Дина Рычкова

Дина Рычкова

«ОШ ТИГР»

Ойлымаш

Микитын чонжо чон олмышто огыл. Кок тылзе лиеш, эргыж деч нимогай увер уке. Таче военкоматышкат кошто. «Чыла сай, ит ойгыро», - манын колтышт. Мо, кушто, кузежым адак нимат ышт ойло. Мӧ ҥ гыштыжӧ ватыжын ӱ шанен вучышо шинчаж дечын шылаш манын, тоже «Чыла сай, ит ойгыро» мане да содор кудывечыш лектын кайыш, лач ушыжо веле пӧ рдынак пӧ рдеш, чыла илыш лончым пӱ тыренак пӱ тыра: «Пала-а-а: ватыже йӱ д еда омо деч посна пӧ рдалеш, коклан нерым шупшмыжат шокта – шортеш… шортеш тудо ава эргыж верчын… Рушарня еда черке службышкат эре коштеш, сукен возынак, Юмо деч эргыжым аралаш сӧ рвала.

Мо шот дене гын ялысе рвезе военный лияш шонен пыштен – кӧ пала. Володикышт школым тунем пытарыш да вигак армийыш кайыш. Кугу да патыр туп-вачан рвезе флотыш логале – Черноморский флотыш. Келшыш витне теҥ ызыште кошташет. Армий деч вара Севастополешак кодо, военный училищым тунем пытарыш, тушанак служитлаш тӱ ҥ але. Званий-влакшат кугемыч. Ешан, шочшанат лие. Идалыклан ик гана шочмо мӧ ҥ гыжӧ унала коштыч. Арня еда телефон дене эре кутырышт. А кызыт теве кок тылзе лиеш – нимогай увер. Ватыжат нимат ок пале… ала ок ойло гын веле…

Ойгырашыжат такшым нимолан ок кӱ л ыле да-а-а… Тыныс жап огыл шол! Война кая… пеш шучко война… Таче эше теве Интернетыштет пален нале: ик военный корабльым Шем теҥ ызыштет украин ракете вӱ д йымак колтен манеш… Уш кайыш… йӧ ршеш уш шаланыш… Э-эх, кузе тыге лийын каенже?! Мо пешак ойлат, пуйто украин армийын вийже шаланен маныт… Пешак ойлат, пуйто мемнан ПВО пешак виян маныт… Мо вара кузе тыге лийын кертынже? Мом тушто ончен шуктен огытыл мемнан командир-шамыч?! Э-э-эх! Чонет коршта да мом ыштен кертат… ала… Э-э-эх, Юмак веле ынде полшыжо ыле тушманым сеҥ аш! Эргымат Юмак гына аралыже ыле-е-е!

Чу! Шого! А мо – мыят армийыш каем гын?! Ополченийыш! Добровольно! Кудло ий – тиде эше ерунда веле! Пенсийышкат кудло вич ияшым веле колтат да… мылам «шоҥ го улат» манын отказен огыт керт… Уке-е-е, могай эше шоҥ го?! Мый эше ого-го! могай танкист лиям! Армийысе навыкем монден омыл… Конешне-е-е… кызытсе танк-влакше мыйын годсо гай огытыл… мощный улыт! Ну мо вара – изишак тунемам да и тунем шуам!

Каем! Каем добровольно… ополченийыш! Теве шукерте огыл гына Интернетыштет лудым: Кадыровын салтакше-влак чылан ача-коча улыт манеш. Нуно лӱ мынак шке самырык рвешачыштым войнаш огыт колто манеш, штобы у тукымым арален кодаш манын… штобы чечен калыкым арален кодаш манын. Чынак, ӧ раш веле кодеш, могай виян калык! Ончыкылык тукымым шуяшлан эргым колымаш деч утарен кодаш манын, ача-коча-влак шке войнаш каят! А вет пеш чын ыштат!

А мемнан салтакна-влак коло-коло утла ияш-влак кредалаш каят… Тыгай самырык-влак колат… Э-э-эх… Кузе чот чон коршта!

Молан тиде шакше фашист тӱ чам жапше годым тунам пытарен огытыл?! Молан бандершачым ожно чылаштым пытарен огытыл?! Могай тыште гуманизм лийын кертеш?!

