5-ші тақырып. Қазақстан мен Ресейдің сыбайлас жемқорлыққа қарсы күресу тарихы.

Азаматтық -қ ұ қ ық тық нормалар ә ртү рлі нормативтік актілерде, бағ ытталғ ан қ оғ амдық қ атынастарды реттеуге қ ұ райтын тұ рғ ысында азаматтық қ ұ қ ық. Маң ызды рө л ашу тетігін азаматтық -қ ұ қ ық тық реттеу қ оғ амдық қ арым-қ атынастардың аса маң ызды рө л атқ арады ұ ғ ымы азаматтық қ ұ қ ық тық қ атынастар. Нә тижесінде реттеу азаматтық қ ұ қ ық нормалары қ оғ амдық қ атынастардың олар иемденеді қ ұ қ ық тық нысанына айналуда азаматтық қ ұ қ ық қ атынастары. Азаматтық қ ұ қ ық тық қ атынастар-бұ л емес, қ алай ө зі қ оғ амдық қ атынас урегулированное нормасы азаматтық қ ұ қ ық. Пә н азаматтық қ ұ қ ық кіреді, мү ліктік жә не жеке мү ліктік емес қ атынастар. Нә тижесінде реттеу азаматтық қ ұ қ ық қ а мү ліктік қ атынастар туындайды азаматтық мү ліктік қ ұ қ ық тық қ атынастары. Егер реттелетін азаматтық -қ ұ қ ық тық нормалары жеке мү ліктік емес қ атынастарды белгілейді жә не жеке мү ліктік емес қ ұ қ ық тық қ атынастар. Азаматтық қ ұ қ ық бар депо, ең алдымен, мү ліктік қ атынастармен жатқ ан саласындағ ы экономикалық базис қ оғ ам. Олардың қ ұ қ ық тық реттеу сипатталады, бірқ атар ерекшеліктерге алмайтын кө рсетілуі азаматтық қ ұ қ ық тық қ атынастар. Бірі ең маң ызды ерекшеліктері азаматтық мү ліктік қ ұ қ ық тық қ атынастың мынада: онда кө рсетіледі бірлігі қ ұ қ ық тық қ ондырма жә не экономикалық базис, олардың байланыс жә не ө зара іс-қ имыл. Қ ұ ндылығ ы азаматтық мү ліктік қ ұ қ ық тық қ атынастар сияқ ты белгілі бір ғ ылыми ұ ғ ымдар, соның ішінде тұ рады, ол не бө ліп кө рсетуге мү мкіндік береді онда буын тізбектері жалпығ а бірдей байланыс жә не ө зара іс-қ имыл, онда тікелей есебінде элементтері надстроечного жә не базистік сипаттағ ы. Соң ғ ы аса ү лкен маң ызғ а ие сипаттамалары тетігін қ ұ қ ық тық реттеу мү ліктік қ арым-қ атынастар. Қ ұ қ ығ ы жоқ еді экономикағ а ық пал етуге, егер элементтері қ ұ қ ық тық қ ондырманың байланысты қ оғ амдық қ атынастар кіретін экономикалық базис қ оғ ам. Бұ л байланыс қ ұ қ ық тық қ ондырма жә не экономикалық базис ретінде жү реді, оның буында, ол деп атайды, азаматтық мү ліктік правоотношением. Сондық тан азаматтық мү ліктік қ ұ қ ық тық қ атынастар дегеніміз ерекше нысаны арасындағ ы байланысты қ ұ қ ық тық қ ондырма жә не экономикалық базисі. Кү ші жоғ арыдағ ылардың қ иын келісім берілсін пікірімен сол авторлардың қ арап, азаматтық қ ұ қ ық тық қ атынастар ретінде айрық ша идеологиялық қ арым-қ атынас, қ олданыстағ ы қ атар, нақ ты мү ліктік қ арым-қ атынасымен. Мұ ндай кө зқ арас ұ ғ ымына азаматтық қ ұ қ ық тық қ атынастардың айқ ын аражігін ажыратуғ а мү мкіндік береді идеологиялық жә не базистік қ атынастарды, бірақ береді жеткілікті анық ұ сыну да бар ә сер экономикағ а. Аша механизмі қ ұ қ ық тық реттеу мү ліктік қ атынастар маң ызды болып табылады, оны кө рсету емес, қ арама-қ ұ қ ық тық қ ондырма жә не экономикалық базис, керісінше, анық тау, олардың бірлігі, ө зара іс-қ имыл жә не қ алай бұ л ғ ылыми тү сінігі азаматтық қ ұ қ ық тық қ атынастар. Азаматтық қ ұ қ ық тық қ атынастар ретінде қ оғ амдық қ арым-қ атынастар, урегулированного нормасы азаматтық қ ұ қ ығ ын, тең дә режеде қ олайлы жә не жеке мү ліктік емес қ ұ қ ық тық қ атынастар. Қ ұ қ ық тық реттеу ә кеп соқ пайтын жасау, қ андай да бір жаң а қ оғ амдық қ атынастар, ал ғ ана береді белгілі бір нысаны қ азірдің ө зінде бар мү ліктік емес жеке қ атынастарғ а айналып келе жатқ ан тү рлерінің бірі азаматтық қ ұ қ ық тық қ атынастар. Кіретін тұ рғ ысында азаматтық қ ұ қ ық қ оғ амдық қ атынастарды реттеледі ә дісі заң ды тараптардың тең дігі. Сондық тан кө п жағ дайда азаматтық қ ұ қ ық тық қ атынастар бойынша белгіленеді вале қ атысушы тұ лғ аларғ а Тә н ү шін азаматтық қ ұ қ ық тың туындауына негіз қ ұ қ ық тық қ атынастар болып табылады келісім-шарт. Бұ л неизбежностью бейнеленеді мен сипаты азаматтық -қ ұ қ ық тық қ атынастардың. Ең маң ызды ерекшелігі азаматтық -қ ұ қ ық тық қ атынастардың тең дігі болып табылады олардың тараптардың, олардың заң ды тә уелсіздігі бір-бірінен. Тараптардың бірде-бірі азаматтық қ ұ қ ық қ атынасында мү мкін емес повелевать басқ а тарап жасауғ а итермелейді оғ ан ө з шарттарын ғ ана кү шіне иеленген, онымен ережелері. Егер управомоченная азаматтық қ ұ қ ық қ атынасында тарап талап етуге қ ұ қ ылы белгілі бір міндетті тұ лғ адан қ ажетті мінез -, тек кү ші бар, олардың арасындағ ы келісім-шарттың немесе заң ның тікелей нұ сқ ауына. Осылайша, тапсырыс беруші талап етуге қ ұ қ ылы мердігердің жұ мысты орындау, бірақ сол, ол соң ғ ы келіссе орындау сә йкес олардың арасында жасалғ ан шартқ а сә йкес белгіленеді. Тіпті жағ дайларда, азаматтық қ ұ қ ық тық қ атынастар орнатылады басқ а вопи оның қ атысушыларының соң ғ ы сондай-ақ, олар заң жү зінде тең жағ дайы. Мысалы, зиян келтірілген жағ дайда, деликт міндеттеме кө бінесе туындайды қ алауына қ арамастан зиян келтірушінің. Алайда, бұ л азаматтық қ ұ қ ық қ атынасында тарап тұ р заң жү зінде тең жағ дайы жә не заң ғ а ғ ана бағ ынады. Заң ды тараптардың тең дігі болып табылады, ажырамас қ асиеті, азаматтық қ ұ қ ық тық қ атынастар. С утратой осы қ асиеттері ө згереді жә не табиғ ат қ атынастары. Азаматтық ол айналады ө зге қ ұ қ ық тық қ атынастар. Мысалы, сатып алу меншігіне пә терді жергілікті ә кімшілік, азамат енеді азаматтық қ ұ қ ық тық қ атынас тү сінігі жә не заң дық тең жергілікті ә кімшілікпен жағ дайы. Алайда, жағ дай ө згереді, егер жергілікті ә кімшілік бө леді тұ рғ ын ү й азаматтар арасындағ ы, зардап шеккен жер сілкінісі. Бү гін болатын бұ л жерде қ ұ қ ық қ атынасында жергілікті ә кімшілік ретінде қ азірдің ө зінде орган ретінде иеленетін билік ө кілеттіктерге қ атысты азаматқ а болдырмайтын заң ды тараптардың тең дігі. Сондық тан, бұ л қ ұ қ ық тық қ атынастар бойынша ө зінің заң ды табиғ аты болып табылады азаматтық -қ ұ қ ық тық, ә кімшілік. Астам туралы айқ ын тү сінік азаматтық қ ұ қ ық қ атынасында туындайды кезде, ол қ аралады емес, бірың ғ ай тұ тас нә рсе ретінде, бірақ тү рінде жекелеген, оны қ ұ райтын элементтерді, олардың қ атарына жататындар: мазмұ ны, нысаны, субъектілері мен объектілері, қ ұ қ ық тық қ атынастар. Мазмұ ны мен нысаны азаматтық қ ұ қ ық тық қ атынастар.

