Параўнаннеапісаннякрымінальнага права ВКЛ у падручнікахЮхо і Вішнеўскага

Напрыклад, у падручніку Юхо Я. А. прадстаўлена наступнае, я яго разглядзела ў якасці агульнай прадмовы:

Заканадаўства Вялікага княства Літоўскага значную ўвагу засяродзіла на крымінальным праве, якое было накіравана на абарону жыцця, здароўя і маёмасці — асабліва феадалаў, якім было прадастаўлена права судзіць і караць залежных ад іх людзей. Заканадаўчае афармленне правоў феадалаў судзіць залежных ад іх людзей прывяло да таго, што пан мог распраўляцца з простымі людзьмі, кіруючыся толькі сваім жаданнем і вычварнасцю, а не нормамі права. Таму, калігаворкаідзеабфеадальнымкрымінальным праве, то трэбамець на ўвазе абмежаваныхарактарягопрымянення. Пазасудовую расправу з простымілюдзьміўжывалі і службовыяасобыдзяржаўнага і гаспадарчагакіравання.

У залежнасці ад характарузлачыннайдзейнасці і яевынікаў па-рознамуназываліся і злачынствы. Так, злачынствысупрацьздароўя, асабістайнедатыкальнасці імаёмасціназываліся гвалтам, крыўдай, зладзействам, шкодай. Супрацьпраўны і грамадсканебяспечныхарактарзлачынстваадцяняўсятэрмінамі «выступ з права» (Судзебнік 1468 г. ), віна. Агульнаепаняцце злачынства, блізкае да сучаснага, упершьшюсустракаеццаў грамаце 1447 г, і называецца«проступкой». Такіядзяржаўныязлачынствы, як змовасупрацьгасудара, дзяржаўнаяздрада, бунт абопаўстанне, спробадзяржаўнагаперавароту і некаторыяіншыя, называліся «абражненнемайстатугаспадарскага». Гэтаяназва была запазычана з рыжскага права.

Цяпер можна перайсці да асноўнага апісання Юхо крымінальнага права. Ён апісваў яго так:

У якасці суб’ектаў злачынства маглі прыцягвацца як вінаватыя асобы, так і групы асоб, якія адказваюць за чужую віну. Haпрактыцы права абабмежаванніадказнасці за чужую віну ў адносінах да простых людзей, асаблівафеадальна-залежных, часта не прымянялася. Суб’ектамзлачынствапрызнаваўсятолькічалавек. За шкоду, зробленуюжывёлай, адказваўяегаспадар. Асобыпсіхічнахворыя (шалёньм), як правіла, не падлягалікрымінальнамупакаранню, але павінныбылібыцьпад замком.
Вызваляліся ад крымінальнайадказнасці і людзі, якія не дасягнуліпэўнагаўзросту. У Статуце 1566 г. сцвярджалася, штокрымінальнаяадказнасцьнаступаепасля 14 гадоў, а паводле Статута 1588 г. — пасля 16.

Размяжоўвалася ў крымінальньм праве віна ненаўмысная і неасцярожная. Калі ў дзеянняхасобы не вызначаўсянамерўчыніцьзлачынствацінеасцярожнасць, то не прымянялася і крьмінальнаепакаранне.

Пытаннеабпакараннівінаватыхасобвырашалася па-рознаму - ў залежнасці ад класавай і саслоўнайпрыналежнасці як пацярпелага, так і злачынцы. Калібыўзабітышляхціцнекалькімішляхціцамі і ўсеяныбыліпрызнанывінаватымі, то караўсясмерцютолькіадзін, па выбаруабвінаваўцы (істца), астатніяпрысуджваліся да турэмнагазняволення і выплаты галоўшчыны. Калі ж шляхціцазабіліпростыялюдзі, то смяротная кара чакалаўсіх, колькі б іхні было, і толькі ў выпадкузабойства ў бойцы колькасць простых людзей, якіяпадлягаліпакараннюсмерцю, абмяжоўваласятрымачалавекамі.

Прагрэсіўнайз’явай у крымінальным праве XVI ст. было ўвядзеннекрымінальнайадказнасці шляхты за забойствапростагачалавека. Аднакпрацэсуальныпарадаквызначэннявінышляхціца ў такімзлачынствебыўнастолькіўскладнены, штодаказацьяговінаватасць часта было немагчыма, у сувязі з тым і само злачынствамаглобьщьбеспакараным.

Для правільнагавызначэннявіны суд абавязаныбыўвыяўляцьпрычыннуюсувязьпаміж дзеяннемвінаватага і вынікам.

Неабходнаяабарона і крайняя неабходнасцьпрызнаваліся абставінамі, якіявьгзвалялі ад крымінальнайадказнасці.

Згоднаса Статутампакаранневызначалася ў залежнасці ад ступеніўдзелуасобы ў злачынстве.
У залежнасці адаб’ектазлачынствы ў феадальным праве можнападзяліць на наступныягрупы: 1) дзяржаўныя«абражненнемайстатугаспадарскага»; 2) супрацьпарадкукіравання і правасуддзя; 3) вайсковыя; 4) супрацьхрысціянскайрэлігіі і царквы; 5) супрацьмаральнасці; 6) супрацьжыцця, здароўя, гонарулюдзей; 7) маёмасныязлачынствы; 8) злачынствы слуг і феадальна-залежных людзейсупрацьпаноў.

