Модуль «Нервная система» 1 страница

Стр 1 из 2Следующая ⇒

Модуль «Нервная система»

1. Жұ лын тү йінінің кесіндісі. 188. Бояуы Гемотоксилин-эозин

1. жұ лын тү йінінің капсуласы

2. псевдоуниполярлы нейроциттер

3. мантия глиоциттері

4. миелинді нерв талшық тары

5. псевдоуниполярлы нейроциттердің ядросы

Жұ лын тү йінінің сырты дә некер тінді капсуламен тысталғ ан. Капсуладан тү йіннің ішіне қ арай ө те нә зік БТҚ ДТ перделер тарайды. Осы перделер арқ ылы тү йінге капсуладан қ ан мен лимфа тамырлары мен нервтер ө теді. Жұ лын тү йініндегі нейрондар-псевдоуниполярлы, ал қ ызметі жағ ынан сезімтал нейрондар тобына жатады. Бұ лар тү йін шетінде орналасса, ал талшық тары тү йіннің ортасында орн-ды. Тү йін нейрондары ірі ашық жә не кү ң гірт тү сті болып келеді. Ұ сақ кү ң гірт тү сті нейрондар вегетативті рефректорлы доғ алардың жасушалары болса, ірі ашық тү сті нейрондар соматикалық болып табылады. Псевдоуниполярлы нейрондардың денесінен бір ө сінді шығ ып, кейіндеу екіге бө лінеді. (Т ә ріпі тә різді. )Дендриті шеткі мү шелерде сезімтал нерв ұ штарын немесе рецепторларды тү зіп аяқ талады. Негізгі орталық ө сіндісі-аксон---> жұ лынның артқ ы тү біршегі арқ ылы жұ лыынғ а бағ ытталып, сұ р заттағ ы нейрондармен синапс тү зеді. Аксондардың біразы жұ лынды бас миымен байланыстырады. Нейрондардың денесін глиальді жасушалар қ оршайды. Глиальді жасушалардың сыртын дә некер тіні қ оршайды--> мұ ны мантийлы қ абық дейді. Миелинді нерв талшық тары шеткі нерв талшығ ына жатады.

2Шеткі нервтің кесіндісі 185. Бояуы Осмиймен импрегнацияланғ ан124б

1. Периневрий

2. Эндоневрий

3. Қ ан тамырлары

4. Миелинді нерв талшық тарының кө лденең кесіндісі

5. Миелин қ абығ ы

Шеткері нервтер миелинді жә не миелінсіз талшық тардан, дә некер тіннен тұ рады. Қ ызметтік жағ ынан сезімтал, қ имылдатқ ыш, жә не аралас болып бө лінеді. Нервтің қ ұ рамында эндоневрий, периневрий, эпиневрий Ажыратылады. Эндоневрий борпылдақ дә некер тінінің жұ қ а қ абатшасынан тұ рады. Ол оксифильді болып келеді, қ ұ рамында аздағ ан қ антармыр кездеседі. Олар ә рбә р нерв талш-ның сыртын айнала қ оршап, біртұ тас шоғ ырлап біріктіреді. Периневрий жү йке талшық тарының шоғ ырларын қ оршай орналасқ ан дә некер тіннен тү зелген. Оның қ ұ рамында бес-алты қ абат фибробластылар, коллаген жіпшелері, қ ан тамырлары болады. Эпиневрий жү йкені сыртынан қ аптап тұ ратын дә некер тіндік қ абық ша. ТТДТ.

3Жұ лынның алдың ғ ы мү йізі 195.. Кү міспен импрегнацияланғ ан

1-алдың ғ ы мү йіздің қ озғ алтқ ыш нейрондары 2-ақ заты

3-ақ зат нерв талшық тарының кө лденең кесіндісі

4-ақ заттың глиялы-дә некер тінді перделері

Жұ лынның алдың ғ ы, артқ ы, жә не бү йірлік бө ліктерін ажыратады. Ә рбір омыртқ а дең гейінде жұ лын сегменттерге бө лінеді. Жұ лын барлығ ы 31 сегменттерден тұ рады. Сегмент-жқ лынның қ ұ рылымдық қ ызметтік белгілері болып есептеледі. Жұ лынның кө лденең кесіндісінде оның ақ жә не сұ р заты ажыратылады. Сұ р заты ақ заттың ортасында орналасып, Н ә рпіне немесе кө белекке ұ қ сайды. Олар кө лденең кесіндіде алдың ғ ы, артқ ы жә не бү йірлік мү йіздерді қ ұ райды. Жұ лынның ақ заты кө бінесе миелинді жә неи миелинсіз нерв талшық тарынан жә не тіректік нейроглиялдық аппаратынан қ ұ ралғ ан. Жү лынның сұ р затындағ ы нейрондар топтаса орналасып жұ лындағ ы ядроларды тү зеді. Жұ лын ядролары бірнеше топқ а бө лінеді: тү біршектік-бұ лардан шық қ ан аксондар жұ лынның алдың ғ ы мү йізімен бірге жұ лыннан шығ ады, ішкі жасушалары-бұ лардың ө сінділері жұ лынның сұ р затының ө зінде синапстар тү зеді, шоғ ырлыжасушалар-аксондары нерв импульсін жұ лынның ақ затына, сегменттеріне, тіпті бас миына ө ткізетін ө ткізгіш жолдарын тү зеді. Жү лынның артқ ы мү йізінің қ ұ рамында кеуекті қ абаты, желатин тә різді заты немесе қ оймалжың заты, артқ ы мү йіздің меншікті ядросы мен кө кірек ядросы орын алады. Артқ ы жә не бү йір мү йіздереінің ақ затынының арасында тор тү рінде еніп жатқ ан сұ р заттың бір бө лігі бар. Кеуекті қ абаты жұ лынның артқ ы мү йізінің қ ұ рамында орналасқ ан майда қ ыстырма глиальді нейрондар тобынан тұ рады. Желатинді заты – глиоциттерден жә не аздағ ан майда нейрондардан тұ ратын, жұ лынның 1-6 қ абаттарында орналасатын қ ұ рылым. Жұ лынның артқ ы мү йізінің қ ұ рамында кө птеген шашырап орналасқ ан қ ыстырма нейрондар да бар. Артқ ы мү йіздің меншікті ядросының қ ұ рамындағ ы нейрондардың аксондары жұ лынның ақ затына ө тіп, вентральді жұ лын-мишық, жұ лын-талам жолдары арқ ылы мишық қ а жә не кө ру тө мпешігіне бағ ытталады. Жұ лынның аралық аймағ ында медильді жә не латеральді аралық ядролары орын алады. Жұ лынның алдың ғ ы мү йізінің қ ұ рамында жұ лынның ең ірі, диаметрі 100-150мкм нейрондары орын алады. Қ ызметі: Рефректорлы; Ө ткізгіштік; Эндокриндік

4. Мишық 200. Кү міспен импрегнацияланғ ан

1. молекулалы қ абаты

2. ганглионды қ абаты

3. дә нді қ абат

4. ганглионды нерв(Пуркинье жасушалары) жасушалары

5. себет тә різді нейрондардың ө сінділері

Мишық тың ақ жә не сұ р затын ажыратады. Сұ р заты-мишық тың қ ыртысынан жә не ү ш жұ п ақ затта орналасқ ан ядролардан қ ұ ралғ ан. Мишық тың ақ затында ү ш ядролары мидың сұ р затынан тү зіледі. 1. Шатра ядросы 2. Аралық ядро 3. Тіс тә різді ядро Мишық тың қ ыртысы 3 қ абаттан тұ рады: молеклярлы, ганглионарлы, дә нді. Молекулярлы қ абаттың қ ұ рамында екі тү рлі нейрондар болады. Олар себет тә різді, жұ лдыз пішінді нейрондар. Себет тә різді нейроциттері молекулярлы қ абаттың 1/5 ішінде 1/3 бө лігін алып жатыр. Бұ лардың дендриттері мишық қ ыртысына параллель, ал аксондары тө иенгі қ абатта орналасқ ан алмұ рт тә різді нейроциттердің денесін себет тә різді қ оршап, қ зіне тә н синапс тү зеді. Жұ лдыз тә різді нейрондар молекулярлы қ абаттың ү стінеи жақ ын орналасады. Алмұ рт пішіндес нейрондардан ассоциативті эфференті жсушалар бастау алғ ан. 2-3 тармақ талғ ан дендриттер, аксоны тармақ тала отырып кө ршілес алмұ рт тә різді нейрондарен синапс тү зеді. Ал аксонының негізгі тармағ ы мишық ядроларымен синапс тү зеді. Дә нді қ абаттың қ ұ рамында 3тү рлі нейрондар топтамасы болады: -Ең кө п кездесетін дә н тә різдес нейрондар - Ірі дә н тә різді Гольджи жасушалары - Горизантальді жіп тә різді нейрондер Қ ызметі: Дене тепе тең дігін сақ тап тұ рады; Бұ лшық ет онусын сақ тайды; Артикуляцмяны қ алыпқ а келтіреді; Сегменттік вегетативтік нерв орталық тарының қ ұ рамына кіреді.

5. Ү лкен мидың сың арларының кесіндісі 203. Бояуы. Кү міспен импрегнацияланғ ан

1. мидың жұ мсақ қ абығ ы

2. молекулалы қ абық

3. сыртқ ы дә нді қ абық

4. приамидалар қ абаты

5. ішкі дә нді қ абат

6. ганглионды қ абат

Ү лкен ми жарты шарлары ақ жә не сұ р заттан тұ рады. Сұ р заты мидың сыртын қ оршайтын ми қ ыртысын қ ұ райды. Ми қ ыртысындағ ы нейрондар-мультиполярлы, кө бі приамидальді, бұ дан басқ а пішіні жіп тә різді жә не жұ лдыз тә різді де нейрондар баршылық. Препараттан шекарасы анық білінбейтін қ абаттарды кө руге болады: Молекулярлы қ абатында нейрондар аз, керісінше горизонтальді орналасқ ан кө птеген талшық тары болады. Бұ л қ абатқ а мидың басқ а қ абаттарынан келеген дендриттер шоғ ыры бар. Майда жіп тә різді нейрондар қ ыртыс бетіне парарель бағ ытта орналасады. -Сыртқ ы дә нді қ абаты майда нейрондардан тұ рады: пирамида тә різді, жұ лдызша тә різді, сопақ. Пирамидальді нейронның жоғ арғ ы ұ шындағ ы дендриттер молекулярлы қ абатқ а бағ ытталғ ан, бү йіріндегі нейрондар осы қ абатында тармақ талса, ал аксоны ақ затқ а ө тіп қ айтадан қ ыртысқ а келеді де кортико-кортикальные нерв талшық тарын тү зеді. Пирамдалы нейрондар қ абатында майда нейрондар беткей жатса, ал орташа нейрондары терең жатады. Аксоны ақ затқ а ө тіп корткио-кортикальді талшық тар тү зеді де, қ айтадан қ ыртысқ а келіп молекулярлы қ абатқ а қ арай бағ ытталады. Ішкі дә нді қ абатындағ ы нейрондар жұ лдыз тә різді болып келеді. Осы қ абаттағ ы нейрон дендриті молекулярлы қ абатқ а бағ ытталса, ал аксоны ақ затқ а ө теді. Негізгі қ ызметі: сенсорлық. Бұ л қ абатта сыртқ ы Белларже жолғ ы болады таламокортикальді талшық тардың ең негізгі қ ұ рамы аяқ талғ ан нерв талшық тары. Ганглионды қ абатынан біз алып пирамидалы Бец жасушаларын кө реміз. Нейрондардың жоғ ары ұ шынан таралғ ан дендриттері ми қ ыртысының молекулярлы қ абаттарына ө теді. Бү йір бө лігінің дендриттері кө ршілес дендриттерімен синапс тү зеді. Ал аксоны мидың ақ затын ө тіп кортико-жұ лын жолдарын тү зеді. Полиморфты қ абаты пішіні, ө лшемі ә р тү рлі нейрондардан қ алыптасқ ан. Қ ызметі: Хабарды реттеу; жауап реакциясының жү йеленуі; қ озғ алыс командасы; ә с-ә рекеттің барлық кү рделі тү рлерінің интеграциясы жү реді; (қ арым-қ атынас, жаң алық ашу, ойлау т. б)

Модуль «Эндокринная система»