Процесінде азаматтық -қ ұ қ ық тық реттеу қ оғ амдық қ арым-қ атынастар жә не олардың қ атысушылары беріледі субъективті қ ұ қ ық тары мен міндеттері жә не ә рі қ арай алдын ала анық тайды мінез-қ ұ лқ ы шең берінде қ олданыстағ ы, олардың арасындағ ы қ ұ қ ық тық қ атынастар. Ретінде жә не кез-келген қ оғ амдық қ атынастар, азаматтық қ ұ қ ық тық қ атынастар белгіленеді нә тижесінде ө зара іс-қ имыл адамдар арасындағ ы. Қ ұ қ ық тық қ атынастағ ы ө зара іс-қ имыл қ атысушылардың сә йкес жү зеге асырылады ө здеріне тиесілі субъективтік қ ұ қ ық тары мен оларғ а жү ктелген міндеттеріне. Сонымен, қ ұ қ ық қ атынасында сатып алу-сату, сатушы береді сатылғ ан затты сатып алушының меншігіне шарттарда жә не мерзімде олардың арасындағ ы шартта, ал сатып алушы тө лейді сатушығ а ақ ша кө лемінде жә не белгіленген мерзімде осы шартта. Кіретін тұ рғ ысынан азаматтық қ ұ қ ық тың қ оғ амдық қ атынастар нә тижесінде олардың қ ұ қ ық тық реттеу жойылып емес, тек кү шке қ ұ қ ық тық нысаны, оның кө мегімен упорядочивается олардың мазмұ ны. Сондық тан мазмұ ны азаматтық қ ұ қ ық тық қ атынастардың қ ұ рады олардың ө зара іс-қ имыл қ атысушылардың сә йкес жү зеге асырылатын, олардың субъективті қ ұ қ ық тары мен міндеттері.

5-ші тақ ырып. Қ азақ стан мен Ресейдің сыбайлас жемқ орлық қ а қ арсы кү ресу тарихы.

жоспары:

1. Ресейдегі сыбайлас жемқ орлық қ а қ арсы кү рес жолдары

2. Қ азақ станның сыбайлас жемқ орлық қ а қ арсы кү ресі

3. Шетелдіктердің сыбайлас жемқ орлық қ а қ арсы кү рес жолдары

Негізгі ұ ғ ымдар: сыбайлас, жемқ орлық, парақ орлық, делдал, кү ресу.

Сыбайлас жемқ орлық халық ты қ анаудың кө лең келі кө рінісі бола отырып, адамзат қ оғ амының даму кезең дерінен қ алыспай келеді. Лауазымды адамдардың қ ызметті ө зінің бас пайдасының қ амы ү шін пайдаланудан туғ ан қ ылмыс дегенді білдіреді.

Ол барлық уақ ытта да сынғ а ұ шырап, айыпталып, онымен ү немі кү рес жү ргізіліп келеді. Бұ л қ оғ амдық дерттің алатын орны жө нінде ә ң гіме қ озғ ағ анда Цицеронның: “егер парақ орлар ө здеріне қ ажеттісін жымқ ырғ ан болса ғ ана қ алтырайды. Ал егерде, басқ алармен де бө лісуге жетерліктей жымқ ырғ ан болса, онда олар ү шін аса қ орқ ыныш жоқ ” деген белгілі сө зін еске алуғ а болады.

