Жоспар:

Жоспар:

1. Балалар ұ жымы жә не оның даму кезең дері

2. Ұ жым" туралы тү сінік, оқ ушылар ұ жымы жә не оның ерекшеліктері. (А. С. Макаренконың теориясы).

3. Оқ ушылар ұ жымын қ алыптас-тырудағ ы тә рбие жұ мысының мақ саты, міндеттері жә не қ ағ идалары.

4. Балалар ұ жымын педагогикалық басқ ару.

Оқ ушылар ұ жымын қ алыптастырудағ ы тә рбие жұ мысының ерекшеліктері

Б алалар ұ жымы жә не оның даму кезең дері. Жеке тұ лғ а жә не ұ жым мә селелерімен философтар, ә леуметтанушьшар, ә леуметтік психологтар, педагогтар айналысуда. Бұ л аталғ ан мә селенін педагогикалық ғ ылым
мен практиканың шең берінен ә лдеқ ашан шығ ып кеткендігінің дә лелі. Ұ жымның педагогикалык теориясын дамытуғ а П. П. Блонский, Л. С. Выготский, Н. К. Крупская, П. Н. Лепешинский, В. И. Сорока-Росинский,
С. Т. Шацкий жә не т. б. ө з ү лестерін қ осты.

Сонымен ұ жым – бұ л кө зделген мақ сатқ а жетудегі ұ йымшылдық пен мақ саттылық, іс -ә рекетімен сипатталатын адамдар тобы. В. А. Сухомлинский балалар ұ жыммын дамыту теориясына айтарлық тай ү лес қ осты. Оның терең ойлары бірсыпыра ғ ылыми ең бектерінде «Мудрая власть коллектива», «Коллективтің қ ұ діретті кү ші» т. б баяндалды. ВА. Сухомлинский пікірі бойынша ә рбір бала тә рбиесі ұ жымда негізгі тә рбие қ ұ ралы болады. Балалар мен тә рбиешілер арасындағ ы рухани қ арым – қ атынас ұ жымдық қ атынастың даму процесі, В. А. Сухомлинскийдің қ арым – қ атынас жайындағ ы идеясы жаң ашыл мұ ғ алімдердің идеяларымен ұ штасып жатыр. Демек, ынтымақ тастық балалармен қ арым – қ атынас жасаудың нә тижесінде туды. Ынтымақ тастық идеялары жаң ашыл мұ ғ алімдердің ең бектерінде ғ ылыми - ә дістемелік тұ рғ ыдан қ арастырылғ ан.

Біздің елмізде қ азіргі қ оғ амның маң ызды ұ ясы – мектеп ұ жымы баланы дамытуда жә не қ алыптастыруда ү лкен рө л атқ арады. Мектептегі оқ ушылар ұ жымы — бұ л іс - ә рекеттермен (оқ у, ең бек т. б. ) бірігіп топтасқ ан балалардың мақ сатқ а бағ ытталғ ан тұ рақ ты бірлестігі. Мектеп ұ жымының негізінде бірнеше ө зара байланысты оқ ушылар ұ жымдарының типтары пайда болады. Олар: мектеп сыныбы, ұ зартылғ ан кү н тобы, клубтар, сексиялар оқ ушылардың ең бек бірлестіктері т. б. Бұ лардың барлығ ын бастауыш ұ жымдар деп атайды. Оқ ушылар ұ жымы ү ш кезең нен ө теді. Ұ жымның даму кезендерін айқ ындағ ан А. С. Макаренко. Ол балалар ұ жымы дамуының мақ сатына, іс - ә рекеттің мазмұ нына, тә ртібіне, балалардың ара –қ атынасы тә уелділігіне байланысты ажыратты. Бірінші кезенде оқ ушылар ұ жымы жеткіліксіз ұ йымдастырылғ ан топ. Сондық тан мұ ғ алім сынып ө мірін ұ йымдастыру ү шін жұ мысты талап қ оюдан бастайды. Талап іс - ә рекетінің барысында орындалуғ а тиісті нақ ты міндеттер. Талап қ ою балаларды мінез – қ ұ лық нормасын ү йрету, ә леуметтік тә жірибеге тарту. Бұ л кезең де балалар ұ жымы сирек кездесетін қ ұ былыс. Мұ ндай жағ дайларда бастауыш сыныптарда жә не ә р мектептен біріктірілген оқ ушылардың жоғ ары сыныптарында болуы мү мкін. Бірінші кезең аяқ талуы ү шін мына мә селелерді еске алғ ан жө н: ұ жымды нығ айтуғ а бағ ытталғ ан мақ саттарды анық тау; ұ жым іс - ә рекетінің дамуы; жеке адам арасындағ ы қ арым – қ атынас іскерлік жә не гуманистік қ атынастардың пайда болуы; барлық ұ жым мү шелері қ олдайтын белсенділер тобының бө лінуі;

