[өңдеу] Пайдаланылған әдебиеттер

↑ “Қ азақ Энциклопедиясы”, II-том
↑ Қ азақ мә дениеті. Энциклопедиялық анық тамалық. Алматы: “Аруна Ltd. ” ЖШС, 2005 ISBN 9965-26-095-8

Ғ абит Махмұ тұ лы Мү сірепов Уикипедия — ашық энциклопедиясынан алынғ ан мә лімет Мында ө ту: шарлау, іздеу Ғ абит Махмұ тұ лы Мү сірепов Ғ абит Махмұ тұ лы Мү сірепов Уикипедия — ашық энциклопедиясынан алынғ ан мә лімет Мында ө ту: шарлау, іздеу Ғ абит Махмұ тұ лы Мү сірепов

Дү ниеге келгені: 1902 ж. наурыздың 22 (109 жас) Қ азіргі Ғ абит Мү сірепов атындағ ы ауылы, Жамбыл ауданы, Солтү стік Қ азақ стан облысы Қ айтыс болғ аны: 1985 ж. желтоқ санның 31 Алматы Ұ лты: қ азақ

Мү сірепов, Ғ абит Махмұ тұ лы (1902-1985) – қ азақ тың ә йгілі жазушысы, қ оғ ам қ айраткері, Қ азақ КСР Ғ ылым академиясының академигі, Социалистік Ең бек Ері.

Туғ ан жері қ азіргі Солтү стік Қ азақ стан облысының Жамбыл ауданы.

Алғ ашқ ыда ауыл молдасынан арабша хат танығ ан Ғ абит жастайынан ә уелі екі жылдық ауылдық орыс мектебін, кейін тө рт жылдық жоғ ары басқ ыш орыс мектебін бітіріп, Қ азан тө ң керісінен кейін ү стемдік алғ ан Кең ес ө кіметінің жұ мысына ә жептеуір орысша сауаты бар адам ретінде араласып, тү рлі қ ызмет атқ арады.

Орыс мектебінде жү ргенде орыстың атақ ты ақ ын жазушыларының шығ армаларын оқ ып білуі, ауыл мектебінде ө зін оқ ытқ ан ә дебиетші мұ ғ алім Бекет Ө тетілеуовтың ә сер ық палы болашақ жазушының ә дебиетке ерекше ық ылас аударуына септігін тигізеді. Орынбордағ ы рабфакта оқ ып жү ргенде ол ә деби білімін, эстетикалық сезімін одан сайын жетілдіре тү седі. Осы кезде ө зінің тырнақ алды туындысы «Тулағ ан толқ ында» повесін жазады. Содан былай қ арай баспа орындарында, партия, кең ес мекемелерінде жауапты қ ызмет атқ ара жү ріп, шығ армашылық жұ мысын толассыз дамыта береді. Соның нә тижесіндей болып, «Қ ос шалқ ар», «Кө к ү йдегі кө ршілер», «Шұ ғ ыла», «Талпақ танау» ә ң гімелері мен «Бір адым кейін, екі адым ілгері» повесі жыл аралатып барып, бірінен кейін бірі жарық кө реді. Оның бұ л шығ армалары қ азақ ә дебиетіне жазу стилі қ алыптасқ ан, кө ркемдік шеберлігі ерекше жаң а суреткердің келгенін жария еткен еді. Шығ армашылық жолының бір белесін аналар туралы ә ң гімелер топтамасымен тү йіндеген жазушы енді кең тынысты туынды жазуғ а кіріседі. Екінші дү ниежү зілік соғ ыстың аяғ ын ала ол ө зінің тұ лғ алы туындысы «Қ азақ солдаты» романын жазады. Роман тың тақ ырыбымен, образдарының кө ркем бейнеленуімен, сюжет қ ұ ру шеберлігімен, тартымды тамаша тілімен таң даулы қ азақ романдарының қ атарына қ осылады. Бұ дан кейін ол арағ а біраз уақ ыт салып барып, ө зінің ең ірі салалы да салиқ алы шығ армасы «Оянғ ан ө лке» романын жариялайды.