Сыбайлас жемқ орлық тың тамырына балта шабу барлық партиялар мен қ озғ алыстардың бағ дарламаларынан орын алды, ә лі де орын алып келеді. Солай бола тұ рса да бұ л індет ең мық ты деген саяси режимдердің арасынан сыналап кіріп кеткені. Сонымен бірге сыбайлас жемқ орлық пен белсенді кү рес кө бінесе айтарлық тай моральдық шығ ындарғ а ұ шырататыны да белгілі.

Кө птеген елдердің тә жірибесі осы кеселмен кү рес процесінде адамдардың пайдакү немдік, қ анағ атсыздық, кө ре алмаушылық, арсызқ ойлық сияқ ты ә рекеттермен жиі ұ шырасатындығ ын байқ атып отыр. Бюрократиялық мінез-қ ұ лық ты уақ ытша сауық тыру моральдық шығ ындардың орнын толтыра алмасы анық. Ал сыбайлас жемқ орлық тың пайда болу кө зі ме себептері қ оғ амдағ ы бюрократиялық қ асиеттер екені белгілі. Қ анша дегенмен адамзаттың ақ ыл-ойы ә лі сан алуан ә леуметтік қ атынастарды болжап-бағ дарлап, қ арастырып, ретке кетіре қ оятындай жағ дайғ а жете қ ойғ ан жоқ. Кейбір жағ дайда сан-алуан тыйым салу мен жарлық тардың пайда болуы сө з жоқ ынта жігерді басып тастап жә не экономикалық дамуғ а да бө гет жасайтындығ ы жасырын емес. Солай бола тұ рса да, осы бө геттерді бұ зып-жаруғ а деген ұ мтылыс байқ алады.

Ағ ылшынның «Экономист» журналы кө рсеткендей: «сыбайлас жемқ орлық пен пара алу салық тан бұ лтару сияқ ты қ асиеттер адамнан арылмас қ ұ былыс сың айлы. Оғ ан тіпті қ арсы шығ атындардың ө здері де мойынсұ нып жатады». Дегенмен журнал кінә лілерді кө пшілік алдында ә шкерелеу арқ ылы сескендіруден аулақ болса да, парақ орлық ты ресми тү рде айыптауды пайдалы деп санаса керек. «Нью-Йорк геральд трибюн» ақ парат қ ұ ралында Сарбонналық француз профессоры Пьер Шоно: «сыбайлас жемқ орлық тың қ ұ ны бостандық ты сатып алатын қ ұ нмен пара-пар» деген екен.

Сыбайлас жемқ орлық дең гейі экономикалық дағ дарыс қ ұ былысына бейім тұ рғ ан елдерде тым жоғ ары. Ол дә л қ азіргі Қ азақ стан мен бұ рынғ ы Одақ тың басқ а да елдеріне тә н.

Сыбайлас жемқ орлық пен қ ылмыстылық 1994 - 1996 жылдары Біріккен ұ лттар ұ йымының (БҰ Ұ ) ұ лттық, аймақ тық жә не ауқ ымды кездесілері мен конференцияларының, съездерінің басты арқ ауы болып, сайлау мен басқ а да саяси науқ андардың негізгі мә селелеріне (кө птеген ұ лттық, сондай-ақ аймақ тық қ ауымдастық тардың тағ дырына байланысты) айналғ ан екен. Жемқ орлық ү шін тіпті қ азіргі жә не бұ рынғ ы президенттерді де, вице-президенттер мен экс-президенттерді де, премьер-министрлерді де, ә скери-саяси блоктар мен алып экономикалық топтардың лидерлерін де қ ызметінен алып, жауапқ а тартып жатады.

