Құда түсудің мағынасы және үкімі.

Екінші бө лім

Қ ұ да тү су

Қ ұ да тү судің мағ ынасы жә не ү кімі.

Қ ұ да тү сіп жатқ ан қ ызғ а қ арау.

Талап етілген сипаттар.

Махаббат, ғ ашық тық жә не қ ызғ ану.

Сауал-жауаптар.

«Хитба» – «Қ ұ да тү су»дің мағ ынасы жә не ү кімі.

«Хитба» – «Қ ұ да тү су» неке қ июдан бұ рын болатын іс. Яғ ни, ер жігіттің қ ызғ а ү йленуді ұ сынуы. Ә детте бұ л ұ сыныс жігіт жағ ынан болады. Жігітті – қ ұ да тү суші, қ ызды – қ ұ да тү сіліп жатқ ан қ ыз делінеді.

Неке қ июдан бұ рын қ ұ да тү су сү ннә т. Себебі, пайғ амбарымыз (с. а. с. ) ө зі ү шін де, ө згелер ү шін де қ ұ да тү скен. Қ ұ да тү судегі мақ сат – қ ұ да тү сіліп жатқ ан қ ыздың райын білу. Ү йленуге келіседі ме, жоқ па? Сондай-ақ қ ыздың ә ке-шешесінің пікірін білу. Қ ұ да тү су қ ыздың жә не ү й-ішіндегілердің кө зқ арасын айқ ындап береді. Ө йткені, неке қ июдан бұ рын екі жақ келіскен болуы қ ажет. Пайғ амбарымыз (с. а. с. ) ә йел адамның некесін айтқ ызып, не рұ қ сатын алып қ ана қ июғ а бұ йырғ ан. Бухари жә не Муслим жеткізген, Ә бу Һ урайрадан риуаят етілген мына хадисте былай делінген: «Пайғ амбарымыз (с. а. с. ) айтты: «Жесір ә йелдің келісімі алынбайынша, ал қ ыздың рұ қ саты алынбайынша неке қ иылмайды». Сахабалар: «Ей, Аллаһ тың елшісі, қ ыздың рұ қ саты қ андай болады? »- деп сұ рағ анда, Аллаһ тың елшісі (с. а. с. ): «Ү ндемеуі», - деді».

Демек, жесір яғ ни, кү йеуі қ айтыс болғ ан немесе кү йеуімен ажырасып кеткен ә йелмен ашық ша сө йлесіп, ә ке-шешесі (уә ли-қ ожасы) оның тұ рмыс қ ұ руғ а деген кө зқ арасын анық білуі тиіс. Ал, қ ыздан неке қ июғ а рұ қ сат сұ ралады. Риза екендігін ашық жауаппен айтуы міндетті емес. Ү ндемегенінің ө зі жеткілікті. Ө йткені, қ ыз бала ашық айтуғ а ұ ялуы мү мкін. Бұ л мә селе Айшадан риуаят етілген мына хадисте келген: Ол кісі: «Ей, Аллаһ тың елшісі, қ ыз бала ұ ялады ғ ой? »- дегенде, пайғ амбар (с. а. с. ): «Оның ризалығ ы ү ндемегені»- деген.

Алайда ү ндемегендігі риза болғ андық тан, келіспейтіндіктен емес екенін анық тау қ ажет. Бұ ны қ ыздың ә ке-шешесі қ ыздың кө рінісі, жағ дайынан байқ айды. Ә детте бұ л жағ дай оларғ а жасырын емес, белгілі болады.

Ал қ ыздың уә лиінің – ә ке-шешесінің келісімі міндетті тү рде болуы керек. Бұ л ғ ұ ламалардың кө пшілігінің айтуы бойынша некенің шарты. Ө йткені, хадисте айдан ашық «Уә лисіз неке қ иылмайды» делінген. Кө птеген ғ ұ ламалар уә лидің ризалығ ының шарт екендігіне, Аллаһ тағ аланың ә ке-шешелерге қ арата айтқ ан мына сө зін дә лел ретінде келтірген: «Қ ашан ә йелдерің ді талақ етсең дер жә не олардың иддасы бітіп қ алса, онда (ей, ата-аналар) олар ө зара игілікпен келіскен болса, ерлеріне қ айтадан некеленуінен тыймаң дар... ». (Бақ ара, 232). Яғ ни, талақ етілген ә йелдің ө з кү йеуіне қ айтадан қ осылуына тыйым салмаң дар. Ө йткені, шариғ ат бойынша қ айта қ осылуғ а рұ қ сат болғ андық тан, оның қ айта қ осылуына хақ ысы бар. Имам Шафиъи айтқ ан: «Бұ л аят уә лидің қ ажеттілігіне айқ ын айтылғ ан дә лел. Ә йтпесе ата-ананың бұ л іске тыйым салуының ешқ андай мағ ынасы болмас еді». Бұ л мә селе тө ң ірегінде ғ ұ ламалардың айтқ ан басқ а да пікірлері бар. Олар «фиқ һ » кітаптарында кең інен айтылғ ан.