6. Мысық Гипофизі 229. Бояуы. Гематоксилин-эозин

1. алдың ғ ы бө лімі

2. гипофиз саң ылауы

3. ортаң ғ ы аралық бө лігі

4. артқ ы бө лігі

5. ортаң ғ ы бө лігінің псевдофолликулдары

Гипофиз аденогипофиз(алдың ғ ы, аралық, туберальді) бен нейрогипофизден(артқ ы бө лігі) тұ рады. Аденогипофиз ауыз қ уысының жоғ арғ ы бө лігіндегі гипофизарлы қ алтасынан бастау алады. Аденогипофиздегі гормон бө летін жасушалар эпителиальді, ал нейрогипофиздегі жасушалар нейроглиальді. Аденогипофиздын алдың ғ ы бө лігі – тор тү рінде орналасқ ан тығ ыз эпителий жасушаларының тізбектерінен тұ рады. Жасушалар тізбектерінің арасын БТДТ мен синусоидты капилляр жү йесі толтырып жатады. Бездік эндокринді жасушалар топтамалары бар трабекулалар орын алады. Бұ лардың бірі-трабекула шетін ала орналасқ ан цитоплазмасындағ ы секреторлы тү йіршіктері бояуды жаксы сің іретін хромафильді эндокриноциттері болса, екіншісі трабекула ортасын ала секреторлы тү йіршіктері нашар боялатын-хромофобты эндокринді жасушалар. Хромафильді жасушалар цитоплазмасындағ ы секреторлы тү йіршіктердің боялу қ абілетіне байланысті базофильді жә не оксифильді болып бө лінеді. Базофильді эндокриноциттер тү йіршіктерінің қ ұ рамында гликопротеидтер бар, мө лшері ірі, ядросы эксцентрлі орналасқ ан. Базофильді эндокриноциттер гонатропты гормондардың биосинтезіне байланысты ө сіп отыратындық тан гонадотропоциттер деп атағ ан. Бұ лардың бірі-фоллитропин гормонын, ал екіншісі лютропин гормонын синтездейді. Базофильді эндокриноциттердің екінші тү рі тиротропин гормонын бө леді. Ацидофильді эндокриноциттер бездің алдың ғ ы бө лігінің 30-35%қ ұ райды, мө лшері майда, пішіні дө ң гелек кейде сопақ ша болып келеді. Бұ ларда екі топқ а бө лінеді: соматотропоциттер бө летін гормоны-соматропин ө су реттейді. Ал екіншісі-маммотропоциттер немесе пролактин сү т безінің сү ттену процесіне немес биосинтезіне қ атысады. Хромофильділердің келесі бір тү рі-картикотропты эндокриноциттер аденогипофиздің кө бінесе орталық бө лігінде орналасады. АКТГ немесе кортикотропты гормон синтездейді. Хромофобты эндокриноциттер бояуды нашар сің іретін, секреторлы тү йіршіктері анық білінбейті, аденогипофиздің 60% қ ұ райды. Хромофобты эндокриноциттер қ ызметін толық атқ арып, секреторлы тү йіршіктерінен айрылғ ан эндокриноциттер. Аралық бө лігінен синтезделетін гомондар: меланотропин мен липотропин. Аденогипофиздің туберальді бө лігі – гипофиз аяқ шасына жақ ын орналасқ ан пішіні куб тә різді эпителиальді тізбектер топтамасынан тұ рады. Гипофиздің артқ ы бө лігі немесе нейрогипофиз эпиндимоциттерден тү зіледі. Бұ ларды питуициттер дейді. Пішіні ө сінділі, не жіпше тү рінде болып келген. Гипофиздің артқ ы бө лігі-антидиуретикалық гормон вазопрессин мен жатыр мускулатурасының жиырылғ ыштығ ын реттейтін окситоцинді жинайды. Бұ л гормондар гипоталамустың алдың ғ ы ядроларынан синтезделінген. Қ ызметі: Аденогипофизге тә уелді эндокринді бездердің қ ызметін реттейді; Вазопрессин мен окситоцинді жинайды; пигмент пен май алмасуын реттейді; ө су гормондарын синтездейді;

7. Қ алқ анша без 238. Бояуы. . Гематоксилин-эозин

1. коллоид

2. фолликул тироциттері

3. қ ан тамырлары

4. бө лікшеаралық дә некер тіні

5. капсуласы

Қ алқ анша безінің сыртын дә некер тінді капсула қ аптайды. Одан ішке қ арай перделер енеді де безді бө лікшелерге бө леді. Перделерде кө птеген микроциркулярлы арнаның тамырлары мен нерв талшық тары орналасады. Қ алқ анша безінің паренхимасының негізгі қ ұ рылымдық бірлігі – фолликула. Фолликулалар – сыртын бір қ абатты Т- тироциттер мен С – тироцитті эпителиоциттер қ оршағ ан, ішінде Т- тироциттердің негізгі ө німі тироглобулиннен тұ ратын коллоиды бар шар тә різді қ ұ рылым. Т – тироциттер немесе фолликулярлы эндокриноциттер, фолликулдың қ абырғ асының негізгі бө лігін тү зетін безді жасушалар. Олар базальді мембранада бір қ абат болып тізіліп орналасады. Қ алқ анша безінің қ алыпты жұ мысында олардың формасы куб, ал ядросы шар тә різді. Апикальді, яғ ни фолликула қ уысына қ арайтын полюсінде микробү рлер бар, егер без қ ызметі жоғ арыласа, микробү р саны да кө бейеді. Тироциттің цитоплазмасында органеллалар жақ сы дамығ ан, ә сіресе рибосома. Қ алқ анша без гиперфункциясында тироциттер призма тә різді формағ а ауысып, коллоид бұ рыннан сұ йық танады. Ал керісінше гипофункция кезінде фолликула іші коллоидқ а толып, тироциттер жалпақ эпителийге айналады, ядролары до созылың қ ы. С – тироциттер немесе парафолликулярлы жасушалар, Т – тироциттердің арасында орналасады. Апикальді полюстері фолликула қ уысына ашылмайды. Кө бінесе бө лікшеаралық пердеде орналасады. Дө ң гелек, кейде бұ рыштары бар формаларда кездеседі С – тироциттерде ЭПТ мен ГК жақ сы дамығ ан. Бұ л жасушалар кальцитонин мен самостатин бө леді. Секреторлы цикл 2 сатыдан тұ рады: 1) Секрет тү зу. Бұ л сатыдан тироциттер базальді мембранасы арқ ылы қ ан тамырлардан АҚ, кө мірсу, иодид, тирозин алады да, тироглобулин тү зіп, апикальді полюсінен фолликул қ уысына секреттейді. 2) Гормон бө лу. Организмнің қ ажеттілігінде қ айтадан коллоидтан микробү рлер арқ ылы тироцитке секрет тү седі. Оны лизосомальдік ферменттер АҚ, Т3, Т4, Т2 дейін ыдыратып, Т3 пен Т4 – ті базальді мембрана арқ ылы қ ан тамырғ а бө леді. Қ алқ анша безі жарақ аттанғ анда, ыдырамағ ан тироглобулин қ анғ а тү сіп, аутоиммунды ауру шақ ырады. Оны синдром Хашимото деп атайды.

8. Бү йрекү сті безінің кесіндісі 234. БояуыАзокармин

Бү йрекү сті безі, Қ ыртыстың шумақ ты жә не шоғ ырлы аймақ тары 231 ГЕМАТОКСИЛИН ЭОЗИН

1. капсула

2. шумақ ты аймақ

3. шоғ ырлы аймақ

4. қ ыртысты заттағ ы жасуша тізбектерінің арасындағ ы дә некер тіні

5. шумақ ты аймақ тың жасушалары

Бү йрек ү сті бездеріпаренхиматозды мү шелерге жатады. Сырты ТТҚ ДТ –ді капсуламен қ оршалғ ан одан тарағ ан перделер без стромасын тү зеді. Ал бездер паренхимасын милық қ ыртысты затында – кортикоциттерден, ал боз затында-хромаффиноциттерден тұ рады. Б. ү. б анық кө рінетін шеткі қ ыртысты жә не ортаң ғ ы боз затын ажыратуғ а болады. Ө з кезегінде қ ыртысты затын бірнеше аймақ қ а жіктеледі: Субкапсулярлы аймағ ы ө те майда, аз маманданғ ан бездің қ ыртысты бө лігінде камбиальды қ ызмет атқ аратын кортикоциттерден тұ рады. Шумақ ты аймағ ы қ ұ рамында шумақ тү зетін кортикоциттері болады. цитоплазмасында аздағ ан ғ ана липид қ осындылары менхолестерин болтыны белгілі. Қ ызметі: минералокартикоидтардың синтезіне қ атысады. Суданфобты аймығ ы (аралық аймақ ) шумақ ты аймағ а мен шоғ ырлы аймақ тардың арасында орналасқ ан жің ішке жолағ ы. Ақ з дифференцияланғ ан ұ сақ жасушалардың жұ қ а қ абаты орналасқ ан. Судан бояуымен боялмайтын, митоз сатылары жақ сы кө рінетін аймағ ы. Қ ызметі: қ ыртыстың регенерациясына қ атысады Шоғ ырлы аймағ ы бездің қ ыртысты затының 75% қ ұ райды. Ө те ірі оксифильді боялғ ан, кортикоциттері кө птеген баулар тү зіп орналасады. Бұ л аймақ тың қ ұ рамында: кү ң гірт жә не ашық тү сті қ ыртысты кортикоциттер болады. Текшелі, призма тә різді пішінмен сипатталады, қ ылтамырғ а бағ ытталғ ан беткей микробү рлер болады. Шоғ ырлы аймақ тағ ы кортикоциттердің ерекшелігіне жасушалардың цитоплазмасында жақ сы дамығ ан кристалдары, ірі митохондрийдың болуы тә н. Гольджи кешені жақ сы дамығ ан. Келесі бір ерекшелігі: цитоплазмасында липидті қ осындылардың болуы стероидты гормонның биосинтезіне қ ажетті аскорбин қ ышқ ылының болуы тә н. Қ ызметі: глюкокортикоилтарды- кортизон мен кортизол ө ндіру. Торлы аймағ ы: ө те майда тор тү зіп орналасқ ан кортикоциттерден тұ рады. Цитоплазмасында лизосомалар мен липофусцинді тү йіршіктері болады. Бұ л аймақ та глюкокортикоидтар мен аталық жыныс гормондары синтезі жү реді. Б. ү. б боз заты бездің қ ыртысты затынан БТҚ ДТ-нен тұ ратын жің ішке капсула арқ ылы шектеседі. Жасушалары хромаффиноциттер д. а. Бұ л эндокриноциттер хромтұ здармен жақ сы боялады да екі топқ а жіктеледі: Адреналин синтездейтін ірі, ашық тү сті А-жасушалары; б)кү ң гірт тү сті, майда, тығ ыз тү йіршіктері бар, НА-жасушалары норадреналин синтезіне қ атысады. Қ ызметі: Су мен тұ з алмасуын реттеу; Глюкокортикоидтарды синтездеу; Жыныс гормондарын – андрогендерді ө ндіру; Катехоламиндер синтездеу. Кө ң іл-кү й реттеу т. б

9. Ұ йқ ы безі 307 сурет. Бояуы. Гематоксилин-эозин

1. бө лікшеаралық қ ан тамырлары

2. панкреатты аралшық

3. ацинустар

4. ө зек

5. бө лікшеаралық дә некер тіні

Ұ йқ ы безі-паренхиматозды, бө лшектенген мү ше. Стромасы-висцеральді іш пердесімен бірігіп кеткен капсуладан жә не капсуладан тарағ ан трабекуладан тұ рады. Бұ лар БТҚ ДТ-нен тү зілген. Трабекулалары безді бө ліктерге бө леді. Бездің бұ л трабекулаларының қ ұ рамында экзокринді бө ліктерінің секретшығ аратын ө зектері, нервтер, қ ан тамырлар, Фатер-Пачини денешігі орын алады. Без паренхимасын-ацинустардан, секреторлы ө зектер менЛангерганс аралшық тарынан тү зіледі. Қ атынасы97: 3 Ұ йқ ы безінің экзокринді бө лігі кү рделі алвеолярлы-тү тікшелі, белокты. Бездің экзокринді бө лігінің қ ұ рылыс-қ ызметін атқ аратын бірлігі-ацинустары. Олар8-12 ацинозды жасушалар мен центроацинозды ациноциттерден тұ рады. Ацинозды жасушалардың пішіні конус тә різді, полярлық қ асиеттерге ие. Базальді полюсімен базальді мембранағ а бекінген, жасушаның жалпақ тау болып келген базальді полюсі негіздік бояулармен кө к тү ске боялатын-гомогенді полюсі. Гомомгенді полюсінде жасуша ядросы, кү шті дамығ ан ЭТ, ГК, митохондрийлер орналасқ ан. Апмкальді полюсінде қ ышқ ылдық бояулармен қ ызыл тү ске – зимогенді боялыпғ зимогенді полюсі деп аталады. Бұ л полюсінде зимогенді тү йіршіктер – проферменттер болады. Орталық ацинозды жасущалар бездің қ ыстырма ө зектерін тыстайды. Центроацинозы жасушалардың цитоплазмасы ашық тү сті органелласы аз, пішіні жалпақ кейде куб тә різді. Ұ йқ ы безінің секреторлы ө зектері мына ретпен орналасады: қ ыстырма ө зек-> ацинус арқ ылы ө зек-> бө лік ішкі ө зек -> бө лік аралық ө зек -> жалпы секрет шығ аратын ө зек. Бездің эндокринді бө лігінің қ ұ рылыс-қ ызметін атқ аратын бірлігі-Лангерганс арлшық тары. Ацинустарда аталғ ан аралшық тар БТҚ ДТ перделер арқ ылы шектелген жә не гистологиялық препараттарда бояуы экзокриндік бө лігіне қ арағ анда ашық тү сті. Аралшық жасушалары-инсулиноциттер. Бұ лардың арасындағ ы БТҚ ДТ перделерінде гемокапиллярлар орналасқ ан. Инсулиноциттер бояуды алу қ абілетіне байланысты топтарғ а жіктеледі: А-ацидофильді, Д-дендритті, В-базофильді, Д₁-аргирофильді, РР-жасущалары. Эндо- жә не экзокринді бө ліктерінен басқ а ұ йқ ы безінің қ ұ рамында аралас инсулоацинозды жасушалар бө лігі болады. Қ ызметі: Экзокринді: Панкреатитті сө лді синтездеп 12 елі ішекке бө леді. Сө л қ ұ рамында трипсин, амилаза, сахароза, лактоза, маоьтоза ж/е тб мин заттар, су, шырыш б/ы Эндокриндіинсулин, глюкагон гормондарын тікелей қ анғ а бө леді