XX ғ асырдың аяғ ы сыбайлас жемқ орлық қ а байланысты проблемағ а ерекше мә н берумен бірге, осы тұ рғ ыдағ ы кұ былыспен кү рес жү ргізуге арналғ ан сан қ ырлы ғ ылыми ізденістердің ө суімен де ерекшеленеді. Бұ л мә селеге байланысты алғ ашқ ы ғ ылыми зертеулерді америка криминологі Э. Сатерланд жә не оның кө мекшісі Кресси жолғ а қ ойды. Тұ ң ғ ыш рет Э. Сатерланд «ақ жағ алылардың » қ ылмыстылығ ы деген ұ ғ ымды енгізді, ал бұ л ұ ғ ымынан Батыс елдерінің ғ алымдары сыбайлас жемқ орлық ты қ ылмыстылық тың ереже тобына жатқ ызып, жеке бө ліп алды. Бү гінгі кү ні сыбайлас жемқ орлық ұ ғ ымы азаматық қ оғ амда ү йреншікті қ ұ былысқ а айналса, ал екінші жағ ынан Қ азақ сатанның қ ауіпсіздігіне, елдің экономикасының дамуына кереғ ар ә сер ететін факторғ а айналуда. Статискалық мә ліметтерге кө з салсақ Республикада сыбайлас жемқ орлық тың нә тижесінде кө лең келі бизнес дамып, жылына мемлекеттік қ азынағ а тү сетін 540 миллион доллар кіріске кірмейді, яғ ни ішкі табыс кө зінің 27% желге ұ шқ андай болады екен.

Сыбайлас жемқ орлық:

а) Сыбайлас жемқ орлық азаматтардың конституциялық бостандығ ы мен қ ұ қ ық тарын бұ зуғ а ә келіп соғ ады. Кө птеген жылдар бойы жү ргізілген
ә леуметтік зерттеу азаматтардың басым бө лігін ойландыратын маң ызды
мә селелер арасында бірінші орынғ а сыбайлас жемқ орлық пен кү рес екендігін
дә лелдеп отыр.

б) Осы қ ұ былыстың мемлекеттік-билік қ ұ рылымдарында тез тарау
ерекшелігі бар.

в) Сыбайлас жемқ орлық тың ө ріс алуы мемлекеттік аппараттың жұ мысына нұ қ сан келтіріп, оның беделін тү сіреді. Қ оғ амдық санада ө кімет органдары жұ мысының тиімсіз екенін, олардың қ ұ зіретінің ә лсіз екенін кө рсетеді. Халық тың ө кіметтен алшақ тауы орын алады. Осының бә рі мемлекет пен
қ оғ амның саяси қ ауіпсіздігіне нақ ты қ ауіп тө ндіреді

г)Сыбайлас жемқ орлық тың қ азіргі кездегі кө лемі ө те ү лкен. Ө з ө кілеттігін сатумен бірге, оны сатып алушы адамдардың кө бейе тү суі, билік
тармақ тарының барлығ ының да сыбайлас жемқ орлық кеселіне душар болғ анын кө рсетеді. Мұ ны соң ғ ы жылдарда жү ргізілген криминологиялық зерттеулер айқ ын кө рсетіп отыр.

д) Сыбайлас жемқ орлар ө з мақ саттарына жетуде ұ йымдасқ ан қ ылмыстарды пайдаланады. Сыбайлас жемқ орлық арқ асында ұ йымдасқ ан қ ылмыс экономиканың маң ызды секторларына ө з ық палын жү ргізуде, бұ л тұ рғ ыда олар шын мә нінде жаң а сапа мен тү рге ие болды.

и) Сыбайлас жемқ орлық табиғ и жә не жасанды латентті қ ылмыс болып табылады. Оны жү зеге асырушы субъектілердің жоғ ары қ оғ амдық дә режесі, олардың іс-ә рекет қ имылдарының интеллектуалдық ерекшелігі, бұ л топтағ ы адамдарғ а билік басындағ ылардың ізгілікпен қ арауы, сыбайластық іс-ә рекетке «келісімділік» сипатын (арыз айтылмайды, себебі кінә лі екі жақ та заң сыз іс-ә рекет арқ ылы пайда табады) т. б. осы тұ рғ ыдағ ы қ ылмыстардың ө зіндік ерекшелігін бейнелейді.