Бұ л кезең де мұ ғ алімнің негізгі қ ызметі оқ ушылардың ұ жымдық іс - ә рекетін ұ йымдастыру, оларды ә ртү рлі іс - ә рекеттеріне қ атыстыру, ұ жымды балағ а педагогикалық ық пал жасайтын қ ұ ралғ а айналдыру. А. С. Макаренко ұ жымды нығ айту ү шін тә рбие жұ мысын барлық ұ жымды тә рбиелеуден бастау қ ажет дейді.

Ұ жымдағ ы жеке тұ лғ а теориясын қ ұ рудың негізі А. С. Макаренко ең бектерің де жатыр. Ол ұ жымда жеке тұ лғ аны тә рбиелеудің басты нә тижесі оның қ оғ амдық бағ ыттылығ ы деп есептейді. А. С. Макаренко ұ жымның басты белгілерін нақ гы тұ жырымдап берді: ұ жым — басқ а ұ жыммен органикатық байланыста болатын қ оғ амның бір бө лігі; қ оғ амдық маң ызы бар мақ саттың болуы; ұ жым мү шелерінің қ ызметін ұ йымдастыру; ұ жым мү шелері арасындағ ы ө зара жауапкершілікті қ арым-қ атынас орнату; ө зін-ө зі басқ ару органдарының болуы.
Мектептің балалар ұ жымы бастапқ ы ұ жымдардан (сыныптардан) тұ рады; осы алғ ашқ ы ұ жымда-ақ балалар жалпы мақ сатын жү зеге асыруғ а бірігіп қ атыса отырып бір-бірімен жақ ын араласа бастайды. Онда балалардың мү мкіндіктеріне, қ ызығ ушылық тарына, қ абілеттеріне, қ ұ рбыларына деген қ арым-қ атынастарына қ арай ә рқ айсысының белсенділендіруге жағ дай жасалады. Сонымен бірге бұ л ұ жым ө зінің тар мағ ынадағ ы мү дделерімен ғ ана шектеліп қ алмай болашақ жоспарларын кү рделендіріп, мү дделерін кең ейтуі тиіс. Бұ л тек осы алғ ашқ ы ұ жымдарды қ оғ аммен байланыстыратын-дай ұ жымаралық байланыс жасау арқ ылы жү зеге асырылуы мү мкін.
Ұ жым проблемасын зерттеушілер қ азір оны зерделеудін ә ртү рлі ә діс-тә сілдерін жасауда. Л. И. Новикова ә рбір баланың тұ лғ алық қ асиеттерін жан-жақ ты дамыту қ ұ ралы ретінде балалар ұ жымын басқ арудың барынша тиімді жолдарын зерттеуде. Т. Е. Конникова ұ сынғ ан ғ ылыми бағ ыт ұ жымның басты қ ызметін оқ ушының адамгершілік дамуымен байланыстырады. Р. С. Немов, А. Г. Кирпичник ө з жұ мыстарында балалар ұ жымының қ ызметін жү йелі бағ алауғ а ү лкен мә н береді.
Қ азіргі қ оғ ам жағ дайында балалар ұ жымы жеке тұ лғ аны ә леуметтең діру-дің маң ызды факторы. Оқ ушы ү шін ұ жым қ оғ амның моделі, ә леуметтік орта, оның ө мір ә рекетің де, пікірлесуде жеке тұ лғ аның қ арым-қ атынасында тә жірибесі кең ейіп ә леуметтік рө лдерді менгереді, орнық ты, жеке тұ лғ аның ө зін-ө зі басқ аруы, ө зін-ө зі іске асыруы, оны қ орғ аумен сү йемелдеу қ амтамасыз етіледі.
