Экологиялық құқық бұзушылық үшін жауапкершілік

Экологиялық (табиғ ат қ орғ ау) заң ды орындамағ аны ү шін кінә лілер экологиялық қ ұ қ ық бұ зудың тү ріне байланысты жауапкершілікке тартылады. Экологиялық қ ұ қ ық бұ зушылық - бұ л табиғ ат қ орғ ау заң ын бұ зу жә не адам денсаулығ ы мен қ оршағ ан ортағ а зиянын тигізетін қ ұ қ ық қ а қ арсы іс. Тұ лғ аның экологиялық заң дарғ а қ айшы келетін ә рекеттері экологиялық қ ұ қ ық бұ зудың белгілері болып табылады.

Қ оршағ ан ортағ а тигізген зардап деп, қ оршағ ан ортаның сапасына жағ ымсыз ө згерту алып келген ә серлердің жиынтығ ын айтады.

Зардаптың екі тү рлі формасын ажыратады:

· залал (табиғ и ортаның, ресурстардың, сандық немесе сапалық кемуі, яғ ни, экологиялық залал);

· шығ ын (табиғ ат пайдаланушы ү шін экономикалық тиімсіз салдарлар).

Экология саласы бойынша мамандар 1997 жылы 15 маусымда қ абылданғ ан «Қ оршағ ан табиғ и ортаны қ орғ ау» Заң ын басшылық қ а алады. Бұ л заң бойынша мемлекеттік меншікке келтірген зияны ү шін ә ртү рлі мө лшердегі айып пұ лдар тө ленеді.

Экологиялық заң дарды бұ зғ аны ү шін Қ азақ стан Респубоикасында тү рлі жауаптылық қ олданылатыны жайлы білу жә не оның ауырлығ ына қ арай бө лінетіні ескерілуі қ ажет.

Жауаптылық – жү ріп-тұ ру нормаларын орындау міндеттілігі сияқ ты оларды бұ зғ аны ү шін қ олайсыз салдарды алып жү ру міндеттілігінен кө рініс табады.

Жауаптылық институты – біздің қ оғ амдық ө міріміздің барлық аясынан ө теді. Экология мә селесі бойынша бұ л – мемлекеттің, адамның, қ оғ амның болашақ ұ рпақ жә не табиғ и пайдаланушы алдындағ ы жауапкершілігі.

Экологиялық жауаптылық – бұ л кешенді ә леуметтік-экономикалық жә не қ ұ қ ық тық инститіт. Экономикалық жауаптылық тың жалпы тү сінігінен басқ а, алдағ ы уақ ытта, экологиялық қ ылмыстар ү шін қ ылмыстық жауапкершіліктің ерекшеліктерін, экологиялық қ ұ қ ық бұ зушылық ү шін ә кімшілік жауптылық тың ерекшеліктерін алып кө рсетеміз.

Экологиялық жауаптылық тың екі тү рлі нысаны бар – экономикалық жә не заң ды. Мұ ндай нысанғ а бө лу, оның қ атынасының сипатымен реттеу ә дістеріне байланысты. Экономикалық немесе эколого- экономикалық жауаптылық ластанушының материалдық мү ддесінің қ ұ қ ық тық қ ызметіне негізделеді жә не экономикалық ә дістермен реттелінеді. Ол қ оғ ам мен табиғ ат арсындағ ы қ арым-қ атынастың «ластаушы-ө тейді» деген қ ағ идасынан шығ ады. Заң ды жауапкершілік қ ұ қ ық қ а қ айшы ә рекеттерден туындайды жә не ә кімшіліқ қ ұ қ ық тық ә дістермен реттеледі. Бұ л нысанлар қ олсылып, жалпы экологиялық жауапкершілік институтын қ ұ райды. Заң дылық жауапкершілік табиғ атты қ ұ қ ық тық қ орғ аудағ ы маң ызды қ ұ ралы болып табылады, оның тағ айындалуы табиғ атты қ орғ ауғ а байланысты заң дарды дұ рыс орындауы қ амтамасыз етуден тұ рады. Қ ұ қ ық тық тә ртіпті сақ таумен қ атар заң ды жауаптылық адамдарды табиғ ат ресустарына, жерді, суды, жер қ ойнауын, орманды, ө сімдіктер ә лемін, жануарлар дү ниесін, ауаны қ орғ ауғ а байланысты шаруашылық қ атынасқ а тә рбиелеуді мақ сат тұ тады. Заң дылық жауапкершілікті-қ ұ қ ық тық нормада кө рсетілген негіздері бұ зғ анда пайда болатын қ олайсыз салдар деп анық тауғ а болады. Табиғ атты қ орғ ауғ а байланысты заң дарды бұ зғ аны ү шін жауаптылық заң ды жауапкершіліктің жалпы қ ағ идаларына сү йенеді. Бұ ндай қ ағ идаларғ а, қ ұ қ ық қ а қ айшы ә рекет немесе ә рекетсіздік ү шін жауаптылық, кінә сі ү шін жауаптылық, заң дылық, жауаптылық тан бас тарту тарту принципі жатады.

