«Анкабут» сүресінің соңғы аятының түсінігі

Мейірімді, Рахымды Аллаһ тың атымен

«Анкабут» сү ресінің соң ғ ы аятының тү сінігі

Аллаһ Тағ ала: «Ал Біз ү шін соғ ысатындарды Біз міндетті тү рде Біздің жолдарымызбен жү ргіземіз. Ақ иқ атында, Аллаһ ізгілік жасаушылармен бірге! » (ә л-Анкабут 29: 69), - деді.

Біріншіден, бұ л аят Меккеде тү скен. Бұ л жө нінде имам ә с-Судди былай деп айтқ ан: «Бұ л аят шайқ асу парыз етілгенге дейін тү сті». Қ з.: “Тафсир ә л-Мухаррар ә л-уажжиз” 4/326.

Жә не бірде-бір муфассирдің оның бұ л сө здеріне қ арсы болғ андығ ы жайлы белгісіз! Демек, осының ө зі біздің бауырларымыз «Бұ л аятта дә л кә пірлермен жихад туралы айтылып жатыр» дегенге бас иетін тү сінікті жоқ қ а шығ арады, ө йткені кә пірлермен жихад хижрадан кейін, мадиналық кезең де бұ йырылғ ан еді.

Екіншіден, салә фтар бұ л аятты тек кә пірлермен шайқ асумен ғ ана нақ ты айқ ындағ ан жоқ, онда Аллаһ тың дінінде жалпы тырысу (ыждағ аттылық ), Аллаһ тың ә мірлерін орындау жә не нә псінің қ ұ марлығ ына қ арсы кү ресу туралы айтылады дейтін!

Ибн ‘Аббас бұ л аятқ а қ атысты былай деген: “Яғ ни Аллаһ қ а бағ ыну ү шін ө зінің нә псісімен соғ ысқ андар, оларғ а берілген нығ меттерге шү кіршілік еткендер жә не бастарына тү скен қ айғ ыларғ а сабырлық танытқ андар! ” Қ араң ыз “Тафсир ә л-Бахр ә л-мухит” 7/155.

Раби’а бұ л аятқ а қ атысты: “Жер бетінде ө зінің Раббысына мойынсұ натын, Оғ ан шақ ыратын жә не Ол тыйым салғ ан нә рселерден тыйылатын, жә не (сонысымен) ол Аллаһ тың разылығ ы ү шін соғ ысушы болып табылмайтын Аллаһ тың қ ұ лы жоқ! ” – деді. Қ араң ыз “Тафсир Ибн Ә би Хатим” № 17450.

Имам ә с-Судди былай деді: “Иманның жолында тө теп беру ү шін «Біз ү шін соғ ысатындарды» - Жә ннатқ а - «Біз міндетті тү рде Біздің жолдарымызбен жү ргіземіз» ! ” Қ араң ыз “Тафсир ә л-Бахр ә л-мухит” 7/155.

Абу Сулейман ә д-Дарани: “ «Соғ ысты» - яғ ни ө здері білетіндеріне сә йкес амал жасады. «Біздің жолдарымызбен жү ргіземіз» - яғ ни олар білмеген нә рсесіне оқ ытып-ү йретеміз! ” – деп айтты. Қ араң ыз “Тафсир ә л-Бахр ә л-мухит” 7/155.

Имам Ибн Ә би Заманин былай деп айтты: “ «Біз ү шін соғ ысатындарды» - яғ ни Біз ү шін амал жасаушыларды. «Біз міндетті тү рде Біздің жолдарымызбен жү ргіземіз» - яғ ни тура жолмен жү ргіземіз! ” Қ араң ыз “Тафсир Ибн Ә би Заманин” 3/353.

