RES GESTAE DIVI AVGVSTI

Rerum gestarum divi Augusti, quibusorbemterrarumimperio populi Romani subiecit, et impensarumquas in rem publicampopulumqueRomanumfecit, incisarum in duabusaheneis pilis, quae sunt Romaepositae, exemplar subiectum.

[1] Annosundevigintinatusexercitumprivatoconsilio et privataimpensacomparavi, per quem rem publicam a dominationefactionisoppressam in libertatemvindicavi. [Ob quae] senatusdecretishonorificis in ordinemsuum me adlegit, C. Pansa et A. Hirtioconsulibus, consularem locum sententiae dicendaetribuens, et imperium mihi dedit. Res publica ne quid detrimenticaperet, me propraetore simul cum consulibusprovidereiussit. Populus autemeodem anno me consulem, cum cos. uterque bello cecidisset, et triumvirum rei publicaeconstituendaecreavit.

[2] Qui parentemmeumtrucidaverunt, eos in exiliumexpuliiudiciislegitimisultuseorumfacinus, et postea bellum inferentis rei publicae vici bis acie.

[3] Bella terra et mariciviliaexternaque toto in orbeterrarumsaepegessi, victorque omnibus veniampetentibuscivibuspeperci. Externasgentes, quibustutoignoscipotuit, conservarequamexcideremalui. Milliacivium Romanorum sub sacramentomeofueruntcirciterquingenta. Ex quibusdeduxi in coloniasautremisi in municipia suastipendisemeritismilliaaliquantopluraquamtrecenta, et iis omnibus agrosadsignaviautpecuniam pro praemiismilitiaededi. Naves cepisescentaspraetereas, siquae minores quam triremes fuerunt.

[4] Bis ovanstriumphavi, tris egicurulistriumphos et appellatus sum viciens et semel imperator. Cum autempluristriumphos mihi senatusdecrevisset, iissupersedi. Laurum de fascibusdeposui in Capitolio, votisquae quoque bello nuncupaveramsolutis. Ob res a me aut per legatos meosauspicismeis terra mariqueprosperegestasquinquagiens et quinquiensdecrevitsenatussupplicandumesse dis immortalibus. Dies autem, per quos ex senatusconsultosupplicatumest, fuere DCCCLXXXX. In triumphismeis ducti sunt ante currummeum reges autregumliberinovem. Consul fueramterdeciens, cum scribebamhaec, et agebamseptimum et tricensimumtribuniciaepotestatis.

[5] Dictaturam et apsenti et praesenti mihi delatam et a populo et a senatu, M. Marcello et L. Arruntioconsulibus non accepi. Non recusavi in summa frumentipenuriacurationem annonae, quamitaadministravi, ut intra paucos dies metu et periclo praesenti populum universumliberaremimpensa et curamea. Consulatum quoque tum annuum et perpetuum mihi delatum non recepi.

[6] Consulibus M. Vinicio et Q. Lucretio et postea P. Lentulo et Cn. Lentulo et tertium Paullo Fabio Maximo et Q. Tuberonesenatupopuloque Romano consentientibusut curator legum et morum summa potestate solus crearer, nullummagistratum contra morem maiorum delatumrecepi. Quae tum per me gerisenatusvoluit, per tribuniciampotestatemperfeci, cuiuspotestatisconlegam et ipse ultroquinquiens a senatudepoposci et accepi.

[7] Triumvirum rei publicaeconstituendaefui per continuosannosdecem. Princeps senatusfuiusqueadeum diem quo scripseramhaec per annosquadraginta. Pontifex maximus, augur, XV virumsacrisfaciundis, VII virumepulonum, frater arvalis, sodalisTitius, fetialisfui.

[8] Patriciorumnumerumauxi consul quintumiussu populi et senatus. Senatumterlegi, et in consulatu sexto censum populi conlega M. Agrippa egi. Lustrum post annum alterum et quadragensimumfeci, quo lustrocivium Romanorum censa sunt capita quadragiens centum millia et sexagintatriamillia. Tum iterum consulari cum imperio lustrum solus feci C. Censonno et C. Asinio cos., quo lustrocensa sunt civium Romanorum capita quadragiens centum millia et ducentatrigintatriamillia. Et tertium consulari cum imperio lustrum conlega Tib. Caesarefiliomeofeci Sex. Pompeio et Sex. Appuleio cos., quo lustrocensa sunt civium Romanorum capitumquadragiens centum millia et nongentatriginta et septemmillia. Legibusnovis me auctorelatismulta exempla maiorum exolescentiaiam ex nostro saeculoreduxi et ipse multarum rerum exempla imitandaposteristradidi.

