Агрессия күйін диагностикалау

«Агрессия» термині қ азіргі кезде кең мағ ынада қ олданылады. Сондық тан да оның жекелеген мағ ыналарын бө ліп шығ аруда қ ажет етеді. Кө птеген авторлар ө здерінің зерттеулерінде агрессия мен агрессивтілікке ә р тү рлі анық тама береді: «ө зінің жерін қ орғ ау» (Лоренц, Арни); жеке тұ лғ аның адамды қ оршағ ан ақ иқ аттылық қ а жауластық реакциясы (Хорни, Фромм); Агрессия мен фрустрацияны байланыстыратын теориялар кең кө лемде таралда (Маллер, Дуб. Доллард);

Агрессияны жеке тұ лғ аның қ асиеті ретінде тү сінуге болады. Агрессивтіліктің сапалық жә не сандық сипаттамасы бар. Барлық қ асиеттер сияқ ты ол ә р тү рлі дең гейлермен ерекшеленеді. Ә рбір жеке тұ лғ аның белгілі бір дең гейде агрессивтілігі бар. Оның жоқ тығ ы пассивтілікке, конформділкке жә не т. б. алып келеді. Агрессивтілік ө здігінен субьектіні саналы тү рде қ ауіпті етпейді, ө йткені ол бір жағ ынан агрессивтілік пен агрессия арасындағ ы байланыс қ атаң емес, ал екінші жағ ынан саналы қ ауіпті агрессия акітісі ретінде қ абылдамауы мү мкін. Сыртқ ы тә жірибелік іс-ә рекеттер ұ қ сас болуы мү мкін, алайда олардың мотивациялық компоненттері тікелей қ арама-қ арсы.

А. Басс жә не А. Дарки ө здерінің сауалнамаларын қ ұ ру барысында келесі реакция тү рлерін кө рсетіп кетті:

1. Физикалық агрессия – басқ а адамғ а бағ ытталғ ан физикалық кү ш.

2. Жанама агрессия – басқ а адамғ а тікелей бағ ытталмағ ан немесе ешкімге бағ ытталмағ ан кү рт туғ ан агрессия.

3. Тітіркенушілік – кішкентай тітікену ө зінде кері сезімдерді кө рсетуге даярлық (ашуланшақ тық, дө рекілік);

4. Негативизм – мінез-қ ұ лық тағ ы оппозициялық кү й пассивті қ арсылық тан қ алыптасқ ан заң дылық тар мен дә стү рлерге қ арсы кү реске дейін жеткізетін кү й:

5. Ө кпелеу – қ оршағ ан адамдарғ а деген нақ тылы жә не ойдан шығ арылғ ан іс-ә рекеттерге қ ызғ анушылық пен жеккө рушілік;

6. Кү діктенушілік – адамдарғ а қ атысты сенбеушілік жә не сақ тық тан басқ а адамдар зиян келтіруде жоспарлайды дегенге сенушілік.

7. Вербальді агрессия – негативті сезімдірді форма (айқ ай) арқ ылы жә не сонымен бірге сө здік жауаптар мазмұ ны арқ ылы (қ орғ ау) кө рсету;

8. Кінә ні сезіну – субьектінің ө зінің жаман адам екендігіне сенімділігі сонымен бірге ар-ұ ятының жоқ тығ ы сезіну;

Сауалнама 75 тұ жырымдардан тұ рады оғ ан зерттелуші

«ия» немесе «жоқ » деп жауап береді.