Қ ұ да тү сіліп тұ рғ ан қ ызғ а қ арау:

Негізінде шариғ ат ү кімі бойынша еркектің бө где ә йелге, ал ә йелдің бө где еркекке қ арауы харам. Ә йел болсын, еркек болсын, бө где еркек, ә йелге қ араудан кө здерін тө мен салулары керек. Ө йткені, Аллаһ тағ ала айтқ ан: «Момындарғ а айт: «(бө где ә йелдерге қ араудан) кө здерін сақ тасын. Ә рі ұ ятты жерлерін қ орғ асын. Бұ л олар ү шін ө те жақ сы. Рас, Аллаһ олардың не істегендерінен хабардар. Момын ә йелдерге айт: «(бө где ерлерден) кө здерін сақ тасын. Ә рі ұ ятты жерлерін қ орғ асын... ». (Нұ р, 30-31).

Бірақ қ ұ да тү сіп тұ рғ ан жігітпен, қ ұ да тү сіліп тұ рғ ан қ ыздың бір-біріне қ арауына болады. Тіпті бұ л сү ннә т. Алайда қ ұ да тү су ниетімен болуы шарт. Бұ л туралы айтылғ ан хадистер кө п. Сахих Муслимде Ә бу Һ урайрадан риуаят етілген мына хадисте айтылады: «Пайғ амбарымыз (с. а. с. ) ү йленбекші боп тұ рғ ан бір адамғ а: «Оғ ан қ арадың ба? »- деді. Ол адам: «Жоқ »- деді. Сонда пайғ амбар (с. а. с. ): «Бар да, оғ ан қ ара», - деді».

Ахмад, Ә бу Дауд жеткізген, Жабир ибн Абдуллаһ тан риуаят етілген мына хадисте айтылады: Аллаһ тың елшісі (с. а. с. ) айтты: «Егер сіздердің біреуің із бір ә йелге қ ұ да тү спекші болса, ү йленуіне тартатындай дә режеде оғ ан қ арауғ а шамасы жетсе, солай етсін». Кө п ғ ұ ламалардың айтқ андары бойынша жігіт қ ыздың бетімен екі қ олына ғ ана қ арайды. Ө йткені, бет сұ лулық қ а дә лел болуғ а жеткілікті. Ал екі қ ол, дененің қ ұ нарлығ ына дә лел болуғ а жеткілікті. Ал бұ дан басқ а (аузының иісі, денесі, қ олтығ ының иісі, шашының ә семдігі... т. б. ) орындарды жігіттің шешесі немесе ә пке-қ арындастары арқ ылы білуіне болады.

Жігіттің қ ызғ а қ ұ да тү суден бұ рын қ арағ аны абзал. Ө йткені, егер ұ натпай қ алса, оларды мазаламай қ айта береді. Жігіттің қ ызғ а қ арауына қ ыздың келісімі қ ажет емес жә не білуі де шарт емес. Жігіттің қ ызғ а білдірмей қ арауына да болады. Тіпті бұ лай болуы абзал да. Имам Ахмад жә не Табарани жеткізген, Ә бу Хумайд ә с-Саъдиден риуаят етілген мына хадисте былай делінген: Пайғ амбар (с. а. с. ) айтты: «Егер біреуің із бір ә йелге ү йленбекші болып қ араса, кү нә емес. Тіпті ә йел білмесе де».

Ә детте қ ұ да тү сушілер жиналып, қ ұ да тү сілгенін жариялап, сосын «қ ұ тты болсын» айтысып, кей жерлерде қ ұ ран оқ у ә детке айналғ ан. Бұ л ә рине жақ сы нә рсе. Бірақ жиналып қ ұ ран оқ ылғ андығ ы неке қ иылғ андығ ы емес.

