[ц],[щ] авазлары рус теленнән кергән сүзләрдә генә кулланыла.
| АЛФАВИТ
Аа а Лл эль Хх ха
Ә ә ә Мм эм Һ һ һ э
Б б бэ Нн эн Цццэ
Вв вэ ң эң Чч чэ
Гг гэ Оо о Шш ша
Дд дэ Ө ө ө Щщ ща
Ее, Ёё йы, йо Пп пэ ъ калынлык һ ә маеру билгесе
Жж жэ Рр эр Ыы ы
Җ җ җ э Сс эс ьнечкә лек һ ә м аеру билгесе
Зз зэ Тт тэ Ээ э
Ии и Уу у Юю йу
Йй кыска и Ү ү ү Яя йа
Кк ка Фф эф
| АВАЗ Һ Ә М ХӘ РЕФ
Авазларны ә йтә без һ ә м ишетә без
Хә рефне язабыз һ ә м кү рә без.
СУЗЫК АВАЗЛАР Һ Ә М ХӘ РЕФЛӘ Р
[ы], [э], [о] авазлары рус теленнә н кергә н сү злә рдә генә кулланыла - [посылка][экран][кино]
Сузык авазлар язуда а, ә, о, ө, у, ү, ы, э, и хә рефлә ре белә н белдерелә р.
| | СОГЛАСНЫЕ ЗВУКИ
звонкие Б В Г Д Ж З
Парныеâ â â â â â
глухиеП Ф К Т Ш С
звонкие Л М Н Р
Непарные
глухие Х Ц Ч Щ
Всегда твердые Ж Ш Ц
Всегда мягкие Й Ч Щ
Буквы Ь, Ъ звуков не обозначают.
| ТАРТЫК АВАЗЛАР
Татар телендә 28 тартык аваз бар
| Яң гырау тартыклар
| [б], [в], [w], [г], [гъ], [д], [ж], [җ ], [з],
[й], [л], [м], [н], [ң ], [р].
| | Саң гырау тартыклар
| [п], [ф], [к], [къ], [т], [ш], [ч], [с],
[х], [һ ], [ц], [щ].
|
[ц], [щ] авазлары рус теленнә н кергә н сү злә рдә генә кулланыла.
| | ФОНЕТИЧЕСКИЙ РАЗБОР СЛОВА
Ком – пью – тер -- 9 звуков, 9 букв, 3 слога
К – согласный, твердый, парный глухой
О – гласный, безударный
М – согласный, твердый, непарный звонкий
П – согласный, мягкий, парный глухой
Ь –
Ю – гласный, ударный
Т – согласный, твердый, парный глухой
Е – гласный, безударный
Р – согласный, твердый, непарный звонкий.
| СҮ ЗГӘ АВАЗ – ХӘ РЕФ АНАЛИЗ
1. Сү зне ә йт: [ йылгъа]
2. Сү зне иҗ еклә ргә бү л: ел – га.
3. Сү здә ничә хә реф, ничә аваз бар? 4 хә реф, 5 аваз
4. Хә рефлә рне яз: е, л, г, а
5. Авазларны яз: [й], [ы], [л], [гъ], [а]
6. Сузык һ ә м тартык авазларны аерып яз: [ы], [а]; [й], [л], [гъ]
7. Яң гырау һ ә м саң гырау тартыкларны аерып яз:
[й], [л], [гъ] – яң гырау тартыклар,
саң гырау тартыклар юк.
8. Хә реф саны белә н аваз саны туры килми, чө нки е хә реф
[й]һ ә м [ы] авазлары кушылмасын белдерә.
9. Сү знең ә йтелеше белә н язылышы туры килү – килмә вен ә йт:
сү знең ә йтелеше белә н язылышы туры килми, чө нки е хә рефе
ике аваз кушымасын белдерә.
| | ПРАВОПИСАНИЕ ПАРНЫХ СОГЛАСНЫХ НА КОНЦЕ СЛОВА
В конце слов парные согласные надо писать так же, как они пишутся в однокоренных словах или в другом падеже перед гласной.