Имам Ибн 'Атыйя бұ л аятқ а қ атысты былай дейтін: “Ә с-Судди: «Бұ л аят шайқ асу парыз етілгенге дейін тү сті! » - деді. Бұ л аят жихадтың белгілі тү сінігіне дейін тү сірілді. Ақ иқ атында, бұ л – жихадтың жалпы тү сінігіндегі, Аллаһ тың дінінде тырысудағ ы жә не Оның разылығ ына жетудегі жихад! Ә л-Хасан ибн Абиль-Хасан былай деді: «Бұ л аятта ғ ибадат етушілер туралы айтылғ ан». Имам Ә бу Сулейман ә д-Дарани: «Бұ л аяттағ ы жихад тек дұ шпанмен соғ ысумен ғ ана шектелмейді! Керісінше, мұ нда дінге кө мектесуге, адасушыларды ә шкерелеуге, жә бірлеушілерді басып жаншуғ а жә не осылардың ішіндегі ең маң ыздысы – жақ сылық қ а бұ йырып, жамандық тан қ айтаруғ а жө н сілтенген! Бұ ғ ан сондай-ақ жихадтың ең ұ лы тү рі – Аллаһ қ а мойынсұ нуда нә псімен кү ресу де жатады! » Суфьян ибн ‘Уяйна Ибн ә л-Мубаракқ а былай деп айтқ ан: «Егер адамдардың келіспеушілікке тү скенін кө рсең, мужахидтерден ұ стан, ө йткені Аллаһ: «Ал Біз ү шін соғ ысатындарды Біз міндетті тү рде Біздің жолдарымызбен жү ргіземіз! » - деді». Имам ә д-Даххак былай деп айтты: «« Біз ү шін соғ ысатындарды» аятының мағ ынасы – яғ ни хижра жасаушыларды; «Біздің жолдарымызбен жү ргіземіз» - оларды иманның жолында бекем етеміз». Юнус ибн Асбат: «Сө з амалдардағ ы ниеттерді тазарту жө нінде болып тұ р! »” Қ араң ыз “Тафсир ә л-Мухаррар ә л-уажиз” 4/326.

Шейх Ибн ә л-Қ айим бұ л аятқ а қ атысты былай деді: “Ұ лы Аллаһ тура жолды жихадпен байланыстырды. Жә не кімнің жихады маң ыздырақ (дұ рыс) болса, сол тура жолмен толық жү рген болады. Ал жихад ө з-ө зің мен, қ ұ марлығ ың мен, шайтанмен жә не бұ л дү ниемен болу керек. Жә не жихадтың осы тө рт тү рін Аллаһ ү шін орындайтын адамды Ол Жә ннатқ а апаратын тура жолмен жү ргізеді. Кім бұ л жихадты тастаса, ол жихадтан қ аншалық ты айырылып қ алғ ан болса, соншалық ты басшылық тан да айырылып қ алады. Ә л-Жунайд (бұ л аяттың мағ ынасы жө нінде) былай деді: «Тә убеге келу арқ ылы Біз ү шін кү ресетіндерді, Біз туралық жолымен жү ргіземіз». Осы ішкі (жасырын) дұ шпандармен кү респей, сыртқ ы дұ шпандармен соғ ысу мү мкін болмайды. Кім осы ішкі дұ шпандарын (қ ұ марлық, шайтан, нә псі) жең се, сол сыртқ ы жауларды да жең еді! ” Қ араң ыз “ә л-Фауаид” 58.

Имам ә ш-Шаукани бұ л аятқ а қ атысты былай деді: “Яғ ни Аллаһ тың разылығ ына жетуді кө здеп жә не Аллаһ тағ ы бар нә рсені қ алап, Аллаһ ү шін тырысқ андар (ыждағ ат еткендер). Біз мұ ндай адамдарды Бізге алып келетін жолғ а саламыз! ” Қ араң ыз “Фатх ә л-Қ адир” 2/108.

Сө йтіп, біз бұ л аяттың мағ ынасы жалпылама екендігін кө ріп тұ рмыз, жә не муфассирлердің кө пшілігі оның мағ ынасын тек кә пірлермен соғ ысумен шектеген жоқ!

Салә фтардан тек Ибн Зә йд бұ л аятта дұ шпандармен соғ ысу жайлы сө з болып тұ р деген. Ибн Уахб: “Мен Ибн Зә йдтен бұ л аят жө нінде: «Соғ ысқ андар жайлы сө з болуда ма? » - деп сұ радым. Ол: «Иә », - деп жауап берді”, - деп баяндайды. Қ араң ыз “Тафсир ат-Табари” № 21215.

