Авокадо менән тултырылған кальмар

Хикә йә

Рә йлә Сабитова

- Ҡ ырҡ ты уҙ ғ ан, буяуы уң ғ ан... - Айзада, кө ҙ гө нә н ү ҙ енең бер-нисә сал тө шкә н сикә һ ен, кү ҙ тө бө нә ятҡ ан ваҡ һ ырҙ арҙ ы, һ албыраң ҡ ырағ ан эйә ген кү реп, моң һ оу ғ ына ә йтеп ҡ уйҙ ы. Шулай итеп һ иҙ ҙ ермә йенсә генә етә икә н ул ҡ артлыҡ. Донъя, мал, ир, бала, эш, тип йү герә һ ең -йү герә һ ең дә... Ниндә йҙ ер ә йлә неп сығ ып булмаҫ ҡ уласа. Ө й һ алаһ ың, уныһ ының осо-ҡ ырыйы юҡ, ө йө ргә лә ө йө ргә... Бала таптым тиһ ә ң, уныһ ының ү ҫ кә не һ айын бә лә һ е ҙ урая... Ир тигә не тағ ы, башҡ а сир... Мө хә ббә т тип, кү ҙ ең тоноп кейә ү гә сығ аһ ың да, бер кө н ҡ араһ аң - яның да ҡ орһ аҡ лы, ялтас, йыйырсыҡ баҫ ҡ ан бер ят ҡ арт тора...

Былтыр ө лә сә й булғ ас та был тиклем кү ң ел тө шө нкө лө гө нә бирелмә гә н ине ә ле. Ҡ ыҙ ының һ аулығ ын ҡ айғ ыртыу, бә песте ҡ аршылау-ҡ арау мә шә ҡ ә ттә ре менә н уйланмағ ан. Ейә нсә ренең тә мле еҫ ен ҡ омһ оҙ ланып еҫ кә й-еҫ кә й яратып туя алмай бер булды. Ү ҙ енең балаларының нисек ү ҫ кә нен дә кү рмә гә н Тимерйә не лә олатай булғ ас, ү ҙ гә реп китте. “Ҡ улым килешмә й” тип һ ылтаулап, ү ҙ енекелә ргә йоғ оноп та ҡ арамағ анды, был бә песте ҡ улынан тө шө рмә й тигә ндә й йө рө ттө. Ялҡ ырмы тиһ ә ң, оҙ ағ ыраҡ илау тауышы сыҡ маһ а, “бә пес ҡ айҙ а” тип бер була. Кейә ү балаҡ ай ҙ а баласыл ғ ына кү ренә. Кә рә к икә н аҫ тын да алыштыра, йыуындырырғ а ла ҡ урҡ май тотона. Шуны кү реп аптырағ айны Айзада. Яң ы быуын атайҙ ар икенсе була микә н ә ллә , тип. Ул белгә н ғ аилә лә рҙ ең береһ ендә лә бала ҡ арашҡ ан ирҙ ә р булманы. Айзаданыҡ ы ярай ә ле, исмаһ ам, кө нө -тө нө эштә булды, ял кө ндә ре ихатала ул-был итте.

