып һ ә м анда ү з хакимлеклә рен урнаштырып ясак салган һ ә м аларга ү з исемнә рен таккан варяг руслар (норман росс кабилә се) турында язганнар.

Хә тта 14 гасырда да һ ә м аннан соң да ә ле гарә п-фарсы авторлары русларны тө ркилә р дип кү рсә тә лә р:
14 гасыр гарә п тарихчысы Ә белфида: “Руслар – тө рки расадагы халык, алар кө нбатышта шулай ук тө рки расадан булган угызлар белә н чиклә шә лә р” (“Русские, являются народом тюркской расы, которые на востоке соприкасаются с гуззами, народом также тюркской расы”). Чыганакта цитата алынган җ ыентыктагы бу “раса” сү зенең тө гә л тә рҗ емә булмавы, монда “тө ркем, класс, группа, халык, кавем” кебек сү з куллану кү пкә тө гә лрә к булуы турында искә рмә эшлә нгә н. Шуң а да бу цитатаны: “Руслар – тө рки кавемгә кергә н халык, алар кө нбатышта шулай ук тө ркилә рдә н булган угызлар белә н чиклә шә лә р”, – дип китерү тө гә лрә к була.
15-16 гасыр Мисыр тарихчысы бине Гыяс (русча чыганакларда ибн Ийас): “Руслар – тө ркилә рдә н зур халыклар. Аларның иллә ре славяннар белә н чиклә шә ” (”Русы – большие народы из тюрок. Страна их граничит со славянами”). Бине Гыяс – Мисырда кыпчаклар хакимияте урнаштырган мә млү клә рдә н, мә млү клә рнең чыгышы – Дә ште Кыпчак, ягъни, Алтын урда җ ирлә ре. Мисырга сугышчылар булып ялланган Алтын урда татарлары – кыпчаклар бу илдә ге солтанны бә реп тө шерә лә р һ ә м анда ү злә ре хакимлек иткә н Мә млү к солтанаты оештыралар. Бу вакытта Мисырда ил хакимнә ренең теле, дә ү лә т теле булып татар теле кулланыла, Мә млү к солтанаты Алтын урда белә н союзда, бар ө лкә дә дә ү зара тыгыз мө нә сә бә тлә рдә була. Бине Гыясның монда кемнә рне руслар (ул вакыт яртылаштан артык халкы татарлар булган, ә бар хакимияте тоташ диярлек татар аксө яклә реннә н торган Московия “руслары”), ә кемнә рне славяннар (ул заманнарда Польша корольлеге белә н униядә булган Бө ек Литва кенә злеге халкы) дип атаганын аң лау авыр тү гел.

Шулай итеп, урта гасыр гарә п-фарсы чыганаклары ул заманнарда бер тө ркилә рне генә тү гел, ә Кавказдан тө ньяктагы бар халыкларны да тө ркилә р дип атаганнар. Шуң а кү рә, бине Фазланның хә зерге Самар ө лкә се җ ирлә рендә аерылып калган ниндидер бер башгирд-мадьяр тө ркемен тө ркилә р дип атавы бер дә гаҗ ә п тү гел.
Икенчедә н, ул вакытларда тө рки теле – Тын океаннан алып Карпат тауларына кадә р җ ирлә рдә гомуми аралашу теле булып йө ргә н (Гумилев). Тө рки телне белгә н кеше хә тта Кытайда да аң лаша алган, Һ индстанда да. Ү зен Һ орасаннан Йосыф хаҗ и дип кү рсә теп йө ргә н Афанасий Никитин татарча белү е аркасында ө ч диң гезне гизеп чыккан, Тө ркиядә, Кавказ артында, Иранда, Бангладеш һ ә м Һ индстанда булган, бар булган җ ирлә рендә дә татар телендә аң лашкан. Бине Фазлан очраткан ул мадьярларның, ул заманнарның гомуми аралашу теле буларак, тө рки телен белү лә ре һ ә м шул сә бә пле аның аларны тө рки дип атавы бик мө мкин.