[9] Vota pro valetudinemeasuscipi per consules et sacerdotes quinto quoque anno senatusdecrevit. Ex iisvotissaepefecerunt vivo me ludosaliquotienssacerdotumquattuoramplissimacollegia, aliquotiensconsules. Privatimetiam et municipatimuniversicivesunanimitercontinenter apud omnia pulvinaria pro valetudinemeasupplicaverunt.

[10] Nomenmeumsenatusconsultoinclusumest in saliare carmen, et sacrosanctus in perpetumutessem et, quoadviverem, tribuniciapotestas mihi esset, per legem sanctum est. Pontifex maximus ne fierem in viviconlegaemei locum, populo id sacerdotiumdeferente mihi quod pater meus habuerat, recusavi. Quod sacerdotiumaliquod post annos, eomortuo qui civilis motus occasioneoccupaverat, cuncta ex Italia ad comitia meaconfluentemultitudine, quanta Romaenunquamfertur ante id tempus fuisse, recepi, P. Sulpicio C. Valgioconsulibus.

[11] Aram FortunaeReducis ante aedes Honoris et Virtutis ad portamCapenam pro reditumeosenatusconsacravit, in qua pontifices et virginesVestalesanniversariumsacrificiumfacereiussiteo die quo, consulibus Q. Lucretio et M. Vinicio, in urbem ex Syria redieram, et diem Augustalia ex cognomine nostro appellavit.

[12] Ex senatusauctoritate pars praetorum et tribunorumplebi cum consule Q. Lucretio et principibusvirisobviam mihi missaest in Campaniam, qui honos ad hoc tempus nemimipraeter me estdecretus. Cum ex Hispania Galliaque, rebus in iisprovincisprosperegestis, Romamredi, Ti. Nerone P. Qintilioconsulibus, aramPacisAugustaesenatus pro reditumeoconsacrandamcensuitadcampumMartium, in qua magistratus et sacerdotesvirginesqueVestalesanniversariumsacrificiumfacereiussit.

[13] IanumQuinnum, quemclaussumessemaioresnostrivoluerunt cum per totum imperium populi Romani terra mariqueessetpartavictoriis pax, cum priusquamnascerer, a condita urbe bis omnino clausum fuisseprodaturmemoriae, ter me principesenatusclaudendumessecensuit.

[14] Filiosmeos, quos iuvenes mihi eripuitfortuna, Gaium et LuciumCaesares honoris meicaussasenatuspopulusque Romanus annum quintum et decimumagentisconsulesdesignavit, uteummagistratuminirent post quinquennium, et ex eo die quo deducti sunt in forum utinteressentconsiliispublicisdecrevitsenatus. Equites autem Romani universiprincipemiuventutisutrumqueeorumparmis et hastisargenteisdonatumappellaverunt.

[15] PlebeiRomanaeviritim HS trecenosnumeravi ex testamentopatrismei et nominemeo HS quadringenos ex bellorummanibiis consul quintumdedi, iterum autem in consulatu decimo ex patrimoniomeo HS quadringenoscongiariviritimpernumeravi, et consul undecimumduodecimfrumentationesfrumentoprivatimcoemptoemensus sum, et tribuniciapotestateduodecimumquadringenosnummos tertium viritimdedi. Quaemeacongiariaperveneruntadhominummillianumquam minus quinquaginta et ducenta. Tribuniciaepotestatisduodevicensimum, consul XII, trecentis et vigintimillibusplebisurbanaesexagenosdenariosviritimdedi. Et colonismilitummeorum consul quintum ex manibiisviritimmillianummumsinguladedi; acceperunt id triumphalecongiarium in colonishominumcirciter centum et vigintimillia. Consul tertium decimumsexagenosdenariosplebeiquae tum frumentum publicum accipiebatdedi; eamilliahominumpaullopluraquamducentafuerunt.

[16] Pecuniam pro agris quos in consulatumeo quarto et posteaconsulibus M. Crasso et Cn. LentuloAugureadsignavimilitibus solvi municipis; ea summa sestertiumcircitersexsiensmilliensfuitquam pro Italicispraedisnumeravi, et circiter bis milliens et sescentiens quod pro agrisprovincialibus solvi. Id primus et solus omnium qui deduxeruntcoloniasmilitum in Italia aut in provincis ad memoriam aetatis meaefeci. Et postea, Ti. Nerone et Cn. Pisoneconsulibusitemque C. Antistio et D. Laelio cos. et C. Calvisio et L. Pasienoconsulibus et L. Lentulo et M. Messallaconsulibus et L. Camnio et Q. Fabricio cos., militibus quos emeriteisstipendis in sua municipia deduxipraemianumeratopersolvi, quam in rem sestertiumquatermillienscirciterimpendi.