10. Тимустың кесіндісі 219. Бояуы. Гематоксилин-эозин

1. тимус бө лікшесінің боз заты

2. тимус бө лікшесінің қ ыртысты заты

3. қ ан тамырлары

4. бө лікшеаралық дә некер тіні

5. капсуласы

Тимус-лимфоцитоз бен иммуногенездің орталық мү шесі. Сү йек кемігінен келген Т-лимфоциттердің антигенге тә уелсіз ізашары тимуста дамып, ағ задағ ы гуморальды иммунитетті реттейді. Тимус-паренхиматозды бө лшектенген мү ше. Сырты ДТ капсуламен қ оршалғ ан, капсуладан перделер тарап, тимус паренхимасын бө ліктерге бө леді. Ә рбір бө ліктерін ретикуло-эпителиоциттер қ ұ райды. Пішіні ө сінділі, тіректік демеуші жасушалар мен эпителиальды дендритті жасушалардан тұ рады. Тимуста секреторлы жә не приваскулярлы эпителиоциттер бар екені белгілі. Бұ л жасушалар гематотимустық барьерды тү зуге қ атысады. Тимустың ә рбір бө лігі қ ыртысты жә не боз затынан тұ рады. Қ ыртысты заты субкапсулярлы немесе сыртұ ы жә не қ ыртыстың ортасына жатқ ан аймағ ынан қ алыптасқ ан. Қ ыртыстың капсула асты аймағ анда сү йек кемігінен келген Т-тимоциттер тіректік жасушалармен тығ ыз байланысыпғ Т-лимфобласттарғ а айналады. Т-лимфобласттар тіректік жасушалар бө летін тимозин, тимопоэтин гормондарының ә серінен пісіп жетілген Т-лимфоциттрге айналып, жасушалық арнайы рецепторғ а ие болады. Тимуста мұ ндай лифоциттердің жаң а тү рлері ә рбір 6-9 сағ атта пайда болып отырады. Пайда болғ ан Т-лифоциттер бірден қ анғ а ө тіп отырады. Қ ан ағ ымынан бұ лар шеткілимфапоэздік мү шелерге: лимфа тү йініне, кө к бауырғ а ө тіп пісіп жетіледі де субкластарғ а айналадыà киллер, хелперлар, супрессорлар. Қ ыртысты заттағ ы жасушалар мен қ ан капиллярларының арасында гематотимустық сү згі – барьер орналасады. Бұ л сү згі қ ұ рамында: капиллярлар қ абырғ асындағ ы эндотелиоциттер мен перициттер, эндотелиоциттер бекінген базальді мембрана, перикапиллярлы кең істік. Боз затының қ ұ рамында ДТ стромасы мен ретикулоэпителиоциттер мен лимфоциттер болады. Боз затында гематотимустық сү згі болмайды. Тимустың аталғ ан затында эпителиальды Гассаль денешігі болады, бұ лар бірін-бірі қ оршап орналасқ ан эпителиоциттердің жиынтығ ы. Қ ызметі: Иммуногенездің орталық мү шесі-Т-лимфоциттердің антигенге тә уелсіз дифференциялануы жү реді; Гормондар ө ндіріледі. (тимозин, тимопоэтин)

11. Кө кбауыр 227 и 228. Бояуы. Гематоксилин-эозин

1. сірлі жә не талшық ты қ абаттары

2. трабекулалар

3. қ ызыл пульпа

4. ақ пульпа

5. фолликулдардың реактивті орталық тары

6. орталық артериялар

Кө кбауыр-паренхиматозды аймақ талғ ан мү ше. Сырты мезотелиймен тысталғ ан, ДТ-ді капсуламен қ оршалғ ан. Капсуладан мү шенің ішіне БТКДТ трабекула тарайды. Капсула мен трабекула кө кбауырдың тіректік – жиырғ ыш апаратын тү зеді. Ал қ алғ ан бө лігін ретикулярлы тін тү зеді. Бұ л аталғ андар кө кбауырдың стромасы болса, ал лимфоидты жасушалар паренхимасын тү зеді. Кө кбауыр ө ызыл жә не ақ пульпадан тұ рады. Ақ пульпасы-орталық артериясын қ оршай орналасқ ан лимфоидты фолликулдер. Осы фолликулдың лимфа тү йініндегі фолликулден айырмашылығ ы: лимфа тү йіндерінде тек В-аймағ ы болса, кө кбауырда Т жә не В-аймақ тары болады. Ә рбір фолликулдың тү рлі аймағ ын ажыратады: -реактивті немесе кө бею орталығ ы -Мантийлі немесе В-лимфоциттер аймағ ы -Маргинальды аймағ ы -Орталық артерия маң ындағ ы периартериалды аймағ ы. Кө бею орталығ ында фолликулярлы дендритті жасушалар мен даму сатысындағ ы В-лимфоциттер орын алады. Мантийлі аймағ ында Т жә не В-лимфоциттердің кооперациясы мен В-зерде жасушаларының жиыетығ ы орналасқ ан. Париетальды аймақ та бос макрофагтар мен интердигитатты жасушалар болады. Бұ лар қ анна келген АГ жояды. Париетальды жә не мантийлі аймағ ында сыртынан маргинальды синус қ оршайды. Кө кбауырдың қ ызыл заты пульпалық синустардан, баулардан тұ рады. Пульпарлық баулардың негізін ретикулярлы тін тү зеді. Ретикулярлы жасушалардың арасында ескірген эритроциттер, тү ййіршікті, тү йіршіксіз лейкоциттер, ә р тү рлі даму сатысндағ ы плазмоциттер орын алады. Пульпарлық баулардың қ ызметі: ескірген эритроциттердің қ алдық тарын жояды; Плазмоциттер пісіп жетіледі; Зат алмасу процесі жү реді.

12. Лимфа тү йінінің кесіндісі 223. . Бояуы. Гематоксилин-эозин

1. қ ыртысты зат

2. лимфа тү йіншектерінің реактивті орталық тары

3. боз заты

4. боз зат баулары

5. капсуласы

Лимфа тү йіні паренхиматозды аймақ талғ ан мү ше. Қ ұ рамында кө птеген коллаген талшық тары барБТҚ ДТ –ді капсуладан тұ рады. Лимфа сұ йығ ының жылжуына септігін тигізетін миоциттер болады. Сонымен қ атар нерв сабауы, оның ұ штары мен Фатер-Пачини денешігі де баршылық. Трабекулалар капсуладан тарайды да, лимфа тү йінінің қ аң қ асын тү зеді. Мұ ның да қ ұ рамында миоциттер болады. Капсула мен перделердің арасында толтырып жатқ ан ретикулярлы тін капсуласы, перделері мен ретикулярлы тін лимфа тү йінінің стромасые қ ұ райды. Ал лимфа тү йінінің паренхимасын лимфоидты жасушалар қ алыптастырады. Лимфа тү йінінде: шеткі-қ ыртысты жә не орталық боз заттарын ажыратады. Қ ыртысты жә не боз затының арасында қ осқ ыртысты аймағ ы орын алады. Қ ыртысты зат-лимфоидты тіннен тү зілген, қ ұ рамында кө птеген фоллткулдары мен фолликула аралық бө лігі бар аймақ. Лимфоидты фолликулдар мө лшері мм-ге дейін болатын, дө ң гелек пішінді тү йіндер. Бұ лар біріншілік жә не екіншілік болып бө лінеді, айырмашылығ ы – реактивті кө бею орталығ ында. Біріншілік фолликулдар –В – лимфоциттер мен фолликулярлы дендритті жасушалардан тұ рады. Антигенмен байланысқ ан соң бұ лардан екіншілік фолликулдар тү зіледі. Пайда болғ ан фолликулдардың қ ұ рамында реактивті орталағ а мен шеткі мантийлі аймақ тары пайда болады. Мантийлі немесе корона тә різді аймағ ы В зерде жасушалары мен В-лимфоциттерден тұ раы. Реактивті немесе кө бею орталығ ы ашық жә не кү ң гір ттү сті аймақ тарғ а жіктеледі. Кү ң гірт тү сті аймағ ы қ ос қ ыртысыт бө лігіне бағ ытталып орналасқ ан. Мұ ндағ ы жасушалары митоз жолмен бө лініп, ашық тү сті аймағ ына ауысып пісіп жетіледі. Лимфа тү йінінің боз затының қ ұ рамында: жұ мсақ баулары мен аралық синустары орын алады. Жұ мсақ баулары В-лимфоциттерге тә уелді аймағ ы болып саналады. Мұ нда плазмоциттердің толық пісіп жетілуі жү реді. Пісіп жетілген плазмоциттер лимфағ а АД бө ліп отырады. Жұ мсақ баулардың сыртын жұ мсақ баулардың сыртын синустар қ оршап тұ рады. Синустары: капсула асты мен фолликулдар арасындағ ы-аралық, боз затындағ ы трабекулалар мен баулар арасында орналасқ андары орталық болып бө лінеді. Жұ мсақ бауларының негізін В-лимфоциттер, плазмоциттер, макрофагтармен ретикулярлы тін тү зеді. Қ ызметі: Қ ан тү зуге қ атысады; Барерьлік қ орғ аныс қ ызметі; Дренаждық қ ызметі; Лимфаның қ оры; Зат алмасуғ а қ атысады.

13. Таң дай бадамша безінің кесіндісі 281. . Бояуы. Гематоксилин-эозин

1. бадамшаның крипталары

2. кө п қ абатты жалпақ эпителий

3. меншікті пластинкасында лейкоциттер шоғ ырланып топталғ ан ауыз қ уысының кілегейлі қ абығ ы

4. лимфа фолликулдары

5. лейкоциттер шоғ ырланып топталғ ан

эпителий бө лігі

ЖҮ РЕК

Таң дай бадамшалары-сопақ ша келген екі денешік тү ріндегі қ ұ рылым, кілегей қ абығ ында бірнеше қ атпарлары болады. Кілегей қ абығ ы эпителийі кө п ө абатты мү йізделмеген, қ ұ рамында эпителийдің меншікті пластинкасына енген - Шақ ты лакуналар немесе крипталар тү зеді. Лакуналардың біразы тармақ талып та кетеді. Лакуналары тыстайтын эпителиінде кө птеген лимфоциттер, макрофагтар, плазмоциттер қ оныстанғ ан. Қ абыну процесі кезінде лакунағ а ірің жиналады, оның қ ұ рамында тіршілігін жойғ ан лейкоциттер, эпителиоциттер, микроорганизмдер болады. Кілегейлі қ абық тың меншікті пластинкасында лимфоидты тү йіндер орын алады. Лимфоидты тү йіннің орталық бө лігі ашық тү сті лифоциттердің кө бею орталығ ы, ал мұ ны қ оршағ ан корна тә різді мантийлі аймағ ы. Мантийлі шеткі аймағ ының қ ұ рамында еске сақ тау жасушалары В-лимфоциттері болады. Лимфоидты фолликулдардың қ ұ рамында макрофагтар мен фолликулярлы дендритті жасушалар да болады. Миндалиналардың сыртын қ оршайтын капсуласы-кілегей асты қ ұ рылымындағ ы ДТ. Қ ызметі: Антигенге тә уелді Т мен В-лимфоциттердің дифференциялануы жү реді; Барьерлік-қ орғ аныс; Цензорлық қ ызметі-тағ амның микрофлорасының жай-кү йіне бақ ылау жасайды. Қ АНТАМЫР

