В3 Әйтелеше язылышына туры килмәгән ничә сүз бар

Тема. Тормыш дә вам итә... (“Имә н”) Керешө леш - Текстның соң гыюлларының мә гънә се безгә ... аң лата. - Текст “... ” сү злә ре белә н тә мамлана. Минемчә, .... турында ә йтелгә н. - Ә леге текст авторы укучыларны... мә сьә лә сетурындафикерйө ртергә чакыра. - Минемчә, бирелгә нө лештә текстның тө пмә гънә сечагылган. Ул... аң лата. - Буө зектә автор... турындасө йли. - Мин бирелгә нө зекнең мә гънә сентү бә ндә гечә аң лыйм:...

Текст “Карт имә ннең тормышы дә вам итә... ” дигә нсү злә рбелә нтә мамлана. Минемчә, сү зкешенең тормышыфайдасызгынаү тми, ә ү зеннә нсоң лаеклыалмашкалдыруө ченяшә вехакында бара. Бирелгә нө лештә текстның тө пмә гънә сечагылган. Улү зең ү лгә ннә нсоң, тормышың ныдә вамитү челә рбарлыгынаң лата.

Тө пө леш - Ә йтелгә ннә рнераслауө чен, текстның ... җ ө млә сенә игътибаритик. - Бирелгә ндә лилнетекстның ... җ ө млә сендә гемисалбелә нрасларгамө мкин. - Бунә тиҗ ә нең дө реслеген... җ ө млә мисалындарасларгамө мкин. - Нә тиҗ ә лә ремнераслауө чен, укылгантексттагы... җ ө млә дә нмисалкитерә м. - ... җ ө млә ... турындагыфикернераслый

19 нчыҗ ө млә тормышныдә вамитү турындагыфикернераслый. “Имә ннекиссә лә рдә , тө беннә няпь – яшьү сентелә ркү ренде”, - ди автор. Буү сентелә рмоң арчы карт имә нышыгындаяшә гә н. Чынлап та шулай бит. Кеше ү лә. Ә аның тормышын, эшенбалаларыдә вамитә. Димә к, кешедә, карт имә нкебек, ү зеннә нсоң лаеклыалмашкалдырыргатиеш. Бирелгә ндә лилнетекстның 26 нчыҗ ө млә сендә гемисалбелә ндә расларгамө мкин. “... яшьяфракларҗ ырыбашланды”, - диГ. Хә сә нов. Уляфраклар - яшьбуын. Мин аныбү генгеяшьлә ргә мө рә җ ә гатьителгә ндипуйлыйм. Без ө лкә ннә рнең эшендә вамитә ргә тиешбез.

Йомгаклауө леше -Шулайитеп, автор китерелгә нө лештә ... кебекҗ итдипроблеманыкитә ргә н.

Димә к, автор ү зең нә нсоң лаеклыалмашкалдырукебекҗ итди проблема турындаяза. Яшьү сентелә ркө члеимә ннә рбулыпү сепҗ итә ргә һ ә милгә файдакитерергә тиеш.

А7 Рә т гармониясе сакланмаган сү зне табарга: мә йдан Сингармонизм законына буйсынМАгансү знебилгелә гез Рә тгармониясе – сузыкавазларның ү заракалынлыкта-нечкә лектә ярашуы. Сү здә гесузыкларберенчеиҗ ектә гесузыкларрә тебуенчаярашалар. бар-а-лар-мы- сингармонизм законына буйсынган, дө нь-я-да-сингармонизм законына буйсынМАган В1 ирен гармониясенә буйсынган сү зне табарга Ирен гармониясе – сү знең беренче иҗ егендә кыска ә йтелешеле ирен сузыклары [о], [ө ] килгә ндә, калган иҗ еклә рдә ге [ы], [э] авазларының алар йогынтысында иренлә шү е. борын – [борон]

Ә йтелеше белә н язылышы туры килМӘ гә н сү зне билгелә гез Сингармонизм законы канә гать Ассимиляция: унбер- [умбэр] менгә ч – [мэң гә ч] кү зсез – [кү ссэс] Редукция: урыны – [урны]килене – [килнэ] Элизия: кара урман – [каруман] килә иде – [килә йдэ] туры урам – [турурам]

В3 Ә йтелеше язылышына туры килмә гә н ничә сү з бар

Яң гырау

гъ

Саң гырау

къ

һ ә мзә

Я, ю, е хә рефлә ре ике аваз белдерә йа, йә, йу, йү, йы, йэ; ь, ъ хә рефлә ре аваз белдерми. Яз сү зендә 2 хә реф, ө ч аваз бу сү знең ә йтелеше язылышына туры килми.