[17] Quaterpecuniameaiuvi aerarium, itautsestertiummilliens et quingentiens ad eos qui praerantaerariodetulerim. Et M. Lepido et L. Arruntio cos. in aerarium militare, quod ex consiliomeoconstitutumest ex quo praemiadarenturmilitibus qui vicenaautplurastipendiaemeruissent, HS milliens et septingentiens ex patrimoniomeodetuli.

[18] Ab eo anno quo Cn. et P. Lentulliconsulesfuerunt, cum deficerentvectigalia, tum centum milibushominum tum pluribus multofrumentarios et nummariostributus ex horreo et patrimoniomeoedidi.

[19] Curiam et continenseiChalcidicumtemplumqueApollinis in Palatio cum porticibus, aedem divi Iuli, Lupercal, porticum ad circumFlaminium, quam sum appellari passus ex nomineeius qui prioremeodem in solo fecerat, Octaviam, pulvinar ad circum maximum, aedes in CapitolioIovisFeretriIovisTonantis, aedemQuirini, aedes Minervae et IunonisReginae et IovisLibertatis in Aventino, aedem Larum in summa sacra via, aedemdeumPenatium in Velia, aedemIuventatis, aedemMatrisMagnae in Palatiofeci.

[20] Capitolium et Pompeiumtheatrumutrumque opus impensagrandirefeci sine ullainscriptionenominismei. Rivosaquarumcompluribuslocisvetustatelabentesrefeci, et aquamquae Marcia appellaturduplicavifonte novo in rivumeiusinmisso. Forum Iulium et basilicamquaefuit inter aedemCastoris et aedemSaturni, coeptaprofligataque opera a patremeo, perfeci et eandembasilicamconsumptamincendio, ampliatoeius solo, sub titulonominisfiliorummeorumincohavi, et, sivivus non perfecissem, perfici ab heredibusmeisiussi. Duo et octogintatempladeum in urbe consul sextum ex auctoritatesenatusrefecinullopraetermisso quod eo tempore reficidebebat. Consul septimumviamFlaminiam ab urbeAriminumrefecipontesqueomnespraeterMulvium et Minucium.

[21] In privato solo MartisUltoristemplumforumqueAugustum ex manibiisfeci. TheatrumadaedemApollinis in solo magna ex parte a privatisemptofeci, quod sub nomine M. Marcelligenerimeiesset. Dona ex manibiis in Capitolio et in aede divi Iuli et in aedeApollinis et in aedeVestae et in temploMartisUltorisconsacravi, quae mihi constiterunt HS circitermilliens. Auricoronaripondotriginta et quinquemilliamunicipiis et colonisItaliaeconferentibusadtriumphosmeosquintum consul remisi, et postea, quotienscumque imperator appellatus sum, aurumcoronarium non accepidecernentibusmunicipiis et colonisaequebenigneadqueanteadecreverant.

[22] Ter munusgladiatoriumdedimeonomine et quinquiensfiliorummeorumautnepotumnomine, quibusmuneribusdepugnaverunthominumcirciterdecemmillia. Bis athletarumundiqueaccitorumspectaculum populo praebuimeonomine et tertium nepotismeinomine. Ludosfecimeonominequater, aliorumautemmagistratuumvicemter et viciens. Pro conlegio XV virorum magister conlegiicollega M. Agrippa ludossaeclares C. Furnio C. Silano cos. feci. Consul XIII ludosMartiales primus feci quos post id tempus deincepsinsequentibusanniss. c. et legefeceruntconsules. VenationesbestiarumAfricanarummeonomineautfiliorummeorum et nepotum in circoaut in foroaut in amphitheatris populo dedisexiens et viciens, quibusconfecta sunt bestiarumcircitertriamillia et quingentae.

[23] Navalisproelispectaclum populo dedi trans Tiberim in quo loco nuncnemusestCaesarum, cavato solo in longitudinemmille et octingentos pedes, in latitudinemmille et ducenti, in quo trigintarostratae naves triremes aut biremes, pluresautem minores inter se conflixerunt; quibus in classibuspugnaveruntpraeter remiges milliahominumtriacirciter.