Ө ченчедә н, ул мадьярларның озак еллар тө ркилә р арасында яшә п, ә бине Фазлан аларны очраткан вакыт белә н мадьярларның кү чеше арасында ярты гасыр вакыт ү ткә н булган, ө лешчә тө ркилә шкә н булулары да мө мкин, мадьяр телендә тюркизмнар болай да кү п.
Дү ртенчедә н, мадьярларның ү злә рен дә гарә п-фарсы авторлары тө ркилә р дип атаган очраклар кү п. Монда нә къ менә Дунай мадьярлары турында сү з бара. Һ ә м бер гарә п-фарсы чыганаклары гына да тү гел. Византия чыганаклары да мадьярларны тө ркилә р дип атый. Аеруча баштагы чорда, аларның Ауропага бә реп кергә н вакытларында. Тө ркилә р дала халкы булганнар, сугышчан булганнар. Кү п иллә рнең армиялә ренә сугышчылар булып ялланып хезмә т иткә ннә р. Кытай армиясенең дә иң кө чле ө лешен тө ркилә р тә шкил иткә н, Һ индстанның да (Һ индстанның Дә һ ли солтанаты һ ә м Бө ек Моголлар империясе гомумә н тө рки дә ү лә тлә р булганнар, аларның югары даирә се тө рки-татар телендә сө йлә шкә н, Аксак Тимер нә селеннә н (ә нилә ре ягыннан чың гызыйлар) булган Бабур нигезлә гә н Бө ек Могол империясенең дә ү лә т теле –Алтын урда татар теле – чыгытай теле булган). Иранда да, Мисырда да, Венгриядә дә, Византиядә дә, Польшада да, Бө ек Литва кенә злегендә дә армиягә тө ркилә рне алырга тырышканнар. Хә тта Австрия белә н Германия дә ү лә тлә ре дә тө ркилә рне армиядә хезмә т итә ргә чакырганнар. Кү п кенә тө ркилә р бу иллә рнең атаклы кешелә ре булып киткә н. Чө нки, дворян сословиесе сугышчылар сословиесе булып исә плә нгә н. Ауропа һ ә м Азиянең кү п иллә ренең атаклы фамилиялә ренең, мә шһ ү р аксө яклә ренең чыгышы тө ркилә ргә барып тоташа. Гомумә н, Аропада һ ә м гарә п-фарсы дө ньясында сугышчан кү чмә халыкларны тө ркилә р белә н идентификациялә гә ннә р. Шуң а да, Самара – Урал артында кү чеп йө ргә н мадьярларны бине Фазланның тө ркилә р дип атавы – ул заман ө чен гадә ти бер хә л.

Бине Фазланның замандашлары булган башка гарә п-фарсы авторлары да башгирдлар-башҗ ирдлар турында язып калдырганнар. Ә аларның ул башгирд-башҗ ирдлары Дунай буенда яшилә р һ ә м алар башгирд-башҗ ирдлар дип мадьярларны һ ә м бары тик мадьярларны гына атыйлар. Ә ә л-Истаһ ри һ ә м бине Хә ү кә л, башҗ ирдлар дип Дунай мадьярларын язсалар да, бер-ике сү з белә н Идел-Урал башҗ ирдларын да да искә алып китә лә р. Ә л-Истаһ рида: “Существует два вида басджиртов (чыганакта сү зыкларны аң латучы хә рә кә лә р кулланылмаган, оригиналдагы варианты – “bsjrt”). Один из них находится за булгарами и у них, говорят, должно быть около 2000 человек и (они) должно быть защищены непроходимыми чащами; они подчиняются булгарам”. Сү з уң аеннан ә йтик, ә л-Идрисенең эчке басҗ ирдлары да шулай ук итеп аң латылган, кереп чыккысыз куе урман-сазлыкларда яшә гә н һ ә м Идел Болгариясенә ясак тү лә гә н кавем дип, тик анда аларның саны мең кеше генә итеп кү рсә телгә н. Ул тө зегә н картада да эчке басҗ ирдлар Каманың Югары агымында, удмуртлардан ө стә урнаштырылган, тик совет чоры галимнә ре генә ә л-Идрисенең Кама-Ә тилен Агыйдел елгасы белә н тиң лә п кү рсә тә лә р. Алдагы мә калә лә рнең берсендә без моң а тукталып китә рбез ә ле. Ул заман Билә р шә һ ә рендә генә дә 30 мең кеше яшә гә нен исә пкә алган вакытта саз-чытырманнар арасына качып яшә п яткан 1000-2000 санлы ул башҗ ирдларны ниндидер зур халык дип булмый инде бер дә. Ә Зә ки Вә лиди нә къ менә шул “эчке башҗ ирд-басҗ ирларны” гына башкортларның бабалары дип исә пли, аның фикере буенча “тышкы башҗ ирд-басҗ ирдлар” – мадьярлар икә н. Монда сү з бернинди дә хә зерге башкортларның бабалары турында тү гел, ә мадьярларның Югары Камага кү ченгә н һ ә м андагы куе урман-сазлыклар арасында гомер сө ргә н зур булмаган ө леше турында бара.

