Адам мәселесі

Р. Декарттың «Адам - машина» деген кө зқ арасын ә рі қ арай жалғ астырып, Т. Гоббс адам да дене ретінде кү рделі механизм деді. «Ө мір – бө лшектердің ә р тү рлі қ озғ алыстары «жү рек - серіппе, жіптер, адамның аяқ -қ олдары - машинаның дө ң гелектері сияқ ты бү кіл денеге қ озғ алыс береді» т. с. с. Егер Р. Декарт адамның денелік емес жан дү ниесін мойындаса, Т. Гоббс психиканың ө зін механистік тұ рғ ыдан тү сіндіргісі келді.

Адамның моральдық қ асиеттерін ойшыл оның табиғ аты арқ ылы тү сіндіреді. Бұ л жағ ынан келгенде, оның кө зқ арасы Н. Макиавеллиге ө те жақ ын. Адам табиғ аты ө зімшілдікке негізделген. «Адамдар ө з табиғ аты бойынша қ омағ ай, тойымсыз, қ орқ ақ, долы т. с. с. хайуандық қ а толы», ал қ оғ амдық пенде ретінде олар «пайда мен мансап» іздейді, тек ө здерін ғ ана сү йеді, - дейді ұ лы ойшыл.

Т. Гоббс адамдардың ө зімшілдігінен шығ атын мү дделері мен мақ саттарына кө п кө ң іл бө леді. Қ оғ ам ө мірінде ә ртү рлі мү дделер бір-бірімен соқ тығ ысып, қ ұ қ ғ ылымының ә ділдікке негізделуіне жол бермейді, заң дар бұ рмаланады т. с. с. «Егер геометрия қ ағ идаларының адамдардың мү дделеріне қ атысы болса, онда ол кітаптарды адамдар жағ ып жіберер еді», - деген нақ ыл сө з осы кісінікі. Сондық тан моральдық қ ұ ндылық тардың негізінде мү ддеден шығ атын пайдалық жатыр. Жақ сылық пен жамандық, игілік пен залымдық дегендеріміз не? деген сұ рақ қ а «жақ сылық, игілік» деген сө здермен бізге ұ найтын, пайдасы бар нә рселерді айтамыз, ал залымдық деп оғ ан қ арама-қ арсы жатқ ан нә рселерді кө рсетеміз», - деп жауап береді. Мұ ндай мораль саласындағ ы кө зқ арасты біз утилитаризм дейміз (utilitas - латын сө зі, пайда).

Ә рине, адам мә селесін талдағ анда, еріктік мә селесін аттап ө те алмаймыз. Т. Гоббс ерік тек қ ана адамның ахуалынан ғ ана шығ ып қ оятын қ ұ былыс емес деген тұ жырымғ а келеді. Еріктік дегеніміз - барлық дү ниедегі нә рселерге тә н. Мысалы, ыдыс сынса, ішіндегі су еріктік алады.

Дегенмен адамның еріктігі ө те қ иын шаруа, ө йткені ол жалғ ыз емес, ө мір жолында мың дағ ан басқ а адамдармен қ арым-қ атынасқ а тү седі. Сондық тан, бір жағ ынан, ерікті болса, екінші жағ ынан, қ оғ амдық қ ажеттіктен аттап ө те алмайды. Олай болса, олар бір-бірін толық тырады. «ө зендегі судың ағ ысы ерікті де қ ажетті, ө йткені ол арнасынан шығ ып кете алмайды». Адам да сол сияқ ты деп қ орытады ұ лы ойшыл.