[24] In templis omnium civitatiumprovinciaeAsiae victor ornamentareposuiquaespoliatistemplis is cum quo bellum gesseramprivatimpossederat. Statuaemeaepedestres et equestres et in quadrigeisargenteaesteterunt in urbe XXC circiter, quas ipse sustuli, exqueeapecuniadonaaurea in aedeApollinismeonomine et illorum qui mihi statuarumhonoremhabueruntposui.

[25] Mare pacavi a praedonibus. Eo bello servorum qui fugerant a dominissuis et arma contra rem publicamceperanttriginta fere milliacaptadominisadsuppliciumsumendumtradidi. Iuravit in meaverbatota Italia sponte sua, et me belli quo vici ad Actium ducemdepoposcit; iuraverunt in eademverbaprovinciaeGalliae, Hispaniae, Africa, Sicilia, Sardinia. Qui sub signismeis tum militaverintfueruntsenatorespluresquam DCC, in iis qui velanteavelposteaconsulesfacti sunt ad eum diem quo scripta sunt haec LXXXIII, sacerdotescirciter CLXX.

[26] Omnium provinciarum populi Romani quibusfinitimaefueruntgentesquae non parerentimperio nostro fines auxi. Gallias et Hispaniasprovincias, item Germaniam, qua includitOceanus a Gadibus ad ostium Albisfluminispacavi. Alpes a regioneeaquaeproximaestHadrianomari ad Tuscumpacificavi nulli genti bello per iniuriaminlato. Classis mea per Oceanum ab ostioRheni ad solisorientisregionemusque ad fines Cimbrorumnavigavit, quo neque terra nequemariquisquam Romanus ante id tempus adit. Cimbrique et Charydes et Semnones et eiusdem tractus alii Germanorum populi per legatos amicitiammeam et populi Romani petierunt. Meoiussu et auspicio ducti sunt duo exercituseodem fere tempore in Aethiopiam et in Arabiamquaeappellatur Eudaemon, magnaequehostiumgentisutriusquecopiaecaesae sunt in acie et complura oppida capta. In Aethiopiamusque ad oppidum Nabataperventumest, cui proximaest Meroe; in Arabiamusque in fines Sabaeorumprocessitexercitus ad oppidum Mariba.

[27] Aegyptumimperio populi Romani adieci. ArmeniammaioreminterfectoregeeiusArtaxe cum possemfacereprovinciammalui maiorum nostrorumexemplo regnum id TigraniregisArtavasdisfilio, nepotiautemTigranisregis, per Ti. Neronemtradere, qui tum mihi privignuserat. Et eandemgentemposteadesciscentem et rebellantemdomitam per GaiumfiliummeumregiAriobarzaniregisMedorumArtabazifilioregendamtradidi, et post eius mortem filioeiusArtavasdi; quo interfectoTigranem qui erat ex regiogenereArmeniorumoriundus in id regnum misi. Provinciasomnisquae trans Hadrianum mare verguntadorientemCyrenasque, iam ex parte magna regibuseapossidentibus, et anteaSiciliam et Sardiniamoccupatas bello servilireciperavi.

[28] Colonias in Africa, Sicilia, Macedonia, utraque Hispania, Achaia, Asia, Syria, Gallia Narbonensi, Pisidia militumdeduxi. Italia autem XXVIII coloniasquae vivo me celeberrimae et frequentissimaefueruntmeaauctoritatedeductashabet.

[29] Signa militaria complura per alios duces amissadevictishostibusrecepi ex Hispania et Gallia et a Dalmateis. Parthostriumexercitum Romanorum spolia et signa reddere mihi supplicesqueamicitiam populi Romani peterecoegi. Eaautem signa in penetrali quod est in temploMartisUltorisreposui.

[30] Pannoniorumgentes, quas ante me principem populi Romani exercitusnunquamadit, devictas per Ti. Neronem, qui tum eratprivignus et legatus meus, imperio populi Romani subieci, protulique fines IllyriciadripamfluminisDanui. Citra quod Dacorum transgressusexercitusmeisauspicisvictusprofilgatusqueest, et postea trans Danuvium ductus exercitus meus Dacorum gentes imperia populi Romani perferrecoegit.

[31] Ad me ex India regumlegationessaepemissae sunt non visae ante id tempus apud quemquam Romanorum ducem. Nostramamicitiamappetiverunt per legatos BastarnaeScythaeque et Sarmatarum qui sunt citraflumenTanaim et ultra reges, Albanorumque rex et Hiberorum et Medorum.