Бине Хә ү кә лдә: “гузы, соседящие на севере с народом башҗ ирд, жили между Хазарским и Хорезмским (Каспийским и Аральским) озером”. Монда бине Хә ү кә л мадьярларның Паннониягә кү чеп киткә нче Самар – Урал арты далаларында кү ченеп йө ргә н бер тө ркемен кү з алдында тота.
Шулай итеп, бине Фазланның очраткан башгирдларын тө ркилә р дип атавын аларны хә зерге башкортларның бабалары дип игълан итү ө чен бернинди дә нигез бирми. Алар тө ркилә р дә, фин-угырлар да булырга мө мкиннә р, шул исә птә н, мадьярлар да. Мө мкиннә р генә дә тү гә л, алар нә къ менә фин-угырлар, нә къ менә мадьярлар. Ул башгирдларның хә зерге башкортларга бернинди катнашлары да юк.
Хә зер инде бине Фазланның ул башгирдларны ничек итеп тасвир итү ен карап китик. Ә бу тасвир итү буенча, ул башгирдлар бер генә дә тө рки халыккка ошамаганнар, алар фин-угырларга тартымнар. Бине Фазлан текстының башгирдларга кагылган ө зегенә кыскача гына анализ эшлә п китик.
Бине Фазлан язуынча, ул башгирдлар “тө ркилә рнең иң яманнары, иң пычраклары һ ә м кеше ү терү гә иң һ ә вә слә ре, кеше очратсалар аларның башларын чабып алып, гә ү дә сен калдырып китә лә р” икә н.

Иң яман тө рки дип кайсын атап буладыр ә йтү е кыен, иң пычрагы дип тә, тик тө ркилә р ул кадә р ү к пычрак халык булмаганнар. Мә сә лә н, Ауропага мунчаны тө рки скифлар алып килгә н. Бу мә гълү маттан ул башгирдларның тө ркилә рме яки фин-угырлармы икә нен ачыклап булмый. Ә менә кеше ү терү гә һ ә вә слеклә ре, очраган кешенең башын чабып алып китү лә ре турындагы мә гълү мат шактый кызыклы. Тө рки дө ньяда бер сә бә псез кеше ү терү гадә те булмаган. Андый һ ә р очрак тикшерелгә н, гаепле кеше җ авапка тарттырылган, моның ө чен ү з гомере яки кү п мал (кун) биреп тү лә гә н. Башка кабилә, кабилә лә р союзы кешесен ү терү сугышлар, җ авап карымталары (набеглары) китереп чыгарган. Ә бине Фазланның башгирдлары кешелә рне тоталар да, бер сә бә псез ү терә лә р дә куялар. Шуң а ошаш хә ллә р фин-угырларга хас булуы турында мә гълү матлар бар. Юлиан һ ә м башкалар язуы буенча, мордваннар ү з иллә ренә килгә н чит кешелә рне ү терә торган булганнар, аннан тыш, дошманнар исә беннә н ниндидер бер кешене ү тереп һ ә м аның чабылган башын китереп кү рсә тми торып, аларның ир-атларына ө йлә нергә рө хсә т итмә гә ннә р. Ә л-Идриси мең кешелек “эчке басҗ ирдларның ” да алар иленә килгә н һ ә р кешене ү тереп торулары турында язган. Монда Югары Кама урман-сазларына кү ченергә мә җ бү р булган мадьярлар турында сү з бара. Аннан тыш чирмешлә рнең бер вакыт Казан ханлыгына поход белә н барган Московиянең бер отрядын тулысынча диярлек кырып бетереп, ү злә ренең олуг бу җ иң ү лә рен билгелә ү ө чен Казанга килү лә ре тарихта теркә леп калган. Алар ү терелгә н Московия кешелә ренең башларын сө ң ге очларына элеп Казанга килгә ннә р, шуның белә н ү з батырлыкларын кү рсә ткә ннә р. Кешелә рнең башын чабып алу, аны алып китү кү п халыкларда булган, Кавказ халыкларында да, башка кайбер Ауропа һ ә м Азия халыкларында да. Андый кү ренеш тө ркилә рдә дә булган, ул гына да тү гел, аларда да җ иң елеп башы чабылган дошманның башын сө ң ге очына кү тә рү яки аның баш чү меченнә н эчемлек савыты ясау гадә те булган. Лә кин бу халыкларның берсе дә бу кү ренешне мадьярлар кебек культ дә рә җ ә сенә кадә р кү тә рмә гә н. Ә мадьярлар җ иң елгә н дошманнарының башын чабып, сө ң ге очына элеп кайтуларын ү злә ренең гербларына тө шереп куйганнар. Мадьяр шә һ ә рлә ре гербларында җ иң елгә н дошманнарының башларын сө ң ге очына элеп куеп да тө шерелгә ннә ре дә бар, кылыч очына элеп куеп тө шерелгә ннә ре дә. Бине Фазланның бу мә гълү маты ул башгирдларның нә кь менә мадьярлар булуына дә лил.