Қ азақ прозасының шоқ тығ ы биік туындысы саналғ ан осы романынан кейін жазушы қ айтадан шағ ын жанрғ а ойысады. Сө йтіп ә ң гіме жанрында зергер суреткерлігімен танылғ ан ізденімпаз жазушы, кө ркемдік шеберлігін барғ ан сайын шың дап, ә р ә ң гіме, повесі сайын жаң а бір белеске кө теріліп отырады. 1968 жылы «Кездеспей кеткен бір бейне» кітабы ү шін Абай атындағ ы республикалық сыйлық алады. Арағ а бес алты жыл салып барып, прозадағ ы соң ғ ы елеулі туындыларының бірі «Ұ лпан» повесін жариялайды. Сонау отызыншы жылдарда ақ ү лкен драматург екенін танытып, «Қ ыз Жібек» операсының либреттосын, «Қ озы Кө рпеш Баян сұ лу» пьесасын берген Ғ. Мү сірепов кейінгі жылдарда да бү кіл қ азақ драматургиясының тамаша туындысы болып табылғ ан «Амангелді», «Ақ ан сері Ақ тоқ ты» пьесаларын жазады. Оның шығ армаларының негізінде кинофильмдер тү сіріледі.

Ғ абит Мү сірепов ө зінің қ оғ амдық, публицистік, журналистік, сыншылдық қ ызметімен де туғ ан халқ ының мә дениетінің дамуына зор ең бек сің ірді. Алайда қ азақ халқ ы оны ү лкен суреткер жазушы деп таниды, кө ркем сө здің хас шебері деп біледі, қ ұ рмет тұ тады. Ол бірнеше мә рте Қ азақ КСР Жоғ арғ ы Кең есінің, бір рет КСРО Жоғ арғ ы Кең есінің депутаты жә не Қ азақ КСР Жоғ арғ ы Кең есінің тө рағ асы болып сайланды. Екі мә рте Ленин орденімен жә не Ең бек Қ ызыл Ту ордендерімен марапатталды. [ө ң деу] Қ ысқ аша биография[1] Алғ аш 1925 жылы «Едіге» ә ң гімесі «Ең бекші қ азақ » газетінде жарияланды. 1928 – 38 жылдары «Қ азақ стан» баспасында, «Социалистік Қ азақ стан», «Қ азақ ә дебиеті» газеттерінде редактор, Қ азақ АКСР Халық ағ арту комиссариаты ө нер секторының мең герушісі, Қ азақ ө лкелік комитеті баспасө з бө лімі мең герушісінің орынбасары, Қ азақ стан Компартиясы Орталық комитетінің саяси-ағ арту бө лімінің мең герушісі 1938 – 55 жылдары шығ армашылық жұ мыстармен айналысқ ан, Қ азақ стан Жазушылар одағ ы тө ралқ асының мү шесі 1956 – 57 жылдары «Ара – Шмель» журналының редакторы 1957 – 62 жылдары Қ азақ стан Жазушылар одағ ы басқ армасының 1-хатшысы 1974 – 75 жылдары Қ азКСР Жоғ ары Кең есінің тө рағ асы 1959 жылдан КСРО Жазушылар одағ ы басқ армасының хатшысы қ ызметтерін атқ арғ ан. Алғ ашқ ы «Тулағ ан толқ ын» (1928) повесінде 1918 – 1920 жылдардағ ы азамат соғ ысы жайы суреттелсе, «Қ ос шалқ ар» (1928), «Кө к ү йдегі кө ршілер» (1929), «Туннель» (1930), «Шұ ғ ыла» (1935), «Алғ ашқ ы адымдар» (1932) ә ң гімелері қ азақ ауылындағ ы таптық кү ресті кө рсетеді. 1934 жылы «Ананың арашасы» новеллалар циклын жариялады. «Оянғ ан ө лке» романында (1953, 1984) революцияғ а дейінгі Қ арағ андыдағ ы қ азақ жұ мысшыларының қ алыптасу процесі суреттелген. 1967 жылы «Кездеспей кеткен бір бейне» повесі жарияланды. Мү сіреповтің драмалық шығ армалары – «Қ ыз Жібек» операсының либреттосы (1934), «Амангелді» (1939), «Қ озы Кө рпеш – Баян сұ лу» (1939), «Ақ ан сері – Ақ тоқ ты» (1942) пьесалары. КОКП 22-съезінің, Қ азақ стан Компартиясы 10 – 15-съездерінің делегаты. КСРО Жоғ ары Кең есі 5-шақ ырылымының, Қ азКСР Жоғ ары Кең есі 6 – 11 шақ ырылымдарының депутаты. Қ азКСР Мемлекеттік сыйл. (1970), Ш. Уә лиханов атындағ ы сыйлық тың (1976) лауреаты. 3 мә рте Ленин, 2 мә рте Ең бек Қ ызыл Ту, Халық таралық Достығ ы ордендерімен, медальдармен марапатталғ ан.