Сондай-ақ, бұ л аят жө ніндегі имам ә л-Қ уртубидің: «Яғ ни Біздің разылығ ымызғ а жету ү шін Біз ү шін кә пірлермен соғ ысатындарды», - деген сө здерін немесе имам ә л-Бағ ауидің: «Біздің дінімізді ұ лық тау ү шін мушриктермен (кө пқ ұ дайшылармен) соғ ысқ андарды! » - дегенін келтіретін бауырлар олардың сө здерінің жалғ асын айтпай қ алдырады! Мысалы, имам ә л-Қ уртуби ө зінің: «Яғ ни Біздің разылығ ымызғ а жету ү шін Біз ү шін кә пірлермен соғ ысатындарды», - сө здерінен кейін бірден ә с-Судди мен Ибн ‘Атыйяның бұ л аят кә пірлермен соғ ысу бұ йырылғ аннан бұ рын тү сті деп айтқ андарын келтіреді! Қ араң ыз “Тафсир ә л-Қ уртуби” 13/242.

Сондай-ақ, имам ә л-Бағ ауи да ө зінің сө здерінен кейін былай дейді: “«Бұ л аяттағ ы «соғ ысу» – жү ктелген міндеттерді орындаудағ ы сабырлық таныту» деп те айтылғ ан! Хасан ә л-Басри: «Ең жақ сы жихад – ө з нә псің е қ арсы тұ ру! » - деді. Ә л-Фудайль ибн ‘Ийяд: «Кім білім алу жолында кү рескен болса, Біз оны осы білімдерге сә йкес амал істеу жолымен жү ргіземіз! » - деп айтты. Сахль ибн Абдуллаһ: «Кім Сү ннетті ұ станып соғ ысқ ан болса, Біз оны Жә ннатқ а апарамыз! » - деген. Сондай-ақ, Ибн Аббастан: «Бізге бағ ынуда кү ш жұ мсағ анды, Біз сый (сауап) жолдарымен жү ргіземіз! ”- деп айтқ аны жеткізіледі. Қ араң ыз “Тафсир ә л-Бағ ауи” 5/210.

Оның ү стіне, Пайғ амбардың, оғ ан Аллаһ тың игілігі мен сә лемі болсын, сахабаларынан бұ л аятты тек Ибн ‘Аббастың тә псірлегені жеткен, жә не ол былай деді: “Яғ ни Аллаһ қ а бағ ыну ү шін ө здерінің қ ұ марлық тарымен кү рескендер, оларғ а кө рсетілген нығ меттерге алғ ыс білдіргендер (оларғ а берілген нығ меттерге шү кіршілік еткендер) жә не бастарына келген қ айғ ы-қ асіреттерге сабыр еткендер! ” Қ араң ыз “Тафсир ә л-Бахр ә л-мухит” 7/155.

Ендеше, қ алайша біз ө зге біреудікін оның бұ л аятты тә псірлеуінен жә не тү сінудіруінен артық кө ре аламыз?!

Бірақ бұ л аятты біздің бауырларымыз айтып жатқ андарындай етіп қ абылдасақ та, яғ ни бұ л аятта сө з дә л кә пірлермен соғ ыс туралы болып жатыр десек, онда «Егер адамдар бір нә рселерде келіспеушілікте болса, онда шекаралас аудандардың тұ рғ ындары (ахль ас-суғ ур) қ андай пікірде екеніне қ араң дар», - деген сө з бә рібір жихад жү ргізіп жатқ ан діни білімі жоқ адамдарғ а қ атысты айтылмағ ан! «Ахль ә с-суғ ур» деген сө здердің астарында жихадта жү рген, немесе соғ ыс орындарына жақ ын аудандарда тұ ратын жә не болып жатқ ан жағ дай туралы жақ сырақ хабары бар білім иелері туралы айтылуда. Ал жихад мә селелерін мужахидтерден зерттеп сұ рау қ ажет дегенге келер болсақ, бұ л мә лімдеме Аллаһ Тағ аланың: «Егер ө здерің білмесең дер, білім иелерінен сұ раң дар! » - деп мужахидтерден емес, ғ алымдардан сұ рауды бұ йырғ ан сө здеріне қ айшы келеді. (ә н-Нахль /Нақ ыл 16: 43).

