Өрт сөндіру техникасы

Ө рт қ ауіпсіздігі негіздері Дү ние жү зінде 1 жылдың ішінде 5 миллионнан кө п ө рт болады. Он мың адам оттың салдарынан қ аза болады. Ө рт ү лкен материалды шығ ындарды қ ажет етеді. Ө рттің себептерін социалдық жағ ы нақ ты қ адағ алайды. Ө ндірістердің ө рт қ ауіпсісзідігі ө рт болдырмау системасымен қ аматамасыз етілуі керрек. Ө ртті болдырмау системасы мен ө рт қ ауіпсісіздігі ө рттің қ ауіпті факторлары адамдарғ а ә серін тигізбейтіндігін қ амтамасыз ету қ ажет. Адамдарғ а ә сер ететін ө рттің қ ауіпті факторлары мыналар, ашық от жә не от ұ шқ ын, ауа температурасының кө беюі, газ қ ышқ ылының концентрациясының тө мендеуі, қ ондырғ ылардың, ғ имараттардың зақ ымдануы жә не қ ирауы, тү тін. Ә р нақ ты объектілерде ө ртті болдырмау системасы жасалу керек (ғ имарат жә не қ ондырғ ыларда, транспорттарда, материалдарды сақ тайтын ашық жерлерде). Ө ндірістерде ө рт жә не жарылыстар технологиялық режимдердің бұ зылуынан, электр қ ондырғ ылардың дұ рыс қ олданбаудан, найзағ ай разрядтарынан т. б. жағ дайларғ а байланысты зерттеулер кө рсетті. Ө рт – бұ л арнайы жасалмағ ан, материалдық шығ ындарымен қ атарласып жү ретін, кейде адам ө лімі болуы мү мкін, бақ ылана алмайтын ошақ кө зі. Жану бұ л – жанғ ыш заттпен тотық тандырғ ыш арасындағ ы тотығ у жә не қ алпына келетін реакциялар барысында болатын процесс. Газдар, металлдар жә не ә р тү рлі кө міртекті заттар жанғ ыш зат бола алады. Хлор, йод, фтор, бром, жә не ауадағ ы ө ттегі ә детте тотық тандырғ ыш болып табылыды. Жанғ ыш зат жә не тотық тандырғ ыш қ осылып жанғ ыш қ оспа – біртекті (газ+ газ) немесе біртекті емес ү стіндегі қ абаты ( сұ йық тық + газ, қ атты зат+газ) болатын заттарды қ ұ райды. Жанудың екі тү рі бар: а)дифуздық – тотық тандырғ ыштың жанатын затпен дифузиялық уақ ыт жылдамдығ ы; б) кинетикалық – тотық тандырғ ышпен жанғ ыш зат арасындағ ы жану жылдамдығ ы. Жарылыс бұ л тұ йық кең істікте болатын кинетикалық жану. Жану механизмі жылулық (жанғ ыш заттың қ ызуына байланысты) жә не тізбектік (жанғ ан заттың нә тижесінде жанғ ыш заттың пайда болуы) боады. Ө рттің жану жылдамдығ ына байланысты: а) дефлаграциондық жану - ө рттің таратылу жылдамдығ ы 1м/с; б) детонациялық – 1-10 м/с-тан астам; в) жарылып жанатын – 10 м/с. Ө здігінен жану - жану кө зі болмағ ан жағ дайда, жанғ ыш заттпен тотық тандырғ ыш арасындағ ы шек концентрациясы. Барлық ө рт қ ауіпсіздігінен орындалатын шаралар 4 тү рге бө лінеді: а) кә сіпорынды жобалағ ан кезде болатын техникалық шаралар, олар: 1) ғ имараттың ө ртке тө зімділігін анық тау; 2) ғ имарат подъездерінің жобалануы; 3) ғ имараттардың ө ртке қ арсы ара қ ашық тығ ын ескеру; 4)ғ имаратты найзағ айдан қ орғ ау. б) Эксплуатациялық