2. Қ азіргі кездегі қ ұ қ ық тық тұ жырымдамалық негізінді табиғ атты қ орғ ау мемлекеттің арнайы функциясы болып табылады. Экологиялық – экономикалық жауапкершіліктің қ ұ қ ық тық жауапкершіліктің басты айыпмашылығ ы, біріншіден, келтірілген зиянның қ ұ қ ық тық шарасы арқ ылы қ ұ рылады, екіншіден, қ ұ қ ық бұ зушылық айғ актар болып табылады. Ең алдымен экологиялық қ ұ қ ық тық жауапкершілік – едә уір, ауқ ымды шартты тү рі. Ол қ оршағ ан ортаны қ орғ ауғ а байланысты кең кешенді, заң ды жауапкершіліктің тү р болатын - ә кімшілік, қ ылмыстық, азаматтық – қ ұ қ ық тық, материалдық жә не тә ртіптік.

Келтірген зиян туралы факті анық талса, онда экологиялық жауаптылық тың туындауының жалпылама негізі болып табылады. Оның қ оғ амғ а қ ауіптілігінің ауырлығ ына байланысты қ ылмыстық жә не ә кімшілік жаза шараларын айырып кө рсетуге болады. Сө йтіп, оның нормативті дә режесі келтірілген зиянғ а байланысты қ ұ қ ық тық жә не қ ұ қ ық тық емесе экономикалық жауаптылық тың арасындағ ы шектеуліктерді анық таушы қ ұ рал ретінде қ олданылады. Келтірілген жағ дайлар бұ л экологиялық – экономикалық қ ұ былысты қ ұ қ ық тық реттеу арқ ылы арнайы қ арау қ ажеттілігін туғ ызады.

Зиян – арнайы ұ ғ ым. Зиян экономикалық, экологиялық, қ ұ лық тық (моралдық ), мемлекеттік, мемлекет аралық халық аралық т. б. болады. Бұ ғ ан қ арамастан зиянның жалпы ұ ғ ымның негізінде экономикалық факторлар жатады. Осының негізінде зиянның ұ ғ ымы экономикалық қ атынастарды реттеуші азаматтық заң дармен реттелуі тиіс. Азаматтық заң дар бойынша зиян біртекті ұ ғ ым, ал «залал» жә не «шығ ын» оның қ ұ рамдас бө ліктері болып табылады.

«Қ оршағ ан ортаны қ орғ ау туралы» заң ының 1 бабында «қ оршағ ан ортаның сапасы - қ оршағ ан ортаның қ ұ рамы мен қ асиеттерінің сипаттамасы» деп кө рсетілген.

Табиғ и қ оршағ ан ортаның сапасына экологиялық жү йенің ү немі жә не тұ рақ ты, табиғ ат пен адам арасындағ ы зат жә не энергия алмасу процесін қ амтамасыз етуді жә не ө мірді қ алпына келтіруді жатқ ызамыз. Табиғ ат сапасы табиғ аттың ө зімен ө зін реттеу жә не ө зін зиянды заттардан тазарту арқ ылы қ амтамасыз етіледі. Табиғ аттың ө ндірістік циклі ауытқ ымайтын процесс принципінде қ ұ рылады. Ол бойынша соң ғ ы берілген ө нім, келсі циклдегі ө німнің шикізаты ретінде қ олданылады. Адам ө ндірісі табиғ ат ө ндірісіне қ арағ анда қ алдық технологиясында қ ұ рылғ ан. Аздағ ан процентте ө ндірілетін соң ғ ы ө нім, келесі циклге шығ уына қ ызмет етпей қ алдық қ а жіберіледі. Табиғ и ортағ а адамзат ө ндірісінің ә сері, адамның ө зі тұ ратын ортаның сапасын реттеу туралы кө птеген сұ рақ қ ойылады. Қ оршағ ан ортаның сапасын нормалау экологиялық қ ауіпсіздікке жә не халық тың денсаулығ ын қ орғ ауғ а кепілдік беретін, қ оршағ ан ортаның ластануына дол берілмеуін табиғ и ресурстардың толық тырылуы мен ұ тымды пайдалануын қ аитамасыз ететін қ оршағ ан ортағ а ық пал етудің ғ ылыми негізделген шекті жол берілетін нормаларының мақ сатын кө здейді.

Қ оршағ ан табиғ и ортағ а ә сер ету шаралары норма болып табылады. Шекті мө лшердегі норма деп қ оршағ ан табиғ и ортағ а ә сер етудің шекті мө лшердегі нормасын айтамыз.

Ә сер ету дегеніміз – ортағ а физикалық, имиялық, биологиялық ө згерістер енгізетен адамның экономикалық, рекрециялық, мә дени мү дделерін жү зеге асырумен байланысты антропогендік қ ызмет. Табиғ и ортағ а теріс ә сердің ең кө п тарағ ан тү рі – қ оршағ ан табиғ и ортаны ластау болып табылады.

«Қ оршағ ан ортаны қ орғ ау туралы» заң да қ оршағ ан ортнаы нормалаудың негізгі міндеттері кө рсетілген, олар:

қ оршағ ан орта сапасын ө лшемдерін белгілеу жә не оның адам денсаулығ ына, табиғ и ресурстарды қ орғ ауғ а, толық тыруғ а жә не ұ тымды пайдалануғ а ық палын анық тау;

қ оршағ ан ортағ а зиянды ә сердің жол берілетін шекті шамалары мен дең гейлерібелгілей кіреді.

Қ оршағ ан орта сапасының белгіленген нормативтерін асыра кө рсетуге немесе уақ ытша жә не тө мендетілген номалармен алмастыруғ а жол берілмейді.

Экологиялық қ ұ қ ық бұ зғ андар ә кімшілік, азаматтық -қ ұ қ ық тық, дисциплинарлық, материалдық (мү ліктік), қ ылмыстық жазаларғ а тартылады.