Сондай-ақ, олардың осы аяттан алғ ан жихад жү ргізуші ешқ ашан тура жолдан ауытқ ымайды деген дә лелдері де қ ателік болып табылады! Дү ние жү зінде қ аншама адам ә л-Фатиха сү ресін оқ иды?! Алайда олардың қ аншасы – адасқ андар?! Бірақ ә л-Бухари мен Муслимнен жеткен сахих хадисте Пайғ амбар, оғ ан Аллаһ тың игілігі мен сә лемі болсын былай деп айтты ғ ой: « Қ ұ діретті жә не Ұ лы Аллаһ: «Мен намазды Ө зім мен Ө зімнің қ ұ лымның арасында тең бө лдім, жә не Менің қ ұ лыма оның сұ рағ аны тиеді», - деді ». Содан соң Аллаһ тың Елшісі, оғ ан Аллаһ тың игілігі мен сә лемі болсын: «Оқ ың дар! Егер де Аллаһ тың қ ұ лы: «Сағ ан ғ ана қ ұ лшылық етеміз жә не Сенен ғ ана кө мек тілейміз» - десе, Аллаһ: «Бұ л – Мені мен Менің қ ұ лымның арамызда, жә не Менің қ ұ лыма оның сұ рағ аны тиеді! » - дейді ».

Алайда бұ л уә деге қ арамастан, біз дү ние жү зінде миллиондағ ан адасқ ан мұ сылмандарды кө рудеміз!

Мұ сылман адам белгілі бір амал ү шін белгілі бір сый ә зірленгені туралы Қ ұ ран мен Сү ннеттің мұ ндай мә тіндерін дұ рыс тү сінуі қ ажеттігін атап ө ту керек. Адам кү нә лардың кешірілуі уә де етілген нә рсені орындап болып, енді кү нә сіз болдым деп немесе тура жол уә де етілген нә рсені орындап болып, енді 100 пайыз тура жолдамын деп сенім артуына болмайды.

Ө йткені ешкім Аллаһ одан істеген белгілі бір амалын қ абыл еткеніне толық қ анды сенімде бола алмайды. Аллаһ тың ә мірлерін орындаушы мұ сылман «Аллаһ одан қ абыл етеді деп ү міттенуі керек, бірақ бұ ғ ан шешімді тү рде «ол амал қ абыл болды» деген сенімде болмауы керек. Ибн Малик ә л-Муқ ри былай деп айтатын: “Мен Ә бу ад-Дарданың былай дегенін естігенмін: «Аллаһ менен бір намазымды болса да қ абыл еткеніне нық сенімде болу мен ү шін бұ л дү ниенің барлығ ы мен ондағ ы барлық нә рседен абзал болар еді. Ө йткені Аллаһ: «Ақ иқ атында, Аллаһ тек тақ уалардан ғ ана қ абыл етеді! » - дейді»”. Ибн Ә би Хатим 1/327.

Сондық тан да, біз Аллаһ тың уә де еткеніне тек ү міт ете аламыз, бірақ бұ л бізге бірден берілді деп сенуімізге болмайды! Ө йткені Ислам тарихында жихад жү ргізіп жү рміз деген қ аншама адасушылар болды?! Жә не қ аншама адасушылар кү ніне 20 рет ә л-Фатиханы намаз уақ ытысында оқ и тұ ра, ө з адасушылық тарында қ ала береді?! Адамның белгілі бір ә рекеті Аллаһ тың оғ ан басқ а белгілі бір амалы ү шін уә де еткен сыйын беруіне кедергі болуы да мү мкін!

Жә не мен ө зімді жә не барлық мұ сылмандарды Қ ұ ран мен Сү ннетті ә лдебіреулердің кейін бұ лжымас ақ иқ атқ а айналып кететін пікірлері мен тұ жырымдарымен шектелуге тырыспай, олардың жалпылама (толық ) мағ ынасында тү сінуге шақ ырамын!

Аллаһ тан қ орқ у керек жә не Аллаһ тың дінінен еш нә рсені жасырып қ алмау керек.