Ана, Ә смә ә хирә тенеке ни, кө ндә р буйы урамсылап йө рө р ине, кеше эшен бө тө рө п, тө нгө лө ккә “лә х” иҫ ереп, ҡ айтып килә, йә килтереп ташлайҙ ар. Тегеһ е ни, бахыр, йә ш бала менә н йоҡ о ла кү рмә й, ни ө йҙ ә эш тота алмай, иҫ ерек ирҙ е һ ө йрә п керетеп ятҡ ыра, бысрағ ын систерә. Махмырҙ ан ауырый башлаһ а, сабый бала ҡ арауҙ ан былайыраҡ йонсоп уны ҡ арай. Шунда ла ә ле, йылы һ ү ҙ е юҡ ир тигә ндә ренең , ә хирә тенә н йө й табып аҡ ырына-баҡ ырына, ҡ ул кү тә реп маташа. Ә бисә кешегә ни, һ аман шул донъя тип йә бешеп ятҡ ан була инде. Аранда малың торһ он баҡ ырып- ашатырғ а-эсерергә, аҫ тын ташларғ а. Ө йө ң бар йылытырғ а, мейесең де яғ ырғ а йә ш утынды бысҡ ылдатып тө тө нө нә сә сә й-сә сә й... Керең дең таҙ алығ ын, ашың дың тоҙ он тикшереп зә һ ә рен сә сергә ажғ ырып торғ ан ҡ ә йнә ң бар... Шуғ а иртә рә к ҡ артайғ андыр инде Ә смә ә хирә те. Тө ҫ кә генә тү гел, уның климакс тигә н нә мә һ е лә иртә башланды. “Абортҡ а йө рө ү мә шә ҡ ә тенә н ҡ отолдом”- тип һ ө йө ндө генә ү ҙ е. Хә ҙ ер бына, Айзадағ а ла сират етте, ә бей булырғ а, абау. “Ырыуҙ ан ҡ алғ ан” тигә н һ ү ҙ е генә ни тора. Илағ ыһ ы килеп китте. Һ уң ғ ы осор шулай топ-тойоҡ тан кә йефе ҡ ырылып, балауыҙ һ ығ ырғ а ғ ына тора. Юҡ ҡ а-барғ а йә не кө йө п ене ҡ уба башлай. Шулай ҙ а ә бейгә ә йлә неү процессы сағ ыштырмаса ең ел ү тә се. Башы ә йлә неп, быуынһ ыҙ ланып хә ле бө тө п китә тоҡ -томалдан, йә ҡ апыл кү ң еле болғ анып уҡ шытып ебә рә. Тү ҙ ә һ ең инде, тә биғ ә т ҡ ушҡ ас. Был донъялағ ы һ ә р йә н эйә һ енең яралыу, ү ҫ еү, сә скә атыу ваҡ ыты булғ ан кеү ек, ҡ ыуарыу, ҡ артайыу мә ле лә бар бит. Тыумаҡ тан ҡ алмағ ас... Тә ү бә, ә ле генә гү ргә кере ргә булмаһ ын инде ул! Малайҙ ы ө йлә ндерә һ е бар, башҡ а сығ араһ ы. Ҡ ыҙ ҙ ы ла, кейә ү гә бирҙ ең дә - ҡ отолдоң тү гел, һ ү ҙ ярҙ амы ла, мал ярҙ амы ла байтаҡ ваҡ ыт кә рә к буласаҡ ү ҙ ҙ ә ренә. Уйлай китһ ә ң, Тимерйә не менә н дә йә шә п кенә лә ҡ арамағ андар ә ле! Бер-береһ е менә н серлә шеп ултырырғ а ла форсат тапмайҙ ар, донъя малы артынан ҡ ыуыуҙ ан бушап. Ҡ айҙ а ти ул, ҡ айһ ы берә ү ҙ ә р һ ымаҡ етә клә шеп кенә диң геҙ буйҙ арын ҡ ыҙ ырыу, ҡ осаҡ лашып талғ ын кө йгә бейеү ҙ ә р, хистә р тулҡ ынында онотолоп бә ү елеү ҙ ә рҙ ә р?!. Шулай уҡ ашмаҫ хыялдар ғ ына булып ҡ алырҙ ар микә н ни? Ә стә ғ ә фирулла, ун йылдан пенсия аҡ саһ ы һ анап, бер кешегә лә кә рә кмә йенсә, дү рт стенаң дың дү рт мө йө шө нә теклә п ултырырғ амы ни? Кейә ү гә сыҡ ҡ анынан бирле 25 йыл ү ткә нде тоймағ анды, ул ун йыл ни, керпек ҡ аҡ ҡ ансы ла ү теп китә инде?! Уф, йө рә ккә йе... Ни ндә й ү кенестә р генә тулы донъя был?

- Ә ҙ ерә к диета тотоп алһ аң сы, ә сә й, бынау кү лдә гең былтыр һ ә лә к килешә инее ү ҙ ең ә, ә ле ә ллә ҡ алай тора- билең бө ткә н.

- Аһ -аһ... Ҡ ә ҙ ерлегә генә кейгә н кү лдә гемде... Ә ллә нимә лә ашап ултырмайым инде, ғ ү мер буйы ашағ ан ит тә бә рә ң ге инде...

