Йөкмәткеһе. Бәйән дә, документаль повесть та түгел… Әкиәт

Стр 1 из 2Следующая ⇒

Йө кмә ткеһ е

1. Сә йфү ллин Ф. Бә йә н дә, документаль повесть та тү гел… Ә киә т

2. Лира Ә хмә т-Яҡ шыбаеваның хаты

3. Лира Ә хмә т ҡ ыҙ ы Яҡ шыбаеваның хатына яуап

4. Мө жә ү ир хә ҙ рә ттең ейә нсә ре Заһ ита Ғ ә бделвә рис ҡ ыҙ ының «Мө жә ү ир хә ҙ рә т» ә ҫ ә ренә баһ аһ ы.

5. Мө жә ү ир хә ҙ рә ттең ейә нсә ре Мө нирә Ғ ә бделвә рис ҡ ыҙ ының «Мө жә ү ир хә ҙ рә т» ә ҫ ә ренә баһ аһ ы.

6. Хә йбулла мосолмандары һ ә м Һ аҡ мар газеталары. Имеш-мимештә ргә нигеҙ лә нгә н китап

Ф. Сә йфү ллин,

педагогика фә ндә ре кандидаты

Бә йә н дә, документаль повесть та тү гел… Ә киә т

«Мө жә ү ир хә ҙ рә т» китабын яҙ ыр алдынан Лира Ә хмә т-Яҡ шыбаева Сибай ҡ алаһ ында йә шә ү се һ икйә н йә шен ү ткә н Ү лмә ҫ бикә Ҡ ә ҙ ерғ олова менә н кә ң ә шлә шә.

- Китап сығ арыуғ а хә ҙ рә ттең рухы ризамы икә н? – тип һ орай ул унан.

-Риза булмағ ан ҡ айҙ а ул! …Риза ул, риза! Һ иң ә фатихаһ ын да биреп яталыр ә ле! …Китабың ды тиҙ ерә к сығ ар! Уны бө тә халыҡ кө тә », - тип яуап бирә ә бей [2, б. 402].

Мө жә ү ир хә ҙ рә ттең улы Мө хә ммә т авторғ а: «Атайым тө шө мә инде лә …, ә ллә ниндә й туннелдә р аша осороп, мине һ инең яның а ҡ алдырып китте», - ти.

«Мө хә ммә ттең тө шө н ә ү лиә олатайҙ ың миң ә ошо китабымды яҙ ырғ а фатиха биреү елер, тип аң ланым», - тип яҙ а Лира [2, б. 7 ]

Китап 2004 йылда донъя кү рә. Автор раҫ лауынса, ул Мө жә ү ир хә ҙ рә ттең ү ҙ енә лә оҡ шағ ан. Лираның тө шө нә инеп: «Һ иң ә рә хмә т ә йтергә килдем, Табын балаһ ы! Ырыуҙ аштарымдың мине мә ң ге онотмаҫ ын белә инем. Ә ммә һ инең, бү тә н ырыу затының, мине былай ҙ урлауын кө тмә гә йнем», - тигә н [2, б. 293].

Ә леге кө ндә был китаптың ете баҫ маһ ы донъя кү рҙ е [2, б. 297]. «Иң яҡ шы башҡ орт китабы» тигә н республика конкурсында ул беренсе урынды яуланы» [2, б. 9].

Китапта һ ү ҙ «Манһ ыр ә ү лиә һ е, халыҡ табибы, кү рә ҙ ә се һ ә м дин ә һ еле Сиражетдинов Мө жә ү ир Уйылдан улы (1876-1967) хаҡ ында» бара [2, б. 164].

Һ ү ҙ лектә р аң латыуынса, ә ү лиә (провидец) – человек, который может провидеть, ясновидец [3]. Бындай һ ә лә т бик һ ирә к кенә кешелә ргә бирелә икә н. «Ә ү лиә лә р 10-11 мө сә лгә (120-130 йыл) бер генә тыуа», - ти автор [2, б. 172].

Мө жә ү ир ү ҙ енең ә ү лиә икә нен ун бер йә шендә белә. «Бала сағ ында йә йғ ор нуры аша уғ а Алла Тә ғ ә лә нең суфый шә йехтә ренә, ә ү лиә лә ргә һ ә м изгелә ргә Юғ арынан бирелә торғ ан тә биғ и һ ә лә т – кә рә мә т бирелә » [2, б. 164]. «Миндә ниндә йҙ ер илаһ и ҡ ө ҙ рә т бар. Ул миң ә йә йғ ор аша бирелде», - ти Мө жә ү ир [2, б. 178].

Лира Ә хмә т-Яҡ шыбаева Мө жә ү ир хә ҙ рә тте тә биғ ә ттә н дә кө слө зат тип иҫ ә плә й. Ул тә биғ ә т менә н идара итә ала. Ә ҫ ә рҙ ә быны раҫ лаусы миҫ алдар етерлек. Шуларҙ ың ҡ айһ ы берҙ ә рен һ анап китергә була.

Лира Ә хмә т-Яҡ шыбаева Манһ ырғ а барышлай йыуа, ҡ уҙ ғ алаҡ тар эҙ лә п ҡ арай. Элек ер ябып ултырғ ан шифалы ү лә ндә рҙ ең еҫ е лә, еле лә кү ренмә й. Шул саҡ Мө жә ү ир хә ҙ рә ттең улы Хә мидун осрай. Кү тә реп алғ ан тоғ он сисә лә Лирағ а йыуалар, ҡ уҙ ғ алаҡ тар сығ арып бирә. «Ҡ айҙ ан йыйҙ ығ ыҙ һ еҙ быны. Беҙ кү пме эҙ лә һ ә к тә тапманыҡ », - тигә с, Хә мидун: «Атайым һ еҙ ҙ е шаяртҡ ан икә н. Ыҙ алап йыйып йө рө мә һ ен китап яҙ ыусы Лира ҡ ыҙ ым, ә ҙ еренә н алһ ын», - тигә н. – Ул беҙ ҙ е лә шулай мә рә кә лә п ала»[2, б. 8-9].

Бынан аң лашыуынса, Мө жә ү ир хә ҙ рә т йыуаларҙ ы, ҡ уҙ ғ алаҡ тарҙ ы телә һ ә ү ҫ терә, телә мә һ ә - юҡ икә н.

Мө жә ү ир хә ҙ рә т ямғ ыр ҙ а яуҙ ыра ала. «Кә рә к саҡ та ямғ ыр яуҙ ырғ ым килә, - ти ул дуҫ ы Ғ ибаҙ уллағ а.

-Телә п кенә ямғ ырҙ ы яуҙ ырып булмайҙ ыр ул, малай.

-Була.

-Нисек?

-Хә ҙ ер ҡ арап тор.

Мө жә ү ир тыны менә н артып алырҙ ай булып баш осонда ө йө рө лгә н бер аҡ һ ыл ғ ына болотҡ а теклә не. Балаларса һ амаҡ лап та алды:

Ямғ ырым, яу, яу,

Иген ү ҫ һ ен тау-тау!

Ышанһ аң – ышан, ышанмаһ аң – юҡ, баяғ ы болот ҡ айнап, ҡ абарып кү к йө ҙ ө н ҡ аплап алды, һ ә м кү крә п ямғ ыр яуа ла башланы. Мө жә ү ирҙ ең кә рә мә т тыуҙ ыра алыу һ ә лә тлегенә ышана алмағ ан Ғ ибаҙ улла ҡ ыуыш эсенә йү гереп ингә с, кө лө п, шаяртты:

-Ә теү һ ин ямғ ырҙ ы туҡ тата ла алаһ ың дыр ә ле.