______________________________________________________________________________

Юхо вызначыў суб’екты злачынства, узрост пакарання па двум Статутам ВКЛ 1566г і 1588г. Таксама ён не прайшоў побач размежавання віны асоб, вызначыў як віну ненаўмысную і віну неасцярожную. Падняў пытанне аб пакаранні асоб па класавай і саслоўнай прыналежнасці. Вызначыў прагрэсіўную з’яву крымінальнага права ВКЛ ХVI ст. і прычынную сувязь паміж дзеяннем вінаватага і вынікам. Самым цікавым і важным было раздзяленне аб’ектаў злачынства па групам.

Пераходзім да агляду падручніка Вішнеўскага Аляксандра Фёдаравіча “Гісторыя дзяржавы і права Беларусі”, дзе ён апісаў характэрныя рысы крымінальнага права дзякуючы Судзебніку Казіміра 1468 г.

У сваім падручніку ён паказаў што, Судзебнік быў невялікім па аб'ёме і аб'ядноўваў нормы крымінальнага, адміністрацыйнага і працэсуальнага права. Але нам для параўнання патрэбны толькі нормы крымінальнага права.

Вішнеўскі вызначыў наступнае:

Судзебнік увёў шэраг новых прынцыпаў і падыходаў дзяржавы да пакарання злачынцаў. Так, напрыклад, у ім устанаўліваліся адзіныя для ўсёй дзяржавы віды пакаранняў за злачынствы супраць феадальнай уласнасці, абмяжоўваліся адказнасць жонкі і дзяцей за злачынствы мужа і бацькі. Тым самым у Судзебніку атрымала замацаванне ідэя індывідуалізацыі пакарання. Новым было і вызначэнне злачынстваяксупрацьпраўнагадзеяння: злачынец " ис права выступаетъ" (арт. 12), " ис права земьского выступил, а над право сягнул" (арт. 21), гэта значыць парушыў прававую норму. Быўустаноўленыновы прынцыпвызвалення ад крымінальнайадказнасцідзяцей да сямігадовагаўзросту. У пры- ватнасці, уводзіласяправавая норма, якая забаранялаперадавацьпацярпеўшамудзяцейваўзросцеда сямігадоў.

Выявіўся ў Судзебніку іновы погляд на мэтыпакарання. Так, у імупершынюатрымалазаканадаўчаезамацаванне" запалохванне" як адна з асноўныхмэтпакарання ў феадальным праве, хацяне выключаліся і маёмасныякампенсацыі; забараняласявызваляцьзлачынцу ад кары. Паводлезвычаёвага права, злачынца, якібыўасуджаны да смяротнай кары, мог адкупіццаабобыцьперададзены ў няволюпацярпеўшамуціягоблізкім.

Судзебнікпрадугледжваўпакараннесмерцюасоб, якіясадзейнічаліўцёкамчэлядзінявольнай і феадальназалежыхсялян ад сваіхпаноў, а таксамапакараннефеадалаў за захопчужыхземляў, міжусобіцы і зямельныяспрэчкі. Судзебнікабавязваўусіхжыхароўтрымаць у належным стане дарогі і масты.

Вішнеўскі зрабіў вынік, што выданнемСудзебнікабыўпакладзеныпачатакноваму этапу ў развіцціправавойтэорыі і практыкізаканадаўчайдзейнасцідзяржаўныхорганаў, з'яўленню новых прынцыпаўсістэматызацыі і кадыфікацыіфеадальнага права, якізавяршыўсявыданнемСтатутаўВялікагакнястваЛітоўскага.

_____________________________________________________________________________Аляксандр Фёдаравіч звярнуў вялікую увагу на Судзебнік Казіміра 1468 г. Ён вызначыў, што ў ім змяшчалася асноўная частка апісання норм крымінальнага права. Вішнеўскі звярнуў увагу на прынцыпы пакарання асоб за злачынствы, вызначыў “вызначэнне злачынства” паводле Судебніка, звярнуз увагу на індывідуалізацыю пакарання, новы погляд на мэты пакарання, пакаранне смерцю канкрэтных асоб, прынцып адказнасці асоб па іх ўзросту і прывёў вынік.

______________________________________________________________________________

Я лічу, што Юхо і Вішнеўскі абодва вылучылітолькі адзіныя для ўсёй дзяржавы віды пакаранняў за злачынствы супраць феадальнай уласнасці і асобы. Прынялі пад увагу індывідуалізацыю пакарання.

Я выявіла шматадрозненняўу апісанні норм крымінальнага права. Напрыклад: Юхо указаў дзве формы віны – ненаўмысную і неасцярожную; раздзяліў аб’екты злачынства па групам, што з’яўляецца значна важным.

Вішнеўскі апісваў інакш. Ён звярнуў увагу больш на апісанне норм крымінальнага права паводле Судзебніка Казіміра 1468г. Больш важным было тое, што ён прыняў пад увагу “вызначэнне злачынства” ў якасці парушэння прававой нормы; новы прынцып вызвалення ад крымінальнай адказнасці дзяцей да сямігадовага ўзросту; таксама новы погляд на мэту пакарання і пакаранне смерцю асоб.