Ал енді кейбір мұ сылмандар болса қ ұ да тү суде қ ызбен жалғ ыз қ алу, бірге сапарғ а шығ у, бірге ұ йық тамай отырып шығ у, бірге серуендеу сияқ ты тағ ы да басқ а істерді ә детке айналдырғ ан. Бұ лардың барлығ ы дерлік батыстың жаман ә деттерінің ұ шқ ыны. Бұ ндайлар «осы арқ ылы қ ыз бен жігіт бір-бірімен жақ ынырақ танысады, бір-бірінің мінез-қ ұ лығ ын жақ сырақ біледі, сонымен олардың тұ рмыстары бақ ытты болады... » деген сылтауларды алғ а тартады. Бұ л сылтау кү нделікті ө мірге негізделмеген бос сө з. Ө йткені, екі жас та, бұ л сә тте бір-біріне жасанды мінез, жасанды бейнені кө рсетеді де, той ө ткен соң шынайы мінез, шынай бейне кө рінеді. Осы сә т олар ү мітсіздікке жолығ ады.

Қ ұ да тү сіліп жатқ ан екі жаста болуы керек болғ ан талаптардың сипаттары:

Қ ыз бен жігіт жастары ұ лғ айғ ан сайын болашақ жарының, ө мірлік жолдасының сипаттарын ө зінше қ иялдап, жобалай бастайды. Адам баласының алғ ан тә рбиесіне байланысты бұ л сипаттарғ а кө зқ арас ә ркімде ә ртү рлі болады. Сондық тан да қ ыз-жігіттер арасында сыртқ ы пішінді сипаттап, тізімін жасап, ұ зындығ ы, рең і, кө здерінің тү сі сияқ ты тағ ы да басқ а сипаттарды тізбелеп, осындай-осындай болуы шарт дейтіндер болады.

Ал кейбіреулер бай болуын шарт десе, кейбіреулер атақ -абыройы болуын қ алайды. Негізінде бұ ндай шарттарды талап етуге, осындай сипаттағ ыларды қ алап, іздеуге тыйым салатын ештең е жоқ. Дегенмен осы сипаттардың бә рінен де жақ сы, ә рі пайдалы болғ ан бірер нә рсе бар ма?! Жауап: Иә, ә рине бар. Бұ л – дін. Бұ ғ ан дә лел Бухари жә не Муслим жеткізген, Ә бу Һ урайрадан риуаят етілген хадисте Аллаһ тың елшісі (с. а. с. ) айтқ ан: «Ә йел адамғ а, дү ниесі ү шін, беделі ү шін, сұ лулығ ы ү шін жә не діні ү шін деп ү йленіледі. Ендеше сен діндар ә йелмен береке тап. Қ олың топырақ болсын! ». «Қ олың топырақ болсын! » дегені, яғ ни, егер сен діндар ә йелге ү йленбей басқ асына ү йленсең, онда зиянғ а ұ шырап, кедейліктен қ олдарың топырақ қ а жабысып қ алсын! - деген мағ ынаны аң ғ артады. «Діндар ә йел», ол – кө ркем мінез-қ ұ лық ты, дінді ұ станғ ан игі ә йел.

Демек қ ұ да тү сіп жатқ ан адамның мақ саты – діндар ә йелмен ү йленіп, жетістікке қ ол жеткізу болуы тиіс. Егер діндар болуымен қ оса дү ниесі, беделі, сұ лулығ ы сияқ ты тағ ы да басқ а сипаттары бар ә йел табылып жатса, онда нұ р ү стіне нұ р. Бірақ дінсіз, дү ниесі, беделі, сұ лулығ ы бар ә йелде жақ сылық жоқ. Ө йткені, дінсіз, сұ лу ә йел – менменсініп қ алғ ан болады. Ал дінсіз, байлығ ы бар ә йел – рақ ымсыз болып келеді. Ал дінсіз, мансабы бар ә йел – тә каппар болып келеді. Ал діндар ә йел, егер мал-дү ниесі асып-тасып жатса да, асқ ан сұ лу болса да, беделі қ аншалық ты жоғ ары болса да, кішіпейіл, бағ ынушы, кө ркем мінезді болып келеді.