дуo– дубок
луo – луговой
роo – рога
груo - грузить
| О ХӘ РЕФЕ
О хә рефе татар телендә сү знең беренче иҗ егендә генә языла:
ор – лык, йол – дыз, тор – мыш.
Рус сү злә рендә о хә рефе тө рле иҗ еклә рдә языла:
ки – но, па – ро – воз, про – жек – тор.
Ө ХӘ РЕФЕ
Ө хә рефе сү знең беренче иҗ егендә генә языла.
| | БЕЗУДАРНЫЕ ГЛАСНЫЕ В КОРНЕ
Безударные гласные в корне проверяются ударением
сoды – сад
стoна – стены
зoма – зимний
мoря – море
пoля – поле
кoза - козы
| Э-Е ХӘ РЕФЛӘ РЕ
Язуда [э] авазын белдерү ө чен, сү з башында – э хә рефе,
башка урыннарда е хә рефе языла: эзле, элекке, элемтә че
Э, е хә рефлә ре нечкә сузыкларны кү рсә тә.
Татар теленең ү з сү злә рендә э, е хә рефлә ре кыскарак ә йтелә
торган [э] авазын белдерә лә р: [эскэрт], [эшчэ], [кэшэ].
Рус телендә ул сузыбрак ә йтелә торган [э] авазын белдерә:
[этаж], [эстафэта], [элэктрон].
| | ЗАПОМНИ!
ЖИ – ШИ пиши с буквой И
мышo ужo лыжo шoна
ЧА – ЩА пиши с буквой А
дачo тучo свечoсаранчo
ЧУ – ЩУ пиши с буквой У
щoка чoлок чoдеса чoдовище
В сочетаниях ЧК ЧН НЧ НЩ РЩ мягкий знак не пишется.
ночка каменщик спорщик
Разделительный мягкий знак пишется после согласных перед гласными Е Ё И Ю Я
платье ручьи обезьяна
Разделительный твердый знак пишется после приставки, оканчивающейся на согласную перед гласными Е Ё Ю Я
подъезд подъем объяснение
| В ХӘ РЕФЕ
В хә рефе татар телендә ике авазга билге булып йө ри.
Татар һ ә м гарә п сү злә рендә в хә рефе [w] авазын белдерә.
Калын сү злә рдә [w] авазы [у] авазына якын ә йтелә:
авыл [аwыл], ватан [wатан].
Нечкә сү злә рдә [w] авазы [ү ] авазына якын ә йтелә:
вә гъдә [wә гъдә ], гө рлә век [гө рлә wэк], Вә симә [wә симә ]
Рус теленнә н кергә н сү злә рдә в хә рефе рус телендә гечә ә йтелә: завод, вагон, ветеран.
К, Г ХӘ РЕФЛӘ РЕ
К, Г хә рефлә ре язуда ике авазга билге булып йө ри.
Калын сү злә рдә ул каты укыла. Моны сү здә ге сузык авазга
карап белә без.
Колак, Гата - [о], [а] – калын сузыклар, шуң а кү рә [къолакъ], [ гъата] дип ә йтелә.
Нечкә сү злә рдә к, г йомшак укыла:
[кө з], [кө рә к], [кә бэстә ], [гө мбә ], [кэрпэ], [кү мә ч, [игэн].
Й ХӘ РЕФЕ
Й хә рефе сү злә рнең башында, уртасында һ ә м ахырында килә:
йомры, йө з, бабай.
Йо, йө кушылмалары сү з башындагына языла: йомран, йомгак, йө рү.
| | СОСТАВ СЛОВА
Корень – общая часть родственных слов.
Приставка и суффикс - значимые части
слов, образуют новые слова.
Окончание - изменяемая часть слова, служит для связи слов в предложении.
Корень, приставка и суффикс – это основа.
ПРАВОПИСАНИЕ ПРИСТАВОК
Приставки без- воз- вз- из- низ- раз- чрез- через- пишутся перед гласными и звонкими согласными.