Мө жә ү ир етди ине.

-Ҡ арап ҡ арайыҡ, - тине, ә легә тиклем һ ис тә бындай эшкә тотоноп ҡ арағ аны булмаһ а ла йә нә кү ккә ҡ араны. Ҡ улдары менә н болотто ҡ ыуғ ан хрә кә ттә р яһ аны.

-Таралығ ыҙ, болоттар! Беҙ гә ямғ ыр кә рә кмә й! Ары ағ ылығ ыҙ! Китегеҙ!

Яуын нисек тиҙ яуа башлаһ а, шулай тиҙ туҡ талды» [2, б. 177-178].

Мө жә ү ир хә ҙ рә т тә биғ ә т менә н идара итеү һ ә лә тен ү ҙ енең шә хси мә сьә лә лә рен хә л итеү ө сө н дә файҙ алана. Ғ ашиҡ булғ ан ҡ ыҙ ы Сө мбө лә не Мерә ҫ ауылы муллаһ ы икенсе бисә леккә алырғ а йө рө гә ндә, «ү ҙ енең тылсым кө сө н ҡ улланып…ҡ ыҙ ҙ ы һ аҡ ларғ а тырыша. Мулла ҡ ыҙ ҙ ы алырғ а килгә ндә, уның юлына «биш-алты ажар бү рене сығ арып», кире ҡ айтарып ебә рә. «Теге бай икенсе тапҡ ыр юлғ а сығ ам тип торғ анда, йә шен йә шнә п, кү к кү крә п ямғ ыр ҡ ойоп яуа. Ө сө нсө гә ынтылғ анда, егеп барам тигә н кү ркле аты ҡ асып китеп, харап итә » [2, б. 199-200]. Һ ө ҙ ө мтә лә бай ҡ ыҙ ҙ ан тө ң ө лә. Мө жә ү ир хә ҙ рә т шулай итеп маҡ сатына ө лгә шә: Сө мбө лә гә ө йлә нә.

Мө жә ү ир хә ҙ рә ттең тә биғ ә т менә н идара итеү ен авторғ а мә ғ лү мә т биреү се сығ анаҡ тар ҙ а раҫ лай. Мә хмү това Зә йнә п һ ө йлә ү енсә, бер ваҡ ыт Мө жә ү ир хә ҙ рә т Баймаҡ ҡ а дуҫ ына бара. Дуҫ ы улы Ғ ә йзуллағ а ҡ унаҡ тың атын йылғ ағ а алып барып эсереп килергә ҡ уша. Улы телә р-телә мә ҫ кенә, һ уҡ ранып ризалаша. «Атты һ уғ арып кире ҡ айтҡ анда Ғ ә йзулла кү рмә гә нен кү рә: йә ҡ олағ ы тө бө нә н зыйлап пулялар ү теп китә, йә ҡ аршыһ ына бү ре ө йө рө килеп сығ а, йә алдында киң йылғ а пә йҙ ә була. Малай хитлана-хитлана саҡ ҡ айтып инә » [2, б. 307]. Быларҙ ы Мө жә ү ир хә ҙ рә т ойошторғ ан икә н.

Ү лгә с тә хә ҙ рә т тә биғ ә т менә н етә кселек итеү ен туҡ татмай. «2006 йылда Манһ ырҙ а Мө жә ү ир хә ҙ рә ттең тыуыуына 130 йыл тулыуҙ ы билдә лә п ү тергә булдылар, - тип яҙ а автор. - Лә кин сараны ү ткә реү алдынан изге уйлы бер кешене ныҡ ҡ ына рә нйеттелә р. Ә ү лиә рухы был хә лгә ү ҙ енең риза тү геллеген белдергә ндер: сара башланыр алдынан ағ астарҙ ы тамырынан йолҡ оп ырғ ытырҙ ай булып дауыл ҡ упты, кү к йө ҙ ө н ҡ урғ аштай ҡ ап-ҡ ара болот ҡ аплап алды, ҡ ойоп ямғ ыр яуҙ ы, ә йтерһ ең, ямғ ыр һ ыуы ерҙ е ә шә келектә н, яуызлыҡ тан, иблис ҡ отҡ оһ онан таҙ артырғ а телә не» [2, б. 9].

Лира Ә хмә т-Яҡ шыбаева Мө жә ү ир хә ҙ рә тте тә биғ ә т ҡ анундарына буйһ онмағ ан эштә р башҡ арырғ а ла һ ә лә тле, ти. Бығ а миҫ алдар ә ҫ ә рҙ ә бик кү п.

Мерә ҫ муллаһ ынан тартып алғ ас, Мө жә ү ир Сө мбө лә гә бала имеҙ еп ултырғ ан ҡ атынды кү рһ ә тә. «Был һ ин беҙ ҙ ең бә песебеҙ менә н», - ти [2, б. 200].

Ү ҙ е лә тә биғ ә ттә булмағ анды кү рә ала. «Халҡ ыбыҙ изгелә ре» китабының 184-186-сы биттә рендә уның ен ҡ ыҙ ҙ арын кү реү е, улар менә н аралашыуы һ ү рә тлә нә.

Мө жә ү ир хә ҙ рә т икенсе кеше ҡ иә фә тенә лә инә ала икә н. «Ү лмә ҫ бикә бала тапҡ ас, исем ҡ ушыу ө сө н Темә стә н Мостафа мулланы саҡ ырырғ а була. Шуны уйлап торғ анда, ишек асылып китә лә, Мостафа мулла килеп керә. Ҡ ыҙ ғ а Гө лгенә тип исем ҡ ушып, кү ҙ алдынан юҡ була. Аҙ аҡ Мө жә ү ир хә ҙ рә т Ү лмә ҫ бикә нең тө шө нә кереп ә йтә: «Ү ҙ ең Мостафа мулла ла, Мостафа мулла тип ултырғ ас, яның а Мостафа мулла булып килдем инде», - ти [2, б. 286].

Ү лмә ҫ бикә Ҡ ә ҙ ерғ оловағ а хә ҙ рә т башҡ а ҡ иә фә ттә рҙ ә лә кү ренгә н. «Ә ү лиә ун дү рт йә шлек сағ ымда, аҡ ә бей ҡ иә фә тенә инеп, мине ү ҙ е эҙ лә п тапты», - ти ул [2, б. 401].

Мө жә ү ир хә ҙ рә т доғ а уҡ ып ишектә рҙ ең йоҙ ағ ын аса ала. «Хә ҙ рә т бер ө шкө рө п ебә ргә йне, ишек йоҙ аҡ тары ү ҙ енә н ү ҙ е асылды», - тип яҙ а автор. Тө рмә лә ул, шул юл менә н камеранан сығ ып, тә һ ә рә тлә неп керә торғ ан булғ ан [2, б. 216, 221].

Йылайыр тө рмә һ ендә, тә фтишсе ү ҙ е менә н насар мө ғ ә мә лә иткә с, Мө жә ү ир хә ҙ рә т уғ а фалиж һ уҡ тыра. «Тә фтишсе хә ҙ рә ттең ҡ улындағ ы тиҫ бене тартып алырғ а ынтылғ ас: «Ҡ ағ ылма бысраҡ ҡ улың менә н», - тип хә ҙ рә т ҡ улын этеп ебә рә. «Шул саҡ һ ары русты, ә йтерһ ең, алмаштырҙ ы ла ҡ уйҙ ылар. Тау ярырҙ ай аҡ ырғ ан ә ҙ ә мдең теле кө рмә лде, уҫ ал ҡ арағ ан кү ҙ ҙ ә ре ғ ә решкә терә лгә ндә й йыуашайҙ ы, тын алышы ауырлашты, быуындары кә рһ еҙ лә нде. Ө нө быуылып, саҡ тын алып ултырһ а ла, ә шә ке ғ ә ҙ ә тен ҡ уймай, ҡ атлы-ҡ атлы итеп һ ү генде. Тотҡ оно алдында ҡ апыл меҫ кен хә лгә ҡ алып, бер ни ҡ ыла алмауына, ә й, ү кенде. Атып ҡ ына йығ ыр ине – ҡ улы тың лауһ ыҙ ғ а ә йлә нде», - тип тасуирлана был ваҡ иғ а ә ҫ ә рҙ ә [2, б. 216].