шаралар: 1) ұ йымдастыру шаралары; 2) режімдік шаралар. Техникалық шаралар. Барлық ғ имараттар, егер ірі кешендер болса, жел туруына байланысты салынады. Ө рт қ ауіпсіздігі бойынша барлық кә сіпорындарының орналасу арақ ашық тығ ы ө ндіріс категориясына байланысты есептелінеді. Ө ндіріс категориясы: А – жарылу қ ауіпі бар; Б, В - ө рт жә не жарылу қ ауіпі бар; Г, Д- ө рт қ ауіпі бар. Барлық ғ имараттар екіге бө лінеді: 1) ө рт қ ауіпі бар, егер ғ имарат ішінде біртексіз жанғ ыш қ оспа болса; 2) жарылу кауіпі бар, егер біртекті жанғ ыш заттар болса. Сонымен, ө рт қ ауіпіне қ арсы ара қ ашық тық тар (минималды ара қ ашық тық – 9 метр, егер А жә не Б ө ндіріс дә режесі болса 60 м астам) таң дап алынады. Ө рт болғ анда қ ұ рылыс материалдар мен конструкциялардың ө з қ алпында сақ талу қ асиеті - ө ртке тө зімділік дә режесі деп аталады. Ол ө ртке тө зімділік шегімен жә не қ ұ рылыс материалдың жану тобы бойынша анық талады. Ө ртке тө зімділік шегі дегеніміз ө рт болғ ан жағ дайда қ ұ рылыс материалдардың конструкциялардың еш ө згеріссіз тұ ру уақ ыты. Максималды – 4 сағ ат, ө ртке қ арсы қ оршаулар, 2-сағ ат – жай қ оршаулар ө ртке қ арсы тура алады. Жану тобы: а) жанбайтын қ ұ рылыс материалдар ( ө рт болғ ан кезде жанбай тү тіндейді, егер ө рт кө зін сө ндірген жағ дайда тү тіндеу процессі аяқ талады); б) қ иын жанатын – жануы мү мкін бірақ ө рт кө зін тоқ татқ ан жағ дайда тү тіндену процессі жалғ аса береді; в)жанатын ( егер ө рт кө зін сө ндірсе де жана беретін қ ұ рылыс материалдар). Ө рт тө зімділігінің 5 дә режесі бар: 1 - ең қ ымбат қ ұ рылыс материалдар, бұ л қ ұ рылыс материалдар ө рт болғ ан кезде 2, 5 сағ ат ө ртке тө зе алады ( А ө ндіріс дә режесі); Ө ндірістік кә сіпорындарда 3-4 дә режелі ө ртке тө зімділігі 1, 5 сағ ат қ ұ райды ( қ иын жанатын жә не мү лдем жанбайтын қ ұ рылыс материалдар). Ө рттің алдын-алу бойынша жасалатын шаралар: а) жұ мысшыларғ а нұ сқ ау беру; б) ө рт сө ндіру ә дістері мен заттары. Ө ртті болдырмау шаралары Жану процесстері: Жану дегеніміз кө п мө лшерде жылу шығ у жә не жарық сә уле бө лінуі қ оса жү ретін кү рделі физикалық жә не химиялық процесс. Жану процессі пайда болып жә не даму ү шін 3 фазадан тұ рады: - жаң ғ ыш; - тотық тырғ ыш; - тұ тану кө зі. Жаң ғ ыш зат - оттегімен қ осылатн заттарды айтады, кейбір кезде заттардың жануы оттегімен ғ ана емес басқ а да фазамен қ осу арқ ылы болады. Мысалы: хлор, бром, кү кірт. Жаң ғ ыш зат қ атты, сұ йық, газ тү рінде кездеседі. Ә детте жану процессі заттың газ кү йінде жү ргізіледі. Қ атты жә не сұ йық заттар жану процессі кезінде физикалық жә не химиялық реакциялар арқ ылы жаң ғ ыш затқ а айналады. Жаң ғ ыш зат ауада оттегі концентрациясын 