Гадәт-йолалар – иң камил чара

Баткаева Равилә Фә рит кызы,

Пенза ө лкә се Каменка районы Кикин урта мә ктә бенең югары категорияле татар теле һ ә м ә дә бияты укытучысы

Хө рмә тле ә ти-ә нилә р!

Бү генге чыгышымны Сә гыйть Рә миевның: «Ә й авыл, син мең шә һ ә рдә н мең кабат ямьле вә хуш», – дигә н сү злә ре белә н башлыйсым килә. Шагыйрьнең бу шигырь юллары белә н нинди фикер белдерү ен җ ентекле тасвирламыйча, авыл җ ирлегендә бала тә рбиялә ү дә дә шулай булуын исбат итә ргә мө мкин.

Моннан бер-ике дистә ел элек авыл баласы кимчелекле хә лдә калган иде. Беренчедә н, мә ктә плә рнең материаль-техник базасы ташка ү лчим генә, икенчедә н, «ү зебез утырган агачның ботагына балта чабып», авылның тө п тә рбия чыганагы булган ә би-бабаларны ә хлакый яктан бай иткә н гадә т-йолаларына кул селтә гә н вакытлар. Балалар белем алу, дө ньяны тану мө мкинлеклә реннә н дә мә хрү м булган, рухи яктан гарип ү скә н чор. Шул вакыттан бит авыл кешесенә тү бә нсетеп карый башлаган иделә р: «Ә -ә -ә... авылдан... юньле кеше чыга аламы соң инде аннан? » Ә йтерсең авыл элек-электә н талантлы язучылар, данлыклы рә ссамнар һ ә м башка мә шһ ү р шә хеслә рне, динле, итагатьле, тә ртипле, миһ ербанлы, шә фкатьле, зыялы балаларны ү стермә гә н.

Бү ген, ү зегез кү ргә нчә, хә ллә р бө тенлә й башкача. Замана казанышлары һ ә р авыл мә ктә бенә дә килеп иреште. Компьютер класслары, интерактив такталар, интернет челтә ре авыл һ ә м шә һ ә р балалары ө чен белем алуда, дө ньяны кү заллауда тигез мө мкинлеклә р бирә.

Тик халкыбызның гасырлар буена җ ыела-туплана килгә н, миллә тебезнең җ ан җ ылысын, зирә клеген сыйдырган халык педагогикасы, гадә т-йолалары – иң камил тә рбия чарасы икә нен аң ларга, уянырга, уйланырга вакыт җ итте. Авыл биргә н ө стенлеклә рне искә тө шерергә, кулланырга ө йрә нә се иде. Ә йдә гез ә ле, ул мө мкинлеклә ргә йө з белә н борылып карыйк, бер ө лешен генә булса да искә тө шерик. Беренчедә н, авылларның урнашуына гына кү з салыгыз: табигатьнең иң матур кочагына урнашкан алар. Янә шә сендә бормалы елгалар дисең ме, челтерә п аккан чишмә лә рен ә йтә сең ме, хә тфә болыннарына, ак болытларга барып тоташкан урманнарга кү з саласың мы... Авыл ө чен урыннарны сайлый белгә н безнең бабайлар. Безнең бурыч: бу матурлыктан оста итеп файдалану. Укучыда эстетик зә вык тә рбиялә ү ө чен чиксез мө мкинлеклә р бар бит биредә. Бу кырлар, болыннар, кошлар, хайваннар, бө җ ә клә р һ. б. – һ ә ммә се ул бит – матурлыкны тоя, сиземли белергә ө йрә тү чарасы гына тү гел, ә баланың кү ң елен йомшарту, баету оеткысы салу дигә н сү з! Табигать-ана – иң кө чле тә рбия чарасы ул! Ул – баланың яшел бишеге! Безгә, тә рбиячелә ргә, ә ти-ә нилә ргә балаларны шушы «яшел бишек»кә салып тирбә тә се, тә рбиялисе генә кала.