Жазушы, Қ азақ станАкадемиясының академигі (1958), Социолистік Ең бек Ері (1974), Қ азақ станның халық жазушысы (1984). 1908 – 10 жылы ауыл мектебінде дә ріс алып, діни сауат ашқ ан. Оқ уын Қ останай уезднің Обағ ан болысындағ ы 2 кластық орыс мектебінде жалғ астырғ ан (1916 – 18). Пресногорьков жоғ ары бастауыш мектебінде оқ ығ ан (1921). Ауыл мектебіндегі ә дебиет пә нінің мұ ғ алімі Бекет Ө тетілеуовтың ә сер-ық палымен ә дебиетке ық ыласы ауды. 1923 – 26 жылы Орынбордағ ы жұ мысшы факултетінде С. Мұ қ ановпен бірге оқ ыды, онда С. Сейфуллинмен танысты. Омбы а. ш. интернатын бітірген (1927). 1927 – 28 жылы Бурабай орман шарушылық техникумында оқ ытушы, Қ азақ мемлекеттік баспасының бас редакторы (1928 – 32), Қ азақ АКСР Халық ағ арту комиссариаты ө нер секторының мең герушісі (1933), “Қ азақ ә дебиеті” (1934), “Социалистік Қ азақ стан” (қ азіргі “Егемен Қ азақ стан”) (1935) газеттерінде бас редактор, Қ азақ Ө лкелік комитетінде баспасө з бө лімі мең герушісінің орынбасары (1936), Қ азақ стан Компартиясы саяси-ағ арту бө лімінің мең герушісі (1937) қ ызметтерін атқ арды. 1938 – 55 жылдары бірың ғ ай шығ армашылық жұ мыстармен айналысқ ан. “Ара – Шмель” журналының бас редакторы (1956 – 57), Қ азақ стан Жазушылар одағ ы басқ армасының 1-хатшысы (1956 – 61, 1964 – 66), КСРО Жазушылар одағ ы басқ армасының хатшысы (1959 – 85) қ ызметтерін атқ арды. 1958 жылдан КСРО Министрлер Кең есі жанындағ ы ә дебиет, ө нер жә не архитектура салалары бойынша Лениндік жә не Мемлекеттік сыйлық жө ніндегі комитеттің мү шесі болды. Мү сіреповтің тұ ң ғ ыш повестерінің қ атарына 1928 жылы Қ ызылорда қ аласында жарық кө рген “Тулағ ан толқ ында” мен “Американ бидайығ ы” атты шығ армалары жатады. Жас жазушының болашағ ынан ү міт кү ттірген бұ л туындылар азаматтық тақ ырыпты толғ айды. “Тулағ ан толқ ында” повесі сюжеттік қ ұ рылысының босаң дығ ына қ арамастан, жас қ аламгердің пейзаждық, юморлық, диалог жасағ ыштық шеберліктерін байқ атып, суреткерлік қ ырын танытқ ан шығ армасы болды. М. ә ң гіме жанрының ө ркендеуіне ү лкен ү лес қ осты. Алғ ашқ ы шығ армаларынан-ақ жазушылық шеберлігімен танылды. “Қ ос шалқ ар” (1928), “Кө к ү йдегі кө ршілер” (1929), “Ө мір ертегісі” (1930), “Алғ ашқ ы адымдар” (1932), “Шұ ғ ыла” (1934), “Ү здіксіз ө су” (1934), “Жайлау жолында” (1936), “Тұ тқ ын қ ыз” (1938), “Жең ілген Есрафил” (1939), тағ ы басқ а ә ң гіме, повестерінде ең бек адамдарының қ иындық қ а толы қ ажырлы ө мірі мен азамат соғ ысы, ұ жымдастыру кезіндегі дү рбелең оқ иғ алар легі суреттеледі. Мү сірепов ә р кезең де жазылғ ан ана тақ ырыбындағ ы туындыларында қ азақ ә йелінің жиынтық бейнесін жасады. Кө птеген ә ң гіме, новеллаларында Ә йел – Ананың бейнесін асқ ақ татып, ә лем ә дебиетіндегі Ә йел – Ана тұ лғ аларының галереясын байыта тү сті. Ол “Ананың