14. Миокард 144 ТЕМІРЛІ-ГЕМАТОКСИЛИН

1. қ ан тамырлары

2. жиырылғ ышкардиомиоциттер

3. аралық дискілер

4. анастомоз

5. қ алыптаспағ ан борпылдақ дә некер тін

Жү рек-қ ан мен лимфа айналымдарының орталық мү шесі. Қ абырғ асы қ уысты мү шелерге тә н, ү ш қ абық тан тұ ратын паренхиматозды мү ше Қ абық тарының ішіндегі ең қ алың ң -миокард. Миокардтың стромасы мен паренхимасын ажыратуғ а болады. Стромасы-БТҚ ДТ мен қ ан тамырлары, ал паренхимасы-кардиомиоциттері болып саналады. Миокард- жү ректің қ ызметіне жауапты, ә рі ең мық ты қ абағ а. Жү ректің ет қ абығ ы – миокардтың қ ұ рамында ү ш тү рлі кардиомиоциттер болады: -Жұ мысшы немесе жиырылғ ыш; -Ө ткізгіш -Секреторлы Миокардтың кө п бө лігін жұ мысшы немемсе жиырылғ ыш кардиомиоциттер қ ұ райды. Пішіні тө рт бұ рышты, ұ зындығ ы -50-120 мкм ені 15-20 мкм. Кардиомиоциттердің сырты сарколеммамен тысталғ ан. Сарколемманың қ ұ рамында кардиомиоциттердің плазмолеммасы мен базальді мембранасы болады. Сарколемманың сырты коллаген, эластин талшық тармен байланысып, кардиомиоциттердің сыртұ ы қ аң қ асын тү зеді. Кардиомиоциттердің базальді мембранасында Са⁺ байланысатын кө птеген гликопротеиндер болады. Қ арыншадағ ы кардиомиоциттердің ерекшелігі: пішіні цилинди тә різді, ал жү рекшедегі кардиомиоциттер кө бінесе ө сінділі. Жү рекшедегі кардиомиоциттерде митохондриялары мен саркоплазмалы торы аз, бірақ гликопротеиндерге бай. Жү рекшедегі кардиомиоциттердің маң ызыд қ ызметінің бірі-артерильдә қ ан ө ысымые реттейтін, НУФ бө ліп, тензосенсорлық қ ызмет атқ арады. Кардиомиоциттер ө зара қ ыстырма дискілериен байлаеысады. Бұ лардың қ ұ рамында десмосомалар, миофибриллалы байламдары мен қ уысты контактылар-нексустары болады. Нексустар нерв импульсін жасушадан жасушағ а тез ө ткізіді қ амтамасыз етеді. Десмосомалар мен миофириллалар механикалық қ ызмет атқ аратын баланыстар, ал нексустар кардиомиоциттердің синхронды жиырылғ ыштық қ асиетіне септігін тигізеді. Кө ршілес кардиомиоциттердің бү йір бө ліктерінен анастомоздар тү зіледі. Кардиомиоциттердің тіректік қ аң ө асын тығ ыз коллаген, эластин талшық тары мен интерстициальді дә некер тіні тү зеді. Қ ызметі: Насостық; Эндокринді; Информациялық.

15. Жү рек ет тіні, Пуркинье талшық тары 141. Бояуы. Гематоксилин-эозин

1. эндокард

2. Пуркинье талшық тары

3. миокард

4. қ ан тамыррлары

5. лимфа тү йіншегі

Жү рек екі тү рлі жолмен дамиды. Жү ректің эндокарлды мезенхимадан, миокард пен эпикардтың мезотелиі спланхтоманың висцеральді жапырақ шасының миоэпикардиальді пластинкасынан бастау алады. Жү рек 3 қ абаттан тұ рады. Эндокардтың қ ұ рлысы қ ан тамырларының қ абырғ асына ұ қ сас. Қ абырғ асында эндотелий, эндотелтй асты, етті – эластинді, сыртқ ы дә некер тінді қ абаттары болады. Эндотелий қ абаты: полигональд3 жасушадан тұ рып, базальді мембранағ а бекінген, бір қ абатты жалпақ эпителий; эндотелий асты-БТҚ ДТ, аз дифференцацияланғ ан дә некер тінді жасушағ а бай; етті-элластинді қ абаты- миоциттер мен эластинді талшық тарының жігінен тұ рады, эластинді талшық тары қ арыншағ а қ арағ анда жү рекшеде айқ ын байқ алады.. Сыртқ ы дә некер тінді қ абаты-БТҚ ДТ, миокардпен шектескен жерінде жатады, қ алың эластинді, коллагенді, ретикулярлы тіннен тұ рады. Бұ л қ абаты –қ ан тамырларының сыртқ ы қ абатының аналогі болып табылады. Энокардтың қ оректенуі диффузды тү рде жү рек камерасындағ ы қ анмен жү зеге асады. Қ ан там ырлар сыртқ ы дә некер тінді қ абатында ғ ана боладыЭндокард-жү рек қ ақ пашаларын қ алыптастырады. Жү рек қ ақ пашалары –эндокардтың дубликатурасы. Қ ақ пақ шалар эндотелиймен тысталғ ан, талшық ты дә некер тіні, аздағ ан жасушалары болатын, тығ ыз, фибригді пластинка. Жү рекшеде қ ақ пашалар тегіс, ал қ арынша жағ ында тегіс емес, ө сінді тү рінде шығ ың қ ы тұ стары мен сің ір жіпшелері болады. Жү ректің ә р тү рлі бө ліктерінде ө ткізгіш жү йесіне жататын кардиомиоциттер орналасады. Бұ л шығ у тегі мен қ ұ рлысы жағ ынан ет тініне, ал қ ызметіне байланысты нерв тініне ұ қ сас, себебі электрлік импульстерді тү зумен қ атар тез ө ткізуге қ абілетті жасушалар. Жү ректе мұ ндай кардиомиоциттер ү ш тү рін ажыратады. 1. Р жасушалары (Пейсмекер жасушалары) 2. Аралық жасушалар жә не 3. Пуркинье талшық тарындағ ы жасушалар. Р-жасушалары ө сінділі, цитоплазмасныда ашық тү сті ядросы бар мембранасынан Na- жасушағ а, ал жасушадан К- ионын шығ арып ө здігінен

16. Эластин типті артерия 211. Бояуы. Орсеин

1. ішкі қ абығ ы

2. ортаң ғ ы қ абығ ы

3. сыртқ ы қ абығ ы (адвентиция)

4. тамыр тамырлары

5. эластикалық терезе тә різді мембранасы

Артерия- қ анды жү ректен мү шеге жеткізуші. Ортаң ғ ы қ абатының ерекшеліктеріне байланысты: эластинді, ет типті, аралас типті тү рлері болады. Эластин типті артерияғ а қ олқ а жә не ө кпе артериялары жатады. Эластин типті артерияның ү ш қ абығ ы болады: ішкі, ортаң ғ ы, сыртқ ы. Ішкі қ абығ ы- қ алың, ү ш қ абаттан тү зіледі: эндотелий, эндотелий асты, эластин талшық тары. Эндотелий ірі, жасушалары бір қ абатты, кө птеген пиноцитозды кө піршіктерден тұ ратын эндотелиоциттерден тұ рады. Олар базальді мембранағ а бекінеді. Эндотелий асты- БТҚ ДТ (коллаген, эластин талшық тары, фибробласттар, миоциттер). Ішкі эластинді мембранасы болмайды, орнына ішкі жә не ортаң ғ ы қ абатының шектесетін жерінде эластин талшық тарының ө рімдері болады. Ортаң ғ ы қ абатында кө птеген эластин компоненттері болады, ересек адамда 50-70 терезелі эластинді мембраналары болады. Ортаң ғ ы қ абатының сыртында қ ан тамырларының қ ан тамырлары орналасады. Сыртқ ы қ абығ ы БТҚ ДТ, адвентиция жұ қ а болады, қ ұ рамында коллаген, эластин талшық тары, нерв ұ штары, қ ан тамырлары болады. Қ ызыметі: тасымалдау; қ ан қ ысымын бір дең гейде ұ стап тұ ру.

17ет типті артерияның кесіндісі 208. Гематоксилин-эозин

1. ішкі қ абығ ы

2. ортаң ғ ы қ абығ ы

3. сыртқ ы қ абығ ы(адвентиция)

4. ішкі эластинді мембрана

5. сыртқ ы эластинді мембрана

6. ортаң ғ ы қ абығ ындағ ы эластинді талшық тары

Ет типті артерияларғ а диаметрі орташа жә не кіші тамырлар жатады. Ет типті артерияның ү ш қ абығ ы болады: ішкі, ортаң ғ ы, сыртқ ы. Ішкі қ абығ ы қ алың емес, эндотелий, эндотелий асты жә не ішкі эластинді мембранасы болады. Ет типті артерия тегіс салалы миоциттер, жасушасы циркулярлы орналасқ ан, айналмалы тү рдегі ұ штары ү шкір, сү йір келген, формасы жіпше не ұ ршық тә різді, бір-бірімен ара жігі тә різді байланысқ ан циркулярлы жік. Жіктің араларында майда нерв ұ штары қ ан тамырлары болады. Ет жә не аралас типті артериялардың сыртқ ы қ абатында сыртқ ы эластиді мембранасы болады. Қ ызметі: қ ан тасымалдау.

18. ет типті венаның кесіндісі 210. Бояуы Гематоксилин-эозин

1. ішкі қ абығ ы

2. ортаң ғ ы қ абығ ы

3. сыртқ ы қ абығ ы(адвентиция)

4. миоциттің ядросы

5. коллаген талшығ ы

1. Ет типті вена 3 қ абық тан тұ рады: 2. I. Ішкі қ абығ ы(t. intima): 1. Эндотелий 3. 2. Субэндотелий 4. Венаның ө зегіне қ арағ ан бетінде, ішкі қ аббатында клапандар тү зеді. 5. II. Ортаң ғ ы қ абаты (t. media). Негізін тү зуші- БТҚ ДТ, арасында миоциттер жігі орналасады. Миоциттер арасындағ ы БТҚ ДТ-де талшық тар болмайды, сол себептен белгілі бір формада болмайды. 6. ІІІ. Сыртқ ы қ абығ ы(t. externa)- бойлай орналасқ ан коллаген мен эластин талшық тары бар, борпылдақ дә некер тінінен тұ рады. 7. Сонымен қ атар сыртқ ы қ абатта жекеше орналасқ ан аздағ ан тегіс салалы миоциттер, тамырлар, нервтер бар. Қ ызметі: қ анды шеткі ағ залардан жү рекке қ арай тасымалдау.

19. микроциркулярлы арнаның тамырлары, Венула 207. Бояуы Гематоксилин-эозин.

1. артериола

2. венула

3. борпылдақ дә некер тіні

4. миоциттің ядросы

5. энодтелиоциттің ядросы

1. Микроциркуляциялы арнаның тамырларына артериолалар, гемокапиллярлар, венулалар, артериовенулярлы анастамоздар жатады. Микроциркуляция арнасының 3 бө лігі болады: артериальді, капиллярлар, венозды бө ліктері мен венуллалар. Артериолалар: диаметрі 50-100мкм ет типті майда тамырлар, бір ұ шы артериямен, екінші ұ шы капиллярмен ұ штасады. Қ абырғ асы артерия қ абырғ асына ұ қ сас, бірақ жұ қ а: а) ішкісі- базальді мембранағ а бекінген эндотелиоциттер Б) екінші қ абаты-жұ қ а эндотелий асты В) сыртын эластинді мембрана қ оршайды. Ортаң ғ ы қ абығ ында спираль тә різді орналасқ ан 1-2 миоциттер жігі. Прекапиллярлы бө лігінде миоциттері аз. Эндотелиоциттері мен миоциттің арасында контактылар-нексустар бар; олар қ анның қ ұ рамы жайында эндотелиоциттерден миоциттерге информацияны береді. Сыртқ ы қ абығ ы – БТҚ ДТ. Артериоланың капиллярғ а айналатын жерінде тегіс салалы миоциттерден тү зілген сфинктерлері қ ан ағ ысын реттеп отырады. Артериоланның осы бө лігін «прекапилляр» деп атайды. Венулалар ү ш топқ а жіктеледі: 1. Посткапиллярлы венуллалар- д. -8-30 мкм, қ абырғ асында перициттері капиллярмен салыстырганда кө бірек. 2. Жинағ ыш венулалар-д. 30-50мкм, қ абырғ асында миоциттері кө бірек. 3. Етті венулалар-д. -50-100мкм. Ортаң ғ ы қ абығ ында 1-2 қ абаттан тұ ратын миоциттер орналасқ ан. Венула қ абырғ асы арқ ылы лейкоциттер тіндерге ө тіп отырады. Венулалардағ ы қ ан ағ ымы баяу ( сек. 1-2 мм) қ ан қ ысымы тө мен ( 10мм с. б).

ТЫНЫС АЛУ ЖУЙЕСІ

20. Кең ірдектің кесіндісі 309. Бояуы. Гематоксилин-эозин.

1. кө п қ атарлы кірпікшелі эпителий

2. кілегейлі қ абық тың меншікті пластинкасы

3. кілегей асты негізі

4. кең ірдек бездері

5. талшық ты шнміршекті қ абық

6. адвентиция

4 негізгі қ абаты бар: 1. Кілегей қ абаты – 1 қ абатты, кө п қ атарлы кірпікшелі эпителий. Кірпікшелі, бокал тә різді, эндокринді, базальды жасушалардан тұ рады. Кірпікшелі жасуша – ауадағ ы шаң -тозаң ды, микробтарды ұ стап қ алады. Бокал т. ж. – белокты – шырышты секрет бө леді. Эндокриноциттер – АПУД жү йеге кіреді. Базальды ж. – камбиальды, регенерацияғ а қ атысады. Кірпікшелі ж. гликолипидтерді бө леді, бокал т. ж. белокты-шырышты секрет бө ліп, екеуі қ осылып, кең ірдек қ абырғ асында кілегейлі қ орғ аныс қ абаты мукоцилиарлы барьер тү зеді. Меншікті пластинкасы –БТҚ ДТ, ұ зына бойы орналасқ ан эластин талшық тарына бай. 2. Кілегей асты негізі – БТҚ ДТ, кү рделі, колбатә різді кең ейген аралас секрет (белок-шырыш) бө летін бездер орналасқ ан. 3. Талшық ты-шеміршекті қ абаты – ТТҚ ДТ-мен қ апталғ ан капсула, оның ішінде жартылай сақ иналы гиалинді шеміршек орналасқ ан. Артқ ы жағ ында ет пластинкасы жақ сы дамығ ан, себебі кең ірдектің артқ ы жағ ында ө ң ештен тамақ ө туіне кедергі болмайды. 4. Адвентиция –БТҚ ДТ, қ ан тамырлары, лимфоидты тү йіндер, бос жатқ ан нерв ұ штары бар.