- Ү ҫ ә торғ ан йә ш организм ғ ына бө тө н нимә не эшкә ртә ул, ә һ иң ә хә ҙ ер ү ҙ ең де уйларғ а ваҡ ыт. Ауыр ризыҡ ашама, кү берә к салат-малат ҡ ап, емеш-фә лә нде...

Ҡ ыйын Айзадағ а ошондай һ ү ҙ ҙ ә р тың лауы. “Ҡ арсыҡ ”, “ә бей”, “ҡ ортҡ а” тип ҡ олаҡ тө бө ндә тыҡ ып торғ ан һ ымаҡ. Шул тиклем кү ң еленә ауыр, ә йтеп бө тө ргө һ ө ҙ. Йө рә ге һ ыҙ лауын баҫ ыр ө сө н шулай килеп сығ амы- берә й нә мә сә йнә геһ е, ҡ апҡ ылағ ыһ ы ғ ына килеп тора шул, ҡ арышҡ ан кеү ек. Яң ыраҡ телевизорҙ ан һ ө йлә гә йнелә р, “стресс” тип. Ашау менә н баҫ ырып ҡ уйыу зыянлы тиҙ ә р. Һ ү ҙ ен дә уйлап сығ аралар. Донъяның фанилығ ын, бер ниҙ е лә ҡ айтарып булмауын, ғ ү мерең дең заяғ а уҙ ыуын йө рә гең менә н аң лап, йә нең де ү кенес ҡ орто кимереү ен һ ыйҙ ырып буламы ни шул һ ү ҙ гә...

- Ә ллә нишлә п эсем йыш-йыш ауыртып ала, ауыр, аҫ ҡ а тарта, - тип фельдшер ҡ ыҙ ғ а барырғ а мә жбү р булды бер кө н. Тү ҙ еп ү ткә реп йө рө нө инде һ ыҙ ланыуҙ арын. Унда ла бармаҫ ине, ҡ атын-ҡ ыҙ ҙ ар онкологияһ ы тураһ ында тапшырыу тың ланы. Һ уң ғ ы йылдар бигерә к ныҡ таралғ ан икә н был сир. Билдә лә рен тың лап ултырҙ ы ла, йө рә ге жыу итеп ҡ алды. Барсы, Айзадала ла барсы бындай билдә лә р... Тү штә ре лә, тө йө рме ни, ҡ атты лаһ а...

Фельдшер ҙ а йыуатырлыҡ һ ү ҙ ә йтә алманы:

- Тө ҫ ө гө ҙ ҡ асҡ ан шул, апай, районғ а барып кү ренегеҙ, -тип ҡ ушты.

Ундағ ы табип иһ ә Айзаданы ә йлә ндереп-тулғ андырып ҡ арап, һ ораштырып ултырҙ ы ла, “ошо хә лгә еткә нсе нимә лә рен ҡ арап йө рө й икә н ошо ауыл бисә лә ре”, тип ә рлә й-ә рлә й, башҡ алағ а йү нә лтмә яҙ ҙ ы.

-Маткаң ды таба алманым апай, һ уң ғ ы бала тапҡ анығ ыҙ ҙ а бер-бер хә л булғ айнымы ә ллә?

-Белмә йемсе, ә йтмә нелә р... Наркоз аҫ тында инем бит, кесарево эшлә нелә р..

- Ҡ ыҫ ҡ аһ ы шул, апай, кисекмә ҫ тә н Ө фө гә, онкоцентрғ а барығ ыҙ. Опухоль ҙ ур, һ уң булмаҫ борон, бә лки операция менә н ҡ отолоп булырлыҡ тыр...