Ҡ атынын туҡ мап, ө йҙ ә н ҡ ыуып, ике игеҙ ә к балаһ ын ҡ ышҡ ы һ ыуыҡ та тышҡ а сығ арып ебә ргә н иҫ ерек Ә сҡ ә т, Мө жә ү ир хә ҙ рә т килеп ингә с, уғ а ташлана. Кә мһ етә, иң енә килеп йә бешә, һ ө йрә клә п ишектә н сығ арып ташларғ а телә й. Шунда хә ҙ рә т «утлы ҡ арашын ә ҙ ә м аҡ тығ ына тө бә не. …Был ҡ араш Ә сҡ ә ттең тә нен йә шен утындай ү тә нә н ү тә ө ттө. Ултырғ ан еренә н ир гө рһ ө лдә п иҙ ә нгә ауҙ ы» [2, б. 250].

Бә хтиә р, хә ҙ рә т булып кейенеп, сә хнә лә ҡ ылана башлай. Уның бә йһ еҙ леге хә ҙ рә ттең зитына тейә. Ул мә ҙ ә ксенең ү ҙ ен ҡ ыҙ ыҡ итә. Ө ҫ тө ндә ге барлыҡ кейемен систертә һ ә м шә п-шә рә кө йө сә хнә лә телә һ ә нә мә ҡ ыландырып йө рө тә башлай» [2, б. 219].

Бухгалтер Сө лә ймә н, Мө жә ү ир хә ҙ рә т Сталинғ а ҡ аршы һ ү ҙ йө рө тә, тип районғ а барып ошаҡ лай. Бер нисә кө ндә н ул хә ҙ рә ттең тылсым кө сө менә н телһ еҙ ҡ ала [2, б. 230].

1939 йылда Ө фө тө рмә һ ендә Мө жә ү ир хә ҙ рә тте хө кө м итеү гә суд бара. Илленә н ашыу шаһ ит, телһ еҙ ҡ алып, һ ө йлә й алмай [2, б. 219].

Кө ҙ кө нө Ү лмә ҫ бикә, ә хирә те Маһ ираны аптыратып, Фә йзулла ауылына елә к йыйырғ а бара. Ашарғ а ултыралар. Шунда Ү лмә ҫ бикә ҡ атҡ ан ҡ оротон ағ ас тө бө нә ырғ ыта. «Бер ҙ ур кә ү ҙ ә ле йә нлек пә йҙ ә булды, тү ң гә к ө ҫ тө ндә ге баяғ ы ҡ оротто һ оғ ондо ла, тау битлә п саптырып китеп тә барҙ ы. Уның эҙ енә н эре-эре елә ктә р тә гә рә шеп ятып ҡ алды. Маһ ираның ҡ ото осто. Унда елә к ҡ айғ ыһ ы юҡ ине. Ә Ү лмә ҫ бикә йү гереп йө рө п елә к йыя башланы. Һ утлы елә ктә рҙ е туйғ ансы ашап та алды» [2, б. 291]. Китапта ошо хә л Мө жә ү ир хә ҙ рә ттең эше тип кү рһ ә телә [2, б. 291].

Фә йрү зә Пригородный тигә н утарҙ ан Баймаҡ ҡ а йә шелсә ташый. Бер саҡ юлда ике һ алдат кейемендә ге ҡ асҡ ын баҫ тыра. Тота алмай. Баҡ һ аң, Мө жә ү ир хә ҙ рә т ҡ отҡ арғ ан икә н. «Зирә к кү ренә, моғ айын, аң ғ арыр, тип, атың ды бышҡ ырттым, боролтоп ҡ араттым. Иң шә ә ъ Аллаһ, һ иҙ герһ ең », - ти [2, б. 259].

Лира Ә хмә т-Яҡ шыбаева Мө жә ү ир хә ҙ рә т ү тә кү рә ине, тип раҫ лай. Бығ а ә ҫ ә рҙ ә кү п кенә миҫ алдар килтерелә. Дауаланырғ а телә ү селә рҙ ең ү ҙ енә килерен хә ҙ рә т алдан белә, ә ҙ ерлә неп кө тө п тора. Шундай осраҡ тарҙ ың береһ е китаптың 237-238-се биттә рендә һ ү рә тлә нә. Алыҫ тан машина менә н килә ятҡ ан ғ аилә не ул кө тө п алды. «Ү тергә батырсылыҡ итмә й ишек тө бө ндә туҡ тап тапанғ ан мосафирҙ арғ а …яғ ымлы ө ндә ште:

-Ә йҙ ү к, ү тегеҙ, мин һ еҙ ҙ е баянан бирле кө тә м.

-Кө тә һ егеҙ? – Юлаусы ир ныҡ ғ ә жә плә нде. – Беҙ килеү ебеҙ тураһ ында алдан хә бә р итмә гә йнек шикелле бит» [2, б. 250].

Ә сҡ ә т ике балаһ ын ҡ ыш тышҡ а сығ арып ташлағ анды ла Мө жә ү ир хә ҙ рә т белеп тора. Ат менә н килә һ алып, алып ҡ айта, ү лемдә н ҡ отҡ ара [2, б. 249-250]. …Улдарын туң ып ү леү ҙ ә н хә ҙ рә т ҡ отҡ арғ анын белгә с, Ә сҡ ә т шаҡ ҡ атты. Ҡ орғ ан хә йлә -мә керҙ ә ре юҡ ҡ а сығ ыуҙ ы аң ланы, сө нки белә: ә ү лиә ү тә кү рә. Ни уйлағ аның ды, ни эшлә гә нең де хә ҙ ер теҙ еп ә йтеп бирә сә к» [2, б. 249-250].

Эсергә яратҡ ан ҡ айһ ы бер кешелә р дауаланырғ а килгә ндә араҡ ыларын юлда йә шерә лә р икә н. Шуларҙ ы ла ә ү лиә кү реп-белеп торғ ан. Китаптың 283-сө битендә шул турала һ ү ҙ бара. «Олатайыма ниндә йҙ ер йомош менә н бер ир килә. Араҡ ыһ ын, ҡ айтышлай эсермен тип, ағ ас тө бө нә йә шереп ҡ алдыра. Йомошон йомошлап сығ ырғ а торғ анда, йор һ ү ҙ ле хә ҙ рә т тегең ә:

- Ағ ас тө бө ндә ге теге нә мә ң де онотоп ҡ уйма, - тип кө лә. Онотоу ҡ айҙ а ти. Араҡ ығ а ә ү ә ҫ ир ө йҙ ә н сығ ыу менә н теге ағ ас тө бө нә ашығ а. Ү лә нде ике яҡ ҡ а айырып, инде алайым ғ ына тип ү релһ ә, ни кү ҙ е менә н кү рһ ен, шешә гә ҡ ара йылан уралып ята, ти. Кү ҙ ҙ ә рен секрә йтеп, башын сә кә йтеп бығ а ҡ арап тора, имеш. Ҡ ото осҡ ан ә ҙ ә м алдын-артын шә йлә мә й һ ыпырта. Ошонан ары «араҡ ы» һ ү ҙ ен ишетергә лә телә мә й» [2, б. 283].