Тагын бер фактны кү рсә теп китик. Билгеле булуынча бар Ауропаның котын алган һ уннар кө нбатышка таба кү ченгә н Ерак кө нчыгыштагы хуннуларның мадьярларның бабалары белә н катнашуыннан барлыкка килгә ннә р. Мадьярларда шуң а да һ уннар культы, Аттила культы кө чле, мадьярлар аларны ү злә ренең ерак бабалары дип исә плилә р. Ә тарихчылар язып калдыруынча, һ уннар җ иң елгә н дошманнарының башларын чабып алып, иярлә ренә бә йлә п куеп йө ри торган булганнар, кемдә андый башлар кү брә к, шул батыррак, дә рә җ ә лерә к саналган.
“Алар сакалларын кыралар һ ә м бет ашыйлар”. Ү з бабаң нарның киемдә ге бетне сытып ашаулары белә н беркем дә мактана алмый инде. Бине Фазлан башгирдларыннан тыш башка ниндидер бер кавемне дә килешмә гә н андый шө гыль белә н тасвир итмә гә ннә р, һ ә рхә лдә минем андый тасвир итү лә рне очратканым юк. Ә менә сакалны кыруга килгә ндә, тө ркилә р сакалларын кырмаганнар (бине Фазланның башка тө ркилә ре сакаллы дип кү рсә телгә ннә р), ә нә къ менә мадьярлар сакалларын кырып йө ргә ннә р. Тарихчылар Ауропаның мораван һ ә м мадьярларга кү рше башка халыклары сакаллларын кырып йө рергә нә кь менә мадьярлардан ө йрә нү лә ре турында язалар. Бу мә гълү мат та ул башгирдларның бернинди дә тө ркилә р тү гел, ә нә къ менә мадьярлар булулары турында сө йли.

Иң соң ыннан бине Фазланның башгирдларының тө ркилә ргә, шул исә птә н хә зерге башкортларга бернинди дә катнашлары булмаганына, аларның гомумә н тө ркилә р булмавына, фин-угырлар булуына бернинди дә шик калдырмый торган юлларына кү чик. Монда ул башгирдларның тотемнары, аларның нә рсә лә ргә табынулары, нә рсә лә рне аллалар итеп танулары турында сү з бара. Тексттан ачык кү ренү енчә, бине Фазланның башгирдларында табигать стихиялә ре, табигать кү ренешлә ре, табигать объектлары алла булып, культ булып хезмә т итә лә р. Ә мондый культ, табигать культы, табигать стихиялә ре (урман, су, җ ил һ. б. ) культы нә къ менә фин-угырларга хас кү ренеш һ ә м бик борынгы заманнардан ук. Конкрет нинди җ ан иялә ренә табынганнар соң ул башгирдлар? Алар табынган җ ан иялә ре рисалә дә конкрет санап чыгылган: “Без аларның (бер тө ркеме) – еланнарга, (икенче бер) тө ркеме – балыкларга, (тагын бер) тө ркеме – торналарга табынуын кү рдек” (“Мы видели, как (одна) группа из них поклоняется змеям, (другая) группа поклоняется рыбам, (еще одна) группа поклоняется журавлям”).