Райү ҙ ә ктә н ҡ айтҡ ансы буҫ ығ ып бө ттө Айзада. Нимә ҡ ылырғ а, ҡ айҙ а барып бә релергә белмә не. Эй -й-й нимә тип кенә “донъя кө тә м “тип йә бешеп ятҡ ан була икә н кеше! Йыйғ ан ниғ мә ттә ренең ҡ ә ҙ ерен белеп, тиң е менә н сө кө рҙ ә шеп кенә йә шә й башлар саҡ та, ошолай итеп, ҡ араң ғ ы гү рҙ ә ргә кереп ятылыр микә н ни?!. Балаларын ныҡ лап аяҡ ҡ а баҫ тырмай, ейә н-ейә нсә рҙ ә р бә плә п тә ултыра алмай? Тимерйә не кем ҡ улына ҡ алыр ҙ а, бө ртө клә п кенә йыйғ ан донъяларын кем оятһ ыҙ ының аяғ ы тапар?!.. Ошо ғ ү мер йә шә п ниндә й рә хә тлеген кү рҙ е ә ле, Айзада? Бараһ ы ерҙ ә ренә барманы, кү рә һ е ерҙ ә рен кү рмә не... Асыу килтереп, телевизоры ла ымһ ындырып ә ллә нимә лә р кү рһ ә тә лә тора. Ауыҙ һ ыуы ҡ оротоп һ ө йлә нелә р ҙ ә, хә ҙ ер уның ҡ олаҡ ишетмә гә н, кү ҙ кү рмә гә н ризыҡ ашағ ыһ ы килеп китте. Бө ткә н баш, бө ткә н, кү пме генә ғ ү мер ҡ алғ андыр, шул быҡ тырылғ ан авокада менә н, т ултырылғ ан кальмар ашап ҡ арарғ а ине. Исмаһ ам, бер ү кенесе кә м булыр ине...

- Нимә мыш-мыш танау тартаһ ың баянан бирле, йоҡ о маҙ аһ ы бирмә й, - Тимерйә н йоҡ о аралаш мыжый-мыжый юрғ анды ү ҙ енә рә к тартты. -Шул тиклем ниндә й хә срә тең барҙ ыр...

- Авокадо ашғ ым килә... һ ың ҡ...

- Нимә? Аҡ ылдан яҙ а башланың мә ллә? Тағ ы нимә етмә й?

- Тағ ы... тултырылғ ан кальмар ашағ ым килә -ә -ә...

Ҡ апыл йоҡ оһ о осҡ ан ир тороп уҡ ултырҙ ы:

-Һ ин нимә, ауырый башланың мә ллә?!

Кү ң еле тулғ ан ҡ атындың һ ү ҙ быуаһ ы йырылып китте, ҡ асандан бирле һ аҡ лағ ан эс серен илай-илай иренә тү кте лә ҡ уйҙ ы.

-Мда-а-а... -Байтаҡ уйланып ятҡ ас ҡ ына һ ү ҙ башланы Тимрйә н. -Хә лдә р былай булғ ас, малдың байтағ ын тотонорғ а булыр. Малайғ а туйғ а тигә н аҡ са ла байтаҡ йыйылғ андыр ә ле.

- Ҡ уй, йә шә йһ е кешегә кә рә к булыр...

-Ниндә й кешегә? Нимә ө сө н йыйғ ан беҙ ул донъяны, кә рә к саҡ та изгелеген кү рмә гә с? Һ ин нимә, мине ташлап ҡ асырғ а уйлап тораң мы?! Ваҡ ытынан алда ү ҙ ең ә йыназа уҡ ып ултырма, йә нде кө йҙ ө рө п! Хә ҙ ер медицина кө слө, ә ллә нимә ң де лә дауалай. Иртә гә ү к Ө фө гә сығ ып китә беҙ, Алла бирһ ә... Аҡ са бик етмә ҫ тә й булһ а, аҡ сарлағ ымды ла “осорорғ а” тура килер...

Иренең һ уң ғ ы һ ү ҙ ҙ ә ренә н Айзаданың кү ң елендә аң латып биреп булмаҫ лыҡ наҙ уяна. ”Аҡ сарлағ ым” тип машинаһ ын ә йтә Тимерйә не, “ө ф” итеп кенә тотҡ ан тә тә йе. Шул хә тлем ҡ ә ҙ ерлә гә н нә мә һ ен тотонорғ а ла йә ллә мә гә с, ярата булып сығ а бит ул Айзаданы.. Теле менә н генә ә йтмә й. Ә йтһ ә лә ярар ине, ү ҙ ең дең һ ө йө клө икә нең де белге, наҙ лы һ ү ҙ ҙ ә р тың лағ ы килә лә инде!.. Аң ламай шул ирҙ ә р шуны, аң ламай. Ә йтеп ҡ алһ ындар ине ул, ү кенескә ҡ алғ ансы. Яратышып йә шә р ө сө н генә бирелгә н икә н бит был донъя, был ғ ү мер... Юҡ -бар борсолоуҙ ар, ә рлә ш-тартыштар ө сө н тү гел. Ғ ү мер ахырында ғ ына йыйғ ан мал тү гел, ә бө тө нлә й башҡ а ү кенестә р иҫ кә тө шә икә н.