Автор Мө жә ү ир хә ҙ рә ттең ү тә кү реү енә ышана. «Ул минең дә Ғ афури районында ү ткә н бала сағ ымды ла кү реп-кү ҙ ә теп торғ ан икә н», - ти.

«- Йә шә йешең де кү птә нә н кү ҙ ә тә м, рухи туғ аным! Кә рә к саҡ та һ аман ярҙ ам итә м, яҡ лайым да, ҡ урсалайым. …Иҫ ең дә ме, Еҙ ем йылғ аһ ында һ ыу ингә ндә бата яҙ ғ айның. Тә рә нгә йө ҙ ө п индең дә, хә лең бө ттө. Манһ ырҙ а кө йө мин шуны белдем һ ә м Хоҙ ай Тә ғ ә лә нә н һ иң ә ярҙ ам итеү ен ялбарҙ ым. Ярғ а һ ин сығ ып еткә нең де кү ҙ ә ттем. Иҫ ең дә ме, бер саҡ һ ин ултырып китеп барғ ан замана арбаһ ы юлдан тайып китеп ике-ө с ҡ ат ә йлә неп, тә кмә слә п барып тө штө. Арбағ ыҙ йә нселде, …ә эсендә ге кешелә р зыян кү рмә не», - тип һ ө йлә й Мө жә ү ир хә ҙ рә т Лираның тө шө ндә [2, б. 293].

Мө жә ү ир хә ҙ рә т, Лира Ә хмә т-Яҡ шыбаева яҙ ыуынса, кү рә ҙ ә лек һ ә лә тенә лә эйә. Ул Рә миевтар приискеһ ендә ге шахтаның емерелеү ен алдан иҫ кә ртә һ ә м кү п эшселә рҙ е, ү ҙ ен дә ү лемдә н ҡ отҡ ара [2, б. 186].

Немецтарҙ ың Рә сә йгә һ уғ ыш башларын да алдан белә ул. Шул кү рә ҙ ә леге ө сө н 10 йылғ а тө рмә гә лә ябыла [2, б. 212]. «Мине тө рмә гә енә йә т ҡ ылғ ан ө сө н ултыртманылар. Тиҙ ҙ ә н Герман Рә сә йгә һ уғ ыш аса, беҙ гә лә ә ҙ ер торорғ а кә рә к тигә немде оҡ шатманылар», - ти Мө жә ү ир хә ҙ рә т [2, б. 230].

Ул М. С. Горбачевтың власҡ а килерен дә, Совет власының бө тө рө н дә алдан белгә н. «50-60 йылдан илгә маң лайында иретелгә н ҡ урғ аш саҡ лы миң е булғ ан тамғ алы батша килә сә к. Шул Сә ү итте бө тө рә сә к», - ти [2, б. 209].

Йылайыр совхозына орден бирелә сә ген, Харис ҡ оҙ аның ө йө ндә янғ ын буласағ ын, тө рмә гә элә герен, ҡ асан ү лерен дә белә ул [б. 207-209].

«Мин тыуғ андан һ уң йө ҙ ҙ ә утыҙ бер йыл тигә ндә 10-12 йә штә р тирә һ ендә ге бер ир балағ а Хоҙ айҙ ан кү плә п илаһ и ҡ ө ҙ рә т бирелер. Ул шундай кө скә эйә булыр: телә һ ә ерҙ е туфан һ ыуынан ә рсә лә р, телә һ ә, ялҡ ыны тауҙ ай янғ ынды һ ү ндерер», - тип яң ы ә ү лиә нең донъяғ а килерен дә кү ҙ аллай [2, б. 294].

Лира Ә хмә т-Яҡ шыбаева яҙ ыуынса, Мө жә ү ир хә ҙ рә т һ ауыҡ тырыу кө сө нә лә эйә булғ ан.

Тө рмә начальнигын, уның ҡ атынын, ҡ ыҙ ын дауалап, тө рмә нә н ун йыл урынына дү рт йылда ҡ отолоп ҡ айта [2, б. 221-223].

«Педучилищела уҡ ып йө рө гә н ҡ ыҙ бала тышта, йә шел сирә мдә, имтиханғ а ә ҙ ерлә нгә н. Йоҡ оһ о килеп, ятып торғ ан. Ө ҫ тө нә н ниндә йҙ ер имә нес һ алҡ ын нә мә нең шыуышып ү теп барыуына һ иҫ кә неп уяна. Ни кү ҙ е менә н кү рһ ен, йылан, ти. Ҡ ото осҡ ан ҡ ыҙ ыҡ ай шул ерҙ ә һ ушһ ыҙ ҡ олай. Иҫ енә килһ ә, телдә н яҙ ғ ан.

…Ата-ә сә ҡ ыҙ ҙ арын Манһ ырғ а алып килә. …Хә ҙ рә т доғ а уҡ ып, баш-кү ҙ енә ө рә, ҡ улы менә н сә стә ренә н һ ыйпай, ауырыуҙ ы алып ырғ ытырғ а телә гә ндә й, серле хә рә кә ттә р яһ ай» [2, б. 232]. Ҡ ыҙ телгә килә.

13 йә шлек һ уҡ ыр ҡ ыҙ ҙ ы кү ҙ ле итә. «Хә ҙ рә т Анастасияның ҡ улдарын ысҡ ындырҙ ы ла толомлап ү ргә н сә стә ренә н, арҡ аһ ынан, аяҡ ҡ улынан һ ыйпап, имлә п сыҡ ты. Доғ а уҡ ып, ө рө п тә ҡ уйҙ ы». Шунан ҡ ыҙ ғ а лапаҫ тан бер ҡ осаҡ утын алып инергә ҡ ушты. Кү ҙ е асылғ ан Настя был йомошто ү тә не [2, б. 239].

«Мө жә ү ир хә ҙ рә т кү ҙ ҡ арашы йә ки тыны менә н ө рө п, кешелә рҙ е һ ауыҡ тыра алғ ан. …Ү ҙ енә тә ғ ә йенлә п килеү селә рҙ е алдан кү реп, белеп торғ ан, юлда бик йонсоп килеү селә р булһ а, кү птә рен юлда уҡ сә лә мә тлә ндергә н» [2, б. 164].

Хә ҙ рә т тө шкә кереп тә дауалағ ан. «Ҡ аты ауырып ятҡ анда, ҡ апыл ең еллек тойҙ ом, - тип һ ө йлә й Ү лмә ҫ бикә Ҡ ә ҙ ерғ олова. – Таң алдынан ғ ына тө шө мдә ә ү лиә ҡ арт кү ренде.

-Ҡ ыҙ ым, бө гә сә тө нө н һ инең ауырыуың ды тә нең дә н ҡ ыуып сығ арҙ ым, иншалла, йү нә лерһ ең, - ти» [2, б. 287].

Лира Ә хмә т-Яҡ шыбаева ә ҙ ә м ышанмаҫ лыҡ ә йберҙ ә ргә ышандырырғ а тырыша. Бығ а ул тө рлө юлдар менә н ирешә.