Бұ л сө з болып жатқ ан сипаттар мен жағ дайлар тек қ ана ә йелге тиісті емес. Бұ лардың барлығ ы еркекке де тиісті. Сондық тан да қ ұ да тү сіліп жатқ ан қ ыз жігіттің сұ лулығ ы, дү ниесі, беделі, мансабымен алданып қ алмауы керек. Егер ол діндар болса, онда басты сипаттың болғ аны. Ал қ алғ ан сипаттар діннен кейінгі орында тұ рады. Негізінде діндар адам ә йелін қ орғ ап, онымен тату-тә тті ө мір сү реді. Ә йелінің кемшіліктіріне тө зе біледі. Бұ л ең негізгісі. Ө йткені, бұ ндай адам, егер ә йелін жақ сы кө рсе, оны сыйлайды, егер ұ натпаса, оғ ан зұ лымдық жасамайды. Егер ә йелі ө зімен тұ руды қ аламай, ажыраспақ шы болса, оны зорлап ұ стап қ алмайды. Керісінше, жақ сылық пен оғ ан рұ қ сат береді.

Шындығ ында тұ рмыс тіршілігі қ иындық, жауапкершілікпен тола. Сондай-ақ хал-жағ дай жиі ө згеріп отырады. Егер тұ рмыс дү ниеге негізделіп қ ұ рылғ ан болса, уақ ыт жетіп қ олдан мал-дү ние кетсе, сонда не болмақ?! Ал егер тұ рмыс сұ лулық қ а немесе беделге негізделген болса, уақ ыт келіп жағ дай ө згеріп кетсе, сонда не болмақ?! Сө зсіз, бұ ндай отбасында таяуда талас-тартыс келіп шығ ады. Ө йткені, бұ лардың тұ рмысы тұ рақ ты негізге қ ұ рылғ ан емес еді. Тамыры терең болмағ ан, уақ ытша нә рселерге негізделіп қ ұ рылғ ан болатын.

Ал енді тұ рмыс қ ұ ру дінге негізделген болса, дін - діндар адамның жү регіне мық тап орналасқ ан сенім болып табылады. Оның істері, сө здері сол сенімге негізделеді. Сондай-ақ оның ө згелермен болғ ан қ арым-қ атынасы да сол сенім бойынша болады. Діндар адамның, егер ол ә йел болса да, еркек болса да, молшылық та Аллаһ тағ алағ а шү кіршілік қ ылатындығ ы, ал жоқ шылық та сабырлық қ ылатындығ ы баршағ а аян. Айналасындағ ылармен иман жә не тө зімділікпен қ атынас жасайды. Ө мір жолдасына опалы, бір-бірінен барын аямай, ынтымақ тасып ө мір сү реді.

Махаббат, ғ ашық тық, қ ызғ ану.

Бұ л ү ш сө здің адамдар жү регінде ерекше орны бар. Адамдар осы нә рселер ү шін қ аншама жағ дайларды бастарынан ө ткізеді. Солай болуына қ арамай, бұ лар туралы орынды пікір айтып, не болмаса бұ лардың мағ ыналарын тү сіндіріп немесе шариғ аттағ ы шекарасын баяндап бере алатын адамды кездестірмедік.

Мү мкін бұ л тақ ырып тө ң ірегінде ә ң гіме қ озғ ауғ а тосқ ауыл болатын нә рсе – бұ л тақ ырып ә депсіздікке жатады жә не бұ л жезө кшелік, зинақ орлық қ а байланысты болғ ан істер деп ойлағ андық шығ ар. Бұ л – қ ателік. Бұ ғ ан тө менде кө з жеткізетін боламыз.

Адамдар ү шін байланатын арқ ау жә не намысты қ орғ ауғ а себепші болатындық тан бұ л ү ш сө з туралы дұ рысы мен бұ рысын, жақ сысы мен жаманын баяндап, ә ң гіме қ озғ ауды жө н кө рдім.

Махаббат:

Махаббат – бұ л сү ю. Яғ ни, жү ректің сү йген нә рсеге берілуі. Бұ л сыртқ ы мү шелердің емес, жү ректің ісі. Тұ рмыс ерлі-зайыпты арасында махаббат-сү йіспеншілікпен ғ ана бақ ытты, жемісті болады. Махаббаттың кілті – қ арау. Сондық тан да жоғ арыда айтып ө ткеніміздей, пайғ амбарымыз (с. а. с. ) ү йленуші адамды сү йіспеншілік пайда болуы ү шін қ ұ да тү сіп жатқ ан қ ыздың жү зіне қ арауғ а ү ндеді. Имам Ахмад жә не Наса, и жеткізген, Муғ ира ибн Шуъбадан риуаят етілген мына хадисте айтылады: «Мен бір ә йелге қ ұ да тү стім. Аллаһ тың елшісі (с. а. с. ) мағ ан: «Оғ ан қ арадың ба? »- деді. Мен: «Жоқ »- дедім. Сонда Аллаһ тың елшісі: «Оғ ан қ ара, ө йткені, қ арау араларың да сү йіспеншілік болуына себепші болады», - деді».