взлет безводный раздавать
Приставки бес-вос- вс- ис- нис- рас- чрез- через- пишутся перед глухими согласными.
воспитание вспомнить испугать
ПРАВОПИСАНИЕ ПРИСТАВОК И ПРЕДЛОГОВ
Приставка – это часть слова и пишется слитно!
Предлог – это часть речи и пишется отдельно!
С глаголами предлоги не употребляются!
Ребята направились на прогулку.
| СҮ З ТӨ ЗЕЛЕШЕ
Сү знең тө п мә гънә сен аң лата торган һ ә м башка мә гънә ле кисә клә ргә бү -ленми торган кисә ге тамыр дип атала ( эш, эшче, эшчә н).
Бер тамырдан ясалган һ ә м яң а мә гънә белдерә торган сү злә р тамырдаш сү злә р дип атала (бел, белгеч, белем).
Тамырга ялганып килә торган кисә к кушымча дип атала.
Сү знең ә йтелү енә карап кушымчалар 2 тө рле булалар: калын һ ә м нечкә ә йтелешле (тал+лык, җ ил+ле).
Кушымчалар 2 тө ркемгә бү ленә:
1) сү з ясагыч кушымчалар (кө ч+ле, юл+даш, бел+геч);
2) бә йлә геч кушымчалар (урман+да, ил+гә, урман+ның ).
СҮ З ЯСАГЫЧ КУШЫМЧАЛАР:
-чы/-че -лы/-ле-сыз/-сез-лык/-лек
-таш/-тә ш -даш/-дә ш - кы/-ке -гы/-ге
-кыч/-кеч -гыч/-геч-ла/-лә
1. Модальлеккушымчалары
| Исемнә рдә
| Сыйфатларда
| Саннарда
| Фигыльлә рдә
| | -кай/-кә й
-чык/-чек
-лар/-лә р
-нар/-нә р
| -рак/-рә к
-гылт/-гелт
-сыл/-сел
-кылт/-келт
| -ынчы/
-енче
-ау/-ә ү
-ар/-ә р
-шар/-шә р
-лап/-лә п
| -ма/-мә
-ды/-де-ты/-те
-ган/-гә н -кан/-кә н
-ачак/-ә чә к -ячак/-ячә к
-ыр/-ер/-р
|
2. Бә йлә геч кушымчалар
Исемнә рдә Фигыльлә рдә
| Килешкушымчалары:
-ның /-нең, -га/-гә, -ка/-кә, -ны/-не,
-дан/-дә н, -тан/-тә н, -нан/-нә н, -да/дә, -та/-тә.
Тартымкушымчалары:
-ым/-ем/-м
-ы(быз)/-е(ебез)
-ың /-ең /-ң
-ы(гыз)/-е(гез)
-ы/-е, -сы/-се
-лары/-лә ре
| Зат – сан кушымчалары:
-мын/-мен/-м
-быз/-без/-к
-сың /-сең /-ң
-сыз/-сез, -гыз/-гез
-ып/-еп/-п, -гач/-гә ч/ /-кач/-кә ч,
-ганчы/-гә нче//-канчы/-кә нче, -у/-ү
кушымчалыфигыльлә р.
|
| ЧАСТИ РЕЧИ
| Часть речи
| Обозначает
| Отвечает на вопросы
| | ИМЯ СУЩЕСТВИТЕЛЬНОЕ
| предмет
| кто? что?
| | ИМЯ ПРИЛАГАТЕЛЬНОЕ
| признак предмета
| какой? какая? какое? какие
| | ГЛАГОЛ
| действие и состояние предмета
| что делать? что сделать
| | МЕСТОИМЕНИЕ
| указывает на предметы, но не называет их
|
| | НАРЕЧИЕ
| Признак действия или качество
| Как? Каким образом?
| | ЧИСЛИТЕЛЬНЫЕ
|
| Сколько?