Да-а-а, «Белый тигр» тунам шылын! Тиде кином сниматлыше режиссёр пеш чын шижтарен! Кугу Сеҥ ымаш деч вара нылле визымшыште фашист танк шылын! Руш танкист Иван чын каласен: «Фашизмым сеҥ ыме огыл. Витле ий гыч … але шӱ дӧ ий гыч фашизмын «Белый тигрже» садак угыч толеш да мландӱ мбалне угыч колымашым шара». Кычал каен Иван тудым да витне муын огыл. Шӱ дӧ ий гыч огыл, а вот шымле ий гыч толын! Да толынжо кушко? Кугу сар годым эн чот орланыше мландыш – Украиныш! Кузе тыге лийын?! Кузе тидым умылаш: кузе украин калык тудымак пуштедыше фашист тӱ чам шке кумиржылан шогалтен?! Уке, тидым айдеме уш дене нигузе умылаш огеш лий!

Мый танкист улам. Мый Руш Иван улам! Мый «Ош тигрым» шогалтышаш улам!!! Эрлак каем военкоматыш, тушеч - вигак фронтыш! Ватемлан каласем «Эргым кычал каем» манын. Эргымат ала муам?! Вот и колта. Руш Иван «Ош тигрым» пытарышашак!!! »

Кӱ леш ойым кычал мумыжлан чот йывыртен, Микитын чонжо изиш лушкыш, ласкан шӱ лалтыш. «Эҥ ерыш ийым ончалаш миен толам, ит йомдаре» ватыжлан манят, корем велыш тарваныш. Ийже можо… керек ийже… Просто кызыт чонжо шкетын лийнеже… Ушыжо кыртменак рвезе жапыш пӧ ртылнеже:

«Микит ачажым изиш шарна-а-а: эре масле пушан… кидше эре шеме… Трактыр кӧ ргыш изи чукайжым налеш, ончыкыжо шында да «Ну мо, мланде патыр, каена кинде кушташ! » манеш ыле… А вара ачаже… вара ачаже колен… Можым кузежым изи рвезе ок пале, но еҥ -влак ойлымым колын, пуйто ачаже йӱ лаш тӱ ҥ алше кинде пасум утарен манын, пуйто трактырже дене тул ваштареш куралаш пижын манын…

Йоча жапше мо дене ушеш кодын? Аваже эре колхоз фермыште… Эрдене кынелеш – ава уке, кастене малаш возеш – ава уке… Кечывалым гына кӱ чык жаплан ужеш да и чыла… Шукыж годым Микит пошкудо Ониса кока дене илен. А мо – тудын Микит деч изишлан гына кугурак Уляна ӱ дыржӧ лийын, пошкудо йочам модыктен, варажым лудашат туныктен. Уремыште иктаж-кӧ тулык рвезым обижаен гын, кугу капан ӱ дыр эре арален налын. Мо шот дене гын Уляна тыгай кугу капан лийын? Варажым школыштат, школ деч варат пошкудо ӱ дыр «метр с кепкой» капан рвезын тӱ ҥ аралтышыже лийын. Моло рвезе-влак тыгай защитниклан игылтыныт гын, Уляна тунамак кугу мушкындыж дене нуным лыпландарен, вара шкеак вӱ ран нерыштым ӱ шташ полшен. Оҥ ай ӱ дыр лийын – Уляна!

Школышто тунам «Машиноведение» предметым туныктеныт. Рвезе-влакат, ӱ дыр-влакат трактыр дене кудалыштын моштеныт. Школысо производственный бригаде кумда мландыште ковыштам, ушменым ончен куштен, мландым тунемше-влак шке куралыныт – ну, конешне, туныктышышт нуным чот эскерен, чылалан туныктен шоген. Микитын напарникшылан ала-кузе эре Уляна логалын. Икана ӱ дыр пелештен: «Микит, айда школ деч вара олашке тунемаш каена. Тый инженер-механик лият, а мый – агроном». Туныктышышт моткоч куанен, Микитлан эше чот утларак техникым умылаш полшен. Чынак, ик ийлан ончыч тунем пытарыше ӱ дыр агрономлан тунемаш каен. А идалык гыч Микитат тудын тунемме техникумыш инженер-механиклан тунемаш пурен.