Кө птеген адамдардың, ә сіресе мұ сылман жігіттер мен қ ыздардың махаббат туралы сө йлесуден қ ашатындығ ы бізге мә лім. Тіпті кө пшілігі бұ ны харам деп ойлайды. Сондық тан да олар егер жү ректері біреуге берілсе, ө здерін кү нә һ ар санайды. Негізінде бұ лардың махаббат туралы тү сініктерінде біраз тү сінбеушіліктер бар. Яғ ни, олар араластырып алғ ан. Ө йткені, махабатты кү нә деп білетіндер – бір-бірімен араларында заң сыз байланыс жасап, бірге отырып, бірге тұ рып, тү ндерін ұ йық тамай бірге ө ткізіп, бірге ішіп-жеп, кү ліп-ойнап, тіпті «махаббат» туы астында зина жасап жү рген ә депсіз қ ыз-жігіттердің тірлігінен махабатты тү сінген жандар. Тіпті кө пшілік «махаббат» деген осы деп ойлайды. Ал негізін алып қ арар болсақ, махаббат деген бұ л емес. Бә лкім бұ ның мү лдем қ арама-қ арсысы.

Негізінде еркек пен ә йелдің бір-біріне берілулері – Аллаһ тағ аланың адамдарғ а жақ сы кө руді ә семдеп кө рсеткен нә рселері. Яғ ни, беріле сү юге адам баласының кө ң ілін ауатын етіп қ ойғ ан. Аллаһ тағ ала айтқ ан: «Адамдарғ а ә йелдер, балаларды... қ ызығ а сү ю ә демі етіп кө рсетілді... ». (Ә л-Имран, 14).

Негізінде Аллаһ тағ аланың Ө зі адамдарғ а осы қ ұ марлық ты жақ сы кө руді ә демі етіп кө рсетті. Сондық тан да адамдар оны ерекше жақ сы кө реді. Пайғ амбарымыз (с. а. с. ) айтқ ан: «Мағ ан сіздердің бұ л дү ниелерің ізден ә йелдер мен хош иіс ә сем етіп кө рсетілген. Сондай-ақ менің қ уанышым намазда етілген». (Ахмад, Наса, и т. б. жеткізген).

Егер еркек ә йелін сү ймегенде, тұ рмыс қ ұ ру да, отбасы да, ұ рпақ та болмағ ан болар еді. Бірақ Аллаһ тағ ала еркек пен ә йелдің бір-бірін, араларында харам байланыстар болу ү шін жақ сы кө рдірген жоқ. Керісінше, араларында заң ды ерлі-зайыптылық болуы ү шін жақ сы кө рсетті. Пайғ амбарымыз (с. а. с. ) айтқ андай: «Жақ сы кө ргендер ү шін неке қ июдан артық жол жоқ ».

Аллаһ тағ ала мұ сылман адамды бұ рыс жолғ а тү сіп кетпеу ү ішн ә уелі кө зді сақ тауғ а бұ йырды. Ө йткені, кө з салу – жү ректің кілті. Сондай-ақ бө где ә йелмен жалғ ыз қ алу, қ ол алысып, сү йісіп амандасу сияқ ты іріткі мен сорақ ы істерге алып баратын істердің баршасын харам етті. Ө йткені, бұ л істер жү ректің берілуіне себепші болады. Егер жү рек берілсе, онда нә псіні жү гендеп алу қ иынғ а соғ ады. Тек Аллаһ мейіріміне алып, қ орғ ағ андар болмаса, басқ аның бә ріне қ иынғ а соғ ады.