анасы” (1933), “Ө лімді жең ген ана” (1933), “Ашынғ ан ана”, “Ананың арашасы” (1934), “Ер ана” (1942), “Ақ лима” (1944), “Ә мина”, “Ана жыры”, “Ана” шығ армалары арқ ылы сө з ө неріне жаң а кө ркемдік ө рнек ә келді. Ана жайында жазылғ ан алғ ашқ ы ә ң гімелері М. Горький сарынында алынғ анымен, ана бейнесі қ азақ ы қ асиеттерімен кө ркем ө рнектелген. Мү сірепов қ аламынан туғ ан Қ апия, Ақ лима секілді ана образдары арқ ылы қ азақ ө мірінің шынайы кө ріністері сипатталады. Мү сіреповтің алғ ашқ ы романы – “Қ азақ солдаты”. 1945 ж. “Қ азақ батыры” деген атпен жарық кө рген повесін жазушы ө ң деп, толық тырып, 1950 ж. қ айта жариялады. Бұ л шығ арма бү кіл қ азақ ә дебиетінің проза саласында 2-дү ниежү зілік соғ ыс тақ ырыбына арналғ ан тұ ң ғ ыш туынды жә не қ азақ ә дебиетіндегі соғ ыс тақ ырыбында жазылғ ан таң даулы шығ армалардың санатынан лайық ты орнын алғ ан аса елеулі ең бек болды. Романның басты кейіпкері – Қ айрош Сарталиевтің прототипі Қ айырғ али Смағ ұ лов 1941 – 45 жылдардағ ы соғ ысқ а бастан-аяқ қ атысып, Кең ес Одағ ының батыры атағ ына ие болғ ан адам. Соғ ыс кезіндегі халық тың басқ ыншыларғ а қ арсы патриоттық сезімі мен кү ресін шынайы бейнелеген романда жазушы ө зіндік шығ армашылық ө рнекпен отты жылдардың кө ркем шежіресін жасады. Нақ тылы кейіпкерлердің жинақ талғ ан бейнесі арқ ылы бү кіл халық тың, елдің ерлік бітімін кө рсетті. “Оянғ ан ө лке” (1953) тарихи романында қ азақ халқ ының 19 ғ асырдағ ы ө мірі ү лкен суреткерлікпен ө рнектелген, қ азақ жеріне ө ндіріс орындарының орнай бастауы шынайы сипатталғ ан. Шығ армада жазушы ескілікті ә дет-ғ ұ рыптарды сынап, кейбір кертартпа дә стү рлердің қ азақ даласында азая бастағ андығ ын кө рсетті. Қ азақ топырағ ындағ ы Қ арағ анды шахтасы мен Ақ бұ йрат мыс қ орыту зауытының қ ұ рылуы мен жаң а ө мірге ұ мтылғ ан адамдар тағ дыры, характер шиеленістері, тү рлі қ ақ тығ ыстар – барлығ ы романда кө рініс тапты. Ү ш томғ а лайық талғ ан ең бектің алғ ашқ ы кітабы Жұ ман мен Игілік секілді қ азақ байларының, орыс байлары мен жұ мысшы тобының тартысты қ атынастарын жан-жақ ты кө рсету арқ ылы қ азақ даласының бү кіл бір дә уірін суреттейді. Кө ркем филос. толғ ауы басым роман қ азақ прозасының шоқ тығ ы биік туындысы ретінде танылды. “Оянғ ан ө лкенің ” заң ды жалғ асы болып табылатын “Жат қ олында” (1984) романы 30 жылдан соң жарық кө рді. Бұ л кітапты ө з алдына дербес шығ арма деуге де болады. Ө йткені романда суреттелген ө мір кезең і де жаң а, кейіпкерлері де соны. Роман ө ндіріс ошақ тарын ағ ылшындар мен француздардың билеп-тө стеуі мен сол тұ стағ ы (19 ғ асырдың соң ы мен 20 ғ асырдың басы) халық тұ рмысын тарихи тұ рғ ыдан терең бейнелеуімен, Орталық Қ азақ стан ө ң іріндегі ә леум. ө мірдің шындығ ын кең ауқ ымда байыпты тү рде суреттеуімен қ ұ нды. Жазушы