[32] Ad me supplicesconfugerunt reges ParthorumTiridates et posteaPhratesregisPhratisfilius, MedorumArtavasdes, AdiabenorumArtaxares, BritannorumDumnobellaunus et Tincommius, SugambrorumMaelo, MarcomanorumSueborum. . . rus. Ad me rex ParthorumPhratesOrodisfiliusfiliossuosnepotesqueomnesmisit in Italiam non bello superatus, sedamicitiamnostram per liberorumsuorumpignorapetens. Plurimaequealiaegentesexpertae sunt p. R. fidem me principequibusantea cum populo Romano nullumextiteratlegationum et amicitiae commercium.

[33] A me gentesParthorum et Medorum per legatos principesearum gentium reges petitosacceperunt: ParthiVononem, regisPhratisfilium, regisOrodisnepotem, Medi Ariobarzanem, regisArtavazdisfilium, regisAriobarzanisnepotem.

[34] In consulatu sexto et septimo, postquambellaciviliaexstinxeram, per consensumuniversorumpotitus rerum omnium, rem publicam ex meapotestate in senatuspopulique Romani arbitrium transtuli. Quo pro meritomeosenatusconsulto Augustus appellatus sum et laureispostesaediummearumvestitipublicecoronaquecivica super ianuammeamfixaest et clupeus aureus in curia Iulia positus, quem mihi senatumpopulumqueRomanum dare virtutis clementiaeque et iustitiae et pietatiscaussa testatum est per eiusclupeiinscriptionem. Post id tempus auctoritate omnibus praestiti, potestatisautem nihilo ampliushabuiquamceteri qui mihi quoque in magistratuconlegaefuerunt.

[35] Tertium decimumconsulatum cum gerebam, senatus et equester ordo populusque Romanus universusappellavit me patrem patriae, idque in vestibuloaediummearuminscribendum et in curia Iulia et in foro Aug. sub quadrigisquae mihi ex s. c. positae sunt censuit. Cum scripsihaec annum agebamseptuagensumumsextum.

[1] Summa pecuniaequamdeditvel in aerarium velPlebeiRomanaeveldimissismilitibus: denariumsexiensmilliens.

[2] Opera fecit nova aedemMartis, IovisTonantis et Feretri, Apollinis, divi Iuli, Quirini, Minervae, IunonisReginae, IovisLibertatis, Larum, deumPenatium, Iuventatis, MatrisMagnae, Lupercal, pulvinar ad circum, curiam cum Chalcidico, forum Augustum, basilicamIuliam, theatrumMarcelli, porticumOctaviam, nemus trans TiberimCaesarum.

[3] Refecit Capitolium sacrasque aedes numerooctogintaduas, theatrum Pompei, aquarumrivos, viamFlaminiam.

[4] Impensapraestita in spectaculascaenica et munera gladiatorum atqueathletas et venationes et naumachiam et donatapecuniacolonis, municipiis, oppidis terrae motu incendioqueconsumptisautviritimamicissenatoribusque quorum census explevitinnumerabilis.

subjiciojē cī, jectum, ere [sub + jacio] - бросать, ставить, класть под, подкладывать, подставлять, подчинять, покорять

impensaimpē nsa, ae f. [impendo] - расход, издержка

incido in-cī do, cī dī, cī sum, ere [caedo] - надрезать, вырезать

pila pī la, ae f. - столб, свая

aeneus aē neus (ahē neus), a, um [aes] - медный, бронзовый

ponopō no, posuī (posī vī ), positum, ere класть, ставить, устанавливать

ccompar com-paro, ā vī, ā tum, ā re - готовить, приготовлять

opprimopressī, pressum, ere [ob + premo] - сжимать, попирать

factio ō nisf. - действие, партия, группировка, шайка

vindico ā vī, ā tum, ā re - заявлять претензию, обращаться с требованием, требовать (v. aliqueminlibertatem - требовать свободы для кого-л)

allegoal-lego, lē gī, lē ctum, ere - причислять, принимать в свои ряды

tribuotribuī, tribū tum, ere - делить, воздавать, предоставлять

detrimentumdē trī mentum, ī n. - ущерб, несчастье

propraetorprō praetor, ō rism. - пропретор

provideoprō -video, vī dī, vī sum, ē re - раньше увидеть, издали завидеть, предвидеть