Қ орыта айтқ анда: Адамның жү регі берілсе, оның кү нә сі жоқ екен. Бірақ ол себепші болғ ан харам іске жә не соның салдарынан болатын харам істерге кү нә һ ар болады. Мысалы бір еркек пен бір ә йел бір-біріне қ араса, немесе оң аша қ алса, немесе ә ң гімелесіп отырып қ алса, нә тижесінде жү ректері беріліп, бірін-бірі жақ сы кө ріп қ алса, олар бұ л берілу себепті кү нә һ ар болмайды. Ө йткені, бұ л жү рекке байланысты. Бұ л олардың еркінен тыс. Яғ ни, жү рекке ә мір жү рмейді. Бірақ олар істеген істері, яғ ни, бірін-бірі жақ сы кө ріп қ алуларына себепші болғ ан істерді істегендері ү шін кү нә һ ар болады. Олар бірін-бірі жақ сы кө ріп қ алғ аннан кейін істейтін ә рбір харам істеріне жауапты ә рі кү нә һ ар болып табылады.

Тек қ ана ізгілікті махаббатқ а ештең е де болмайды. Суйюти сияқ ты кейбір ғ ұ ламалар «махаббатын жасырын ұ стап, ізгілікпен жақ сы кө рген адамғ а сауап болады» дейді. Бұ л туралы келесі «Ғ ашық тық » тақ ырыбында айтылады. Қ алай болғ анда да, жү ректі махаббат торына шырмап, соның салдарынан адам баласын тыйым салынғ ан істерді істеуге ұ рындыратын, барша себепші болатын істерден аулақ болу нағ ыз есендік болып табылады. Ал аман қ алатындар тым аз!

Ғ ашық тық:

Ғ ашық тық, бұ л – махаббаттың шектен шық қ ан дең гейі. Бұ л ізгілікпен де, азғ ындық пен де болады. Яғ ни, ғ ашық тық тың бә рі жаман, ә депсіздік емес. Ғ ашық адам ізгілік, тазалық пен ғ ашық болуы мү мкін. Сондай-ақ азғ ындық, ұ ятсыздық пен де ғ ашық болуы мү мкін. Махаббат сияқ ты ғ ашық тық та адам баласы ә мір ете алмайтын жү ректің ісі. Бірақ адам баласы оның орын алуына себепші болғ ан харам істер ү шін жауап береді. Егер адам ізгілікпен ғ ашық болып, оны жасырып ө тетін болса, онда оғ ан сауап болады. Тіпті имам Суюти: «Ақ ыретте шейіттер қ атарында тұ ратындардың бірі – себепші болғ ан іс харам болса да, ізгілікпен жасырын ғ ашық болып ө лген адам», - деген. Бұ л туралы «Махаббат» тақ ырыбы аясында тү сіндіріп ө тілді.

Имам Суютидің сө зінің мағ ынасы: яғ ни, ғ ашық болғ ан адам еркек болсын, не ә йел болсын, ғ ашығ ына қ ол жеткізе алмай, ғ ашық тығ ы кіршіксіз таза болып, ғ ашық екенін адамдардан жасырып, оғ ан сабыр етіп, тіпті ғ ашық тық тан қ ұ са болып қ айтыс болса, ақ ыретте оғ ан шейіттің сауабындай сауап болады екен.

Егер біз бұ л адамның ғ ашық тық тағ ы сабырын шынайы бағ алап кө рсек, оғ ан берілетін сауаптың таң ғ ажайып нә рсе емес екеніне кө з жеткіземіз. Ө йткені, оның ғ аышқ тығ ы қ ұ марлық соң ына тү скен, адамдардың абырой, намысын аяқ асты ететін, орынсыз, тө мен дә режедегі ғ ашық тық емес. Білкім, ол жү регінде ғ ашығ ына деген от лаулап жанып тұ рса да, ө зін пә к ұ стап, сабырлы бола білді. Сондай-ақ ол ө з билігі ө тетін болғ андық тан да, нә псісін, мү шелерін жү гендеп, тыя білді. Ал жү ректегі сезім оның еркінен тыс, оғ ан оның ә мірі ө тпейді, оны ө згерте алмайды. Сондық тан да ол ізгілікпен, жасырумен ө зін сақ тап, ғ ашық тық дертіне сабыр етті. Соның нә тижесінде ол осындай ү лкен сауапқ а ие болады.

Қ ызғ ану:

Қ ызғ ану дегеніміз – адамның ө зіне тиесілі болғ ан нә рселерге басқ а біреудің ортақ тасуын жақ тырмауы. Бұ л махаббат нә тижелерінің бірі. Ө йткені, жақ сы кө рген адамды ғ ана қ ызғ анылады. «Қ ызғ ану» еркектің бойынан табылса да, ә йелдің бойынан табылса да, жақ сы сипат.