А2 Билгелә нгә н сү знең синонимын табарга Синонимнар -мә гънә лә ре ягыннан тә ң гә л килгә н яки якын торган сү злә р. (матур, гү зә л, чибә р), кайгы-хә срә т. Антоним –капма- каршы мә гънә дә ге сү злә р. Ә ти-ә ни, ак-кара, кайгы-шатлык Омоним-бертө рле языла, мә гънә лә ре икенче тө рле. Ис кергә н- искергә н, таба- ө енә таба

Бирелгә н жө млә дә ясагыч кушымча белә н ясалган исемне кү рсә тегез. -лык/-лек Таш-лык ком-лык баш-лык кү з-лек -чы/-че Юл-чы эш- че таш-чы -даш/-дә ш, -таш/-тә ш Заман-даш як-таш сабак-таш ип-тә ш

А3сө йлә мнең кө чен арттыру ө чен кайсы җ ө млә дә кире сү з тә ртибе кү зә телә? Кире сү з тә ртибе(инверсия) булса ия белә н хә бә рнең урыннары ү згә рә. Авылда чакта уен җ ырларны кү п тың ладым мин. Туры сү з тә ртибе. Мин тың ладым. А4 Сызык ни ө чен куелган. 1)Ия белә н хә бә р арасында. Ә тием- шофёр. 2)гомуумилә штерү че сү здә н соң.. Барысы, бө тенесе, кү бесе, һ ә ммә се, болар- 3) аныклагыч һ ә м аныкланмыш исем белә н белдерелсә, кунак- офицер Роман Григорьевич; аныклагычлар тиң дә шлә неп килсә лә р монда-музей, театр, концерт заллары 4)хә бә ре ә йтелмә гә н ким җ ө млә нең пауза ясалган урынында Тө ннә ремдә –якты аем. А5 текстның язу стилен билгелә Хатлар стиле – хат кебек языла. Рә сми эш стиле - документ кә газьлә р ) гариза, ышанычнамә, аң латма. Ә дә би стиль- ә дә би телдә иҗ ат ителгә н ә сә рлә р. Публицистик стиль- вакытлы матбугат( газета-журнал мә калә лә ре керә ) Фә нни стиль- ө зектә нинди булса фә нгә краган термин була. Татар теле, грамматика, орфография кебек сү злә р. А6 Җ ө млә тө рен билгелә ргә Иң беренче җ ө млә нең ия белә н хә бә рен билгелә ргә. Йө з яшьлек юкә агачлары урап алган мә йданда ө здереп тальян уйный. Монда беренче җ ө млә агачлары урап алган, икенче җ ө млә тальян уйный. Бу җ ө млә нең бә йлә ү че чарасы –ган кушымчасы, димә к, бу җ ө млә иярчен кушма җ ө млә. Җ ө млә тө рлә ре: Гади (бер ия, бер хә бә р, яки ия, яки хә бә р. Иярчен кушма җ ө млә ( ике ия, ике хә бә р. Иярчен җ ө млә баш җ ө млә гә ияреп килә. Ияртү че теркә гечлә р: чө нки, ә гә р, гә рчә, гү я, ки, гү яки Тезмә кушма җ ө млә. Җ ө млә тезү че теркә гечлә р ярдә мендә, яки теркә гечсез тезү ле бә йлә нештә килә. Кинә т кеә болытлар куерды, яң гыр ява башлады, ә икенче яктан ялтырап кояш чыкты. Тезү че теркә гечлә р: ә, лә кин, һ ә м, да, ни.. ни, янә, тагы, тагын, вә, ә мма, бә лки, бары, фә кать, тик, я, яки, яисә.

В8... җ ө млә лә рдә н иялек килешендә ге зат алмашлыгы булган җ ө млә нең номерын языгыз Баш килеш - Иялек килеше -ның /-нең Юнә леш килеше га/-гә, -ка/-кә Тө шем килеше -ны/-не Чыгыш килеше-дан/дә н, -тан/-тә н, -нан/-нә н Урын-вакыт килеше -да/-дә, -та/-тә Алмашлык -исем, сыйфат, рә веш, сан кебек сү з тө ркемнә рен алмаштырып килә ала торган сү з тө ркеме. Җ ө млә дә ия, хә бә р, аергыч, тә мамлык, хә л булып килә. Ү злә ре белә н мө нә сә бә ттә ш сү з тө ркемнә ренең морфологик кү рсә ткечлә рен алалар. Тө ркемчә лә ре: - Зат алмашлыгы: мин, син, ул, без, сез, алар - Кү рсә тү алмашлыгы: бу, теге, ә нә, менә, шул, шундый - Билгелә ү алмашлыгы: ү з, барлык, бө тен, һ ә ммә - Сорау алмашлыгы: барлык сорау сү злә ре - Юклык алмашлыгы: һ ичкем, һ ичбер, бернинди, беркайчан - Билгесезлек алмашлыгы: ә ллә нинди, ә ллә кайда, ә ллә кем, ниндидер, кайсыдыр, кемдер - Тартым алмашлыгы: минеке, синеке, аныкы, безнеке, сезнеке, аларныкы Хә л фигыль тө рлә ре Беренче тө р –ып, -еп, -п Икенче тө р - -а, -ә, -ый, -и ашый-ашый Ө ченче тө р - -гач, -гә ч, -кач. –кә ч кайткач Дү ртенче тө р - -ганчы, -гә нче, -канчы. –кә нче барганчы Сыйфат фигыльнең заманы Хә зерге заман –учы, -ү че, -а торган, -ә торган укучы бала, бара торга юл Ү ткә н заман ган, -гә н, -кан, - кә н барган аш Килә чә к заман –асы. –ә се. –ачак. –ә чә к, -ыйсы, -исе аласы китап, укыячак китап В3Татар теленең орфографиясенең принциплары. 1. Фонетик принцип- ишетелгә нчә язу. Татар язуы шушы принципка нигезлә нгә н. 2. Морфологик принцип – морфемалар ничек ишетелсә дә бертө рле язу унбер ә ишетелә умбер дип, ә нкә йә ишетелә ә ң кә й дип 3. Тарихи-традицион принцип- шул телнең элеккеге язу ү зенчә леклә рен саклап язу: сә ламә т, бә ла, кә газь, катгый. 4. График принцип –рус теленнә н һ ә м рус теле аша кергә н сү злә р фонетик принципта языла ә флисун, эскә тер, сумала, телевизор. Хә мзә тартыгы кергә н сү злә р: мә сьә лә, мә сьү л