Икенчедә н, авыл кешесенең яшә ү фә лсә фә се нинди булган? Ул-бер-берсенә битарафлык кү рсә тмә ү, якын кү рү, һ ә ркемнең язмышы, килә чә ге ө чен ү з итеп кайгырту, ү ги итмә ү, җ ә мә гать белә н тә рбиялә ү. Искә тө шерегез: ә би-бабайга су керткә н, кибеттә н кайтканда, сумкасын тотып барган, узып киткә ндә исә нлә шкә н, хә л сораган, «Кызыл йомырка» бә йрә мендә бусаганы атлап кергә н һ ә р баладан: «Кемнең мондый матур баласы икә н? » – дип сорау – ул буш сү з тү гел, ә нә сел-токымың ны белү, аның белә н горурланырга, нә селгә тап тө шертмә скә ө йрә тү дигә н алым. Шул чакта ә би-бабайның: «Синең мә рхү м бабаң, ә биең дә шундый итагатьле, ярдә мчел, кече кү ң елле кеше иде. урыны оҗ маһ та булсын», – дип ө стә п куюы, баланы уйландыра. «Минем ә би-бабам фә лә н-фә лә нчә кешегә ярдә м иткә н, халык аларны яраткан, минем балаларым турында да шулай сө йлә сә лә р иде», – дигә н уй мигә язылып кала.

Авылда синең һ ә р адымың, һ ә р эшең кү з уң ында. Шуң а да «замана чирлә ре» балага ул кадә р йокмый. Берә р бабай баланың тә мә ке тартуына, сү генү енә бү ген дә битараф кала калмый, кисә тү ясый. Кызгыныч, бу матур кү ренеш яшьрә клә р арасында сирә грә к кү зә телә, кү бесе: «Минем балам тү гел, минем эшем тү гел», – дип саный.

Ө ченчедә н, авылда бала кече яшьтә н эшчә н, тырыш, физик яктан кө чле, исә н-сау булып ү сү енә дә барча шартлар бар. Авыл кешесенең эреле- ваклы кө ндә лек эшен тавык та чү плә п бетерә алмый: кош-корт, мал-туар асрау, бакча, кыр эшлә ре, кар керә ү, казулар... Шунда кул арасына кул дигә ндә й, элек-электә н балалар да катнашкан. Биредә хезмә т, физик тә рбиядә н тыш, ә хлакый тә рбия дә алган: эшнең, ашның кадерен белергә ө йрә нгә н. Сә ламә т яшә ү рә веше булган. Ә бү ген? Кү п кенә ә ти-ә нилә р ү злә ре иза чигә, ә баланы эшкә кушмый, янә се, яшь, ө лгерер ә ле. Шуның белә н баланың иркә, физик һ ә м рухи кө чсез ү сү ен сизми дә калырга мө мкин. Бер-берең нә н тырышлыкка, эшкә ө йрә нерлек каз ө мә лә рен, кү рше-кү лә нгә, карт-корыга ярдә м итү дигә н матур гадә тлә рне торгыза алса идек, балаларыбызны ярдә мчел, миһ ербанлы, эшчә н, шә фкатьле, ә хлакый, рухи яктан баета алыр идек.

Гомумә н, бала тә рбиялә ү дә авыл шартлары биргә н мө мкинлеклә рене санап та бетерерлек тү гел. Авыл ул – ү з чебилә рен ияртеп йө ргә н тавык, бә бкә лә рен саклаган, килә чә ккә ө йрә ткә н ата каз. Һ ә р балага табигатьтә н нә селен кеше буларак дә вам итү сә лә те салынган. Безгә бары тик аны дө рес итеп файдалана белергә генә кирә к. Йомгаклап ә йткә ндә, алдынгы фикерне кулланып, ү ткә нгә нигезлә неп, мә ктә п, җ ә мә гать, бө тен авыл белә н бергә ышанычлы, ө метле килә чә к тә рбияли алабыз.