Латкандаш ийым темымекыже, рвезым военкоматыш ӱ жедаш тӱ ҥ алыныт. Но поро туныктышо военкоматыш миен да военкомым савырен кертын – пуйто аваже черле, тек кызытеш рвезе техникумым тунем пытара. А Микитлан каласен: «Армийыш специальностьым налын кает гын, служитлашет куштылго лиеш! » И вет чынак! Микит танковый полкыш логалын. Инженер-механик машин кӧ ргым чыла пален, пеш сайын рончен-поген моштен, моло-влакланат эре полшен шоген. Садлан пеш вашке рвезе старший сержант мартеат кушкын шуын. Службо пытымеке, командир тудым моткочак военный училищыш колташ пижын, но аважын шкет улмыжлан верчын, рвезе ялыш пӧ ртылын да ӱ мыржӧ мучко трактыр рычагым кидше гыч колтен огыл.

А Уляна эре агрономлан ыштен. Жапше годым нунын колхозышт эре ончыл радамыште лийын! Ӱ дыр марлан каяшат вашкен огыл… Адакшым каче-влак тудын деч чот аптыраненыт. Изишт годым нер шаланымыштымат монден огытыл дыр… Паша годымат иктаж тракторист пасушко йӱ шӧ лектын гын, агроном тыгайым трактыр гыч шӱ дырен волтен, кок велым чот сопкален налын, чумал кудалтен. Ӱ дыр деч, икманаш, рвезе-влак лӱ дыныт.

Варажым илыш пудыраныш. Колхоз шаланыш. Трактыр-машинамат ала-куш ужален пытарышт. Пасу утыш лекте. Пӧ ръеҥ -влак чот йӱ аш тӱ ҥ альыч. Микитат лушкыш, моло почеш лавыраш пиже. Чӱ чкыдынрак да чӱ чкыдынрак Микитын шоҥ го аваже Уляна деке куржын миен да чот сӧ рвален: «Улю, чукаем, ӱ дырем, Юмо гай лий – Микитем кычал кондо, адак йӱ ын йӧ рлын витне…» Икжап Улю, чынак, эре изи капан йӱ шӧ Микитым вачываланже мӧ ҥ гӧ нумале, рвезын аважын чонжым изиш луштарыш. Вара шерже теме.

Икана йӱ шымарийым кудывечыш пуртыш… Оҥ жо гыч пӱ тырен кучен, кок велым пӧ ръеҥ ын оҥ ылашлужым кугу мушкындыж дене лупшыш… Вара вӱ дан кугу волыш пуртен пыштыш… Микит чылт шӧ рлыш. «Тый мо?! Тый мо?! » - манын, вӱ дыштӧ пӧ рдале, а вол гыч нигузе лектын ок сеҥ е. Целый вуйлан кугу капан Уляна пӧ ръеҥ ым вӱ д гыч нӧ лтале. «Эше ик гана тыйым йӱ шым ужам гын, тиде волешак утопитлем! » - мане да Микитым угыч волыш шӱ кал кудалтыш.

Тылеч вара Микит ушым шындыш – ик капльымат ыш подыл. Просто Уляна ончылно пеш чот вожыльо! Южо пеҥ гыде койышан пӧ ръеҥ -влак дене пырля Москош, Боровичиш, Нижнийыш пашаш кошташ тӱ ҥ але, мыняр гынат оксам аважлан конден кучыкташ тӱ ҥ але. Аваже Юмылан гына таум ыштен кумалын, эргыжлан ушым йодын, Уляналан тазалыкым тыланен. Эркын-эркын Микит тошто пӧ ртшым сылнын уэмден шындыш, машинамат нале.

Улянат ты жапыште ӧ рдыш коштын, «Овощевод» ушемын тӱ ҥ агрономжо лийын. Оксам гын шалатылын огыл, шапашлен поген. А вара аважат, Микитын аваж дене кутырен келшыме семын, коктынат ик кеҥ ежым каен колтышт.

Уштен эртарымеке, икана Уляна Микит деке тольо, ойган марийлан ала полыш кӱ леш манын эскералтыш. Вара ала-кузе важымалдыкын ӧ рын- ӧ рынак пелештыш: «Микит, эре ӧ рдыж пашаш коштын, тазалыкет пеш пыта вет. Ынде самырык отыл, изиш шкендым аралаш кӱ лмӧ нергенат шоналташ кӱ леш. Ешымат ала-молан шыч чумыро…»

«Да мыйын гай изи лочо марийлан кӧ марлан толеш?! - пелештен пӧ ръеҥ. – А шкеже молан марлан каен отыл? »

«Да мыйын гай кугу капан, пӧ ръеҥ пелаш оршо ӱ дырым кӧ марлан налеш? » – шыргыжын Улю.