С А У А Л Н А М А

1.	Кейбір уақ ытта біреуге кесір жасау ниетімнен қ айта алмай қ аламын.	ия жоқ
2.	Кейде ұ натпайтын адамдарым жайлы ө сек айтамын	ия жоқ
3.	Мен тез ашуланамын, бірақ тез басыламын.	ия жоқ
4.	Егер менен жақ сылап сұ рамаса, мен оның ө тінішін орындамаймын.	ия жоқ
5.	Мағ ан тиісті нә рсеге, мен ә рдайым ие бола бермеймін.	ия жоқ
6.	Менің сыртымнан адамдар не айтатынын мен білемін.	ия жоқ
7.	Егере мен достарымның мінез-қ ұ лқ ын мақ ұ лдамасам, мен оларғ а оны сездіремін.	ия жоқ
8.	Мен біреуді алдағ анымда арымның мазаланғ анын басымнан кешемін.	ия жоқ
9.	Менінше, мен адамғ а қ ол кө тере алмаймын.	ия жоқ
10.	Мен ешқ ашан, заттарды лақ тыратын дә режеге жейін ашуланбаймын.	ия жоқ
11.	Мен ә рқ ашан біреудің кемшіліктеріне мә н бере бермейймін.	ия жоқ
12.	Егер де мағ ан бекітілген ережеге ұ намаса, мен оны тү зегім келеді.	ия жоқ
13.	Басқ алар ә рдайым қ олайлы жағ дайларды пайдалана біледі.	ия жоқ
14.	Мен кү тпегендей адамдар мағ ан неғ ұ рлым достық пен қ араса мен адамдардан ө зімді сақ ұ стаймын.	ия жоқ
15.	Мен адамдармен жиі келісе бермеймін.	ия жоқ
16.	Кейде менің басыма ө зім ұ ялатын ойлар келеді.	ия жоқ
17.	Егер кімде-кім мені бірінші болып ұ рса, мен оғ ан жауап бермеймін.	ия жоқ
18.	Мен ашуланғ ан кезде есікті қ атты жабамын.	ия жоқ
19.	Мен сырттан қ арағ андардан ашуланшақ пын.	ия жоқ
20.	Егер кімде-кім ө зін бастық пын деп есептесе, мен оғ ан ә рқ ашанда қ арсы тұ рамын.	ия жоқ
21.	Менің тағ дырымы, ө зімді қ амық тырады.	ия жоқ
22.	Менің оймша, мені кө п адамдар жақ сы кө рмейді.	ия жоқ
23.	Егере адамдар менімен келіспесе, мен міндетті тү рде сол пікір-таласқ а тү семін.	ия жоқ
24.	Жұ мыстан жалық қ ан адамдар, кінә ні сезінуі керек.	ия жоқ
25.	Кім мағ ан жә не менің жанұ ү яма тіл тигіссе, мен ұ руғ а дейін барамын.	ия жоқ
26.	Мен дө рекі ә зілдеуге қ абілетті емеспін.	ия жоқ
27.	Егер мені мазақ қ ылса, мен ашуланамын.	ия жоқ
28.	Адамдар ө зінен бастық жасағ анда, олар таң данбау ү шін қ олымнан келгенін жасаймын.	ия жоқ
29.	Мен апта сайын, ө зіме ұ намайтын адамдарды кө ріп тұ рамын.	ия жоқ
30.	Кө птеген адамдар мені кө ре алмайды.	ия жоқ
31.	Аадамдардың мені сыйлағ анын талап етемін.	ия жоқ
32.	Ө зімнің ата-аналарыма аз жақ сылық жасағ аным мені қ инайды.	ия жоқ
33.	Мені ә р кезде ашуландыратын адамдарғ а «ө зім білемін» деп айтуғ а тура келеді.	ия жоқ
34.	Мен ашуланудан ешқ ашан кө ң ілсіз болмаймын.	ия жоқ
35.	Мағ ан тиесілі дә режеден нашар қ атынас туындаса мен ренжімеймін.	ия жоқ
36.	Егере де кімде-кім мені ө зінен шеттесе, мен кө ң іл аудармаймын.	ия жоқ
37.	Мен мұ ны кө рсетпесемде, мені қ ызғ аныш билейді.	ия жоқ
38.	Кейде менің ойымша, мағ ан кү летін сияқ ты.	ия жоқ
39.	Мен ашулансам да, «мық ты» сө здерге сү йенбеймін.	ия жоқ
40.	Мен кү нә мнің кешірілгенін қ алаймын.	ия жоқ
41.	Тіпті біреу мені ұ рса да, мен сирек жауап қ айырамын.	ия жоқ
42.	Менің ойымша болып шық паса, кейде мен ренжіп қ аламын.	ия жоқ
43.	Кейбір адамдар мені ө зінің бір қ атысуымен ашуландырады.	ия жоқ
44.	Менің шынымен жек кө ретін адамдарым жоқ.	ия жоқ
45.	Менің принципім: «ешқ ашан біреулерге сенбеу»	ия жоқ
46.	Егер мені біреу ашуландырса, мен ол туралы не ойлайтынымның бә рін айтуғ а дайынмын.	ия жоқ
47.	Кейінірек ө кінетін, мен кө п нә рсе жасаймын.	ия жоқ
48.	Егер мен ашулансам, мен біреуді ұ ра аламын.	ия жоқ
49.	Мен балалық шағ ымнан ашуымның сыртқ а шық қ анын кө рсетпеймін.	ия жоқ
50.	Мен ә рдайым ө зімді жарылайын деп тұ рғ ан оқ -дә рі бө шкесі сияқ ты сезінемін.	ия жоқ
51.	Менің не сезінетінімді бә рі білсе, мені бірге жұ мыс істеуге қ иын адам деп есептер еді.	ия жоқ
52.	Мен ә рқ ашан адамның мағ ан жағ ымды бір нә рсе жасауын қ ұ пия себептер мә жбү р етеді деп ойлаймын.	ия жоқ
53.	Егере біреу мағ ан айқ айласа, мен де айқ айлап жауап қ айтарамын.	ия жоқ
54.	Сә тсіздіктер менің кө ң ілімді қ алдырады.	ия жоқ
55.	Мен басқ алармен жиі де, сирек те тө белеспеймін.	ия жоқ
56.	Мені қ атты ашу қ ысып, қ олыма тү скен заттарды сындырғ анымды мен есіме тү сіре алмаймын.	ия жоқ
57.	Кейде мен тө белесті бірінші болып бастауғ а дайын екенімді сезінемін.	ия жоқ
58.	Мен кейде ө мірдің мағ ан деген ә ділетсіздігін сезінемін.	ия жоқ
59.	Алғ ашында мен адамдардың кө пшілігі шын айтады деп ойлайтынмын, бірақ қ азір оғ ан сенбеймін.	ия жоқ
60.	Мен тек ашуланғ андық тан ғ ана ұ рысамын.	ия жоқ
61.	Мен дұ рыс жасамасам, мені ар-ұ ятым қ инайды.	ия жоқ
62.	Мен ө з қ ұ қ ымды қ орғ ау ү шін, қ ара кү ш жұ мсудан тайынбаймын.	ия жоқ
63.	Кейде мен ө з ашуымды, ү стелде жұ дырық пен ұ ру арқ ылы кө рсетемін.	ия жоқ
64.	Мағ ан ұ намайтын адамдармен, мен дө рекілеу қ атыната боламын.	ия жоқ
65.	Мағ ан зиян келтіретін жауларым жоқ.	ия жоқ
66.	Егер біреуді орнына қ ою керек болса, мен оны орнына қ оя алмаймын.	ия жоқ
67.	Мен дұ рыс ө мір сү ргенімді жиі ойлаймын.	ия жоқ
68.	Мені тө белесуге дейін апаратын, адамдарды мен білемін.	ия жоқ
69.	Мен ұ сақ нә рсеге бола ренжімеймін.	ия жоқ
70.	Мені ашуландырғ ысы жә не тіл тигізгісі келетен адамдар жайлы ойлар мағ ан сирек келеді.	ия жоқ
71.	Мен жиі ескерту жасағ анымен, оны іске асырмаймын.	ия жоқ
72.	Мен соң ғ ы кездері мылжың бола бастадым.	ия жоқ
73.	Ұ рыс кезінде мен ә рдайым дауысымды кө теремін.	ия жоқ
74.	Мен адамдарғ а деген ө зімнің жаман қ атынасымды жасыруғ а тырысамын.	ия жоқ
75.	Мен дауласып жатпай-ақ келісе саламын.	ия жоқ