|
| СҮ З ТӨ РКЕМНӘ РЕ
| Сү з тө ркеме
| Белдерә
| Сораулары
| | ИСЕМ
| предмет
| Кем? Нә рсә?
| | СЫЙФАТ
| Предметның билгесен
| Нинди? Кайсы?
| | ФИГЫЛЬ
| Эш, хә рә кә т, хә лен
| Нишли? Нишлә де? Нишлә гә н? Нишлә р? Нишлә ячә к?
| | АЛМАШЛЫК
| исемне алмаштырып килә
|
| | РӘ ВЕШ
| Эш яки хә лнең билгесен
| ничек? кайчан?
| | САН
| Санын, исә бен
| Ничә? Ничә нче?
|
| | Именами существительными являются, например:
- существа (человек, Петя, Иван Андреевич, Александр Сергеевич Пушкин, Лермонтов, зверь, слон, улитка),
· вещи (книга, компьютер, ракета),
· вещества (серебро, водород, лёд),
· явления (вёдро, ураган, землетрясение),
· действия (хождение, изготовление, программирование),
· состояния (сон, задумчивость, радость),
признаки (краснота, продолжительность, острота)
| Исемне белдерә торган сү злә р:
- кешелә рне белдерә торган сү злә р (ә би, укучы, ә ни);
- хайван исемнә ре (ат, арыслан, фил, аю, болан);
- кош исемнә ре (сандугач, карга);
- яшелчә исемнә ре (кишер, кыяр);
- җ илә к-җ имеш исемнә ре (алма, чия);
- ү семлек исемнә ре (агач, каен, чә чә к);
- табигать кү ренешлә ренең исемнә ре (кыш, буран, җ ил).
|
| Собственные
| Нарицательные
| | ПРОПИСНАЯ БУКВА
Помни: пишутся всегда
С большой буквы города,
Реки, страны и моря…
И фамилия твоя!
| страна
город
река
море.
|
| | Ялгызлык
| Уртаклык
| | Бер тө рдә н булган предметларны берсен башкаларыннан аеру ө чен берсенә генә бирелгә н исем ялгызлык исем дип атала. Кеше исемнә ре һ ә м фамилиялә р
Ил, дә ү лә т, шә һ ә р, авыл, тау, елга, кү л исемнә ре
Хайван кушаматлары
| Бер тө рдә н булган предмет-
ларның барысы ө чен дә уртак
исем уртаклык исем дип атала.
|
| ЧИСЛО ИМЁН СУЩЕСТВИТЕЛЬНЫХ
| единственное число
| множественное число
| | берёза, арбуз
| берёзы, арбузы
|
| САНЫ
| Берлек сан
| Кү плек сан
| | Китап Гө л
Тиен Сан
| Китаплар Гө ллә р
Тиеннә рСаннар
|
| РОД ИМЁН СУЩЕСТВИТЕЛЬНЫХ
| мужской род
| женский род
| средний род
| | – он мой
| она моя
| – оно моё
| | Лев, мяч, папа,
| Кошка, сумка, тетрадь
| Животное, окно, знамя
|
|
__________________
| ПАДЕЖИ имен сущствительных
| Название падежа
| Вспомогатель
ные слова
| Падежные вопросы
| Предлоги
| | И. п.
| есть
| кто? что?
|
| | Р. п.
| нет
| кого? чего?
| без, возле, до, из, около, от, подле, с, у
| | Д. п.
| дать
подойти к
| кому? чему?
| к, по
| | В. п.
| вижу
| кого? что?
| под, за, про, через, в, на
| | Т. п.
| доволен
| кем? чем?
| за, между, над, под, с
| | П. п.
| говорить
| о ком? о чем?
| в, о, об, на, при
| | Исемнә рнең КИЛЕШЛӘ РЕ
| №
| Килешлә р
| Сораулары
| Кушымчалары
| | 1.
| Баш килеш
| Кем? Нә рсә?
| --
| | 2.
| Иялек килеше
| Кемнең? Нә рсә нең?
| -ның, -нең
| | 3.
| Юнә леш килеше
| Кемгә? Нә рсә гә? Кая?
| -га, -гә, -ка, -кә
| | 4.
| Тө шем килеше
| Кемне? Нә рсә не?
| -ны, -не
| | 5.
| Чыгыш килеше
| Кемнә н? Нә рсә дә н?