Беренсенә н, ә ҫ ә рҙ ә уйлап сығ арылғ ан ә ҙ ә би образдар юҡ. Һ ү ҙ яҡ ты донъяла йә шә гә н кешелә р тураһ ында бара. Уларҙ ың исем-шә рифтә ре ү ҙ гә ртелмә гә н. Тө п герой Мә жә ү ир хә ҙ рә т – билдә ле шә хес. Уның тирә һ ендә һ ү рә тлә нгә н кешелә р ҙ ә уйлап сығ арылмағ ан. Икенсенә н, ваҡ иғ алар билдә ле географик-административ регионда бара. Ер-һ ыу атамалары нисек бар, шулай бирелгә н. Ө сө нсө нә н, автор ү ҙ ен Мө жә ү ир хә ҙ рә ттең яҡ ыны, яратҡ ан, хө рмә т иткә н кешеһ е итеп кү рһ ә тә. Ул мине бала саҡ тан кү ҙ ә теп, һ аҡ лап, бә лә лә рҙ ә н ҡ урсалап йө рә ткә н, йө рө тә, ти ул. Китапты яҙ ырғ а ла фатиханы ү ҙ е бирҙ е, ти. «Ҡ ыҙ ым, һ ин яҙ … минең хаҡ та. Кешелә ргә мин ә йтеп ө лгө рмә гә нде еткер», ти [2, б. 296].

Шулай итеп, Лира Ә хмә т-Яҡ шыбаева ү ҙ ен Мө жә ү ир хә ҙ рә ттең илсеһ е, пресс-секретары итеп кенә тү гел, ә уның эшен дауам иттереү се лә итеп кү рһ ә тергә тырыша. Уның менә н тө шө ндә даими осрашып: кү рһ ә тмә лә р ала, яуап бирә. Был уҡ ыусыларҙ ы уның яҙ ғ андарына ышанырғ а мә жбү р итә. Дү ртенсенә н, аптырау, ғ ә жә плә неү, һ оҡ ланыу тойғ оларын кү рһ ә теү ҙ ә уҡ ыусыны ә ҫ ә рҙ ә һ ө йлә нелгә н ғ ибрә тле нә мә лә ргә ышандыра. Тү бә ндә ге ө ҙ ө к шуғ а дә лил. «Ни кү ҙ ем менә н кү рә йем, Иманай тауы итә генә йә йғ орҙ ан йә нә юлаҡ һ алынды. Нә ҡ урта тө шө ндә нурҙ ан ғ ына туҡ ылғ ан йә йғ ор тә хет пә йҙ ә булды. Илаһ и нурғ а сорналғ ан аҫ ыл йә н эйә һ е ҡ ә нә ғ ә т ҡ иә фә ттә ә леге тә хеткә ултырҙ ы, шул уҡ мә лдә кү ҙ ҙ ә н дә юғ алды. Артынан бары ап-аҡ нур һ ыҙ ылып ҡ алды. Ни булды был? Ө нмө, тө шмө? Һ ө йлә һ ә ң, ә ҙ ә м ышанмаҫ! Йә шә йеше мө ғ жизә нә н туҡ ылғ ан олуғ ғ али йә нә птең кү ҙ гә кү ренеү е, һ ү ҙ ҙ ә ре, быуаттан быуатҡ а һ аҡ ланып, шаң дау булып ҡ айтыуы хикмә тленең йә нә бер хикмә те булғ андыр. Ҡ абатланмаҫ, берҙ ә н бер, шанлылыҡ ҡ а тиң дә шһ еҙ Мө жә ү ир ә ү лиә! » [2, б. 294-295]. Бишенсенә н, авторҙ ың ү ҙ е яҙ ғ андарғ а ү ҙ енең мө ҡ иббә н китеп ышаныуы уҡ ыусыларғ а тә ьҫ ир итә. Алтынсынан, ә ҫ ә ргә ө ҫ тә лмә итеп бирелгә н 190 битлек хә тирә лә р ышанысты арттыра. Һ ә р хә тирә авторының исем-фамилияһ ы, йә шә гә н урыны кү рһ ә телгә н бит. Етенсенә н, ә ҫ ә рҙ ең документаль повесть тип аталыуы ла ә ҫ ә рҙ ә тасуирланғ ан хә л-ваҡ иғ аларғ а ың ғ ай ҡ араш тыуҙ ыра. Һ игеҙ енсенә н, Мө жә ү ир хә ҙ рә ттең абруйы донъяғ а таралғ ан тип раҫ лау ярҙ ам итә. Яҙ ыусы уны бө тә донъя белә, хатта икенсе дин вә килдә ре лә ү ҙ итә тигә н фекер ү ткә рә. Ә ҫ ә рҙ ә иҫ кә алынғ ан Рим папаһ ының Баймаҡ администрацияһ ына яҙ ғ ан хаты - бығ а асыҡ миҫ ал. Хаттың булыуы дә лилһ еҙ бә йә н ителһ ә лә, кү п кеше лә ул юғ арыла атап ү телгә н башҡ а ышандырыусы саралар фонында шик тыуҙ ырмай.

Лира Ә хмә т-Яҡ шыбаеваның «Мө жә ү ир хә ҙ рә т» китабы хә ҙ рә ттең данын тарата. Китапты уҡ ығ ан һ айын уғ а табыныусылар арта. Баймаҡ районының Манһ ыр ауылындағ ы зыяратынан кеше ө ҙ ө лмә й. Кө н һ айын ике йө ҙ лә гә н кеше уғ а зыярат ҡ ыла.

Кешелә р авторғ а рә хмә тен белдерә. Баймаҡ районы Кә решкә ауылынан Һ ә ҙ иә Йә нтилина бына нимә яҙ а: «Лира ҡ ыҙ ым яҙ ғ андар араһ ында ла ябай кеше ышанмаҫ тай хә лдә р бар. Хә ҙ рә т олатайҙ ы беҙ ҙ ең кеү ек ү ҙ е кү реп белмә гә н, яҡ ындан аралашмағ ан ҡ ай берә ү ҙ ә р, бә лки, ышанып етмә ҫ тә р. Ә уны кү реп белгә ндә рҙ ең һ ә р береһ е, ҡ айһ ылай ҙ а һ ә йбә т, дө п-дө рө ҫ яҙ ылғ ан, ҡ айҙ ан белеп бө ткә н, ә йтерһ ең, эргә һ ендә бө тә һ ен дә ү ҙ кү ҙ е менә н кү реп-белеп торғ ан, тип, яҙ ыусығ а рә хмә тен белдерә. Минең дә бө тә балаларым, туғ ан-тумасам, дуҫ -иштә р, таныш-белештә р яҙ ыусығ а алҡ ышлана. Ә ү лиә олатайҙ ы ҙ урлағ анда, Лира ҡ ыҙ ыбыҙ ҙ ы Аллаһ ы Тә ғ ә лә ү ҙ е ҙ урлаһ ын, тибеҙ »[2, б. 366].

Ә ҫ ә ргә ың ғ ай баһ а биреү селә р араһ ында уҡ ытыусылар, етә кселә р, коммунистар, ғ алимдар ҙ а бар. Уны хупламаусылар ҙ а бар икә н. «Арабыҙ ҙ а ә ү лиә рухы менә н һ уғ арылғ ан китабымдың илаһ и кө сө н юҡ ҡ а сығ арырғ а тырышып, миң ә тө рлө сә янаусы дә һ риҙ ә р бар, - тип яҙ а Лира Ә хмә т-Яҡ шыбаева. – Ү ҙ ваҡ ытында Мө жә ү ир хә ҙ рә тте ыҙ алатҡ ан яуыздар булғ ан кеү ек, бө гө н миң ә лә хаслыҡ ҡ ылырғ а тырышҡ ан һ ө мһ ө ҙ кешелә р осрап ҡ уя» [2, б. 296].