В2. Сан тө ркемчә сен яз 1. Микъдар саны- бер, ике 2. Тә ртип –икенче 3. Бү лем саны – унар, бишә р, алтышар. 4. Чама саны – алталап, бишлә п 5. Җ ыю саны – ө чә ү, унау. Рә веш тө ркемчә лә ре 1. Саф тиз, ә крен, бушлай 2. Охшату-чагыштыру – корычтай, татарча, уктай 3. Кү лә м-чама р. - бик, аз, шактый 4. Вакыт рә вешлә ре – бү ген, башта, соң, вакыт-вакыт 5. Урын р. - ары, югарыда, ерак 6. Сә бә п-максат р. – юри, юрамалый, тикмә гә

В5. 9-11 нче җ ө млә лә рнең кайсысы иярченле кушма жө млә? Иярченле кушма җ ө млә - бер җ ө млә нең икенчесенә ияреп килү е белә н оешкан җ ө млә. Бә йлә ү че чараларының тө ренә карап: - аналитик; - синтетик. Мә гънә сенә карап: - иярчен ия; - иярчен хә бә р; - иярчен тә мамлык; - иярчен хә л (иярчен вакыт, иярчен урын, иярчен сә бә п, иярчен максат, иярчен рә веш, иярчен кү лә м, иярчен шарт, иярчен кире); - иярчен аныклагыч

В7. Сү зтезмә - мө стә кыйль мә гънә ле кимендә ике сү знең, ачыклаулы мө нә сә бә ткә кереп, билгеле бер тө шенчә не белдерү е. Компонентлары арасындагы бә йлә нешлә рнең тотрыклылыгына карап, ирекле сү зтезмә һ ә м фразеологик сү зтезмә була. Тө зелеш буенча: - Гади сү зтезмә (ике мө стә кыйль сү з катнашкан сү зтезмә ). - Катлаулы сү зтезмә (икедә н артык мө стә кыйль сү здә н торып, гади сү зтезмә лә ргә таркалмый торган сү зтезмә ). Ияртү че кисә кнең кайсы сү з тө ркеменнә н булуына карап: - фигыль сү зтезмә; - исем сү зтезмә; - сыйфат сү зтезмә; - сан сү зтезмә; - алмашлык сү зтезмә; - рә веш сү зтезмә; - хә бә рлек сү зле сү зтезмә. Сү зтезмә составындагы сү злә рне бә йлә ү че чаралар: кушымчалар; бә йлек һ ә м бә йлек сү злә р; ияртү че теркә гечлә р һ ә м теркә геч сү злә р; янә шә тору чарасы; кабатлаулар.

В2 фигыль юнә лешлә ре Юнә лешлә р тө п - бара, ә йтә кайтым -ын/-ен, -н юына, киенә тө шем -ыл/-ел, -л, -ын/-ен, -н юыла, киелә, уртаклык -ыш/-еш, -ш юыша, бирешә, эшлә шә йө клә тү -дыр/-дер, -тыр/-тер, -т, -ар/-ә р, -ыр/-ер, -кыр/-кер, -гыр/-гер, -гыз/-гез, -каз/-кә з, -кыз/-кез, -сә т, -ыз/-ез яздыр, ә йттер, сө йлә т, кайтар, яткыр, менгер, тергез, яткыз, кү рсә т, тамыз

В4. 16 нчы җ ө млә дә тартым белә н тө рлә нгә н ничә исем бар? (исем, исем фигыль, исемлэшкэн сыйфат, исемлэшкэн сан, сыйфат фигыль торлэнэ) Китабым китабыбыз Китабың китабыгыз Китабы китаплары

В6. 14 нче, 16 нчы һ ә м 17 нче җ ө млә лә рнең кайсысында тиң дә ш туры тә мамлыклар бар? Иялек – кыек тә мамлык Юнә леш – кыек тә мамлык Тө шем килеше –һ ә рвакыт туры тә мамлык Чыгыш килеше – кыек тә мамлык Урын-вакыт килеше – кыек тә мамлык