Жауаптар 8 шкала бойынша бағ аланады:

1. Физикалық агрессия: «ия» -1 «жоқ » -0: 1, 25, 31, 41, 48, 55, 62, 68; «жоқ » -1, «ия» -0: 9, 7;

2. Жанама агрессия: «ия» -1 «жоқ » -0: 2, 10, 18, 30, 34, 42, 56, 63; «жоқ » -1, «ия» -0: 26, 49;

3. Тітіркенушілік: «ия» -1 «жоқ » -0: 3, 19, 27, 43, 50, 57, 64, 72: «жоқ » -1, «ия» -0: 11, 35, 69;

4. Негативизм: «ия» -1 «жоқ » -0: 4, 12, 20, 28; «жоқ » -1, «ия» -0: 36;

5. Ө кпелеу: «ия» -1 «жоқ » -0: 5, 13, 21, 29, 37, 44, 51, 58;

6. Кү діктенушілік: «ия» -1 «жоқ » -0: 6, 14, 22, 30, 38, 45, 52, 59: «жоқ » -1, «ия» -0: 33, 66, 74, 75;

7. Вербальды агрессия: «ия» -1 «жоқ » -0: 7, 15, 23, 31, 46, 53, 60, 71, 73; «жоқ » -1, «ия» -0: 33, 66, 74, 75;

8. Кінә ні сезіну: «ия» -1 «жоқ » -0: 8, 16, 24, 32, 40, 47, 54, 61, 67;

Қ арсыласу кө рсеткіші 5 жә не 6 шкалада, ал агрессиялық кө рсеткіш (тікелей жә не мотивациялы) 1, 3, 7 шкаладан кө рінеді.

Агрессияның норма кө рсеткіші 21±4, ал қ арсыласу кө рсеткіші – 6, 5-7±3 тең болғ анкезде кө рінеді.

Ә дістемені қ олдана отырып агрессиялық жеке адам қ аиеті, ал агрессия мінез-қ ұ лық негізі ретінде тү сінуге болады. Сондық тан Басс-Дарки сауалнамасын басқ а ә дістемелермен бірге байланыстырып қ олдану керек: психикалық кү йдің жеке тұ лғ алық тесті (Кеттел) жобалау ә дістемелері (Люшер) жә не т. б.

12 Следующая ⇒