Ҡ ыҙ ына-һ ең ле, улына- ҡ усты табып бирмә гә н Айзада. Иң ҙ ур ү кенесе шулдыр. Бала таба, бағ а торғ ан ғ ына сағ ы бигерә к ауыр заманғ а тура килде шул. “Перестройка”нан һ уң ғ ы ҡ ыйралыш йылдар. Бала ә йбере алтын дә рә жә һ ендә. Тотонолғ ан йү ргә к –ыштанды ла ҡ ә ҙ ерлә п кенә бер-береһ енә аманат итеп тапшыра йә ш ә сә йҙ ә р. Коготки-фә лә н тапһ аң оло шатлыҡ, пальто-итек алһ аң, лотореяғ а миллион отҡ андан былай бә хет. Ҡ айҙ а ти ул памперс-фә лә н? Ә ле ана, ейә нсә ренең ниндә й генә кейем-тә тә йҙ ә ре юҡ! Айзаданың йә ш сағ ында булһ амы ошо муллыҡ! Тимерйә н кеү ек аҫ ыл ирҙ ә н табыр ине тағ ы бер-икене... Шау ү кенес кенә был донъя, исмаһ ам алда ә ҙ ерә к ғ ү мер булһ асы...

- Нимә тағ ы балауыҙ һ ығ аһ ың, һ ө йлә штек бит инде, йырып сығ ырбыҙ ә ле бергә!

- Авокадо-о-о...

- Уф! Килоһ ы менә н алып бирермен иртә гә, тым тү лке!..

Тыштан ү ҙ ен ышаныслы, тыныс тотһ а ла, ныҡ борсолғ аны, уйланғ аны тойола Тимрйә ндең. Табипҡ а сират еткә нен кө тө п ултырғ анда ла, иренең тә ненең ең елсә ҡ алтырауын тоя. Бө тө п барғ анда ризыҡ та тә млерә к кеү ек. Ғ ү мер аҙ ағ ында ғ ына йә шә ү ҙ ә ренә йә м керҙ е. Элек ғ ә ҙ ә ти тойолғ ан һ ә р нә мә не ә ле мө ғ жизә итеп ҡ абул итә башлағ ансы Айзада. “Ҡ артайғ ан инде, элекке саҡ тары тү гел”-, тип мө рхә тһ енмә гә н ирендә икенсе сифаттар кү рә. Маң лайындағ ы һ ә р йыйырсығ ы, һ ә р сал сә се, һ ә р кү ҙ ә нә ге кү ң елгә яҡ ын икә н дә һ ә ғ ү мер иткә н кешең дең. Тә ненең йылыһ ы, тынының ипкене лә - йө рә ккә ял. Йә шә ргә ине ошолай, бер-береһ ен ҡ ә ҙ ерлә п, кү реп туймай, тағ ы бер-нисә йыл! Нишлә п аң ламағ андыр шуларҙ ы бығ аса? Йә шә ү ү ҙ е бер мө ғ жизә икә н бит, баҡ тиһ ә ң!

Ҡ атынын бер секудҡ а ла ҡ алдырмаҫ ҡ а тырышҡ ан ир табип бү лмә һ енә лә эйә реп керҙ е. Тегелә р ҙ ә аң лап тора, бороп сығ армайҙ ар. Һ уң ғ ы ө мө ттә рҙ е ҡ ырып һ алғ ан диагнозды тың лағ анда эргә ң дә яҡ ын кешең булһ а арыу инде. Кү ң ел бит ул, кешенең иң нескә ҡ ылы. Ауырлыҡ тарҙ ы кү тә решер ышанығ ың булһ а, шарт ө ҙ ө лмә ҫ, йә шә ү гә сат йә бешерлек изем булыр...