Сыбайлас жемқ орлық тан дү ниежү зі қ ауіптенуде, 1989 жылы Б¥ ¥ басшылығ ымен мемлекеттік қ ару саласындағ ы сыбайлас жемқ орлық мә селесі бойынша Гаагада (Нидерланды) халық аралық семинар болып, оның нә тижелері БҰ Ұ Сегізінші Конгресінде осы мә селені қ араудың алғ ы шарты болды. Экономикалық жә не ә леуметтік кең ес (ЭКОСОС) тө мендегідей ұ сыныс берді: мемлекеттік лауазым иелері арасындағ ы сыбайлас жемқ орлық тың мемлекеттік бағ дарламалардың барлық тү рлерінің тиімділігін жоқ қ а шығ аруына, дамытуды қ иындатуына байланысты жә не кейбір адамдармен топтарғ а қ ауіп туғ ызуына орай, барлық мемлекеттердің:

а) Сыбайлас жемқ орлық тың барлық тү рлеріне оны тежеуге сә йкес келетін қ ылмыстық заң дардың санкциясын жетілдіру;

б) Сыбайлас жемқ орлық ты жә не ө кімет билігіне қ ызмет жасаудан
сақ тандыруды реттейтін механизмдерді дайындау;

в)Сыбайлас жемқ орлық пен қ ұ нық қ ан лауазымды тұ лғ аларды анық таудың, тергеудің жә не соттаудың тетіктерін қ абылдау;

г) Сыбайлас жемқ орлық арқ ылы алынғ ан мү ліктер мен қ ү ралдарды
тә ркілеудің қ ұ қ ық тық ережесін белгілеу.

д) Сыбайлас жемқ орлық қ а қ атысы бар кә сіпорындарғ а экономикалық
санкция қ олдану ө те маң ызды.

Жалпы алғ анда коррупциялық қ ұ қ ық бұ зушылық сан тү рлі жә не ол (қ ылмыстық қ ұ қ ық пен қ атар) ә кімшілік, азаматтық -кұ қ ық тық жә не тә ртіптік қ ұ қ ық бұ зушылық сипат алады. Тек қ ана осы Амстердам қ аласында ө ткен конгресте, қ ұ қ ық тық шаралар арасында, қ ылмыстық заң ды қ олдануғ а жә не оны дамытуғ а ү лкен мә н берілген.

Атап ө ткеніміздей, мұ ндағ ы негізгі мә селе заң ды қ олдану практикасына байланысты. Бірақ, бұ л сыбайлас жемқ орлық туралы қ ылмыстық заң ды жетілдіру қ ажет емес дегенді білдірмейді. Осы тұ рғ ыдан алғ анда мына мә селелер бойынша заң дылық анық тама берудің мә ні зор деп есептелінеді:

а) сыбайлас жемқ орлық қ а қ ылмыстық қ ұ қ ық тық анық тама беру;

б) сыбайлас жемқ орлық тың қ ылмыстық қ ұ қ ық тық нысанындағ ы кө ріністерін анық тау;

в) сыбайлас жемқ орлық қ а байланысты қ ылмыстық заң дылық тарды жетілдірудің басқ а да тиімді жолдарын белгілеу.

Сыбайлас жемқ орлық тың қ ылмыстық -қ ұ қ ық тық кө рініс нысандары: Сыбайлас жемқ орлық тың кө рініс тү рлері жайлы кө птеген пікірлер бар. Бірақ олардың қ ұ қ ық тық дә лдігі мен толық тү сінігі жоқ. Сыбайлас жемқ орлық қ а анық тама бере отырып, біз, бұ л қ ұ былыстың тек парақ орлық пен ғ ана шектелмейтінін атап ө тіп, оның белгілі іс-ә рекет тү рлерінің жиынтығ ы екенін айттық.

Сыбайлас жемқ орлық тың қ ылмыстық -қ ұ қ ық тық кө рініс нысандарына:

а)мемлекеттік билікке қ арсы, мемлекеттік қ ызмет жә не жергілікті ө зін-ө зі басқ ару органдары қ ызметінің мү дделеріне қ арсы қ ылмыс;

б) лауазым иелерінің басқ а да кез келген қ ылмыстары, сонымен қ атар
лауазым иесі болып табылмайтын мемлекеттік қ ызметкерлердің;

в) қ ызмет бабын пайдакү немдік немесе басқ а да жеке мү ддесі ү шін
пайдаланып жасағ ан қ ылмыстарды жатқ ызамыз.