бейнелеп отырғ ан дү бірлі оқ иғ аларғ а толы тарихи мезгіл сол тұ ста ө мір сү рген жекелеген адамдардың сомдалғ ан тұ лғ алары, сан алуан ә рекеттері, тағ дырлары арқ ылы оқ ырманның кө ң іл айнасынан ө тіп, кө з алдына елестеп отырады. Кө лемді романдармен қ атар Мү сірепов прозада шағ ын жанрды да дамыта тү сті. “Автобиографиялық ә ң гіме” (1956), “Этнографиялық ә ң гіме” (1956), “Сө з жоқ, соның іздері” (1962), “Ө мір жорығ ы” (1963), “Айгү л қ ойшының бір кү ні” (1964), “Айжан қ ойшының тү ндері”, “Бірінші фонтан”, “Қ ыран жыры” (1967), “Жапон балладасы” (1967), тағ ы басқ а шығ армаларында сан тү рлі мә селелерді кө теріп, ә рқ илы образдарды жасады. “Арқ аның, Кө здің, Тастың ә ң гімелері” арқ ылы, ондағ ы кө ркем бейнелер негізінде адамзатқ а шексіз қ айғ ы-қ асірет ә келуші адамдарды ә шкереледі. Оның “Кездеспей кеткен бір бейне” повесі (1966, Қ Р Мемл. сыйл., 1970) – классикалық шығ арма. Повесть Мү сіреповтің шынайы сө з зергері ретіндегі қ аламгерлік қ арымын, талант қ уатын танытты. Қ ара сө збен жазылғ ан поэма іспетті бұ л шығ армада азаматтық ерлік пен ақ ындық асыл ө нер, адамгершілік биіктік пен махаббат терең лиризммен ә сем ө рнектелген. Адам бейнесін, мінез-қ ұ лқ ын, іс-ә рекетін ә демі штрих-детальдармен беруде жазушы ірі кө ркемдік табысқ а жеткен. Бас кейіпкер Еркебұ ланның жігерлі тұ лғ асы, оның рухани ә лемінің алуан сырлары кө ркемдік бояумен ә сем ө рнектелген. Оның прототипі ретінде ақ ын Сә кен Сейфуллин алынғ ан. Терең лиризммен, сан тү рлі сезім толқ ындарымен тебірене жырланғ ан Еркебұ лан бейнесі қ азақ ә дебиетіндегі ұ намды образдар қ атарын байытып, сө з ө нерінде ү лкен жетістік саналды. Қ аламгердің кө п ізденіс, ү лкен дайындық пен келген образы – ө лпан бейнесі (“ө лпан” романы, 1974), ол – қ азақ ә дебиетіндегі қ айталанбас, оқ шау тұ рғ ан ә деби образ. Ө зінің бар ерекшелігімен, кө ркемдік бітімімен, эстетикалық ә сер-кү шінің молдығ ымен кө рінетін ө лпан бейнесін жасауғ а жазушы ө мір бойы іштей дайындалып, кө п ізденіп, толғ анғ аны байқ алады. Ол кү нделігінде: “Менің ойымда ө лпан 40 жыл бірге жасасып жү рді. Мен ол бейнені ә р қ ырынан кө рсетуге тырыстым – ойы, сезімі, сырт суреті, жас кезі, есейген кезі, мінезі, мейірімі, тағ ысын тағ ы. ” деп жазды. Шығ армадағ ы ө лпан мен Есеней ойдан шығ арылғ ан образдар емес, тарихта болғ ан адамдар. Сонымен қ атар туынды арқ ауына алынғ ан 19 ғ асырдың 2-жартысындағ ы қ азақ халқ ының ә леум. -тарихи ө мірі тарихи жан-жақ ты зерделеніп, іріктелген оқ иғ а, мә ліметтер. Мү сіреповтің драматургия саласына сің ірген ең бегі де орасан зор. Оның “Қ ыз Жібек” (1934), “Қ озы Кө рпеш – Баян сұ лу” (1939), “Ақ ан сері – Ақ тоқ ты” (1941) пьесалары лиро-эпостық жырлар негізінде туындағ ан. Фольклорлық шығ армалардың идеялық, тақ ырыптық желісін