- Папаша, һ еҙ гә нисә йә ш? - ә ллә ниндә й ҡ орамалдар менә н Айзаданың ҡ абарғ ан эсен тикшергә н табип кө тө лмә гә н һ орау биреп, кө сө ргә неште йомшартырғ а булды, буғ ай.

- Ҡ ырҡ туғ ыҙ, ө с айҙ ан илле тула.

- Юбилей, тимә к. Ҡ атынығ ыҙ ҙ ан ниндә й бү лә к кө тә һ егеҙ?

- Ү ҙ е тере булһ а, шул еткә н миң ә. Башҡ а бер ни ҙ ә кә рә кмә й.

- Килеп сыҡ маясаҡ шул, папаша.

Тимерйә ндең йө рә ге туҡ тай яҙ ҙ ы, Айзаданың йө ҙ ө ҡ ағ ыҙ ҙ ай ағ арҙ ы.

- Шулай аҙ ҡ алғ анмы?

- Аҙ ҡ алғ ан шул! Һ еҙ ҙ ең юбилейығ ыҙ ғ а самай ғ ына булалыр. Телә һ ә геҙ ҙ ә бү лә кһ еҙ ҡ алмаясаҡ һ ығ ыҙ, папаша. Улығ ыҙ бар, ҡ ыҙ ығ ыҙ бар...

- Эйе, бар, улым Булат, ҡ ыҙ ым Айзирә к... Ө йҙ ә ҡ алдылар, ө мө тлө хә бә р алып ҡ айтыуыбыҙ ҙ ы кө тө п..

- Нисек, ө йҙ ә? Һ уң бында бит улар! - табип, бер компьютер экранына, бер Айзаданың эсенә ымлап торҙ о ла, барыһ ын да аң лап, кө лө п ебә рҙ е. –Һ еҙ нимә, аң ламанығ ыҙ мы ни? Опухолегеҙ ысынлап һ уш киткес ҙ ур! Етмә һ ә, ҡ улдары ла бар, аяҡ тары ла... Быныһ ы ҡ ыҙ ыҡ ай, бынауһ ы –малай!..

.... ”Алтын» юбилейғ а, саҡ ырмаһ алар ҙ а, кү стә нә сен-бү лә ген ҡ ыҫ тырғ ан туғ ан-тумаса барыбер йыйылды. Береһ е ҡ ыҙ ыл, икенсеһ е зә ң гә р таҫ ма менә н бә йлә нгә н ике тө ргә к шат шау-геү аҫ тында ҡ улдан-ҡ улғ а китте.

-Тимерйә н, кем тип ҡ уштығ ыҙ?

Кемдең дер биргә н һ орауына бә хетенә н ауыҙ ын йыйып ала алмағ ан ө й хужаһ ы:

- Береһ е Авокадо инде, икенсеһ е –Кальмар, -тип яуапланы. Шарҡ ылдап кө лгә н тауыштар баҫ ылғ ас ҡ ына, яуабын тө ҙ ә теп ҡ абатланы. - Быныһ ы- Айбә к, тегенеһ е- Алтынай. Минең Айымдың алтындан былай ҡ иммә тле бү лә ктә ре!

- Ең гә й, ә ле лә ашағ ың килә ме тултырылғ ан кальмар?

- Килә, килмә й ни... Бына бит- тултырылғ ан ҡ амырҙ ың ниндә йе генә юҡ! Ул бә рә ң ге тултырылғ аны, ул кә беҫ тә леһ е... Бына балан тултырылғ аны, бына елә клеһ е, - хужабикә, ҡ ә нә ғ ә т йылмайып, бә леш-пирожкиҙ арҙ ың тө рлө һ ө нә кү рһ ә тте.

Ө й хужаларының бә хет тулы табынын уратып йыр һ уҙ ылды:

Алтын ғ ына микә н, һ ай был донъя,

Кө мө ш кенә микә н был донъя.

Ҡ ә ҙ ерҙ ә рен белеп кө н иткә ндә ргә

Шау сә хрә лә микә н был донъя...