21. Ө кпенеің кесіндісі СОҢ Ғ Ы БРОНХИОЛА, АЦИНУС 321. Бояуы. Гематоксилин-эозин

1. соң ғ ы брохиолла

2. респираторлы бронхиолла

3. альвеолалар жолы

4. альвеолалар қ апшығ ы

5. қ антамыры

Ацинустың қ ұ рамында аэрогематикалық сү згі, бронхқ а кірген ауа à терминалды бронх à респираторлы жол à ө кпе тіні à альвеолярлық жол à альвеолярлық қ апшық. 1. Соң ғ ы бронхиола – d – 0, 5 мм. Кілегейлі қ абаты – 1 қ абатты, куб тә різді кірпікшелі эпителиймен астарланғ ан. Жиекті, секреторлы (Клар жасушасы) жә не кірпікшелі жасушалар кездеседі. Меншікті пластинкасында ұ зына бойы орналасқ ан эластин талшық тары, арасында жекелеген тегіс салалы ет талшық тарының шоғ ыры орналасқ ан. 2. Респираторлы бронхиола - ацинус 1 типті респ. бронхиоладан басталады. Ол 2 жә не 3 типті респиратолық бронхиолаларғ а бө лінеді. Бронхиола қ уысына альвеолалар ашылады. 3 типті респиратолық бронхиола à альвеолярлық жол à альвеолярлық қ апшық қ а жалғ асады. Респ. бронхиолалар бірқ абатты куб тә різді эпителиймен астарланғ ан. Кірпікшелі жасушалар сирек, Клар жасушалары жиі кездеседі. Бұ лшық етті пластинкасы жің ішкеріп, циркулярлы орналасқ ан тегіс салалы ет шоғ ырынан тұ рады. 3. Альвеолалар жолыжә не4. Альвеолалар қ апшығ ық абырғ аларында бірнеше ондағ ан альвеолалар орналасады. Альвеолалар жің ішке дә некер тінді перделермен бө лінген. Альвеолярлы қ апшық сыртынан 5. Капиллярларқ аптайды. Альв. қ апшық эндотелийімен капилляр эндотелийі қ осылып, біртұ тас базальды мембрананы тү зеді. Осы мембрана аэрогематикалық сү згіні қ ұ райды. Альвеолоцит 2 типі бар: 1 тип альв. қ апшық қ ұ рамында болып, қ орғ аныс қ ызметін атқ арады, 2 тип секреторлы, сурфактант сұ йық тығ ын ө ндіреді.

22. Тү кті(жұ қ а) тері 329. БояуыГематоксилин-эозин

1. тү к тү бірі

2тү к баданасы

3. тү к емізікшесі

4. ішкі тү бірлік эпителий қ ынабы

5. сыртқ ытү бірлік эпителий қ ынабы

Тү кті тері ө зегінен жә не тү бірінен тұ рады. 1. Тү к тү бірі –милық, қ ыртысты заттардан жә не кутикуланы қ ұ райтын ә ртү рлі тү рлену кезең індегі эпителиоциттерден тұ рады. 2. Ішкі тү бірлік эпителий қ ынабы–тү к пиязшығ ының туындысы. Тү к тү бірінің тө менгі бө лігінде тү к пиязшығ ына кіреді, ал жоғ ары қ арай май бездерінің ө зектері дең гейінде жойылады. Тө менгі бө лігінде 3 қ абатын ажыратамыз: 1) кутикула; 2) ішкі эпителий қ абаты (Хаксли); 3) сыртқ ы эпителий қ абаты (Хенле). 3. Сыртқ ы тү бірлік эпителий қ ынабы –эпидермистің базальды жә не тікенекті қ абатынан тұ рады. Жасушалары гликогенге бай, тө менге қ арай жің ішкеріп, пиязшық қ а қ арай ө теді. 4. Тү к қ апшығ ы –ТТҚ ДТ тү зілген, сыртынан қ оршап жатады, ұ зына бойы орналасқ ан сыртқ ы жә не ішкі циркулярлы қ абаты бар. Тү к пиязшығ ы – шаш тү бірі кең ейген пиязшық пен аяқ талады. Ол ө су нү ктесі. Одан тө мен тү кті емізікше жатады, ол қ оректендіру қ ызметін атқ арады. 5. Май бездері – тү кпен шығ ару ө зектері арқ ылы байланысқ ан. Май бездері қ арапайым альвеолярлы тармақ талғ ан без, голокринді тип бойынша секрет шығ арады.

23. Саусақ терісі. Эпидермис 325. Бояуы Гематоксилин-эозин

1. дерманың емізікше қ абаты

2. базальды қ абаты

3. тікенек қ абаты

4. дә нді қ абаты

5. жылтыр қ абаты

6. мү йізді қ абаты

Алақ анда, табанда болады. 3 қ абаттан тұ рады: гиподерма, дерма, эпидермис. Гиподерма –теріні майлап, механикалық ә серлерден қ орғ айды. Қ алыпты температураны сақ тап тұ рады, қ оректік заттар мен су қ оры сақ талады. Дерма –2 қ абаттан тұ рады: 1. Емізікті қ абаты –БТҚ ДТ, трофикалық қ ызмет атқ арады. Торлы қ абаты – ТТҚ -пағ анДТ, тер, май бездері, тү ктің тү бірлері орналасады. Механикалық қ ызмет атқ арады. Эпидермис5 қ абаты бар: 2. Базальды қ абат – кератиноциттер, Лангерганс жасушалары, лимфоциттер, меланоциттер, Меркель жасушалары болады. 3. Тікенекті қ абаты – кератиноциттер, Лангерганс жасушалары бар. 4. Дә нді қ абаты – сопақ ша, 3-4 қ атар кератиноциттерден тұ рады. 5. Жылтыр қ абаты – жасушалардың ядро, органеллалары жойылады, десмосомалар бұ зылып, цементтеуші зат пайда болады. 6. Мү йізді қ абат – кератиноциттер кө п қ ырлы немесе қ ырлы немесе жалпақ, бір-біріне бағ ан тү рінде байланысып, тығ ыз, ө те мық ты кератолин белогын тү зеді. Кератиноциттер –эпителиоциттер, мү йіздену процесіне қ атысады, эпидермистің негізін қ алыптастырады, 85% қ ұ райды. Филлагрин, инволюкрин, кератолинин белоктары синтезделеді (механикалық, химиялық ә серлерге тұ рақ ты). Кератиноциттер тө менгі қ абаттан жоғ ары қ абатқ а ө терде тү рленіп, корнеоциттерге айналады. Лангерганс жасушалары– эпидермальды макрофагтар, меланоциттер– пигментті жасушалар, Меркель жасушалары – сенсорлы жасушалар.

Модуль «Пищеварительная система»

24. Ө ң ештің кесіндісі 283. Бояуы. Гематоксилин-эозин

1. ө ң еш қ уысы

2. кілегейлі қ абық тың кө п қ абатты жалпақ мү йізделмейтін эпителиі

3. кілегейлі қ абық тың меншікті пластинкасы

4. ө ң еш бездері орналасқ ан кілегей асты қ абығ ы

5. етті қ абық

6. адвентиция

7. меншікті бездердің ө зектері

Ө ң еш кілегей, кілегей асты, етті, адвентиция қ абығ ынан тұ рады. Кілегей қ абығ ыэпителий, меншікті пластинкадан, етті пластинка қ абаттарынан тұ рады. Эпителиі – кө п қ абатты жалпақ мү йізделмейтін. Меншікті пластинкасы – ДТ. Мұ нда ө ң ештің кардиальды бездері орналасқ ан. Бұ л бездер қ арапайым, тармақ талғ ан-тү тікшелі. Бездердің тү тіктерін айнала лифмоцитер қ оршап жатады. Етті пластинкасы–миоциттерден жә не оны қ оршап жатқ ан эластикалық талшық тардан қ ұ ралғ ан. Тағ ам жылжытуда маң ызды роль атқ арады. Кілегей асты қ абығ ы– Ө ң ештің меншікті бездері орналасқ ан, бұ л бездер кү рделі тармақ талғ ан альвеолярлы-тү тікшелі бездер, бө летін секреті таза шырыш Етті қ абығ ы –ішкі – циркулярлы, сыртқ ы- бойлық орналасқ ан қ абық тардан тұ радыБұ л қ абық тар БТҚ ДТ перделер арқ ылы бө лінген. Ө ң ештің 1/3 бө лігінде – кө лденең жолақ ты ет тіні, ал тө менгі бө лігі – тегіс салалы ет тіні, ортаң ғ ы бө лігі – 2 тү рінен де тұ рады Адвентиция қ абығ ы -ДТ. Мұ нда қ ан тамырлары мен нервтер бар.

25. Асқ азанның кесіндісі фундальды бө лігі 287. Бояуы Конго- Рот

1. кілегейлі қ абығ ы

2. асқ азан шұ ң қ ыры

3. асқ азанның меншікті (фундальді бездері)

4. кілегейлі қ абығ ының етті пластинкасы

5. кілегей асты қ абығ ы

6. етті қ абығ ы

7. сірлі қ абығ ы

Кілегей қ абығ ы –3 қ абаттан тұ рады: эпителий, меншікті пластинкасы, етті пластинкасы Эпителиі – 1 қ абатты призма тә різді безді эпителий. Бұ л жасушалар - мукоциттер Олар мукоидты шырыш бө леді. Бұ л жасушалар апикальды жә не базальды бө ліктерге бө лінген. Базальды бө лігінде сопақ ша ядросы мен Гольджи аппараты орналасса апикальды бө лігінде мукоидты шырыш кө піршіктері болады Меншікті пластинкасы –БТҚ ДТ Мұ нда асқ азан бездері орналасқ ан. Асқ азан бездері – қ арапайым тү тікшелі, тармақ талмағ ан Асқ азан бездері орналасуына қ арай фундальды, пилорикалық, қ арапайым бездер болып бө лінеді Ең кө бі – фундальды бездер Фундальды бездер қ ұ рамындағ ы жасушалар: негізгі, париетальды, шырышты, Эндокриноциттер, мойын мукоциттері Негізгі жасушалардың пішіні призма тә різді, апикальды бө лігінде зимогенді тү йіршіктері болады. Қ ызметі – профермент – пепсиногенді синтездейді. Париетальды жасушалар –ірі оксифильды боялғ ан. Цитоплазмасында ө те ірі кристалары, жақ сы дамығ ан митохондриялары байқ алады. Ерекшелігі-кө птеген микробү рлерімен, жасуша ішіндегі секреторлы каналдары болады. Қ ызметі: тұ з қ ышқ ылын синтездейді. Шырышты жасушалары немесе мукоциттер – пішіні призма тә різді, цитоплазмасында ГК жақ сы дамығ ан. Қ ызметі – шырышты ө ң деу Эндокринді жасушалар: P, EC, ECI, G, D1, A тү рлері болады Ерекшелігі – цитоплзмасы ашық тү ске боялғ ан тү йіршікті ЭПТ, ГК жә не секреторлы тү йіршіктері болады. Мойын мукоциттері бездердің мойын бө ліктеріне орналасалы. Бұ лардың цитоплазмасында муцин синтезіне қ атысатын шырышты кө піршіктері болады. Мукоциттер аз дифференцияланғ ан жасушалар Етті пластинкасы 3 қ абаттан тұ рады: ішкі жә не сыртқ ы циркулярлы, ортаң ғ ы – бойлық Кілегей асты қ абығ ыБТҚ ДТ-нен тұ рады Мұ нда кө п мө шерде эластикалық талшық тар бар Етті қ абығ ы3 қ абат тү зеді: сыртқ ы – бойлық, ортаң ғ ы – циркулярлы, ішкі қ абаты – қ иғ аш орналасқ ан миоциттерден орналасқ ан. Сірлі қ абығ ы –асқ азан сыртынан қ оршап жатады