Монда саналган җ анварлар тө ркилә р ареалы – дала җ анварларымы соң? Юк, һ ич тә юк. Болар барысы да фин-угырлар яшә гә н урманнар, сазлыклар, сулыклар җ анвар-киеклә ре. Еланга килгә ндә исә, елан фин-угырларда аеруча зур культка ия булган. Елан рә семе тө шкә н телә сә нинди археологик артефактны галимнә р иң беренче чиратта фин-угырлар белә н бә йлилә р. Фин-угырларда кош (бу очракта торна) культы да зур роль уйнаган. Фин-угырлар мифилогиясе буенча, дө нья шулай барлыкка килгә н: иң башта беренчел кош-ана оя кору ө чен беренчел океан-диң гез ө стендә коры урын эзлә п очып йө ргә н. Кечкенә генә бер шундый урын тапкач, ул анда йомырка салган, лә кин ул йомырка тә гә рә п тө шеп китеп ватылган һ ә м аның аскы ө лешеннә н җ ир, ө ске ө лешеннә н кү к, сарысыннан кояш барлыкка килгә н.
Тө ркилә р бине Фазлан башгирдлары кебек агачка, сулыкларга, еланга, балыкка, торнага табынганнармы соң? Бу җ анварлар тө ркилә р ө чен культ, тотем булганнармы? Юк, тагын бер тапкыр юк. Тө ркилә р ө чен изге җ анвар, тотем, изге зат булып бү ре саналган. Бү ре – тө ркилә рнең беренче анасы, тө ркилә рнең чыгыш башы, тө ркилә рнең изге хайваны. Чыгышларын шуларга бә йлә гә н, яки аларны коткарып калган Кү к бү ре, Изге бү ре, Баш бү ре, Ак бү ре, Бү ре ханнар турында тө ркилә рнең кү п сандагы риваятьлә ре бар. Бу риваятьлә р буенча һ уннарның дә вамчылары булган тө ркилә рне дә бү ре коткарып калган, Тө рки каханлыгының тө п кабилә се Ашина ыруы да бү редә н яралган (гомумә н, бар тө ркилә р дә бү редә н яралганнар) –кытайлыларның тулысынча кырып бетерү дә н бу ыруны бү ре коткарып калган һ. б. Тө ркилә рнең байрагына да бү ре башы тө шерелгә н булган, изге таулары да Бү ре хан тавы (Бү рхантау) дип аталып йө ртелгә н. Шигырьдә язылганча:
Татарларның, тө рки кавемнә рнең
Тамырлары килә бик ерактан –
Ашинадан килә, Бү ре ханнан,
Атилладан килә, Чың гыз ханнан.
Ашина сү зе ү зе дә бү ре дигә нне аң лата, шигырьдә саналган дү рт тамырның икесе – бү ре. Кытай дигә н ил ү з исеме – Чинаны татарның ашинасыннан, бу ил белә н татар-тө реклә р идарә итү еннә н алган.

Ә бине Фазлан башгирдлары табынган җ анварлар, культлар арасында бү ре юк. Ә гә р дә алар тө рки кавемнә н булсалар, анда бү ре, һ ичшиксез, кү рсә телми, саналмый калмас иде һ ә м иң беренче булып саналыр, кү рсә телер иде. Димә к, ул башгирдларның тө ркилә ргә бер катнашлары да юк, шул исә птә н хә зерге башкортларга да.
Сү зебезне тә мамлап, шуны ә йтеп китә ргә кирә к:
БИНЕ ФАЗЛАН БЕРВАКЫТТА ДА ХӘ ЗЕРГЕ БАШКОРТЛАРНЫҢ БАБАЛАРЫ БЕЛӘ Н ОЧРАШМАГАН, УЛ ОЧРАТКАН КАВЕМ БАШКОРТ ДИП ТҮ ГЕЛ, Ә БАШГИРД ДИП АТАЛГАН, Ә УРТА ГАСЫРЛАРДА АЛАЙ ДИП МАДЬЯРЛАРНЫ АТАГАННАР. БУ МӘ КАЛӘ ДӘ ИСБАТ ИТЕЛҮ ЕНЧӘ, БИНЕ ФАЗЛАН МАДЬЯРЛАРНЫ, НӘ КЪ МЕНӘ МАДЬЯРЛАРНЫ ОЧРАТКАН.

