Дина Рычкова

Дина Рычкова

«Дети подземелья»

Ойлымаш

Василёк ден Василинка тӱ няште эн пиалан йоча лийыныт! Нунын пеленышт тӱ няште эн мотор да эн поро авашт лийын. Авашт моткочак мураш йӧ ратен. Аваштын сылнын мурымыжым йоча-влак шепка гычак шарнат. Авашт тӱ няште эн тамле кочкышым ыштен моштен. Авашт тӱ няште эн мотор тӱ рым тӱ рлен моштен, эн мотор тувырым урген моштен. Да-да, Василёк ден Василинкан авашт тӱ няште эн-эн-эн чот сай Ава лийын!

Но икана моткоч чот виян «кӱ дырчӧ » рашкалтылаш тӱ ҥ алын… Окна гыч ужыныт: хуторысо моло пӧ рт-влак тулмеҥ ге лийын шаланылыт… Авашт изи йоча-влакшым содор пӧ ртйымаке шылташ пижын. Кӱ пӧ ртын йымалжым ачашт подвал семынак келыштарен, вет тушко пакчасаскам да тӱ рлӧ тамле кочкышан банке-влакым шындылыныт. Теве йоча-влак тошкалтыш дене ӱ лыкӧ волен шогалыныт. Авашт почешышт кугу ош пырысыштым колтен. Но кенета пӧ рт чытырналтын… йырваш тул волгалтын… потолок сӱ мырлен, аваштым пызыралын… подвалыш волымо рожат петырналтын… Толкын юж йоча-влакым налын кудалтен, ала-куш пеҥ гыдыш пернен, нуно ушым йомдарен йӧ ралтыныт…

Мыняр жап киеныт – кӧ пала? Эн ончыч Василёк шинчажым почын. Мо лиймым шарналтен. Василинкам кычалаш пижын. Чыла вере пычкемыш, нимат ок кой. Нушкын кайышыжла, шокшо кидым шижын, тыге изи шӱ жаржым муын. «Кынел, Василинка, авай деке лекташ кӱ леш…» - ниялткален изи ӱ дырым. Тудыжо помыжалтын да шорташ тӱ ҥ алын. «Мыйын кидем коршта… мыйын йолем коршта… мыйын чыла коршта…» - нюслен кум ияш ӱ дыр. Вич ияш изаже шӱ жаржым ӧ ндалын… Теве воктекышт пун моклака лишемын, «Мяу» йӱ кым пуэн. «Машка! » - куанен пелештеныт йоча-влак. Пырыс озашт пелен шӱ раҥ ыштын, коклан Василинкан чурийжым нулен. Пырыс пелен йоча-влак лушкеныт, чот лӱ дмышт чакнымыла лийын.

- Тышеч лекташ кӱ леш… А-а… теве тошкалтыш… Мый сейчасак тыш пурымо омсам почам… - йӧ ным муын рвезе. Но омса почылтын огыл. Омса рож тураште ала-мо пеш чот неле киен… Очыни, потолок…

- Авай! Авай! Ме тыште улына, авай! - кычкырен Василёк. Вашеш тымык лийын. Рвезе чот лӱ дын… чот шортмыжо шуын… Но пеленже изи шӱ жарже лийын, садлан чытен… виешак йогышо шинчавӱ дшым лавыран мушкындыж дене ӱ штын.

- Авай, мыйын кочмем шуэш, - пелештен Василинка.

- Мый сейчасак иктаж-мом муам… - шыматен шӱ жаржым иза. – Авай вет компотым тышкак шындылын ыле…

- Мый компотым йӧ ратем, - йывыртен шӱ жар.

- Мыят… - вашештен иза. – Тый тыште Машка дене пырля шинче, а мый компотым кычалам…

Ӱ дыр Машкам чот ӧ ндалын, изи кизаж дене ниялткален. Вет пычкемышыште шкетын кодаш пеш шучко лийын.

- Василёк, а мемнан ачайна вашке толеш? – изажым йомдараш лӱ дын, ӱ дыр йодын.

- Вашке толеш… Вот как тольык фашист кашакым поктен колта, вигак толеш, - шыматен иза, кеч шкежат нимом пален огыл.

Пычкемыш подвалыште рвезе йолшӱ ма каен, кидше дене компот банке-влакым кычалын. Но банке-влак пернен огытыл, очыни, нуно вес кыдежыште лийыныт. Теве кидлан ала-мо перныш. Мо тиде?.. Пареҥ ге… але олма?.. Умшаш тушкалтыш – паренге витне… Фу, йӧ ршынат тамле огыл!

- Василёк, мый шуженам, - адак шоктыш шӱ жаржын йӱ кшӧ.