26. 12-елі ішектің кесіндісі 293. Бояуы Гематоксилин-эозин

1. крипталар

2. кілегейлі қ абық тың меншікті пластинкасы

3. дуоденальды бездері орналасқ ан кілегей асты негізі

4. етті қ абығ ы

5. сірлі қ абығ ы

Ішек бү рлері саусақ жә не жапырақ тә різді болып ішек қ уысына қ арай бағ ытталғ ан кілегейлі қ абық тың ө сінділері. Ішекте бү рлердің саны ө те кө п. Ең кө п бү рлері 12 елі ішек пен ас ішекте орналасқ ан. ( 1мм2 22-40-қ а дейә н бү рлер болады ). Ішек крипталары немесе бездері- кілегейлі қ абық тың эпителийі меншікті пластинкағ а иіліп, ойысталып тү тікшелер тү рінде енеді, ішектің 1мм2-да, 100 шақ ты бездері болады. Кілегейлі қ абық ты тыстайтын эпителий ішекте бір қ абатты призмалы, ә рі жиекті. Бұ л эпителий меншікті пластинкағ а бекінеді. Ет пластинкасы да болады. Ішек эпителийінде тө рт тү рлі: бағ аналы экзокриноциттер, бокал тә різді экзокриноциттер, Панета жасушалары жә не эндокриноциттер болады. Аталғ ан жасушалардың барлығ ы да бағ аналы жасушалардың дифференциялануынан қ алыптасқ ан жасушалар тобы. Он екі елі ішектің қ ұ рылыс ерекшеліктеріне: біріншіден кілегей асты негізіндегі дуоденальді бездердің болуы тә н, ал екіншіден ішектің бұ л бө лігіне екі ө зек келіп ашылады. Олар: бауырдан ө т ө зегі жә не ұ йқ ы безінің ө зегі. Осығ ан байланысты он екі елі ішекте белсенді тү рде пайдалы ө німдердің сорылу ү рдістері жү реді. Дуоденальді бездер адамдарда альвеолярлы-тү тікшелі, тармақ талғ ан. Секреті – таза шырышты ( мукозды ). Ал он екі елі ішектің сыртын сірлі немесе серозды қ абық қ аптағ ан

27. Аш ішектің кесіндісі 294. Бояуы Гематоксилин-эозин

1. кілегейлі қ абық тың бү рлері

2. крипталар

3. етті пластинкасы

4. кілегей асты қ абығ ы

5. етті қ абығ ы

6. сірлі қ абығ ы

Сипаттамасы: Тағ ам қ ұ рамындағ ы май, белок, кө мірсу ащы ішекте химиялық ө ң деуден ө теді. Аш ішектің кілегейлі қ абатының рельефі тегіс емес, онда циркулярлы қ атпарлары, бү рлері, крипталар бар. - Циркулярлы қ атпарлары- кілегей қ абат пен кілегей асты негізден тұ рады. - Ішек бү рлері- жапырақ тә різді кілегейлі қ абаттан пайда болатын ө сінділері. Бұ лар ішектің қ уысына қ арай бағ ытталғ ан. Бү рлердің саны ө те кө п( ең кө бі 12 ішекпен, ашішекте) - Ішек крипталары- кілегейлі қ абаттың эпителийінің кө птеген тү тікшелер тү рінде меншікті пластинкағ а енген жері. Оның ө зегі бү рлер арасында орналасқ ан. Ұ з. 0, 25-0, 5 мм, d=0. 007 Iкілегейлі қ абық -1 қ абатты призмалы жиекті эпителий, меншікті пластинка, етті пластинка болады. - Эпителий- қ ұ рамында 4 тү рлі жасушалар бар: бағ аналы, бокал тә різді, экзокриноциттер, Панет жасушалары, эндокриноциттер. Бұ л жасушалардың бә рі де бағ аналы жасушалардың дифференциациялануынан қ алыптасқ ан. Ішек эпителийінің ең кө п жасушалары бағ аналы жасушалар. Панет жасушалары топтасып, кейде жеке орналасады. Қ ұ рамында экзокринді ацидофильді тү йіршіктері болады. Тү йіршіктерінің қ ұ рамында белокты-полисахаридті комплекс, ферменттер, лизоцим юолады. Панет жасушалары ішетің микрофлорасына қ атысып, антибактериоцидтік қ ызмет атқ арады. Ішек эндокриноциттерінің ең кө бі: ЕС жас-метионин, серотонин, Р заты. А жасуш. - энтероглюкагон синтездейді. S жасуш. -секретинді ө ң дейді. G жасуш. -гастринді, Д жә не Д1 жас-пептидтерді бө леді. - Меншікті пластинка- қ ұ рамында ретикулярлы талшық тар бар, тығ ыз тор тү зеді. Бұ л пластинкада эозинофильдер, лимфоциттер, плазмоциттер кездеседі. қ /т жә не нерв ө рімдері бар. - Етті пластинка – 2 қ абаттан тұ рады: ішкі-циркулярлы, сыртқ ы- бойлық. IIКілегей асты негізі- БТДТ мен май тінінен тұ рады. Онда қ /т, нерв ө рімдері III Етті пластинка – 2 қ абаттан тұ рады: ішкі-циркулярлы, сыртқ ы- бойлық. Бұ л қ абаттардың арасында ДТ-ң қ абыршық тары орналасқ ан. IV Серозды қ абық - аш ішектің сыртын жауып тұ ратын

28. Тоқ ішектің кесіндісі 296. Гематоксилин-эозин

1. кілегей қ абығ ы

2. крипталар

3. етті пластинкасы

4. кілегей асты негізі

5. етті қ абығ ы

6. сірлі қ абығ ы

Сипаттамасы: Тоқ ішектің 4 қ абығ ы болады: I кілегейлі қ абық - 3 қ абаттан тұ рады: - Эпителий қ абаты – бір қ абатты призмалы. ол 3 негізгі жасушалардан тұ рады: бағ ан тә різді эпителиоциттерден, бокал тә р. зкзокриноциттерден, асқ азан-ішек эндокриноциттерінен, қ осымша аз маманданғ ан эпителиоциттер де кездеседі. 1)Бағ ан тә р. Эпит/р- кілегейлі қ абық ү стің гі бө лігінде жә не оның крипталарында орн. Қ ұ рылысы аш ішек жас. Ұ қ сас болады. 2) бокал тә р экзокриноциттер- крипталарда ө те кө п болады, шырыш бө леді. - Меншікті пластинка – ішек крипталарының арасындағ ы жұ қ а дә некер тінді тү зеді. Онда жеке орналасқ ан лимфоидты тү йіндер кездеседі. - Етті пластинка – аш ішекке қ арағ анда қ атты айқ ындалғ ан, 2 қ абаттан тұ рады. Ішкісі- тығ ыз циркулярлы орналасқ ан тегіс салалы миоциттер шоғ ырынан тұ рады. Сыртқ ысы- бойлық орналасқ ан тегіс салалы миоциттер шоғ ырынан тұ рады. Бұ л қ абатта бұ лшық ет жасушалары еркін орналасқ ан. II кілегей асты негізі- кө птеген май жасушаларынан тұ рады. Мұ нда қ ан тамырларының , нерв талшық тарының ө рімдері орналасқ ан. Лимфоидты тү йіндер ө те кө п болады. III Етті қ абаты- тегіс салалы еттен қ ұ ралғ ан 2 қ абаттан тұ рады: Ішкісі- тығ ыз циркулярлы орналасқ ан тегіс салалы миоциттер шоғ ырынан тұ рады. Сыртқ ысы- бойлық орналасқ ан тегіс салалы миоциттер шоғ ырынан тұ рады. Қ ұ рылысы ерекше. Мұ ндағ ы тегіс салалы миоциттер шоғ ыры бір тегіс емес, 3 лентағ а жиналғ ан. Ленталардың арасында бойлық орналасқ ан тегіс салалы миоциттер тек жұ қ а қ абат тү рінде кө рінеді. 2 қ абат арасында БТДТ –ді перде болады, ол арқ ылы артериялық қ ан тамырлары ө теді жә не онда етті-ішекті нерв ө рімдері орналасқ ан. IV Серозды қ абық – тоқ ішекті сыртынан жабады. Сірлі қ абық тың саусақ тә різді ө сінділері болады.

29. Адам бауырының кесіндісі 303. Гематоксилин-эозин

Адам бауыры. Триада, Гематоксилин-эозин рис. 304

1. бауыр бө лікшесі

2. орталық вена

3. бауыр баулары

4. синусоидты капиллярлар

5. бө лікше аралық перде

Адам бауыры Гематоксилин-эозин 1-бауыр бө лікшесі 2-орталық вена 3-бауыр баулары 4-синусоидты капиллярлар Бауыр-асқ орыту тү тігінің ең ү лкен безі, паренхиматозды, бө лшектенген мү ше. Бауырдың ү стін ішперденің висцералды жапырақ шасымен тығ ыз бітісіп кеткен, ТТДТ капсуласы жауып тұ рады. Бауыр паренхимасы бауыр бө лікшелерінен тұ рады. Бауыр бө лікшелері- бауырдың қ ұ рылымдық қ ызметтік бірлігі. Классикалық кө зқ арасқ а сә йкес бауыр бө лікшелері жайпақ табанды, сә л дө ң естенген ұ шы бар алты қ ырлы призма тү рінде болады. Адам бауырында бө лікше саны 500 мың ғ а жетеді. Бө лікше аралық дә некер тін мү шенің стромасын тү зейді. Адамда бө лікше аралық дә некер тін нашар шектелген. Классикалық кө зқ арасқ а сә йкес бауыр бө лікшелері бауыр баулары мен бө лікшеішілік синусоидты қ ан тамырларынан қ ұ ралғ ан. Гепатоциттерден қ ұ ралғ ан бауыр баулары радиалды бағ ытта орналасқ ан. Олардың оратсында шетінен орталық қ а қ арай бағ ытталғ ан қ ан капиллярлары ө теді. Бө лікше ішілік қ ан капиллярлары жазық эндотелиоциттермен тысталғ ан. Энлотелиоциттердің бір-бірімен тү йіскен жерлерінде ұ сақ тесіктері болады. Эндотелиоциттердің араларында тұ тас қ атар қ ұ рамағ ан жұ лдыз тә різді макрофагтар (Купфер жасушалары) шашырай орналасқ ан, олардың эндотелиоциттерден айырмашылығ ы моноциттерден тарағ ан жә не бауыр макрофагтары. Олар қ орғ аныш қ ызметін атқ арады. Купфер жасушаларына жә не эндотелиоциттерге синусоид қ уысы жағ ынан псевдоподиялардың кө мегімен шұ ң қ ырлы жасушалар (pit-жасушалары) бекітіледі. Олардың цитоплазмасында органеллалардан басқ а секреторлық тү йіршіктер де болады. Бауларды қ ұ райтын гепатоциттер ортасымен ө т капиллярлары немесе тү тікшелері ө теді. Бұ л капиллярлардың меншікті қ абырғ асы жоқ, ө йткені оның қ абырғ асын гепатоциттердің тү йіскен ү стің гі билиарлық беттері қ ұ райды, ол жерде кішірек бір-біріне сә йкес шұ ң қ ыршалар болып, ө т қ ылтамырларының қ уысын тү зейді. Гепатоциттердің ө т қ ылтамырларын шектейтін ү стің гі беткейлерінде микробү рлер болады, олар ө т қ ылтамырларының қ уысына шығ а орналасады. Бұ л капиллярларда ө т жү руі қ уыстың айналасында орналасқ ан гепатоциттердің цитоплазмасындағ ы микрофиламенттер кө мегімен жү зеге асады. Бауыр жасушалары немес гепатоциттер- олар бауырғ а тә н қ ызметтердің басым кө пшілігін атқ арады. Гепатоциттердің пішіні дұ рыс емес кө п бұ рышты, ядролары дө ң гелек пішінді болады. Олардың кө пшілігінде екі немесе одан да кө п ядро болады. Гепатоциттер тек қ ана қ ышқ ыл бояулармен ғ ана емес сонымен қ атар негіздік бояулармен де боялады, ө йткені оның қ ұ рамында РНП болуымен ерекшеленеді. Онда органеллалардың барлық тү рлері кездеседі. Тү йіршікті эндоплазмалық тор- қ анның нә руыздарын ө ндіруге, тү йіршіксіз тор кө мірсулардың метаболизміне қ атысады. Эндоплазмалық тор онда ө ндірілетін ферменттердің есебінен зиянды заттарды залалсыздандырылуын атқ арады. Тү йіршікті эндоплазмалық тордың тү тікшелерінің қ асында май қ ышқ ылының алмасуына қ атысатын пероксисомалар бар. Митохондриялардың кө пшілігі дө ң гелек немесе сопақ ша пішінді болып келеді. цитоплазма біркелкі таралғ ан. Жасушалардың васкулярлық жә не билиарлық бө ліктерінің беткейлерінде микробү рлер орналасқ ан. Бауырда қ анайналым жү йесін шартты тү рде ү шке бө луге болады: бө лікшелерге қ ан ә келуші жү йе, олардың ішіндегі қ анайналым жү йесі жә не бө лікшелерден қ анды ә кетуші тамырлар жү йесі. Қ анды ә келуші жү йесі қ ақ палық кө ктамыр жә не бауыр артериясынан тұ рады. Бауырда бұ л тамырлар бірнеше ұ сақ тамырларғ а тармақ талады: бө ліктік, сегментарлық, бө лікшеаралық кө ктамырлар жә не артериялар, бө лікше айналасының кө ктамыры мен артериясы. Бұ л тамырлардың қ асында аттас ө т ө зектері бірге жү реді. Орталық кө ктамырданбө лікшелерден қ анды ә кетуші тамырлар жү йесі басталады. Бө лікшеден шығ ысымен бұ л тамырлар бө лікшеаралық тосқ ауылдарда орналасқ ан бө лікасты кө ктамырғ а қ ұ яды. Бұ лар триада қ ұ рамына кірмейді. Орталық жә не бө лікшеасты кө ктамырлар бұ лшық етсіз тамырларғ а жатады. Қ ызметі: · Деполық қ ызмет- қ ор жинау қ ызметін атқ арады. Бауырда гликоген, майда еритін витаминдер жиналады. · Зат алмасу процестеріне қ атысады. · Улы заттардың гормондарды, дә рі-дә рмектерді, ксенобиотиктерді залалсыздандырады. · Қ ан белоктарының синтезіне қ атысады. · Қ ан ұ юын реттеуге қ атысатын- фибриноген мен протромбинді синтездейді. · Гомеостатикалық қ ызметі: антигендік жә не ағ за температурасының тұ рақ тылығ ын сақ тайды.