Башгирд-башҗ ирд-башгард-мажгард-маҗ ар-баскард-башкард-паскатир сү злә ре белә н урта гасырларда мадьярларны атап йө рткә ннә р. 16 гасыр уртасыннан соң башкир-башкорт термины белә н Казан ханлыгы һ ә м Нугай урдасы җ ирлә рендә Московия хакимиятен таныган, Мә скә ү гә баш орган кешелә ргә ә йткә ннә р. Ул бернинди дә этниклыкны аң латмаган, ә привелегияле сословиене аң латкан.
Уфа “галимнә ре” урта гасыр чыганакларында очраган, мадьяр һ ә м фин-угырларны аң латкан башгирд-башҗ ирд-башгард-мажгард-маҗ ар-баскард-башкард сү злә рен башкорт дип бозып язып һ ә м хә зерге башкортларга кү череп тарихны фальсификациялә ү белә н шө гыльлә нә лә р, аң лы рә вештә гади халыкның башын бутыйлар, фә нни җ ә мә гатьчелекне юлдан яздыралар. Уфа “белгечлә ренең ” мондый эшлә ренә чик куелырга, салым тү лә ү челә р исә бенә андый хезмә тлә р эшлә ү финанслаудан туктатылырга тиеш. Хә зерге Башкортстан тарихын яң адан язу зарур. Ә аның буенча, аның Уралга кадә рге ө леше тарихы Идел-Урал татарларының гомуми тарихыннан аерылмый, ә Урал һ ә м Урал арты халкы тарихы Ү зә к Азия, Бату походлары белә н бә йле.
Идел-Уралдагы башкортлык, Московиягә хезмә ткә кү чү тарихы да аерым ө йрә нү не талә п итә. Ул чирмешлә рдә ге башкортлык хә рә кә те, удмуртлардагы башкортлык хә рә кә те, Нугай урдасындагы башкортлык хә рә кә те юнә лешлә рендә алып барылырга тиеш.

Илгиз Гайнуллин

--
Это сообщение послано с помощью обратной связи с Татарской Трибуны http: //tatar-tribun. ru