12-14 пайыз жоғ ары болса ғ ана жанады. Жану процессі басталу ү шін тұ тану кө зінің жылу энергиясы жаң ғ ыш зат тұ тану температурасына дейін қ ыздыра салатындай мө лшерде болуы керек. Тұ тану кө зіне жалын, ашық от, ұ шқ ын, қ ызғ ан дене, химиялық реакция жану сә уле энергиясы жә не найзағ ай жарқ ылдануында. Жанғ ыш процессінің тү рлері: от, алау, жану, тұ тану, ө здігінен жану, ө здігінен тұ тану жә не жарылу. От алау деп – жаң ғ ыш зат ү стінде пайда болғ ан газдың немесе будың тез жанып кетуін айтады. Заттың ү стінде жиналғ ан газ немесе бу жанатын ең тө менгі температураны сол заттың аталу температурасы деп атаймыз. От алау тмпературасы жаң ғ ыш заттардың ө рт қ ә уіптілігі жө нінде негізгі кө рсеткіш болып есептеледі. Осығ ан сә йкес барлық жанатын заттар ө рт қ ә уіптілігі бойынша екі топқ а бө лінеді. 1. тез тұ танғ ыш сұ йық 2. жаң ғ ыш сұ йық тар от алау температурасы - жану дегеніміз – тұ тандыру кө зінің ә серінен туатын жану процессі. - тұ тану дегеніміз жалын пайда болғ ан жану процессі. - ө здігінен жану деп – жаң ғ ыш заттың сыртқ ы тұ тандыру кө зісіз пайда болғ ан жану процессін айтады. - ө здігінен тұ тану жалын пайда болатын ө зінен ө зі жану процессі. Жарылу –жылу жә не газ заттарын шығ арып қ ирату процессін туғ ызатын ө те тез жану процессін айтады. Жарылғ ыш заттар газ, бу, шаң тү рінде болады. Бұ л заттар ауада олардың тек белгілі концентрациясы болғ анда ғ ана жарылады. Жаң ғ ыш сұ йық заттардың ө рт қ ә уіптілігін анық тайтын факторлардың бірі температуралық шегі болып есептеледі. - тө менгі температураның тұ тану шегі деп – сұ йық заттың қ анық қ ан буынның қ оспасы болып табылады. Ө рттің шығ у себептері Ө рт шығ ып оның кү шею себептері мына жағ дайлардан болады: 1. жану зонасында жаң ғ ыш затпен белгілі сандық жә не сапалық қ атынаста болуы керек; 2. жану ортасы мен тұ тану кө зі ө зара тү йісу керек; 3. тұ тандыру кө зінің температурасы жану ортақ ө здігінен жану температурасына дейін қ ыздыру керек. 4. Жаң ғ ыш заттар бар жерде ашық отты абайсыз қ олдану; 5. Жылыту жү йесін электр желісін электр қ ондырғ ыларын дұ рыс пайдалану; 6. Газ, бу, шаң газ баллоны, компрессорлардың жарылуы; 7. Жаң ғ ыш заттардың ө здігінен тұ тануы; 8. Жанармай, бояу материалдары жә не басқ а жаң ғ ыш сұ йық заттарды дұ рыс сақ тамау; 9. қ ұ рал-жабдық тардың қ атты қ ызуы. Ө ртті қ арсы шаралар 1. Жану зонасымен жаң ғ ыш затты салқ ындату; 2. Жаң ғ ан затты атмосфера ауасынан оқ шаулату; 3. Жану реакциясы тө мендететін химиялық заттарды қ олдану 4. Жану зонасына жанбайтын заттарды енгізу; 5. Жаң ғ ыш затты жану зонасына оқ шаулау. Ө рттің адам ағ засына ә сер ететін қ ә уіпті факторлары - ашық от жә не ұ шқ ындар; - ауа мен