30. Бү йрек. Қ ыртысты заты. 333Бояуы. Гематоксилин-эозин

1. қ ыртысты заты

2. боз заты

3. бү йрек денешіктері

4. капсуласы

5. кан тамыры

Бү йректің сырты дә некер тінді капсуламен қ оршалып, қ ұ рамында шеткі-қ ыртысты жә не ортаң ғ ы – боз заттан тұ ратын бө ліктері бар мү ше. Қ ыртысты бө лігінің тү сі қ ызыл-қ оң ыр болып келеді. Боз заты ашық тү сті, қ ұ рамында 8-12 пирамидалары бар, бұ лардың ұ шы бү йрек тостағ аншасына дейін ө те оң ай ө тіп отырады. Бү йректің дамуы барысында қ ыртысты зат бө лігі ө сіп қ алың дайды. Бү йрек стромасын БТДТ немесе интерстициальді тіні қ ұ раса, ал паренхимасын эпителиальді бү йрек нефрондары мен қ ан капиллярлары тү зеді. Мұ ндай нефрондар бү йректе 1 млн-ге жуық. Нефрон-бү йректің қ ұ рылыс-қ ызметін атқ аратын бірлігі. Ә рбір нефрон ұ зындығ ы-50мм-дей, ал бү йректегі барлық нефрондардың жалпы ұ зындығ ы 100 км-ге дейін болады. Нефрон қ ұ рамында мынандай бө ліктері болады: -қ ан тамырлар шумағ ын қ оршайтын капсула; - Иректелген жә не проксимальді тү тікше; - Тө мен жә не жоғ ары қ арай иілген жің ішке нефрон ілмегі; - Иректелген жә не тік дистальды нефрон тү тікшелер Нефронның жің ішке тү тікшесінен пайда болғ ан орамын Генле ілмегі дейді. Нефронның қ ан тамырлар шумағ ымен оны қ оршағ ан капсуласын-бү йрек денешігі дейді. Қ ысқ а нефрондар қ ыртысты затта(15-20%), аралық нефрондар 70%, ең ұ зын нефрондар юкстамедулярлы нефрондар – боз затында орналасады. Нефрондар бү йректің несеп жиналатын тү тікшесіне келіп жалғ асады. Бү йректің қ ыртысты жә не боз затындағ ы нефрондардың несеп тү зу процесіне алатын орны ә р-тү рлі. Ә сіресе бү йректің қ ыртысты затында орналасқ ан нефрондардың несеп тү зудегі қ ызметі ө те белсенді. Қ ыртысты затта нефронның бү йрек денешіктері, иректелген проксимальді жә не дистальді тү тікшелер орналасса, ал боз затында кө бінесе тү тікшелердің жің ішке, тік бө ліктері ғ ана орналасады. Қ ызметі: -несеп тү зу жә не шығ ару -қ ышқ ылдық сілтілік гомеостазды ұ стап тұ рады. -су-тұ з алмасуын реттейді; -артериалды қ ан қ ысымын реттейді -эндокриндік қ ызметі -зат алмасу -қ андағ ы тромбоциттердің белсенділігін арттыратын урокиназа синтезіне қ атысады

31Несепағ ар 341 сурет. Бояуы. Гематоксилин-эозин

1. ауыспалы эпителий

2. кілегейлі қ абық тың меншікті пластинкасы

3. кілегей асты негізі

4. етті қ абаты

5. адвентиция

Несепағ ар қ абырғ асында кілегейлі, кілегей асты негізі, етті жә не сыртқ ы қ абығ ын ажыратады. Несепағ ардың кілегейлі қ абығ ы ауыспалы эпителимен қ апталғ ан, ұ зынша қ атпар тү зіп жатыр. Осы қ атпарлар несепағ ар қ уысында жұ лдыз тә різді болып кө рінеді. Кілегейлі қ абық тың етті пластинкасы болмайды. Меншікті пластинкасы арқ ылы кілегей асты негізімен жалғ асады. Қ абырғ асы ө те созылғ ыш қ асиетінің арқ асында кілегейлі қ абығ ында кө птеген бойлық қ атпарлары болады. Несепағ ардың тө менгі бө лігіндегі кілегей асты негізінде алвеолярлы-тү тікшелі бездер орналасады. Бездердің қ ұ рлысы қ уық асты безінің қ ұ рлысына ұ қ сас. Ет қ абығ ы несепағ ардың жоғ арғ ы бө лігінде екі, ал тө менгі бө лігінде ү ш қ абатты миоциттер жігінен, несепағ арды жоғ арыдан тө мен қ арай айналма тү рінде қ амтып жатқ ан бірың ғ ай салалы ет талшық тарынан тұ рады. Бұ л бү йрек тү бегіндегі ет қ абығ ының жалғ асы болып келеді жә не тө мен қ арай қ уық тың осындай айналмалы қ ұ рылымды ет қ абығ ына ұ ласады. Тек несепағ ардың қ уық қ абырғ асына байланысқ ан жерінде бойлық бағ ыттағ ы бұ лшық ет талшық тары болады. Бұ л талшық тар жиырылғ анда несепағ ардың саң ылауы ашылады. Несепағ ар 3, кейде 2 немесе 4 секциялық –цистоидтардан қ ұ ралғ ан. Бұ лардың арасында қ ысқ ыштар (сфинктерлер) болады. Қ ысқ ыштардың қ ұ рамында кілегей асты негізі мен етті қ абығ ында орналасқ ан кең иірілген тамырлардан тү зілген кавернозды қ ұ рылымдар болады. Сыртынан несепағ ар дә некер тінді адвентициальді қ абық пен қ оршалғ ан. Қ ызметі: рефректорлы;, қ абырғ асында кө птеген рецепторлары болады(секциялары несепке толғ анда рецепторларғ а қ ысым артып, сфинктерлер ашылады); бү йректі қ уық пен жалғ астырып тү зілген несепті қ уық қ а ө ткізіп тұ рады.

32. Қ уық кесіндісі 342 сурет

Гематоксилин-эозин

1. ауыспалы эпителий

2. кілегейлі қ абық тың меншікті пластинкасы

3. кілегей асты негізі

4. етті қ абық тың ішкі бойлық қ абаты

5. етті қ абық тың кө лденең қ абаты

Қ уық тың несепағ ардан айырмашылығ ы қ абырғ асы қ алың. Қ уық тың кілегейлі қ абығ ы – ауыспалы эпителий мен меншікті пластинкадан тұ рады. Кілегейлі қ абығ ындағ ы қ атпарлар қ уық тың жиырылып, созылуына ә сер етеді. Осы қ атпарлар қ уық тың несепағ ар мен несеп шығ аратын тү тікшелермен байланысқ ан жерінде де болады жә не кілегейлі қ абығ ының астындағ ы кілегей асты негізінің болмауымен ерекшеленеді. Сон-н кілегейлі қ абық бірден етті қ абық пен байланысып тұ рады. Меншікті пластинкасында кө птеген майда қ ан капиллярлар торы жақ сы жетілген жә не кө птеген бездері болады. Қ уық тың етті қ абығ ының қ ұ рамында дә некер тінінің перделері болатын, ү ш қ абат болып орналасқ ан миоциттер жігінен тұ рады: 1. ішкі - бойлық 2. ортаң ғ ы - айналмалы 3. сыртқ ы - бойлық . Қ уық тың сыртқ ы қ абығ ы артқ ы жә не жоғ арғ ы бө лімі мен бү йір бө ліктерінде сірлі қ абық пен, ал қ алғ ан бө ліктерінде адвентициальді қ абық пен тысталғ ан. Қ абырғ асы кө птеген қ ан жә не лимфа тамырларына бай. Қ ызметі: Зә р жинау

33. Аталық жыныс безі. 346 сурет 219 бет

Бояуы. Гематоксилин-эозин

1-сперматогониялар,

2-біріншілік жә не екінші реттік сперматоциттер,

3-сперматидалар,

4-сперматозоидтар,

5-аталық жыныс безінің интерстициі.

Ен паренхиматозды бө лшектенген мү ше. Сырты сірлі қ абық шамен оның астында ақ қ абық пен қ апталады. Одан трабекулалар тарайды да безді бө ліктерге бө леді. Ә рбір бө ліктің ішінде иректелген тү тікшелер орналасады. Олар тік тү тікшелерге жалғ асады да одан ә рі тордың тү тікшелерге жалғ асады. Ақ қ абық пен перделерінің арасында интерстициалді борпылдақ талшық ты дә некер тіні алып жатыр. Иректелген тү тікшелердің қ абырғ асы ү ш қ абық тан тұ рады, олар ішкі талшық ты жә не сыртқ ы талшық ты ортаң ғ ы миоидты қ абық тан тұ рады. Ішкі талшық ты қ абығ ы коллаген талшық тарынан тұ рады, Миоидты жасушалар тү тікшелердің қ абырғ асының ырғ ақ ты жиырылуының қ амтамасыз етеді. Сыртқ ы талшық ты қ абаты екі бө лімнен тұ рады, олар миоидты жасушалардың базальды мембранасы мен коллаген талшық тары мен фиброциттерден тұ рады. Ішкі қ абаты сперматогенді эпителий қ абатын базальды мембрана қ аптайды. Сперматогенді эпителийдің базальды мембранасында Сертоли жасушалары бекінеді. Сертолий жасушалардың қ ызметі сперматогониялардың дамуна жағ дай жасау, трофикасын қ амтамасыз ету, тіректік қ ызмет атқ ару, фагоцитоздық қ ызметі, секрециялық қ ызметі, гематотестикулярлы сү згі қ ұ рамына енеді, тасымалдау қ ызметін атқ арады. Сертоли жасушалары ү шбұ рыш пішінді, ядросы эухроматинді, органелалары жақ сы жетілген. Жасушалардың ұ шынан ө сінділер шығ ады да жоғ ары жә не тө менгі бө лікке бө леді. Тө менгі бө лігінде сперматогониялар, жоғ арғ ы бө лігінде даму сатысындағ ы жыныс жасушалары орналасады. Сперматогенез 4 сатыдан тұ рады: кө бею, ө су, пісіп жетілу, тү рлену. Сперматогенездің алғ ашқ ы сатысы сперматогенді эпителийнің базальды бө лігінде ө теді. Сперматогонийдің екі тү рі пайда болады, А типті жә не В типті. А типті жасушалардың ө зі ашық жә не кү ң гірт тү сті болып бө лінеді. Кү ң гірт тү стісі ө те нашар кө бейетін резервтегі жасушалар ал ашық тү стісі активті тү рде жаң аланып бө лініп В типті жасушаларғ а айналады. Бұ л ө су кезең і. олар цитоплазмалық ө сінділермен байланысып бірінші реттік сперматоциттерге айналады. Ө су кезең інде сперматогониялардың кө лемі ұ лғ айып мейоздың редукциональды бірінші реттік бө ліну кезең іне ауысады. Профаза бес сатыдан тұ рады лептотен, зиготен, пахитен, диплотен, диакинез. Іле шала пісіп жетілу сатысында екінші реттік бө ліну қ алыпты митоз жолымен ө теді, осының нә тижесінде қ ұ рамында гаплойдты хромасомасы бар тө рт сперматиді пайда болады. Сосын тү рлену сатысында сперматозойдтар пайда болады да оларда акросомасы, мойны, қ ұ йрығ ы пайда пайда болады.