Кайдан?
| -дан, -дә н, -тан, -тә н, нан, -нә н
| | 6.
| Урын-вакыткилеше
| Кемдә? Нә рсә дә?
Кайда?
| -да, -дә, -та, -тә
| | ТРИ СКЛОНЕНИЯ ИМЁН СУЩЕСТВИТЕЛЬНЫХ
| ПЕРВОЕ СКЛ
| МУЖСКОЙ РОД
ЖЕНСКИЙ РОД
| - А, - Я
| ЮНОША
ДЯДЯ
ПТИЦА
ЗЕМЛЯ
| | ВТОРОЕ СКЛ
| МУЖСКОЙ РОД
СРЕДНИЙ РОД
| -
- О, - Е
| ОТЕЦ
ДЕНЬ
ЗЕРНО
СЧАСТЬЕ
| | ТРЕТЬЕ СКЛ
| ЖЕНСКИЙ РОД
| - Ь
| ДОЧЬ
РОЖЬ
| | Кая? Кайдан? Кайда? сораулары урынны белдергә н исемнә ргә генә куела.
Сузык авазларга һ ә м яң гырау тартыкларга беткә н исемнә ргә юнә леш килешендә -га, -гә, чыгыш килешендә -дан, -дә н, урын-вакыт килешендә -да, -дә кушымчалары ялгана.
Саң гырау тартыкларга беткә н исемнә ргә юнә леш килешендә -ка, -кә, чыгыш килешендә -тан, -тә н, урын-вакыт килешендә -та, -тә кушымчалары ялгана.
Борын авазларына [м], [н], [ң ]беткә н исемнә ргә чыгыш килешендә -нан, -нә н кушымчалары ялгана.
| | ИМЯ ПРИЛАГАТЕЛЬНОЕ
| СЫЙФАТ
| РОД ИМЁН ПРИЛАГАТЕЛЬНЫХ
| Мужской род
| УзкийпереулокНовый урок
| | Женский род
| Крупная рыба Древняяистория
| | Средний род
| Правое плечоКрасное солнце
| | Билгене белдерә торган сү злә р-сыйфатдип атала һ ә м нинди? кайсы?
сорауларына җ авап була. Нинди? соравына җ авап бирә торган сү злә р предметларның тө рле билге-лә рен белдерә лә р:
тө сне: кызыл, яшел; тә мне: баллы, ачы;
форманы: тү гә рә к, шакмаклы; характерны: усал, ягымлы;
вакытны: җ ә йге, кичә ге;
табигать кү ренешлә ренең билгелә рен: җ илле, яң гырлы.
| ЧИСЛО ИМЁН ПРИЛАГАТЕЛЬНЫХ
Число имён прилагательных определяется по числу имени существительного, с которым оно употреблено
| Единственное
| Множественное
| | спелыйплод,
синяяблузка,
высокий потолок
| спелыеплоды,
синие блузки
высокие потолки
| | Сыйфат
Асыл -ә йбернең тө п билгесен белдерә (яшел чирә м, биек бина, озын юл)
Нисби - дә рә җ ә белә н тө рлә нми (язгы кояш, сә яси караш, ә дә би ә сә р)
Сыйфат дә рә җ ә лә ре:
- Гади (тө п) (тирә н, матур яшел)
- Чагыштыру (тирә нрә к, матуррак, яшелрә к)-рак, -рә к
- Артыклык(бик, ү тә, җ ете, иң, дө м, ап-ак, тү м-тү гә рә к,
җ ете кызыл, дө м караң гы, ап – ак, кап – кара, йомшакның йомшагы)
- Кимлек -су, - сыл, -сел, -гылт, гылтым (кызгылт, сусыл, алсу, кү гелҗ ем)
| | |
|
|
| 
|
| 
|
| Падеж
|
Единственное
|
Множественное
| | Мужской
| Средн.