Ә йел кү йеуінің екінші ә йел алуына қ арсы тұ рып, қ атты ашуланып, қ ызғ анады. Бұ л бірінші бө лімдегі «Кө п ә йелділік» тақ ырыбында айтып ө ткеніміздей, ә йел жаратылысындағ ы бар нә рсе. Ә йел қ ызғ анғ андық тан да, кү йеуінің екінші ә йел алуына кө нбейді. Ол кү йеуіне ө зі ғ ана иелік еткісі келеді. Ө йткені, ол кү йеуін жақ сы кө реді. Егер жақ сы кө рмегенде бұ ғ ан мә н де бермеген болар еді.

Кү йеуінің екінші ә йел алуын қ аламайтын ә йелдің, «кө п ә йелділікке» рұ қ сат еткен шариғ ат ү кмін жоқ қ а шығ аруы мү мкін емес екені бірінші бө лімде айтып ө ткенбіз. Бұ л жерде тағ ы да баса айтамыз. Ө йткені, ә йелдің екінші ә йелді алуғ а қ арсы болуы қ ызғ ану салдарынан болса, ал шариғ ат ү кімдерін мойындамауы адасқ андық тан келіп шығ ады. Егер ә йел шынайы, ізгі мұ сылман болса, кү йеуін қ ызғ анып, кү йеуінің екінші ә йел алуын жақ тырмаса да, еш ойланбай шариғ ат ү кімін қ абылдайды. Осы орында мұ сылман ә йелдерге Аллаһ тағ аланың жұ мақ та мұ сылман ерлер ү шін дайындап қ ойғ ан «Хурул-ыйн» қ ыздары туралы айта кетейік: Мұ сылман ә йелдің, бойындағ ы қ ызғ аныш салдарынан мұ сылман ерлерге арналғ ан бұ л қ ыздарды жоқ қ а шығ аруы мү мкін емес. Себебі: біріншіден: Ол ә йел жұ мақ та кү йеуімен бірге болады ма, жоқ па, оны білмейді. Екіншіден: Жаннатта бұ л дү ниедегідей қ ызғ ану болмайтындығ ын ә йел адам біліп алсын. Ү шіншіден: Аллаһ тағ ала жаннатта ә йелдер ү шін де, олар риза болатындай нығ меттер, сый-сияпаттар дайындап қ ойғ ан. Ә рине біз ол нығ меттерді кең інен біле бермейміз. Ө йткені, жаннатта адам баласының кө зі кө ріп, қ ұ лағ ы естімеген, ойына да келтірмеген нә рселер бар. Аллаһ тағ ала айтқ ан: «Ешкім істеп ө ткен амалдарына, ө здері ү шін кө мес сақ таулы қ уанышты сыйлық ты білмейді». (Сә жде, 17).

Демек жұ мақ та еркек те, ә йел де, қ алағ ан рахат пен қ ызық тарды табады. Екеуі де толық риза болады. Олар жаннаттың осынау нығ меттеріне, ең мейірімдінің мейіріміне қ ол жеткізулері ү шін, бұ л дү ниеде ізгі амалдар істесе, жеткілікті. Ал еркектің ү й-іші, ә йелін қ ызғ ануы талап етілген ә рі қ ажетті нә рсе. Ө йткені, еркек ө з абырой-намысын қ ызғ анып, қ орғ ауы тиіс. Бұ л қ ызғ ану ү й-ішінде ә депсіздіктің бой алуына жол қ оймаумен болады. Сондық тан да ә йелін жә не қ ыздарын қ ызғ анғ ан адам, бө где адамдар алдында олардың ә депсіз, жартылай жалаң аш киінуіне, ө з ағ а немесе балаларындай сө йлесуіне, қ алжың дасуына жол бермейді.