Сыбайлас жемқ орлық қ а қ арсы кү ресте қ ылмыстық заң дылық ты дамытудың маң ызы ерекше. Жоғ арыда кө рсетілгендей, сыбайлас жемқ орлық пен кү ресте қ ылмыстық жаза маң ызды рө л атқ арады.

Бұ л шаралар панацея емес - олар белгілі бір жағ дайда ең бір тиімді мү мкіндік беретін кү рестің қ ажетті бір бө лігінің бө лінбейтін факторы. Қ азақ стан Республикасының Қ ылмыстық кодексі сыбайлас жемқ орлық пен кү реске қ арсы қ азіргі заман талаптарына толығ ырақ жауап береді, бірақ сонда да болса қ ылмыстық кодексте бұ л тұ рғ ыдан алғ анда кейбір кемшіліктер бар. Сыбайлас жемқ орлық кө рінісі қ ұ былмалы, міндетті тү рде жә не тез жаң а тү рге ө згеріп тұ рады. Жеткілікті қ ылмыстық қ ұ қ ық тық нормасыз онымен кү ресу мү мкін емес. Сондық тан да ү немі қ ылмыстық заң дылық ты жетілдірудің белгілі қ ажеттілігі туындайды.

Бірақ бұ л процесс мақ сат болып табылмайды, оның нақ ты теориялық базағ а негізделуі, ішкі жә не халық аралық тә жірибелердің тарихи дә стү рлер ерекшеліктері ескерілуі тиіс. Сондық тан да іс жү ргізудегі пайда болғ ан қ ажеттіліктерді объективті жағ дайларда абайлап жә не орынды тү рде ө згерту керек.

Жоғ арыда айтылғ андарды есепке ала отырып осы тұ рғ ыдағ ы заң дылық ты жетілдірудің негізгі ұ сыныстары мынадай:

Мемлекеттік қ ызметтер атқ аруғ а ө кілетті адамның не оғ ан тең естірілген адамның жә не лауазым адамының ө з қ ызмет бабы бойынша берілген мү мкіндіктерін пайдалана отырып жасағ ан кез келген қ ылмысы оны жасауды жең ілдетеді жә не оның қ оғ амдық қ ауіптілігін арттыратынын есепке ала отырып «лауазым иесінің, сонымен қ атар лауазым иесі болып табылмайтын мемлекеттік қ ызметкерлердің ө здерінің қ ызмет ө кілеттілігін пайдалана отырып қ ылмыс жасауын» жазаны ауырлататын мә н-жай ретінде қ арастырғ ан дұ рыс болар еді (Қ РҚ К-54бабы).

Сыбайлас жемқ орлық кө лемінің ө суі билік органдарын бұ л қ ұ былысқ а
қ арсы кү реске бағ ытталғ ан кө птеген нормативтік-қ ұ қ ық тық актілерді
қ абылдауғ а мә жбү р етеді. Бірақ мұ ндай шаралардың тиімділігі, оны бірінші
болып міндетті тү рде орындауғ а тиісті лауазым иелерінің оны елемеуіне
байланысты ө те тө мен. Бұ ны соң ғ ы кездері жү ргізілген кө птеген зерттеулер
дә лелдеп отыр.

«Мемлекеттік қ ызмет туралы» заң ның негізгі ережелері де қ ағ аз жү зінде қ алды, ал онда мемлекеттік қ ызметшілерді табыстары жә не мү ліктік жағ дайы жайлы декларация толтыруғ а міндеттейді. Декларация толтырудан бастарту - жұ мыстан шығ аруғ а негіз болады. Осығ ан қ арамастан, бұ л талап орындалмайды.

Шенеуліктердің сыбайлас жемқ орлық туралы заң ды мү лде елемеуінің мұ нан басқ а да мысалдарын келтіруге болады. Оны бұ зғ аны ү шін қ олданылатын ә кімшілік шаралардың тиімділігінің тө мендігі кү мә н тудырмаса керек. Осығ ан орай сыбайлас жемқ орлық қ а қ арсы бағ ытталғ ан заң дылық қ а ә дейі орындалмағ аны ү шін қ ылмыстық жауаптылық ты белгілейтін арнаулы қ ылмыстық -қ ұ қ ық тық норманы белгілеу қ ажет.