| Женский
| | Именительн.
| -ó й | -ый -ий (безуд. )
| -ое -ее
| -ая -яя
| -ые -ие
| | Родительный
|
-ö го
| -ö й
| -ых -их
| | Дательный
|
-ö му
| -ö й
| -ым -им
| | Винительный
|
=И/Р
| -ую -юю
| =И/Р
| | Творительный
|
-ым -им
| -ö й | -ö ю
| -ыми -ими
| | Предложный
|
-ö м
| -ö й
| -ых -их
|
|
| Падеж
|
Мужской род
| Средний род
| Женский род
| | И. п.
|
какой? ЫЙ ИЙ ОЙ верный синий лесной
| какое? ОЕ ЕЕ лесное синее
| какая? АЯ ЯЯ лесная синяя
| | Р. п.
| какого?
ОГО ЕГО
| какой? ОЙ ЕЙ
| | Д. п.
|
какому? ОМУ ЕМУ лесному синему
| какой? Р. п.
| | В. п.
| какой? (неодуш. )И. п.
какого? (одуш. )Р. п.
| какое?
И. п.
| какую? УЮ ЮЮ лесную синюю
| | Т. п.
|
каким? лесным синим
| какой? ОЙ ЕЙ
| | П. п.
|
(о) каком? ОМ ЕМ (о) лесном (о) синем
| (о) какой? ОЙ ЕЙ (о) лесной (о) синей
| | | | | | |
| |
| Имя существит.
| Имя прилагат.
|
| | И. п.
| Кто? Что?
| 1 скл. - а; -я;
2 скл- о; - е; без окончания
3 скл. – ь на конце
Мн. чис. - ы; - и; -а; - я
| М. р. – какой? ; - ой; - ый; - ий.
Ср. р- какое? – ое; - ее
Ж. р. - какая? – ая; - яя
Мн. чис – какие? – ые; - ие
| | Р. п.
| Кого? Чего? Откуда? Где?
| от; до; из; без; у; для; около; с
1 скл. - ы; -и;
2 скл- а; - я;
3 скл. - и;
Мн. чис. - ов; - ев; - ей; без окончания
| М. р. – какого? – ого; - его
Ср. р- какого? – ого; - его
Ж. р. - какой? ; - ой; ей
Мн. чис – каких? – ых: - их
| | Д. п.
| Кому? Чему? Куда? Где?
| к; по
1 скл. - е;
2 скл- у; - ю;
3 скл. – и;
Мн. чис. - ам; ям.
| М. р. – какому? – ому; ему
Ср. р- какому? – ому; ему
Ж. р. - какой? – ой; - ей
Мн. чис – какими? – ым; - им
| | В. п.
| Кого? Что? Куда?
| в; на; за; под; через; про
1 скл. - у; -ю
2 скл-а; - я; -о; е; без окончания
3 скл. – ь на конце
Мн. чис. - а; -я; -и; ы
| М. р. – какой? – ой; - ый; - ий
Ср. р- какое? – ое; - ее
Ж. р. - какую? – ую; - юю
Мн. чис – какие? – ые; - ие
| | Т. п.
| Кем? Чем? Где?
| за, над, под, перед, с
1 скл. - ой; -ей(ёй)
2 скл- ом; -ем (ём)
3 скл. – ью;
Мн. чис. - ами; ями
| М. р. – каким? – ым; - им
Ср. р- каким? – ым; - им
Ж. р. - какой? – ой; - ей
Мн. чис – каким? – ыми; -ими
| | П. п.
| О ком? О чем? Где?
| в, во, о, об, на, при
1 скл. - е
2 скл-е
3 скл. - и
Мн. чис. -ах; ях.
| М. р. – каком? – ом; - ем
Ср. р- каком? – ом; - ем
Ж. р. - какой? – ой; - ей
Мн. чис – каких? – ых; их
| |
|