Бір қ ызығ ы біздің қ азіргі заманымызды бұ л «қ ызғ анудың » - «қ аталдық, ә ріпшілдік, педантизм» деп аталуы. Алайда бү гінгі таң да адамдардың батыстың жаман ә деттеріне бой алдырып, тұ тқ ын болып қ алғ андарын ескерсек, бұ л таң данудың реті жоқ. Батыс – ұ ят, ар-намыс, абырой ұ ғ ымын білмейтін қ оғ ам. Барлық жағ ынан рұ қ сат етуші қ оғ ам. Батыстың осындай жалаң аш мінезін ұ нататындар, біздің ар-намыс, абырой, қ ұ рметке негізделіп қ ұ рылғ ан ислами мінез-қ ұ лық тарымызбен жеті қ айнаса да, сорпасы қ осылмайды. Пайғ амбарымыз Мұ хаммед ү й-ішін қ ызғ анбайтын адамды «Дайюс» деп, жаман сипатпен сипаттағ ан. Аммар ибн Ясир жә не Абдуллаһ ибн Омардан риуаят етілген мына хадисте пайғ амбар (с. а. с. ): «Ү ш топ адам жаннатқ а кірмейді: Алқ аш; ә ке-шешесінің қ арғ ысын алғ ан жә не дайюс», - деді. Жә не «Дайюс»ты ү й-ішіндегі бұ зық тық ты кө ре, біле тұ ра ү ндемейтін, қ ызғ анбайтын адам» деп тү сіндірді. (Табарани, Ахмад, Хаким т. б. жеткізген).

Сауал-жауаптар

1 С: Қ ыздың ә ке-шешесі, туыстары беруге кө нбесе, алып қ ашуғ а болады ма?

Ж: Жоқ, бұ л мү лдем болмайды. Себебі, бұ л ар-намысқ а да, абыройғ а да, шариғ ат ү кімдеріне де қ арама-қ айшы.

2 С: Егер туыстарының кө нбегеніне қ арамай, қ ызды алып қ ашылса, кейбіреулер намыстанғ андық тан қ ызды ө лтіреді. Осы дұ рыс па?

Ж: Жоқ, олардың қ ызды ө лтірулері мү лде мү мкін емес. Ө йткені, қ ыздың бұ л ісі ө лім жазасына алып баратындай дә режеде емес. Оларғ а жағ дайды тү зетуге, тездетіп тыныш жолмен шешуге кең ес береміз.

3 С: Егер «алып қ ашу» харам болса, ү йленуді қ алап тұ рғ ан қ ыз бен жігіттің ата-аналары келіспесе, онда олар не істеулері керек?

Ж: Бұ ндай жағ дайда қ ыз-жігіттің «уә ли» мә селесін анық тап беру ү шін қ азығ а (сотқ а) жү гінулеріне болады. Егер уә ли хақ болса, қ азы оны қ олдайды. Егер хақ болмаса, қ азы жалпы уә ли екені ү кімімен оларды ү йлендіреді.

4 С: Егер бір жігіт бір қ ызды кө ріп, ұ натып қ алса, бұ л туралы қ ызғ а «сені ұ натып қ алдым немесе сені жақ сы кө ріп қ алдым немесе сағ ан қ ұ да тү спекшімін» деп хабар беруіне болады ма?

Ж: Иә, жігіттің солай істеуіне болады. Сол сияқ ты қ ыздың да солай істеуіне болады.

5 С: Ә детте сезімді бірінші жігіт білдіріп, ү йленуді ұ сынады. Ал, керісінше ә йел бола тұ ра, сезімді бірінші білдіріп, еркекке ү йленуді ұ сынуғ а болады ма?

Ж: Иә, бұ л болады. Дегенмен бұ ны қ ыздың атынан туысқ андарының бірі жеткізгені дұ рыс.

6 С: Ү йленбекші болып тұ рғ ан қ ыз бен жігіттің тү сіліп қ ойғ ан қ ұ далық ты бұ зуларына болады ма?

Ж: Иә, егер неке қ иылмағ ан болса, онда екеуінің де бұ зуына болады. Бірақ жігіт қ ызды сұ рауын сұ рап қ ойып, сосын басқ а біреуге қ арап кететін болса, яғ ни, жұ рттың қ ыздарын ақ ымақ қ ылмақ шы болса, онда ол ар-намыссыз, кү нә һ ар болып табылады.

7 С. Қ ыз-жігіттердің неке жү зігін тағ уларының ү кімі қ андай?

Ж: Қ ұ да тү сілген екеніне немесе ү йленгендігіне белгі ретінде жү зік тағ у ә детке айналды. Бұ ны мұ сылмандар бұ рын білмеген. Негізінде ә йелдерге сә н, ә семдік ү шін жү зік тағ уларына болады. Ал ер адамдардың алтын жү зік тағ уларына мү лдем мү мкін емес. Кү містен тағ уларына болады. Алайда соны да тақ пағ ан абзал.