Айтылғ андарды тү сіндіре келе мынандай қ орытынды жасауғ а болады:

- Мемлекеттік аппаратпен ұ йымдасқ ан қ ылмыс арасындағ ы байланысты бұ зу сыбайластық қ а салынғ ан қ ызметшілермен ұ йымдасқ ан қ ылмысқ а берілген мық ты соқ қ ы беру;

- Бұ л ө те кү рделі мә селені шешіп, мұ ны орындау ү шін ұ йымдасқ ан қ ылмысқ а қ арсы кешенді бағ дарлама жасау қ ажет.

- Осындай шаралардың ө з ө кілеттіліктерін ұ йымдасқ ан қ ылмыстың топ мү ддесі ү шін пайдаланатын қ ызметшілердің қ ылмыстық жауапкершілігін кү шейткен жө н болар еді.

Сыбайлас жемқ орлық қ а қ арсы кү рес заң дарында да оғ ан қ арсы қ олданылатын шаралар кө рсетілген:

Қ Р Қ ылмыстық кодексінде:

307-бап: қ ызмет ө кілеттігін теріс пайдалану.

309-бап: кә сіпкерлік қ ызметке заң сыз қ атысу.

311-бап: Пара алу:

Лауазымды адам нақ сол ә рекеттерді жасады, сол сияқ ты заң сыз іс-ә рекеті ү шін пара алуы – 7 жылғ а дейінгі мерзімге белгілі бір лауазымды немесе белгілі бір қ ызметпен айналасу қ ұ қ ығ ынан айырып, мү лкі тә ркіленіп немесе онсыз 3-7 ж. д бас бостандығ ынан айыруғ а жазаланады.

а) қ орқ ытып алу жолымен

б) адамдар тобы алдын-ала сө з байласып немесе ұ йымдасқ ан топ

в) ірі мө лшерде

г) ә лденеше рет жасалса- мү лкін тә ркілеп, 7-12 ж. д. мерзімге бас бостандығ ынан айыруғ а жазаланады.

312 боп бойынша:

Лауазымды адамдарғ а пара беру, сол сияқ ты кө рінеу заң сыз іс- ә рекет жасағ аны ү шін немесе ә лденеше рет пара беруі немесе ұ йымдасқ ан топтың пара беруі -700-2000 айлық есептік кө рсеткішке дейінгі мө лшерге, не 5 жылғ а дейінгі мерзімге бас бостандығ ын шектеуге, не нақ сол мерзімге бас бостандығ ынан айыруғ а жазаланады.

313 бапта (Парақ орлық қ а делдал болу)

1. Парақ орлық қ а делдал болу, яғ ни пара алушығ а немесе пара берушіге келісімге қ ол жеткізуге немесе іске асыруғ а жә рдемдесу- жү зден ү ш айлық есептік кө рсеткішке дейінгі мө лшерде, не 1 жылғ а мерзімге дейінгі тү зету жұ мыстарына, не екі жылғ а дейінгі мерзімге бас бостандығ ынан шектеуге, не 4 айғ а дейінгі мерзімге қ амауғ а, не екі жылғ а дейінгі мерзімге бас бостандығ ынан айырылып жазаланатынын азаматтар білуі тиіс.

Бү гінгі танда, мемлекеттің ұ йымдасқ ан қ ылмыс жә не сыбайлас жемкорлық пен кү рес саласындағ ы ең басты назары экономикалық даму процестерінің басқ арылуына, ұ йымдық -қ ұ рылымдық буындардың тиімді жолдарына, ішкі ө зін-ө зі бақ ылау жү йесін қ ұ руғ а жә не қ ылмыстылық ты тазартуғ а аударылуы тиіс. Сонымен бірге, сыбайлас жемқ орлық пен кү рестің басты бағ ыты - оның алдын алу, яғ ни, оның себептері мен шарттарына ық пал жасау болуы керектігін ескерген жө н.

⇐ Предыдущая 31 32 33 34 353637 38 39 40 Следующая ⇒