сақ тай отырып, ол тың ө рнекті дү ниелер жасады. Жазушы пьесалары қ азақ театры репертуарынан тұ рақ ты орын алды. “Қ озы Кө рпеш – Баян сұ лу” ұ йғ ыр, корей театрларының сахналарында, Украинадағ ы Винницкий театрында жә не Мә скеу қ аласындағ ы театрларда, Франциядағ ы Нанси қ аласы театрында (1984) қ ойылды. Бұ л спектакль Париж қ аласында ө ткен театр фестивалінде 1-орын алды (1981). Мү сірепов сондай-ақ “Қ ыз Жібек”, “Қ озы Кө рпеш – Баян сұ лу” сияқ ты опера либреттоларының да авторы. Ол тарихи тұ лғ алар ө мірінен “Амангелді” (1939), “Ақ ан сері – Ақ тоқ ты” (1942), “Болашақ қ а аманат”, “Қ ыпшақ қ ызы Аппақ ”, “Қ айран Майра” атты драмалық шығ армалар жазды. Мү сірепов драматургиясы шиеленіскен ә леуметтік тартысқ а қ ұ рылғ ан, қ имыл-ә рекеттері ширақ, диалогтары дә лме-дә л, монологтары ақ ындық пафоспен рухтанғ ан серпінді, тілі қ ұ нарлы да бейнелі: осы қ асиеттер кейіпкерлер характерлерін терең ашуда қ олайлы қ ызмет атқ арғ ан. Сценарийін Б. Майлин, В. Ивановпен бірігіп жазғ ан “Амангелді” фильмі (1938) қ азақ кино ө нерінің алғ ашқ ы баспалдағ ы саналса, “Махаббат туралы дастан”, “Қ ыз Жібек” (1970) фильмдері қ азақ кино ө нерінің алтын қ орынан орын алғ ан туындылар. Мү сірепов – қ азақ ә дебиетінде очерк, публицистика жанрларын дамытуғ а да ү лкен ү лес қ осты. Оның “Уақ ыт іздері” (1977) атты ең бегі идеялық сонылығ ымен ерекшеленді. Жазушы очерктерінің басым кө пшілігі мазмұ н терең дігімен, шынайы кө ркемдігімен ө зі ө мір сү рген заманның талабына толық ү ндес келіп отырды. Мү сірепов 1970 жылдан кү нделік жазуды ә детке айналдырғ ан. Оның архивінде (мұ ражайындағ ы) жазушының 300-ден астам қ ойын кітапшалары сақ талғ ан. 1997 ж. Мү сіреповтің “Кү нделік” атты кітабы жарық кө рді (қ ұ раст. Ә. Нарымбетов). Жазушы қ азақ ә дебиеттану ғ ылымы мен сынының дамуына зор ү лес қ осты. Оның ә дебиет мә селелері жайында жазғ ан ең бектері 20 ғ асырдың 20-жылдарынан бастап ө мірінің соң ғ ы кезең іне дейін мерзімді баспасө з бетінде қ азақ, орыс тілдерінде ү здіксіз жарияланып тұ рды. Ә деби-сын мақ алалары “Суреткер парызы” (1970), “Заман жә не ә дебиет” (1982), “Дә уір дидары” (1986), “Ә дебиет – кә сіп емес, ө нер” (1987) атты кітаптарында жинақ талып, жарық кө рді. Мұ нда ол ә дебиет пен ө нердің 20 ғ асырдағ ы даму кезең іне, сондай-ақ олардың жекелеген елеулі қ ұ былыстарына биік позиция тұ рғ ыдан қ арап, ғ ылыми топшылаулар жасады. Ә дебиет тарихына талдау жасап, сө з ө нерінің ә рбір табысын халық тың рухани қ азынасына қ осылғ ан қ ұ нды дү ние ретінде бағ алады. Жоғ ары кө ркемдік идея мен шығ армашылық шеберлікті ә дебиет пен ө нердің ә рбір туындысын талдау ү стінде берік, айнымас ө лшем ретінде ұ станып, ә деби шығ арманың халық тық асыл мұ ра болып қ алуы ү шін белсенді тү рде ү здіксіз кү ресті. Кө ркем