Трудно определить свою принадлежность к определенному этносу если не знаешь документально свою родословную. Допустим я " чистокровный" русский и меня перепутали в роддоме №1 города Уфы. И я попал в семью мишар Диваевых. Отец из мишар потому, что предки служили в мещерякском кантоне. В первую перепись в 1720 году жили в д. Азаково(Азяково) и были написаны служивыми татарами. Мать из " Томэн". Предки отца считают себя мангытами(из монгол) и ведут род от Идеге(1352-1420). Мангыты были родственниками " борджигинам". Оба рода идут от прабабушки Алан Гоа. Она родила предков от светлячка залетавшего ночью в тоннок(отверстие на крыше юрты) ночью и превращавшегося в белого юношу. Мать Идегея была китаянкой( не обязательно из народа хань). По гаплотипу Диваевы Q1b. Гаплотип Q и R исходят из гаплотипа P. Q много среди мужчин американских индейцев. Среди татар и башкир Q составляет 1-3%. Предки Диваевых жили богато и имели много жен и среди всех народов добивались верховенства. Для объединения родов, племен и народов брали в жены из среды элиты других народов. Дети от жен других народов принимали язык и веру. Среди репрессированных и перемещенных по национальному признаку много Диваевых из Сибири, Кавказа, Крыма. Диваевы представлены всеми народами СССР и всех конфессий. Есть Эвенки, дунхузы. Моя жена башкирка все сыновья башкиры. У сыновей жены русские и башкирки. Внуки все говорят по русский. Кем будут правнуки? Я встречал много русских которые чувствуют себя татарами. Татары представляют собой очень смешанный народ. Граждане США какой нации? Сшаисты или Янки? Допустим через некоторое время произойдет глобальное переселение арабов в Евразию и все примут ислам и заговорят по арабски как будем называть этот народ французами? Ведь французы галлы заговорившие по франкский. Когда вся Евразия говорила на языке куман (половцев) всех причисляли к тюркам. Во время СССР всех называли шурави(советские) или русскими. В Российской Империи людей делили на православных и бусурман(поганых). Поганые(погонщики)-это люди скотоводы. Они всегда кого то погоняли потому, что другого просто не умели. Они жили богато, однако иногда так размножались и степь не могла их прокормить. Их оседлые (булгары) выручали и продавали зерно(обменивали на скот, оружие). Когда степь постигала засуха, мор многие уходили за своим скотом или оседали и изменяли образ жизни. Более богатые и шустрые захватывали власть среди оседлых и становились Шевалье(всадник), Сэрами(одетами в шелка), Князьями(Конь Язь-имеющий коня).... Некоторые становились мамлюками, казаками и служивыми татарами, саксинами(сакч(с)ы-часовой-пограничник), украинцами(анчийцами). Как в анекдоте: Китайцы-колхозники утром посеяли рис и вечером выкапывают. Когда русские удивились и спрашивают почему так делаете? Отвечают: кусать хосется. Если захочешь кушать будешь служить тому, кто кормит. Их назвали нохаями(собака по монгольски). Тюрки Кук буре(Небесные Волки). Волк по представлениям тюрков не приручаем(однако откуда появились собаки? ). Да среди всех народов есть Манкорты(изменившие своему народу тюрки). Хан Ногай из Чингизидов служил Византии, Мамлюкам египетским и воевал против Иранских монголов(чингизидов). Ногайская Орда воевала против Золотой Орды и Крымского ханства. Главное сохранили Империю, столицей стала Москва(государство образующим народом шурави(русские)). Миром командует народ печатающий доллары. Нет гарантии что будет командовать народ Юаня или Рупия. Какой бы народ не командовал, будут жить те Земляне, которые востребованы в современную эпоху. Конечно люди, стреляющие из лука верхом на коне, уже не нужны, если не произойдут глобальные изменения на Земле. История и археология допускают такое развитие человечества.

Нельзя нашу Скифию, Золотую Орду, СССР раскачивать. И так все татары под псевдонимом русские у власти. Хотите поставить у власти Янки или Хань? Нас дураков в 1941 году столкнули с родственниками немцами. Чей проект был сократить на 50 млн жителей Скифии? Сегодня хотят столкнуть друг на друга тюрков. В основном в Германии и СССР живут скифы. Во всех странах воевали только скифы. Все войны гражданские. Народам не приносят барыш. Барыш получают 1% землян. Да война, движитель прогресса и технологий до определенных масштабов. А если расколем или превратим в пустыню нашу Землю. Габдулла Тукай сказал, что Скифия наша Родина и Блок признал, что он скиф с раскосыми глазами. Кто уверен в своей чистокровности? Некоторые матери не могут точно сказать от кого ребенок. У нас в школе работала фельдшерица, которая подменила детей в роддоме. Она перед смертью призналась. Всю жизнь каялась перед богом за содеянное. В одной учительской семье рождались одни девочки. Она взяла и подкинула учительнице мальчика, а девочку той, которая рожала всю дорогу мальчиков. Девочка в семье мальчиков выросла, окончила институт и всю жизнь носила передачи своим " братьям". А мальчик в семье учителей всю жизнь сидел в тюрьме, а " сестры" таскали передачи. Нельзя вмешиваться в дела Всевышнего. Богу-Богово, Кесарю-Кесарево! В небесной " конторе" что решат то и будет. Наше дело по своим способностям помогать и служить Всевышнему!