заттардың жоғ арғ ы температурасы; - жанудың улы заттары; - тү тін оттегінің тө мен концентрациясы; - ү йдің қ ұ лауы жә не жарылыстары. Ө рт болдырмау жү йесі деп - ө рт шығ ару мү мкіншілігін болғ ызбауғ а бағ ытталғ ан ұ йымдастырушылық шаралар мен техникалық қ ұ ралдардың комплексін айтады. Ө рттен қ орғ ау жү йесі деп - ө рт қ ә уіпті факторларының ә серін адамғ а тигізбеуге жә не материалдық шығ ын азайтуғ а бағ ытталғ ан ұ йымдастырушылық жә не техникалық қ ұ ралдар комплексі деп айтылады. Ө рттен қ орғ ану шаралары Ө ндірістік бө лмелердегі материалдар жанатын, жанбайтын жә не қ иын жанатын болып 3 топқ а бө лінеді. Жанатын материалдар деп – ыстық қ а немесе отқ а тө зімсіз тез жанатын матриалдарды атайиыз. Жанбайтын материалдар деп – қ ызу температурасы қ аншағ а кө терілсе де қ алпын сақ тайтын, тек қ ана тү сін жойатын материалдарды айтамыз. Қ иын жанатын материалдарғ а – отқ а тө зімді, тек кө п уақ ыт бойы жоғ ары температурасын жоғ алтпай бық сып, тү тіндеп тұ ратын материалдарды жатқ ызамыз. Ө ндірістік бө лмелер А, Б, В, Г, Д, Е категорияларымен жіктеледі. Ө ртке қ арсы кедергілер Ө рт кезінде от жалынның ү й кө леміндей жайылып ө рістеуін шектеу ү шін ә р-тү рлі кедергілер орнатылады. Олар ө ртке қ арсы жабық қ абырғ а, қ алқ а, қ ақ па, люк, тамбурлар, шлеуіздер. Бұ л кедергілер жанбайтын материалдардан жасалады. Ө ртке қ арсы қ абырғ а дегеніміз – отқ а тө зімділік шегі екі жарым сағ атқ а жанбайтын жә не сынбайтын бітеу қ абырғ алар. Ө ртке қ арсы қ абырғ аларғ а – есіктер мен қ ақ палар жатады. Олардың орта тө зімділігі екі сағ аттан кем болмауы керек. Ө ртке қ арсы тө бе жабындары кө п қ абатты ү йлерге арналғ ан. Бұ л жабындар жанбайтын немесе қ ұ рамы тұ тас темір бетон ретінде болады. Тү тін ө ртенген ү йдің ішінен адамды шығ аруғ а жә не от сө ндіру жұ мыстарын сө ндіруге кедергі жасайды. Сондық тан ө рт шалғ ан ү йлерге арнайы люктер қ олдануылуы қ ажет. Ө рт сө ндіру материалдары Ө ртке қ арсы су қ ондырғ ыларына қ ойылатын талаптар СНиП 11-31-74 қ ұ рылыс проект нормасымен анық талады. Ө рт сө ндіру ү шін қ олданылатын материалдар сө ндіргіш заттар деп аталады. Ө рт сө ндіргіш заттар арзан қ олданылып, қ ә уіпсіз материалдар мен бұ йымдарғ а зиян келтірмейтін, аз шығ ындар мен жоғ ары сө ндіргіш нә тежие беру керек. Негізгі ө рт сө ндіру заттар: су, су буы, тұ здардың су ерітінділері, инертті газдар, минералды ұ нтақ тар, кө бік, қ ұ м, топырақ, ә р-тү рлі жапқ ыштар. Су– отты сумен сө ндіру ең қ олайлы, ө те арзан, кө п қ олданылатын ө рт сө ндіргіш зат. Оның ө рт сө ндіргіш қ асиеттері жылу сыйымдылығ ымен булану жылулығ ы жоғ ары болғ андық тан, бұ л ө рт ошағ ын салқ ындатып, жанғ ан заттың температурасын, оның жану температурасынан тө мен азайтады. Суғ а ә р-тү рлі бет активті заттарды қ осса, оның от сө ндіргіш қ асиеттері жоғ арлайды. Бірақ, ондай суды от сө ндіруге кө п қ олдануғ а болмайды. Себебі: химиялық реакцияғ а тү сетін заттарды, бағ алы бұ йымдар мен металлдарды, электр тогы бар қ ондырғ ыларды, тез тұ танғ ыш сұ йық заттарды қ асиеттерінен айырады. Ө ртті кө бікпен сө ндіру