Лира Ә хмә т-Яҡ шыбаеваның «Мө жә ү ир хә ҙ рә т» тураһ ындағ ы яҙ маларына дө рө ҫ баһ а биреү ө сө н ә ллә ни ғ алимлыҡ та талап ителмә й. Физиканы, астрономияны, биологияны урта мә ктә п кү лә мендә белһ ә ң, психология, педагогика нигеҙ ҙ ә рен ә ҙ -мә ҙ ү ҙ лә штерһ ә ң, етә.

Яҙ ыусының Мө жә ү ир хә ҙ рә ткә «ә ү лиә лелек ҡ ө ҙ рә те йә йғ ор нуры аша бирелгә н» тигә н тезисын тикшереп ҡ арайыҡ [2, б. 274]. Бынан аң лашылыуынса, Мө жә ү ир ә ү лиә булып тыумағ ан. Ул һ ә лә ткә ул ү ҫ мер йә шенә еткә с, бер нисә минут эсендә эйә булғ ан. Ә лбиттә, кешегә ваҡ иғ алар, тетрә неү ҙ ә р, осраҡ лы хә лдә р йоғ онто яһ ай, холҡ он, фекерен, донъяғ а, тормошҡ а ҡ арашын, психикаһ ын ниндә йҙ ер кимә лдә ү ҙ гә ртә ала. Ә ммә һ ә лә ттә р (способность), кү некмә лә р (умение), һ ө нә рҙ ә р, оҫ талыҡ тар ҡ апыл ғ ына хасил булмай. Уларҙ ы ү ҙ лә штереү ө сө н кү п ваҡ ыт, кө с, ҡ абатлауҙ ар, тырышлыҡ талап ителә. Шунлыҡ тан Мө жә ү ир хә ҙ рә ттең ҡ апыл ғ ына дауалау серҙ ә ренә, кү рә ҙ ә леккә, ү тә кү реү һ ә лә ттә ренә эйә булып, ә ү лиә гә ә йлә неп китеү енә педагогиканы, психологияны белгә н кеше ышана алмай.

Ә леге тезисы менә н Лира Мө жә ү ир хә ҙ рә тте һ уң ғ ы йылдарҙ а ишә йеп киткә н экстрасенс-шарлатандарғ а оҡ шатып ҡ уя. Улар ҙ а бит ү ҙ ҙ ә ренең «ҡ апыл ғ ына асылғ ан таң ҡ алырлыҡ һ ә лә ттә рен» тормоштарында осрағ ан тетрә ндергес кү ренештә р менә н бә йлә й.

Авторҙ ың Мө жә ү ир хә ҙ рә т тә биғ ә т менә н идара итә алғ ан тип раҫ лауы ла ысынбарлыҡ ҡ а тура килмә й. Уның, мә ҫ ә лә н, ямғ ыр яуҙ ыра, туҡ тата алыуы, Мерә ҫ ауылы муллаһ ы юлына бү релә р сығ арып, йә шен йә шнә теү е, Ғ ә йзулланың алдына киң йылғ а пә йҙ ә булдырыуы һ ә м башҡ а шуның кеү ек иҫ ә пһ еҙ -һ анһ ыҙ эштә ре ышандырмай. Ундай хә лдә р тик ә киә ттә рҙ ә генә була. Ә гә р ҙ ә Мө жә ү ир хә ҙ рә т ямғ ыр яуҙ ыра алһ а, ул йә шә гә н осорҙ а был яҡ тарҙ а ҡ оролоҡ булмаҫ, ер-һ ыу кипмә ҫ, баҡ салар, ү ҫ емлектә р шиң мә ҫ ине. 1965-1969 йылдарҙ а Баймаҡ та райком партияһ ының беренсе секретары булып эшлә гә н Мә ҡ сү тов Вилким Сабир улына: «Быйыл, 1965 йыл, ҡ оролоҡ була. Ә ҙ ер тороғ оҙ. Иген ү ҫ мә ҫ, исмаһ ам, малды ҡ ышлатырлыҡ бесә н ә ҙ ерлә ргә тырышығ ыҙ », - тип ә йтмә ҫ ине [б. 399]. Мө жә ү ир хә ҙ рә ттең ямғ ыр яуҙ ырыу һ ә лә тен партия, хө кү мә т иғ тибарһ ыҙ ҡ алдырмаҫ, ауыл хужалығ ын ү ҫ тереү ө сө н файҙ аланыр ине. Бү релә р кү рһ ә теү ен, дауылдар сығ арыуын һ уғ ышта ҡ улланыр ине.

Мө жә ү ир хә ҙ рә ттең ошо һ ә лә ттә рен тасуирлап, Лира Ә хмә т-Яҡ шыбаева уны А. Чумакка оҡ шатып ҡ уя. Тележурналист, перестройка башланғ ас, экстрасенс булып киткә н Чумак, ямғ ыр яуҙ ыра алам, тип халыҡ ты алдап йө рө гә йне.

Автор Мө жә ү ир хә ҙ рә ттә н тә биғ ә т закондарына буйһ онмағ ан эштә р ҙ ә эшлә тә. Хә ҙ рә т, мә ҫ ә лә н, Мостафа мулла ҡ иә фә тенә лә, аҡ ә бей һ ү рә тенә лә инә алғ ан. Ә йтерһ ең дә, ә киә ттә ге Мә скә й ә бей. Мә скә й ә бей генә ул йә сибә р ҡ ыҙ, йә йылан, йә ҡ ош, егет ҡ иә фә тенә инергә һ ә лә тле булғ ан.

Ө шкө рө п тө рмә йоҙ аҡ тарын аса алғ ан тигә н һ ү ҙ гә лә ышанып булмай. Уның шундай һ ә лә те булһ а, енә йә тселә р, Мө жә ү ир хә ҙ рә тте ү ҙ енә буйһ ондороп, келә ттә рҙ е, магазиндарҙ ы ең ел генә асып, байып йө рө рҙ ә р ине. Эргә һ ендә ге тө рмә селә р уның был һ ә лә тен белмә й булмаҫ ине. Ү ҙ енең тылсым кө сө менә н судта илленә н ашыу шаһ итты телһ еҙ ҡ алдырыуы ла, Йылайыр тө рмә һ ендә ге яуыз тә фтишсенең телен кө рмә лә ндереү е лә, ҡ атынын рә нйеткә н Ә сҡ ә тте гө рһ ө лдә теп ергә ауҙ арыуы ла, диндә н кө лгә н Бә хтиә рҙ е сә хнә лә шә п-шә рә сисендереп йө рө тө ү е лә һ ә м башҡ а шуның кеү ек туҙ ғ а яҙ мағ ан, ә ммә Лира Ә хмә т-Яҡ шыбаеваның ә ҫ ә рендә тасуирланғ ан ваҡ иғ алар ҙ а ҡ абул ителмә й.

Мө жә ү ир хә ҙ рә тте ү тә кү реү се тип раҫ лау ҙ а хә ҡ иҡ ә ткә тап килмә й. Лира Ә хмә т-Яҡ шыбаева раҫ лауынса, хә ҙ рә т ү ҙ енә килергә юлғ а сыҡ ҡ ан кешелә рҙ е ә ллә нисә саҡ ырым алыҫ лыҡ тан уҡ белеп, ҡ аршыларғ а ә ҙ ерлә неп торғ ан. Ҡ айһ ы бер юлсыларҙ ың килә ятҡ анда ағ ас тө птә ренә йә ки бү тә н ерҙ ә ргә йә шереп киткә н араҡ ыларын ө йҙ ә торғ ан кө йө кү ргә н. Ҡ айтыуҙ арына шешә эсенә ҡ ара йылан һ алып ҡ уйғ ан.