- Вашке… вашке мый иктаж-мом муам…

Но тетла кидлан нимат пернен огыл. Кучымо паренгым кӱ сенышкыже пыштен, шӱ жаржын йӱ к шоктымо велыш тарванен иза.

- Компот тыште уке, - шӱ лыкын пелештен иза. – Теве пареҥ ге веле…

Пареҥ шӱ мым пӱ йжӧ дене эрыктен, иза шӱ жаржылан кӱ чымӧ пареҥ моклакам кучыктен.

- Ой, могай кочо… мый тыгайым ынем коч… - нюслалтен шӱ жар.

Но тетла нимат лийын огыл.

- Мый кылменам… - адак пелештен шӱ жар.

Василёк шӱ жаржым чотрак ӧ ндалын, а Машка вес велым ырыктен. Вара мален колтеныт. Тыге шуко-шуко жап эртен… Помыжалтыныт… маленыт… Ала йӱ д… ала кече – кӧ пала… Чот шужышо йоча-влак кӱ чымӧ пареҥ гымат пурын-пурын пытареныт… Весым кычал каяш Василёкын вийжат лийын огыл. Коклан Машка ала-кушко йомын. Вара толын да мырлен-мырлен пӧ рдын, йоча-влакын чурийыштым нулен. А эше варарак иза ден шӱ жар шинчамат почын огытыл, лачак изиш ырыктыше капыштым веле ваш шижыныт.

А Машка шаланыше подвалыште изи рожым муын улмаш, уремыш лектын коштын. Ты ганат тӱ жваке лектын да айдеме толмым вучен шинчен. Теве икгай вургеман пӧ ръеҥ -влак койылалтеныт, ваш мутланеныт, чурийышт порыла койын. Нунын лишеммекышт, Машка ончыкышт лектын шогалын… Ончылнырак улшо пӧ ръеҥ ын шинчашкыжак ончен, йӱ кым пуэн… Тудыжо шогалын… Машка содор рож велыш миен… адак йӱ кым пуэн… Вара рожыш тӧ рштен… савырнен да угыч йӱ кым пуэн…

- Вася, ончо – пырыс ала-мом ойла… Мыланна ала-мом каласынеже витне…

- Пырыс ойлен кертеш мо?

- Ончо, почешыже ӱ жеш! Айда ончалына…

Салтак-влак шаланыше пӧ ртыш пурат. Эн йымалне, потолок йымалне, пел ӱ дырамаш капым ужыт. Неле пургыжым кораҥ дылын, пызыралтше ӱ дырамашым луктыныт. Эше сайракын эрыктымеке, подвалыш пурымо рожым муыныт. А тушечын пырысын ӱ жмӧ йӱ кшӧ шоктен.

- Шого… шого… тыште ала-кӧ уло дыр… Молан вара пырыс тыге магыра?

Вася лӱ ман салтак ӱ лыкӧ волен. Пеле пычкемыш подвалыште кок йочам ужын, воктенышт пырыс мырлен пӧ рдын. Мочыла гай лушкышо капан изи ӱ дырым кидыш налын, кӱ шыл йолташыжлан шуен. Рвезым налын… Шинчам пеле почын, рвезе вудыматен: «Ачай, тый мемнам утаренат?.. Фашистым поктен колтенат?.. »

- Колтенам… колтенам… Мый тендам утаренам… - шке эргыжым шарналтыше салтак пышкемалтше йӱ к дене палыдыме рвезым шыматен.

- Лӱ мет кузе? – йодын салтак.

- Василёк… - шыриялын йоча.

- Ой-й… Василёк! Мыят Вася улам! Тёзка тугеже! Ме тый денет эше кредалына… чыла-чыла фашистым пытарена! – шуялтен салтак рвезым вес йолташыжлан.

А салтакын йол воктеныже пырыс пӧ рдын, мырлен-мырлен, саҥ гаж дене тӱ кален… Салтак тудын декат лап лийын, кидышкыже налын.

- А-ах, тый, мурлека… Могай тый молодец улат! Тый изи озат-влакым утаренат! Тый огыл гын, вет ме эртен каена ыле… А-ах, тый, молодчина! Э-эх, вы – «дети подземелья! » – пачаш-пачаш ниялткален салтак шӱ чаҥ пытыше ош пырысым.

Вийдыме йоча-влакым вигак госпитальыш колтеныт. Аваштым да моло колышо-влакым хутор воктенысе братский шӱ гарыш тоеныт. Вара салтак-влак умбаке каеныт – мландым фашист кашак деч утараш!

А Машка шаланыше пӧ ртшӧ воктене Василёк ден Василинкам вучаш шинчын.

2022 ий, апрель