Все мы скифы. Одни рано изменившие свой кочевой образ жизни на оседлый. Степь не может прокормить всех кочевников. Почему многие покидают деревню? Из-за отсутствия работы. Раньше землю обрабатывали кетменем(тяпкой). Кругом были леса. Вручную кетменем можно было обрабатывать только маленькие полянки вдоль рек и озер. Славяне занялись подсечным земледелием. Мордва и финоугры охотились. Друг другу не мешали, обменивались товарами на базарах. Степняки кочевали за своими стадами. Однако происходили и конфликты из-за потравы посевов. Оседлые, степь не могли вспахать не было у них лошадей и быков. При Хрущеве распахали целину. В современную эпоху можно в сельском хозяйстве применять робототехнику и повышать производительность. Не сравнишь труд крестьянина с кетменем и роботизированного трактора с 2000 л. с. двигателем, с искусственным интеллектом, управляемом и контролируемом из космоса. Сельским хозяйством можно заниматься вахтовым методом. Стирается грань между городским и сельским жителем. Кочевники переходили на оседлость по разным причинам. Для государства выгодно закрепить людей на определенной местности для удобства взимания налога. Еще выгоднее людей отрывать от своих родов и племен. При Узбек хане Улус Джучи(Золотая Орда) была поделена на 23 волости. В каждой волости по четыре основных племени по тумен(10 000) воинов. Всего 92 тумена. Итого 920 000 войска. Каждый воин имел до четырех боевых сменных коней. При Узбеке Орда достигла апогея. Узбек правил Ордой с 1312 по 1342 год. После смерти Узбека Орду унаследовал сын Тенибек. Его убил другой сын Джанибек. После смерти Джанибека в течении 20 лет сменилось более 20 ханов. Из-за обилия претендентов на престол власть захватили беклербеки(князья князей или великие князья) которые правили от имени марионеток. Первым пример подал Ногай. Последователи Мамай, Идегей, Мансур.... Эти беклербеки не были законными претендентами и не могли объявлять себя ханами и поэтому выдвигали марионеток. Эта практика шла от Хазар. У хазар хан избирался и выполнял представительскую функцию. Реальная власть была у главнокомандующего войском. Все зависело от финансирования. Финансами командовали в последние годы иудеи.

2 Ринат апреля 14 19: 03:

Юк, Майдан РБ-ны һ ә м “Кү к бү ре”не, аеруча алардагы комментларны ФСБ-га кү рсә тергә кирә к.

Ә башҗ ирд-басҗ ирд-башкортларга килгә ндә исә, алар хә зер Башкортстан дип аталган җ ирлә рдә берывакытта да булмаганнар. Ул җ ирлә р – 16 гасырга кадә р Казан ханлыгының Агыйдел олысы булган, 16 гасыр урталарына гына Нугай урдасына торып калган. Инде алда ә йтеп кителгә нчә, анда беркайчан да, бернинди дә башкортлар булмаган.

Башкортлык — татарларның бер ө лешенең фин-угырларның ү затамасын ү злә штереп, ү злә ренә шыр ялган тарих язып, һ ә м шулай итеп, ү злә ренең чын тарихларыннан, ата-бабаларыннан, ил-дә ү лә тлә реннә н баш тартып, ниндидер башкорт битлегек артына посып яң а сә яси вә згыятькә ярарга маташуы ул. Имеш: “Без татарлар тү гел бит ул, без башкортлар бит ул. Без тә тә й бит ул, без сезне яулап алмадык бит ул, без ү зебез монгол-татарларга каршы сугыштык бит ул”. Чынлыкта исә, бү генге кө ндә ү злә рен без “башкортлар” дип йө ргә н (венгр-маҗ ар исеме артына качып йө ргә н) Урал арты халкы нә къ менә Җ ә бә, Сө бедә й гаскә рлә ре составында булганнар да. Андагы ыру-кабилә бү ленеше шул турыда сө йли, аларның аймакларга бү ленеше дә шул турыда сө йли, андагы топонимнарның гел монголча булулары (мә сә лә н Ирә мә л, мә сә лә н гол кушымчасы: Бурангол, Солтангол һ. б. – Халхин-гол) шул турыда сө йли. Антропологик тип – монгол тибы, кыяфә т – монголдан аерылмый, андагы атлар да саф монгол атлары – тә бә нә клә р, йө нтә слә р. 13 гасырга кадә р Идел-Уралда андый атлар булмаган, Бакалы районында һ. б. урында табылган борынгы ат калдыклары ул атлардан бер ярым тапкыр зуррак.

⇐ Предыдущая 123 Следующая ⇒