аудармада О. Генри, С. Тагарао, М. Горький, М. Шолохов, В. Василевская, И. Эренбург, У. Шекспир, А. Островский, Ж. Мольер, Я. Галан, К. Симонов, А. Леонов, А. Сафронов, А. Штейн, тағ ы басқ а қ аламгерлер пьесаларын қ азақ тіліне аударды. Мү сірепов белгілі ғ алым Г. Ломидзе атап кө рсеткендей: “Ол керемет дә лдікпен ә рі ү йлесімділікпен жұ мыс істейтін ө те нә зік, ө рнекті шебер. Мү сірепов қ аламынан жанды бейне, тірі пішін сомдалып, ол суреттеген адам мінез-қ ұ лқ ы мен қ ұ былыстарғ а кең тыныс, ауқ ымдылық тә н” суреткер болды. Мү сірепов – кө рнекті қ оғ ам, мемлекет қ айраткері. 1932 жылдың 4 шілдесінде ол республикағ а танымал адамдармен бірлесе отырып, халық тың басына тө нген аштық нә убеті жайында БКП(б) қ азақ ө лкелік комитетіне “Бесеудің хатын” жолдады. Хаттың мазмұ ны мен кө терген келелі мә селесі Мү сіреповтің қ ай кезең де де болмасын халқ ының қ амы ү шін кү ресіп, қ оғ ам алдындағ ы парызын адал орындағ ан азамат болғ андығ ын айғ ақ тай тү седі. (1990 ж. ұ. Мү сірепов атындағ ы республикалық балалар мен жасө спірімдер театры “Бесеудің хаты”спектаклін қ ойды, пьеса авторы – Ш. Мұ ртаза, қ оюшы-режисер Р. Сейтметов). Мү сіреповтің қ оғ ам қ айраткері ретіндегі, қ арапайым адам қ атарындағ ы адамгершілік ұ станымдарын айғ ақ тайтын іс-қ имылдары жетерлік. Соның бірі 1937 жылы Қ азақ стан Жазушылар одағ ындағ ы жиналыста тағ дыры талқ ығ а тү сіп, ұ сталып бара жатқ ан Б. Майлинге араша тү сіп, “Бейімбет жау болса, мен де жаумын” деген сө зі бү гінгі кү ні аң ызғ а айналғ ан. Осының салдарынан ол 1938 жылы партия қ атарынан шығ арылды. Ол сондай-ақ Азия жә не Африка елдері жазушыларының Ташкент, Бейрут, Дели, Алматы конференцияларының белсенді ұ йымдастырушыларының бірі болды. Жазушы бейбітшілік кү рескері ретінде Алматы мен Мә скеуде ғ ана емес, Париж, Рим, Джакарта, Токио, Каир, тағ ы басқ а қ алаларда ө ткен халық аралық конференцияларда сө з сө йлеп, кү рделі мә селелерді кө терді. Ол 5-сайланғ ан КСРО Жоғ арғ ы Кең есінің, бірнеше мә рте Қ азақ КСР Жоғ арғ ы Кең есінің депутаты болғ ан. 1974 – 75 жылы Қ азақ КСР Жоғ арғ ы Кең есінің тө рағ асы қ ызметін атқ арды. Қ азақ стан Мемл. сыйл. (1970), Қ азақ стан Академиясының Ш. Уә лиханов атындағ ы сыйлығ ын (1977) алды. 3 мә рте Ленин(1962, 1972, 1974), 2 мә рте Ең бек Қ ызыл Ту (1957), “Халық тар достығ ы” (1982) ордендерімен, кө птеген медальдармен марапатталғ ан. 100 жылдық мерейтойы қ арсаң ында (2002) Солт. Қ азақ стан облысындағ ы бір ауданғ а, Астана қ аласындағ ы кө шелердің біріне Мү сірепов есімі берілді. Қ азақ мемлекеттік Балалар мен жасө спірімдер театрына есімі берілген, сондай-ақ театр алдына ескерткіш-мү сіні қ ойылғ ан (2002). [2] Қ осымша Ғ. Махмұ тұ лы 22 наурызда қ азіргі Солтү стік Қ азақ стан облысы, Жамбыл ауданы, " Жаң ажол" ауылында дү ниеге келген. Қ азақ КСР Ғ ылым академиясының академигі (1958). Социалистік Ең бек Ері (1974). Қ азақ станның Халық жазушысы (1984). Тоғ ыз жасқ а дейін ө з ауылында оқ ып, хат таныды. 