Ә ммә бындай һ ә лә т тә биғ ә т тарафынан ә легә берә ү гә лә бирелмә гә н, бирелә лә алмай. Халыҡ ты алдап йө рө гә н экстрасенстар ғ ына ул юғ алғ ан ә йберҙ ең ҡ айҙ а ятҡ анын уйлап ә йтә алабыҙ тигә н булалар. Минең аң лауымса, Мө жә ү ир хә ҙ рә т экстрасенс булмағ ан. Ул ябай башҡ орт, дингә, Аллаһ ҡ а ышанғ ан ер кешеһ е булғ ан.

Ә ҫ ә рҙ ә хә ҙ рә т кү рә ҙ ә се итеп тә һ ү рә тлә нә. Ул, башта яҙ ғ аныбыҙ са, шахтаның емерелеү ен дә, революция булырын да, һ уғ ыш сығ ырын да, М. С. Горбачевтың власҡ а килеү ен дә, совет власының бө тә сә ген дә, Лираның ү ҙ е тураһ ында китап яҙ ырын да, ү ҙ енең ҡ асан ү лерен дә алдан белгә н имеш. Ошоларҙ ы яҙ ып автор хә ҙ рә тте болгар кү рә ҙ ә сеһ е Вангағ а оҡ шатып ҡ уйғ андай итә. Ә ммә ундай кү рә ҙ ә селекте фә н дә, дин дә хупламай. Сө нки ул була торғ ан хә л тү гел. Кү рә ҙ ә селек ысынбарлыҡ булһ ын ө сө н тормош ағ ышының - ваҡ иғ аларҙ ың алдан эҙ мә -эҙ лекле теҙ елеп тороуы кә рә к. Ә уларҙ ы теҙ еп буламы һ уң?! Бер сә ғ ә ттә н, бер кө ндә н, бер йылдан нимә булырын алдан теү ә л итеп ә йтеп булмай. Тә биғ ә ттә лә, йә мғ иә т ү ҫ ешендә лә осраҡ лылыҡ тар, кө тө лмә гә н хә лдә р кү п.

Автор яҙ ыуынса, Мө жә ү ир хә ҙ рә т ауырыуҙ арҙ ы дауалау менә н дә шө гө ллә нгә н. Мө жә ү ир хә ҙ рә т кенә тү гел, һ ә р кеше ниндә йҙ ер кимә лдә дауалау кө сө нә эйә. «Йылы һ ү ҙ – йә н аҙ ығ ы, дауа»тип бушҡ а ә йтмә гә ндә р бит. Хә ҙ рә т тирә һ ендә йө рө гә н легендалар халыҡ тың уғ а ышанысын кө сә йткә н. Шуғ а ла уғ а ышанып килгә н ауырыуҙ арҙ ың хә ле арыуланғ андыр. Был, бигерә к тә, тө шө нкө лө ккә, ө мө тһ ө ҙ лө ккә, эскелеккә бирелгә н кешелә ргә ҡ ағ ылғ ан. Хө рмә тле, абруйлы кешенең йылы һ ү ҙ ҙ ә ре, кә ң ә штә ре ауырыуғ а ың ғ ай тә ьҫ ир итә – психикаһ ы таҙ арына. Ә психика тә н менә н идара итә. Шуғ а етешһ еҙ лектә рҙ ә н арынғ ан психика ҡ айһ ы бер тә н ауырыуҙ арын да юҡ ҡ а сығ арырғ а мө мкин.

Ошоларҙ ан сығ ып, Мө жә ү ир хә ҙ рә ттең дауалау кө сө нә ышанырғ а була. Ә ммә яҙ ыусы уның был ө лкә лә ге һ ә лә ттә рен артыҡ ҡ абартып ебә рә. Мә ҫ ә лә н, 13 йә шлек һ уҡ ыр ҡ ыҙ ҙ ы «доғ а уҡ ып, баш-кү ҙ енә ө рө п, ҡ улы менә н сә стә ренә н һ ыйпап, серле хә рә кә ттә р яһ ап» бер нисә минутта кү ҙ ле итеү е, дауаланырғ а килеү селә рҙ е юлда уҡ сә лә мә тлә ндереү е, тө шкә кереп тә дауалай алыуы ышандырмай.

Бө тә был килтерелгә н дә лилдә р Лира Ә хмә т-Яҡ шыбаеваның «Мө жә ү ир хә ҙ рә т» ә ҫ ә ренең жанрын билдә лә ргә ярҙ ам итә. Ә бит ул уны билдә лә й алмай йө ҙ ә й. Тә ү ҙ ә уны «бә йә н», һ уң ынан «документаль повесть» тип атай. Быларҙ ың береһ е лә ысынбарлыҡ ҡ а тура килмә й.

«Мө жә ү ир хә ҙ рә т» - фантастик ә ҫ ә р. Тү бә ндә ге билдә лә мә уғ а тап-таман: «фантастика – в литературе и других искусствах изображение неправдоподобных явлений, введение вымышленных образов, не совпадающих с действительностью, ясно ощущаемое нарушение художником естественных форм, причинных связей, закономерностей природы» [1].

Фантастик ә ҫ ә рҙ ә р тө рҙ ә ргә бү ленә. Лира Ә хмә т-Яҡ шыбаеваның яҙ маһ ын «ә киә т» тип атаһ аҡ, дө рө ҫ булыр. Документаль повесть килеп сыҡ мағ ан. Ни ө сө н?

Беренсенә н, һ ү рә тлә нгә н ваҡ иғ алар ысынбарлыҡ ҡ а тура килмә й. Икенсенә н, автор ҙ а, уғ а мә ғ лү мә т биреү се сығ анаҡ тар ҙ а ә киә тте хә ҡ иҡ ә ттә н айырмай. «Мө ғ жизә гә ышаныуҙ ан туҡ тағ аным юҡ », - ти яҙ ыусы [2, б. 10]. Ө сө нсө нә н, автор мә ғ лү мә ттә р туплауҙ а, уларҙ ы эшкә ртеү ҙ ә фә нни методтар ҡ улланмағ ан. Нигеҙ ҙ ә «ишетмеш-мишетмеш» методын файҙ аланғ ан. «Зә йнә п абыстайғ а Фатима, Зә йнә п абыстай Лирағ а һ ө йлә гә н» [2, б. 309]. «Ә хә т атаһ ынан ишеткә н» [2, б. 313], Ә хә ттә н – Лира. Имсе Гө лнурҙ ан, юҡ ты бар тип һ ө йлә гә н Ү лмә ҫ бикә нә н кү п мә ғ лү мә т алынғ ан. «Мин – олатайҙ ың ошо бағ ымсылыҡ һ ә лә те, алдан кү рә белеү е тураһ ында йө ҙ ә рлә гә н кешенә н ишетеп, барыһ ын бергә туплап китап яҙ ғ ан кеше», - ти автор [2, б. 324]. Дү ртенсенә н, баҫ ып сығ арыр алдынан ҡ улъяҙ ма белгестә р тарафынан баһ аланмағ ан: китаптың рецензенттары юҡ, ә булырғ а тейеш ине.

Лира Ә хмә т-Яҡ шыбаева Мө жә ү ир хә ҙ рә т тураһ ында һ ә йбә т ә ҫ ә р яҙ ырғ а телә гә ндер. Шигем юҡ. Ә ммә мә дхиә урынына хә ҙ рә ткә карикатура килеп сыҡ ҡ ан. Ғ ә мә лдә булмағ ан ваҡ иғ аларҙ ы, һ ә лә ттә рҙ е Мө жә ү ир хә ҙ рә ткә бә йлә п яҙ ыу кешелә рҙ ең дин ә һ елдә ренә ышанысын емерә, дингә мө нә сә бә тен насарайта. Ундай ә ҫ ә р кеше психикаһ ының боҙ олоуына ла, донъяғ а фә нни ҡ араштың юйылыуына ла, имеш-мимештә ргә ышаныуғ а ла килтерә.