Коктынат воштыл колтеныт. Вара Улю ешарен: «Ончал, Микит, мо мыйын ушышкем пурен: мыйынат ӧ рдыш коштын шерем темын. Айда коктын фермерский пашам почына. Тый тале тракторист, механик – технике тыйын кидыштет модеш веле. А мый… ну, такшым мыламат агроном пашамлан эсогыл орденым пуэныт. Ончыч кок пакчанам пырля ушена, пакча-саскам куштен ужалаш пижына. Вара вольыкым ашнаш тӱ ҥ алына, ялсовет деч ешартыш мландым налына. Тӱ ҥ алтышлан технике налаш мыйын погымо оксам сита, а вара заработаем. Мом манат? »

Такшым Микит шкежат тыгай озанлык нерген шонкален ыле, тольык ешдыме улмыжлан верчын шонымаш деч эре отказен. А ынде… Ужат, Уляна гын лӱ дын огыл! Могай виян ӱ дырамаш!

А мо?! Шоналтыме! Каласыме! Ыштыме! Паша воранен! Пошкудо-влакат тыгай пашалан пижыныт. Кумыл эше чот нӧ лтын! А ик кеҥ ежым, вольыклан шудыкаваным нӧ лтен шындымеке, Улю мончаш олтен. Микитым ӱ жын. Ончыч пӧ ръеҥ мушкылтын толын… Олмапу йымалне келыштарыме ӱ стел коклашке чай йӱ аш шинчын… Вара Улянат чай йӱ аш ушнен… Шала колтымо уржа толкын гай волгыдо ӱ п вачывалне кудырген шаланен… кава гай канде шинча куан йып дене сескемалтын… чевер олма гай чурий начкаште кок лаке шыргыжын… пеҥ гыде туп-ваче йомакысе патыр ӱ дырым ушештарен…

Микит ушым йомдарен, пуйто Улюм первый гана ужеш. Тыгай мотор чапле ӱ дырамашым молан ончыч ужын огыл?!

- Мом тынар ончет? – йодын Улю.

- У-у-лю… мый тыйым йӧ ратышым… - пыкше лектын мут.

- А мый тыйым ӱ мырем мучко йӧ ратем, шоляшем, - шыргыжын Улю.

Тетла Микит Уляна деч иктатланат ойырлен огыл, чыла неле пашам шке ыштен, пӧ лек валан пӧ лекым, пеледыш валан пеледышым пӧ леклылын. А Улюн мӱ шкыран улмыжым пален налмекыже, пелашыжым кидышкыже налын, Микит вальсыште пӧ рдын.

- Колто, мый вет неле улам, - пелештен Улю.

- Мый тыйым ынде эре кидыштем нумалаш тӱ ҥ алам! – ойлен пиалан марий.

Эрге чылт аваж тӱ сан шочын. Варажым кап-кылжат аваж гаяк кугу да пеҥ гыде лийын. Вот теве тыгай кугу чапле эрге ынде сарыште Шочмо Элжым арален. Ава-ачан чон йӱ д-кече вургыжын. Вот теве ынде Ача пеҥ гыде ойым шонен муын – тудат эргыж пелен Шочмо Элым аралаш шогалеш: эрге – теҥ ызыште, ача – танк дене! »

Тыгодым Микит вачывалныже шокшо кидым шижеш. Шӱ мбел пелашыже марийжым шкетшым коден огыл – тудо шаҥ гак эҥ ерыш волен, тольык ӧ рдыжтӧ вучен шоген, тек марийже шке шонышыжым луштара манын…

- Улюэм… шӱ мбелем… Тый мыйым эре мут деч посна умылет. Кызытат умылет: мый вес семын ыштен ом керт. Мый «Ош тигрым» пытарышаш улам! Мый танкист улам! «Тигр» тӱ жвач веле ошын коеш, кӧ ргыжӧ тудын чот шучко. Тудо эре шеҥ геч, шиждымын, йыштакын пытара. Кызыт тудо угыч ылыж толын. Тудым пытарыман! Эргыланна полшыман!

- Мый тыйым вучаш тӱ ҥ алам, йӧ ратымем. Тый эргына дене пырля пӧ ртылат! Те тушманым сеҥ еда!

Эрлашыжым Микит военкоматыш кайыш, тушечын вигак – фронтыш. Фашистский «Ош тигрым» сеҥ аш!

2022ий, апрель