1916 жылы екі кластық ауылдық орыс мектебінде бір жыл, одан кейін тө рт жыл орыс мектебінде оқ ып, оны 1921 жылы бітірді. 1923 жылы Орынбор қ аласындағ ы жұ мысшы факультетіне (рабфакқ а)тү сіп, онда ү ш жыл оқ ыды. С. Сейфуллинмен танысты. 1926 жылы рабфакты бітірген соң, Омбыдағ ы ауыл шаруашылығ ы институтында бір жыл оқ ып, 1927- 1928 жж. Бурабай техникумында оқ ытушылық қ ызмет атқ арды. Тұ ң ғ ыш шығ армасы - " Тулағ ан толқ ында" повесін осы тұ ста (1927) жазды. Он жыл бойы баспа орындарында, кең ес, партия мекемелерінде жауапты қ ызметтер (баспа директоры, " Қ азақ ә дебиеті", " Социалистік Қ азақ стан" газеттерінің бас редакторы, Қ азақ стан КП Орталық Комитетінің бө лім мең герушісі, Қ азақ КСР Халық Комиссарлар Кең есі жанындағ ы Ө нер істері басқ армасының бастығ ы қ ызметін) атқ ара жү ріп, ә деби шығ армашылығ ын ү дете тү сті. 1938-1955 жж. бірың ғ ай жазушылық жұ мыспен шұ ғ ылданды. 1955-1966 жж. " Ара" журналының бас редакторы, Қ азақ стан Жазушылар одағ ы басқ армасының бірінші хатшысы, 1958 жылдан бастап КСРО Жазушылар одағ ы басқ армасы хатшыларының бірі, Лениндік жә не Мемлекеттік сыйлық тар жө ніндегі Бү кілодақ тық комитеттің мү шесі болды. Ұ лы Отан соғ ысы жылдарының соң ында " Қ азақ батыры" (1945) повесін (кейін " Қ азақ солдаты" романы) жазды. Бұ дан кейін жарияланғ ан (1953) " Оянғ ан ө лке" романы қ азақ ә дебиетінің алтын қ орына қ осылғ ан шоқ тығ ы биік туынды еді. Атақ ты романдарымен қ атар, Ғ абит Махмұ тұ лы прозаның шағ ын жанрында да ең бек етті. Ондағ ан очерк, ә ң гіме, повестер жазып, жариялады. " Кездеспей кеткен бір бейне" кітабы ү шін 1968 жыл Қ азақ КСР Мемлекеттік сыйлығ ын алды. 1974 жылы " Ұ лпан" повесін жариялады. Ал " Оянғ ан ө лкенің " заң ды жалғ асы - " Жат қ олында" романы арада ширек ғ асырдай уақ ыт ө ткен соң - 1984 жылы ұ сынылды. Отызыншы жылдарда драматург ретінде де бой кө рсетті. Оның драматургиядағ ы тырнақ алдысы - сахнада мың реттен аса қ ойылғ ан " Қ ыз Жібек" операсының либреттосы (1935) еді. " Қ озы Кө рпеш - Баян сұ лу" пьесасы да (1939) халық эпосының сарынында жазылғ ан. Жазушының қ оғ амдық, публицистік, журналистік, сыншылдық ең бектері " Суреткер парызы" (1970), " Заман жә не ә дебиет" (1982) атты кітаптарына енген. Бесінші сайланғ ан КСРО Жоғ арғ ы Кең есінің жә не 6, 7, 8, 9, 10, 11-сайланғ ан Қ азақ КСР Жоғ арғ ы Кең есінің депутаты болды. 1974-1975 жж. Қ азақ КСР Жоғ арғ ы Кең есінің тө рағ асы болып сайланды. Ү ш рет Ленин орденімен, екі рет Ең бек Қ ызыл Ту орденімен, медальдармен марапатталғ ан. 2002 жылы 100 жылдығ ы ЮНЕСКО дең гейінде тойланды.

[ө ң деу]

⇐ Предыдущая 12