34. Қ уық асты безінің кесіндісі 351 сурет. Бояуы. Гематоксилин-эозин

1. дә некер тінді капсула

2. простата бездерінің соң ғ ы секреторлық бө лімдері

3. бө лікше аралық дә некер тін, миоциттердің будалары мен жасушалары

4. бірың ғ ай салалы ет тіні

5. кан тамыры

Без капсуласы тегіс салалы ет тіні мен, адипоциттер мен қ ан тамырлары кездесетін дә некер тіннен тұ рады. Без стромасын – БДТ мен тегіс салалы ет тіні жасушалар жігі тү зеді. Олар без стромасынана радиальды бағ ытта тарап, безді бө лшектерге бө леді. Паренхимасы шырышты жасушалардан тұ рады. Олардың секрет шығ ару ө зегі зә р шығ ару тү тігіне ашылады. Бездің ә р бір бө лігін ұ зыннан жә не циркулярлы орналасқ ан миоциттер қ оршайды. Бездің секреторлы бө лігінің пішіні ә р тү рлі жә не контуры тегіс емес, қ атпарланғ ан. Жә не де бір қ абатты призма тә різді эпителий немесе шырышты экзокриноциттермен астарланғ ан жә не сө л шығ ару ө зектеріне жалғ асады, бұ лар да бір қ абатты призма тә різді эпителимен астарланғ ан. Ішастарғ а жалғ асар алдында ампула тә різді кең ейіп, сө л шығ ару ө зегінің эпителиі кө п қ атарлы призма тә різді эпителиге ауысады. Без қ ұ рамында 30-50 тү тікшелі альвеолярлы бездері болады. Олар 3 топқ а бө лінеді. 1. Периуретралды-меншікті пластинкада; кілегей асты негізінде- 2. аралық; без денесінде орналасқ ан-3. негізгі бө ліктері. Без қ ұ рамында секреторлы соң ғ ы бө лігі мен секрет шығ аратын ө зектері болады. Секреторлы бө ліктерінің қ ұ рамында 2 қ атар орналасқ ан секреторлы жә не қ ыстырма жасушалар болса, ал ө зектерін кө п қ атарлы жасушалар қ ұ райды. Қ ызметі: Эндокринді; Экзокринді.

35Мысық тың Аналық жыныс безінің кесіндісі. 356 сурет. Бояуы. Гематоксилин-эозин

1. -жабынды эпителий жә не ақ қ абық

2. -қ ыртысты зат

3- боз зат

4-примордиальды фолликулдар

5 – екіншілік фолликулдар

Аналық жыныс бездері-паренхиматозды мү ше. Сырты ТТДТ тұ рады. Ақ қ абық пен қ оршалғ ан. Бұ л қ абық тан таралғ ан талшық ты перделер бездің шеткі қ ыртысы жә не боз затының қ ұ рамына енеді. Перделердің қ ұ рамында фибробласттар мен фиброциттер болады. Безді қ оршағ ан ақ қ абық тың сыртында ө те жоғ ары пролиферативтік белсенділігі бар, бездің жиі ісік ауруларының дамуына алып келетін сероздық қ абық тың ө згерген тү рі мезотелий орналасады. Аналық бездің паренхимасы ә р тү рлі даму сатыларындағ ы фолликулдар мен сары денелерден тұ рады. Аналық бездің қ ұ рамында шеткі қ ыртысты жә не ортаң ғ ы боз заты болады. Қ ыртысты затында примордиальді, біріншілік, екіншілік, ү шіншілік жә не атретикалық фолликулдар мен сары жә не ақ денелер орналасады. Бездің боз затында қ ан тамырлары, нерв талшық тарына ө те бай, БТДТ тұ рады. Эпителий баулары да болуы мү мкін, бұ лар без кистасының даму ошағ ы болып табылады. Ақ қ абық астында бірінші реттік овоциттен тұ ратын базальды мембранағ а бекінген бір қ абатты жалпақ фолликулярлы жасушалармен тысталғ ан майда примордиальді фолликулдар орналасады. Минструальді циклде фолликулярлы жасушалары алғ ашқ ыда куб тә різді, одан кейін цилиндр қ алыпқ а келе бастайды да, бө ліне келе кө п қ абатты эпителийге айналады. Осылайша біріншілік фолликулдер қ алыптасады. Оның сыртын жылтыр қ абық қ оршайды. Біріншілік фолликулдардың айналасындағ ы дә некер тіннен тека (қ абық )қ алыптасады. Тека екі қ абаттан тұ рады: сыртқ ысы фиброздық, ішкісі қ ан тамырлы. Ішкісінде кө п мө лшерде эндокриндік интерстициальды жасушалар п. б. Фолликулярлық жасушалар арасындағ ы қ уыс ол кең істіктерге сұ йық бө леді. Мұ ндай фолликулдар екіншілік д. а. Ондағ ы овоцит кө лемі жағ ынан ө спейді, оны қ оршағ ан фолликула жасушалары ө сіп, овоцитті бір полюске ығ ыстырады. Бұ л кезде бірінші реттік овоцит екінші овоцитке айналады. Мұ ны ү шіншілік фолликул немесе Грааф кө піршігі д. а. Қ ызметі: Генративтік аналық жыныс жасушалары тү зілуі Эндокриндік аналық жә не аталық жыныс гормондарын синтездейді, бездің ө зіндік қ ызметін реттейтін БАЗ қ алыптастырып қ анғ а бө леді.

36 Жатыр тү тігінің кесіндісі 366 сурет. Бояуы Азокармин

1. Жатыр тү тігінің қ уысы

2. кілегейлі қ абық тың меншікті пластинкасы

3. жатыр тү тігінің салпыншағ ы

4. етті қ абық (ұ зынша жә не кө лденең қ абаттары )

5. сірлі қ абық

Препаратта жатыр тү тігінің кө лденең кесіндісі берілген. Қ абырғ асында кілегейлі, етті, серозды қ абық тары болады. Кілегейлі қ абығ ы ірі тармақ талғ ан бойлық қ атпарлармен жинақ талғ ан. Қ абық бір қ абатты эпителиймен қ апталғ ан. Онда 2 тү рлі жасушалар болады: кірпікшелі жә не секреторлы(секрет бө летін). Меншікті пластинкасы борпылдақ талшық ты дә некер тінінен тұ рады. Етті қ абығ ы 2 қ абатты миоциттер жігінен тұ рады: ішкісі –циркулярлы, сыртқ ысы –бойлық. Жатыр тү тігі сыртынан серозды қ абық пен тысталғ ан. Жатыр тү тігінің дистальды соң ы қ ұ йғ ышқ а қ арай кең ейіп, фимбриямен аяқ талады. Овуляция кезінде тү тік жолындағ ы тамырлардың кө лемі ү лкейіп, қ ұ йғ ыш толығ ымен анабезді қ оршайды. Жұ мыртқ ажасушасының жылжуы тек қ ана тү тік бетіндегі эпителийдің кірпікшелерімен ғ ана емес, етті қ абығ ының перистальтикасының жиырылуымен де қ амтамасыз етіледі. Қ ызметі: 1. Жұ мыртқ ажасушасының жылжуын қ амтамасыз етеді 2. Секреторлы қ ызметі, яғ ни шырыш бө леді, ол жұ мыртқ аның қ оректенуін қ амтамасыз етеді 3. Эмбриогенездің алғ ашқ ы сатылары жү реді

37Жатыр кесіндісі 368 сурет. Бояуы. Азокармин

1. Жатыр қ уысының саң ылауы

2. жатыр бездері

3. кілегейлі қ абық тың меншікті пластинкасы

4, 5, 6. етті қ абық тың тамыр асты, тамырлы жә не тамырү сті қ аьаттары;

7. периметрий

Жатырдың кө лденең кесіндісінде кілегейлі-эндометрий; етті-миометрий; серозды-периметрий қ абық тары болады. Эндометрий эпителий мен меншікті пластинкадан тұ рады. Эпителий бір қ абатты, призмалы; қ ұ рамында секреторлы жә не кірпікшелі жасушалары болады. Секреторлы жасушаларының апикальді полюстеріндегі бү рлерінің қ ұ рамында секреторлы кө пірщіктері кө рінеді. Кірпікшелі жасушалардың апикальді полюсінде кірпікшелерінің қ озғ алысы қ ынапқ қ арай бағ ытталғ ан. Меншікті пластинкада ө сінділі жасушалар, лимфоцит, гистиоцит, тін базофильдері, қ арапайым тү тікшелі бездер орналасқ ан. Миометрий-жатыр қ абырғ асының ең қ алың қ абаты; мұ нда паренхимасы жә не БТҚ ДТ тү зілген стромасын анық тауғ а болады. Миометрий миоциттері қ иғ аш орналасқ ан ішкі-кілегей асты; ортаң ғ ы миоциттері-айналмалы; -ортаң ғ ы қ ан тамырлы; сыртқ ысы қ ан тамырлар ү стіндегі қ ан тамырлардан тұ рады. Миоциттер ашық жә не кү ң гірт тү сті болып 2 ге бө лінеді. Периметрий қ абығ ы мезотелий мен БТҚ ДТді пластинкадан тұ рады. Периметрий қ ұ рамында симпат. Тү йіндердің ө рімдері орналасады, периметриі жоқ жерлер адвентициямен қ оршалады.

ТІРЕК –Қ ИМЫЛ ЖҮ ЙЕСІ

38Гиалин шеміршек препараты 113 сурет Г-Э

1 шеміршек қ абы

2 шеміршектің жас шеміршек жасушалары орналасқ ан аймағ ы

3 шеміршек жасушаларының изогенді топтары

4 негізгі зат

5 шеміршек жасушаларының маң ындағ ы негізгі заттың базофилды қ абаттары

Гиалинді шеміршек тіні-тү сі ә йнек тә різді мө лдір болып келеді. Ересек адамдарда қ абырғ аның тө с сү йегіне байланысқ ан ұ штарында, кө мекейде, тыныс алу жолдарында жілік сү йек, буын беттерінде кездеседі. Адам организмінде кездесетін гиалинді шеміршек тінінің кө пшілігі шеміршек ү сті қ абығ ымен (перехондримен) қ оршалғ ан. Перехондри қ ұ рамында қ ан тамырлары бар сыртқ ы талшық ты дә некер тін жә не ішкі жасушалы қ абаттан тұ рады: жасуша/і- перехондробласттардан, хондробласттардан тұ рады. Перехондридің астындағ ы шеміршек = ү стіне жас хондроцит орналасады. Бұ лар = пішіні жіп тә різді, шемиршек бетіне параллель юағ ытта орналасқ ан. Шеміршектің терең ірек қ абатындағ ы хондроцитдің пішіні сопақ ша немесе дө ң гелек. Мұ ндай хондроциттер митоз жолымен бө ліне келе бір бірінен алыстап кетпей топтасады да изогенді топтар тү зеді. Изогенді топтагы хондроциттер (2-4) дейін хондроциттерді жасушаның сырты боялғ ан аралық зат қ оршайды. Бұ л белоктармен гликозаминогликандардың жасушалар арасында біркелкі орналаспауынан болатын азофильді аймақ. Жалпы шеміршекте жасуша аралық зат оксифильді боялады. Шеміршектің бұ л тү ріндегі аралық затында колагеннің екінші тү ріндегі фибриллалары орналасады. Аралық затта хондронектин деген гликопротейн болады. Хондронектин хондроциттерди жабыстырып, тіректік қ ызмет атқ арады. Буын бетін қ аптайтын гиалинді шеміршектің қ ұ рылымдық ерекшелігі оның буын қ уысына қ арағ ан бетінде шеміршек ү сті қ абығ ының жоқ тығ ы болып табылады. Анық бө лінген 3 аймвқ тан тұ рады- 1. Жоғ арғ ы аймағ ында- қ ұ рылысы жағ ынан фиброциттерді еске салатын ұ сақ аз маманданғ ан хондроциттер орналасады. 2. Аралық аймақ (ортаң ғ ы аймақ ) – жасушалардың кө лемдері ірілеу, пішіні дө ң гелек, ү стің гі аймағ ыеа параллель орналасқ ан. Метаболиттік тұ рғ ыдан ө те белсенді, митохондриялары ірі тү йіршікті эндоплазмалық торлары жақ сы дамығ ан. Гольджи кешенінде кө птеген кө піршің ктері болады. 3. Астың ғ ы аймақ (терең, базальді). Кальциленген қ ұ рамында қ ан тамырлары бар аймақ.

39. Қ абыршақ ты сү йек тіні. Периост 123 суретШморль бойынша

Қ абыршақ ты сү йек тіні. Периост 127 суретШморль бойынша

1. Периост

2. Сыртқ ы жалпы пластинкалар қ абаты

3. Остеондар

4. Остеондардың ө зектері

5. Аралық пластинкалар

Табақ шалы сү йек тіні (textus osseus lamellaris) ересек адамның организмінде сү йек тінінің ең кең тарағ ан тү рі. Ол сү йек табақ шаларынан (lamellae ossea) тұ рады. Ақ ырғ ылардың қ алың дығ ы бірнеше ондағ ан микрометрге дейін толқ иды. Олар тұ тас емес, ә р тү рлі жазық тық тарда бағ ытталғ ан, параллелді орналасқ анколлагенді фибриллалары болады. Табақ шалардың орталық бө лігінде фибриллалардың бағ ыты кө бінесе бойлай бағ ытталғ ан, шеткі аймақ тарда тангенциалды жә не кө лденең бағ ыттар қ осылады. Табақ шалардың қ атпарлануы мү мкін, сондық тан бір табақ шаның фибриллалары екінші табақ шағ а жалғ асу арқ ылы сү йектің тұ тас талшық ты негізін тү зей алады. Одан басқ а, сү йек табақ шаларына перпендикулярлы бағ ытталғ ан, олардың арасындағ ы аралық қ абаттарына ө ріле енген жеке фибриллалар жә не талшық тармен біріктіріледі, ал бұ л табақ шалы сү йектің аса ү лкен беріктігін қ амтамасыз етеді. Бұ л тіннен қ аң қ аның жалпақ жә не тү тікшелі сү йектерінің кө пшілігінің тығ ыз жә не кеуекті заттары тү зілген.

12 Следующая ⇒