химиялық
ауа механикалық

Химиялық кө бік – натрий бикорбанатты немесе сода ерітіндісі жә не қ ышқ ыл ертіндісінің арасындағ ы химиялық реакциядан туады. Ауа механикалық – ауа жә не кө бік шығ аратын заттың су ерітіндісін араластырғ анда пайда болады. Кө біктердің ө рт сө ндіргіш қ асиеттері оның меншікті салмағ ы аз болғ андық тан жаң ғ ан заттар бетін жауып оларғ а ауаның оттегінің ө ткізбей жану процесін тоқ татады. Инертті газбен сө ндіру – оларғ а: кө мір қ ышқ ыл газы, азот, ардон, гелий, титан жә не пайдаланылғ ан газдар ө рт сө ндіргіш қ асиетті ө рт зонасында ауа оттегісінің концентрациясын азайтады. Температурасын тө мендетеді жә не жану процессін тоқ татады. Минералды ұ нтақ тар.

Ө рт сө ндіру техникасы

Ө рттен адамдарды қ ұ тқ аруғ а, материалдық жә не табиғ и байлық тарды қ орғ ап қ алуғ а арналғ ан техникалық қ ұ ралдар. Ө рт сө ндіру техникасының негізін ө рт сө ндіру машиналары (ө рт сө ндіру автомобилі, ө рт сө ндіру пойызы, ө рт сө ндіру кемесі, ө рт сө ндіру ұ шағ ы мен тікұ шағ ы) қ ұ райды. Ө ртенген жерлерге от сө ндіргіш заттар шашуғ а арналғ ан ө рт сө ндіргіш орнық ты қ ондырғ ылар, ө рт сө ндіргіштер, ө рт гидранттары, т. б. ө рт сө ндіру қ ұ рал-жабдық тары Ө рт сө ндіру техникасы қ атарына жатады. Ө рт сө ндіру техникасын жасау ісі ө те ерте кезден-ақ қ олғ а алынғ ан. Б. з. б. ежелгі грек механигі ә рі ө нертапқ ышы Ктесиби суды жоғ ары қ арай шашатын машина жасағ ан. Бұ л – су сепкіш машинаның ең алғ ашқ ы ү лгісі еді. 16 ғ асырларда ө рт сө ндіргіш қ ол насостары жасалды. Бу машинасы шық қ аннан кейін онымен жұ мыс істейтін ө рт сө ндіргіш қ ондырғ ылар жасалды. Бұ лар ат арбамен тасылды. Кейіннен ат арбаның орнына бу автомобилі пайдаланылды. Алғ ашқ ы кезде іштен жанатын қ озғ алтқ ыш орнатылғ анавтомобильдер ө рт сө ндірушілерді ғ ана тасыса, бертін келе оғ ан ө рт сө ндіру сорғ ылары орнатылды. 1907 жылы автомобильге механикалық ө рт сө ндіру сатысы орнатылды. Ө рт сө ндіру ісінде автомобильді пайдалану ө рт сө ндіру техникасына тү бегейлі ө згеріс ә келді. Ұ зақ уақ ыт бойы ө рт сө ндіруге су пайдаланылып келді. Кейбір жағ дайларда, яғ ни май мен мұ най жанғ ан кезде сумен ө шіру мү мкін болмады. 20 ғ асырлардың бас кезінен ө рт сө ндіру ісіне химиялық кө біктер пайдаланылуда.

Ө рт сө ндіру автомобилі

12 3 Следующая ⇒