Үгет-нәсыйхәт – бездән, әдәп белү – үзеңнән.

РӘ СҮ ЛЕВА Эльмира Рә ис кызы,

Ә герҗ е районы Кадыбаш урта мә ктә бенең татар теле укытучысы һ ә м директорның укыту эшлә ре буенча урынбасары

Хө рмә тле ата-аналар! Бераз гына укучылар булып алыйк. Чыгышымны башлаганчы, слайдларга игътибар итү егезне сорыйм. Бу нә рсә? (Слайдта бик матур алма рә семе. )

– Алма.

– Беренче карашка бу алмага карата нинди бә я бирә аласыз?

– Кып-кызыл (зур, матур, татлы һ. б. ) алма...

– Ә хә зер уйлап карыйк, алма шулай ү ссен ө чен нә рсә эшлә ргә? (Слайдлар ярдә мендә алма ү стерү этаплары бергә лә п кү зә телә. )

– Җ ирне йомшартырга, ү сенте, я орлык утыртырга, су сибә ргә, ү сентене тә рбиялә ргә, корткыч бө җ ә клә рдә н дә валарга, ашларга кирә к.

– Тә җ рибә ле кеше буларак, сез җ имешне 1 елда гына алып булмавын белә сез. Менә шундый матур һ ә м татлы алма булып ө лгерсен ө чен, дистә елга якын вакыт кирә к ә ле.

Бала тә рбиялә ү дә нә къ алма ү стерү белә н бер. Һ ә рбер ата-ана ө чен бала җ имешкә тиң. Ә җ имешнең ачы яисә татлы булуы – безнең тә рбия нә тиҗ ә се.

Мә шһ ү р галим Р. Фә хретдинов сү злә ре һ ә рберебезне тирә н уйланырга мә җ бү р итә р: «Алтыннан да кыйммә тле, оҗ мах нигъмә тлә реннә н дә кадерле булган нә рсә – тә рбияле баладыр. Ата белә н ана ө чен тә рбияле бала кебек олы байлык һ ич булмас. Тә рбияле бала дө ньяда җ анга шатлык һ ә м ахирә ттә йө згә аклык китерер».

Дө рестә н дә, бала туып, ак билә ү гә билә гә ч, ата- ананың иң беренче телә ге: «Бә хетле, тә ү фыйклы булсын! » Шул рә вешле һ ә рберебез баланың тә рбияле булып ү сү ен телибез. Ә дө рес тә рбияне ничек бирергә мө мкин соң? Бү генге кө ндә бу – бик актуаль мә сьә лә, чө нки балалар замана шаукымы кочагына сыенырга гына торалар.

«Авыл баласы тә ртипле инде ул» дигә н сү злә рне элек еш ишетергә туры килә иде, ә хә зер замана башка. Авыл җ ирендә дә кү ршелек, туганлык кебек хислә р онытылып бара. Кү рше – кү ршене, туган туганны белми торган заманда яшибез. Шә хси байлык, дан-шө һ рә т артыннан куу кебек сыйфатлар авыл кешесендә дә кү ң ел тарлыгына, битарафлыкка юл ача. Ә болар исә кешедә ге рухи кыйммә тлә рнең берсе булган ә хлак сыйфатлары тә рбиялә ү гә киртә булып тора.

Халкыбыз: «Ү гет-нә сыйхә т – бездә н, ә дә п белү – ү зең нә н», – дип, бик дө рес ә йткә н. Иң асыл рухи-ә хлакый кыйммә тлә р, дө рес яшә ү кануннары татар халкының тә рбия тә җ рибә сендә тупланган. Ә нә шул изге мирасны – бә һ асез кыйммә тлә рне ү злә штереп, яшь кеше ү зенең рухи тормышын, ә дә п-ә хлагын, чынбарлыкка карашын һ ә м гамә ллә рен уң ай якка ү згә ртсә, ү зенең яшә ү рә веше, тормыш итү кагыйдә лә ре итеп кабул итсә, андый кеше килә чә ктә ү зенә дә, гаилә сенә дә, ә йлә нә -тирә дә гелә ргә дә иманлы, бә рә кә тле яшә ү ү рнә клә ре кү рсә тә алачак. Я, кайсыгызның баласын шундый итеп кү рә се килми?! Лә кин бу – гаять катлаулы проблеманы хә л итү белә н бә йле процесс, чө нки яшү смер ү злә рен ә йлә ндереп алган эчү челек, наркомания, җ енси азгынлык, җ инаятьчелек чә чә к аткан тормышта ак белә н караны аера алырлык дә рә җ ә дә аек акыллы, бик зур ихтыяр кө ченә, ориентлаша, гыйбрә т ала белү сә лә тенә ия булырга тиешлә р.

Баланың шә хес булып формалашуы, дө рес тә рбия алуы ө чен гаилә һ ә м мә ктә пнең кулга-кул тотынышып эшлә ве шарт. Гаилә – бә хет ачкычы, ди халык, ә кеше дө ньяга бә хет ө чен туа. Туган нигез, туган туфрак, ата-ана биргә н тә рбия килә чә ккә бә хетле шә хес формалаштыруда мө һ им роль уйный.