Мө жә ү ир хә ҙ рә т тураһ ында нисек бар, шулай ғ ына яҙ ырғ а ла ҡ уйырғ а ине.

P. S. Мә ҡ ә лә мде яҙ ып бө ткә с, Мө жә ү ир хә ҙ рә т тө шө мә инде. «Лира Ә хмә т-Яҡ шыбаева был ә ҫ ә рендә кем тураһ ында яҙ ғ ан ул? » - тип һ ораны минә н. Яуап биреп ө лгө рмә нем, уянып киттем.

14-19. 12. 2017. Сибай.

Ә ҙ ә биә т

1. Иосиф Эйгес. Литературная энциклопедия: Словарь литературных терминов: В 2-х т. / под ред. Н. Бродского, А. Лаврецкого, Э. Лунина, В. Львова-Рогачевского, М. Розанова, В. Чешихина-Ветринского. — М.; Л.: Изд-во Л. Д. Френкель, 1925. – Режим доступа: https: //writercenter. ru/fullcomment/1377730/

2. Лира Ә хмә т-Яҡ шыбаева / Халҡ ыбыҙ изгелә ре. – Ө фө: Китап, 2014. – 600 бит.

3. Ожегов, С. И., Шведова, Н. Ю. Толковый словарь русского языка— М.: ООО «А ТЕМП», 2006. — 944 с. - Режим доступа: http: //www. classes. ru/all-russian/russian-dictionary-Ozhegov-term-27023. htm

[Атайсал. - 26. 01 – 09. 02. 2018. ]

Фарваз Сайфуллин

9 мар в 5: 39

Действия

Фә рү ә з Сә йфү ллин
Мин " Мө жә ү ир хә ҙ рә т" ә ҫ ә ренең авторы Лира Ә хмә т-Яҡ шыбаеванан бө гө н тө ндә тү бә ндә ге хатты алдым.

Фә рү ә з Абдрафикович! Мин һ еҙ гә, уҡ ытыусыларҙ ың уҡ ытыусыһ ы булғ ан ғ илми хеҙ мә ткә ргә, ошондай һ орауҙ ар бирә м: 1) ни ө сө н мә ктә птә уҡ ыусылар таблица умножениены белмә й сығ а? 2) ни ө сө н ә ллә нисә йыл уҡ ып, химиянан Менделеев таблицаһ ын белмә йҙ ә р? 3)ни ө сө н мә ктә птә рҙ ә ә ҙ ә п, тә ү фиҡ , иман бө ттө, ун дү рт йә шлек ҡ ыҙ ҙ ар бала таба? 4)ни ө сө н илдә эшһ еҙ лек? Ни ө сө н эскеселек, аҙ ғ ынлыҡ сә скә ата? Ниң ә? 5)Ни ө сө н һ еҙ ҙ ең уҡ ытҡ ан студенттар алғ ан һ ө нә ре буйынса эшлә мә й, йә торговляла, йә башҡ а ерҙ ә йө рө п яталар? Тимә к һ еҙ, хө кү мә т аҡ саһ ын елгә осорғ анһ ығ ыҙ, уҡ ытҡ анда педагогик хеҙ мә ткә һ ө йө ү тә рбиә лә й алмағ анһ ығ ыҙ. 6)Ни ө сө н һ еҙ ҙ ә бер-береһ енең ө ҫ тө нә н ялыу яҙ ып, Сибай ҡ алаһ ының йө ҙ ө булғ ан, халҡ ыбыҙ ҙ ың рухи ү ҙ ә ге булғ ан институттың абруйын тө шө рә лә р? Ниң ә? Бына ошо мә сьә лә лә р ө сө н вуз ғ алимы булараҡ, һ еҙ яуаплы, бына ошолар хаҡ ында ла уйланығ ыҙ. " Мө жә ү ир хә ҙ рә т" ә ҫ ә ренең етешһ еҙ лектә рен тикшергә нсе, уның ниндә йен тә рбиә ү и ә һ ә миә ткә эйә булыуын ө йрә нһ ә геҙ, файҙ алыраҡ булыр ине. Һ еҙ ҙ ең етешһ еҙ лектә регеҙ ҙ е тикшерә башлаһ алар, ул Ҡ аф тауы саҡ лы булыр. Ҡ айҙ а һ еҙ ҙ ең бө гө нгө уҡ ытыуҙ а инновация алымдарын ҡ улланып уҡ ытыу хаҡ ында ғ илми хеҙ мә тегеҙ? Һ еҙ яң ылыҡ ҡ а ынтылмайһ ығ ыҙ, ҡ ырҡ йыл элек институт биргә н белем менә н ҡ ә нә ғ ә тлә неп йө рө йһ ө гө ҙ. Ҡ айҙ а һ еҙ ҙ ең педагогика ө лкә һ ендә ге ғ илми асыштарығ ыҙ? Ниң ә республика кимә лендә һ еҙ ҙ ең исемегеҙ бер ерҙ ә лә ишетелмә й? " Башҡ ортостан уҡ ытыусыһ ы" журналында берә й мә ҡ ә лә геҙ сыҡ ҡ аны бармы? Һ еҙ ҙ ең яҙ ғ ан шиғ ырҙ арығ ыҙ ҙ ы ла уҡ ып сыҡ тым. Кә ң ә шем, ун беренсе, ун икенсе быуат шағ ирҙ ә ренең шиғ ырҙ арын уҡ ып ҡ арағ ыҙ. Бер мең йыл ү ткә с тә алып уҡ ып, кешелә р уларҙ ан илһ ам ала. Минең ишандарыбыҙ, изгелә ребеҙ хаҡ ында яҙ ғ ан китаптарымды ла йө ҙ йылдар ү ткә с тә алып уҡ ырҙ ар һ ә м еребеҙ гә ошо саҡ лы бө йө к дин ә һ елдә ре килеп киткә н икә н тип, ҡ ыуанырҙ ар, иншаллаһ.

Нравится8НравитсяПоказать список оценившихКомментироватьПоделитьсяПоказать список поделившихся

Показать все 5 комментариев

Азамат Бураншин

Фарваз Абдрафикович прямой и принципиальный человек. Про таких говорят так- что на уме, то и на языке. И это многим не нравится, многие обижаются. Критика бывает разной. Бывает критика прохвоста и лгуна, а бывает критика ученого. Фарваз Абдрафикович- ученый, который внес существенный вклад в развитие отечественной педагогики. При этом он свой, башкирский ученый, который знает и понимает проблемы местного воспитания. И он критикует с позиции ученого, воспитателя, прямого и честного человека.

Нравится 2 Показать список оценивших

9 мар в 18: 29

Ответить

Айгуль Гайнуллина

И наука, и творчество должны быть направлены к одной цели: приносить благо обществу и людям. Методы разные. Критиковать творческий, художественный процесс с научной точки зрения некорректно.
Спектакль " Аулия" и книга о Мужавир хазрате не учат злу, напротив, у людей появляется надежда и пробуждается вера. Надо учитывать, что образ Мужавира скорее символ, и критиковать за художественную постановку авторов - не уместно.

Нравится 2 Показать список оценивших

14 мар в 8: 29

Ответить

Ә минә Иҙ рисова

Фә рү ә з Ғ абдрафиҡ улы кеү ек тура һ ү ҙ ле кешелә р хаҡ ында, тураһ ын ә йткә н, туғ анына ярамағ ан, тиҙ ә р.

Фарваз Сайфуллин

16 мар в 9: 13

12 Следующая ⇒