Ата-ананың абруе – балаларга дө рес тә рбия бирү дә кө чле. Ата-аналарның шә хси ү рнә ге генә балаларның мә хә ббә тен яулый ала. Шуң а кү рә, хө рмә тле ата-аналар, дө рес тә рбияне иң беренче чиратта ү зегездә н башларга кирә к.

Мә ктә пнең тө п бурычы – балага тә рбия һ ә м белем бирү. Авыл мә ктә бе балага нә рсә бирә ала соң? Иң беренче чиратта, тө пле белем. Бала саны аз булу сә бә пле, укытучылар һ ә р балага индивидуаль һ ә м дифференциаль якын килә ала. Сә лә тле баланы кү рергә, аның сә лә тен ү стерергә дә мө мкинлеклә р зур. Безнең мә ктә п ү рнә гендә генә дә, соң гы ө ч елга нә тиҗ ә ясасак, 80 – 90 % укучы вузга кереп, ү зенең килә чә к тормыш юнә лешен билгели ала. Физика- математика профилендә белем алган укучылар бик җ иң ел генә БДИ баллары белә н Казан, Ижау, Яр Чаллының техник юнә лештә ге югары уку йортларына укырга керә лә р. Математика, физика фә ннә реннә н БДИның уртача баллары республика, Рә сә йнекеннә н кү пкә югары. Моның ө чен кадрларның югары ә зерлекле булуы шарт. Кадыбаш урта гомуми белем бирү мә ктә бе 3 ел рә ттә н «100 яхшы мә ктә п» исеменә лаек булган икә н, димә к, авыл мә ктә бе шартларында да тө пле белем алуда балага зур мө мкинлеклә р тудырылган.

Хезмә т – тә рбиянең аерылгысыз бер ө леше: куә тле тә рбия кө че. Авыл мә ктә бе баланы чын мә гънә сендә хезмә ткә ө йрә тә. Технология дә реслә рендә, хезмә т тү гә рә клә рендә ө йрә нгә н һ ө нә рлә рне балаларыгыз ө йлә рдә дә кү рсә тә. Бу юнә лештә дә мә ктә п кө чле кадрларга бай. Ә йтик, югары категорияле технология укытучысы Илназ Нургаяз улы Заляев укучылары ел саен республика олимпиадаларында призлы урыннар алалар. Лилия Рә зин кызы Айдарова җ итә клә гә н «Бү лә к» тү гә рә гендә дә укучылар нинди генә кул эшлә ренә ө йрә нмилә р. Кү ргә змә лә р сезнең балаларыгыз тарафыннан ә зерлә нде (моны слайдларда да кү рсә теп була). Моннан тыш, авыл мә ктә плә рендә профориентация, нигездә, авыл хуҗ алыгына кагылышлы фә ннә р аша бирелә.

Һ ө нә р сайлау тормышта ү з урының ны дө рес билгелә ү белә н бә ялә нә. Шуң а кү рә һ ө нә р сайлауда балага дө рес юнә леш бирү не һ ә р педагог һ ә м ата-ана ү зенең иң мө һ им бурычы итеп аң латырга тиеш.

Авыл мә ктә бенең тагын бер изге миссиясе бар: туган телебез, милли гореф-гадә тлә ребезне саклау, ә дә п-ә хлакка ө йрә тү.

Удмуртия кочагына сыенып урнашкан Ә герҗ е районы Тугызбуй тө бә гендә милли җ анлы, саф татар авылының берсе безнең туган авылыбыз Кадыбаш урнашкан. Мә ктә птә оештырылган тү гә рә клә р, чаралар ярдә мендә милли традициялә рне саклау, ү стерү аша укучыларда гомумкешелек кыйммә тлә ре тә рбиялә нә. Миллә тнең уң ай сыйфатларын ү зең дә тә рбиялә ү мә сьә лә сенә дә мә ктә п зур игътибар бирә.

Хө рмә тле ә ти-ә нилә р, сез – мә ктә птә узган һ ә рбер чараның шаһ итлары. Бала тә рбиялә ү дә, аларны хә зерге социаль-икътисади шартларда яшә ү гә, һ ө нә ри эшчә нлеккә, тирә -як мохиткә уң ай мө нә сә бә тле итеп тә рбиялә ү гә дә ү лә т органнарының, җ ә мгыять оешмаларының, ә ти- ә нилә рнең, мә ктә пнең бер юнә лештә килешеп, уртак максат һ ә м бурычлар билгелә п эш итү е зарур. Шулай булганда гына конкурентлыкка сә лә тле, тө пле белемле һ ә м тә рбияле шә хес формалаштырып була.

Алма агачыннан ерак тө шми, дилә р. Ә йе, без ү зебез ү стергә н, тә рбиялә гә н татлы җ имешлә рнең рә хә тен кү рергә тиешбез. Шул чакта гына никадә р байлыкка ия булуыбызны аң ларбыз