Оқ ушылар ұ жымы деп мақ сатты, ә леуметтік маң ызды іс-ә рекет негізіндегі оқ ушылар бірлестігін ұ йымдастыру формасын тү сінуге болады.
Оқ ушылардың іс-ә рекеті оқ у жә не оқ удан тыс уақ ыттағ ы іс-ә рекет. Балалар ұ жымының ү лкендер ұ жымына карағ андағ ы ерекшеліктері:
— қ оғ амдық қ ұ ндылық пен жеке тұ лғ аның маң ызды мақ сатына бағ ытталғ ан
бірлескен іс-ә рекеті;
— ұ жым мү шелерінің еркін қ арым-катынас жасауы;
— ұ жым мү шелерінің бір-бірімен ө зара жауапкершілігі жә не тә уелділігі;
— ө зін-ө зі сайлау органдарының болуы.
Зерттеушілер балалар ұ жымдарының басқ ада ерекшеліктеріне тоқ талғ ан, олардың қ атарында тапсырмаларды жә не рө лдерді бө лудегі тең кұ қ ық гык,
ө зі басқ ару органдарынын болуы, ұ йымшылдық, адамгершілік психологиялық ық ыластық, тә ртіп т. б. Балалар ұ жымы — ө те сезімтал аспап, ол тек педагог тұ лғ асын басшылығ ымен ғ ана дамиды (В. А. Сухомлинский). Сондық тан мұ ғ алім ұ жымның даму заң дылктарын, оның даму сатыларын, оқ ушылардың жеке мү мкіншіліктерін жә не ұ жымда орнық ты сезінуін білуі кажет.
А. С. Макаренко балалар ұ жымының технологиясының негізгі қ ағ идаларын «Ұ стаздық дастанда» келтірген. Онын пікірінше ұ жымдағ ы ұ жым мү шелерінің ілгері жылжуы еркін адамдар ұ жымының болмыс формасы. Ұ жым қ оғ амның бө лігі болғ андыктан ілгері жылжығ анда ғ ана дамиды. Қ озғ алыссыз ұ жым ә леуметтік тұ рғ ыдан дағ дарысқ а ұ шырайды. ¥ жым дамуының негізгі зандылығ ы — перспективалык бағ ыттарының
болуы оның мә ні ұ жымының дамуы тек перспектива (мақ сат. іс) болса жә не жаң а перспективалар байқ алғ анда ғ ана мү мкін. Балалардың алдында перспективалар тек педагогпен ғ ана қ атынаспайды, олар ө здері қ ызық ты, ә леуметтік маң ызды істерді іздейді. А. С. Макаренко перспективалык бағ ыттарды ү ш топқ а бө леді: жақ ын, орта, алыс перспектива.
Перспективаларды-ертең гі қ уанышты субъекті жү зеге асыру кү ш-жігерді талап етеді, сонымен қ атар мақ сатка жету қ уанышына бө ліп, ұ жым мен оның мү шелерінің қ анағ ат сезімін тудырады. Ұ жымның іс-ә рекеті арқ ылы бірте-бірте дә стү р қ алыптасады. Олар ұ жымда қ алыптасқ ан, оның стилін, қ ұ ндылық бағ ыты, мақ сатылығ ы кө рсететін салт-сана, тә ртіп, мінез-кұ лық ережелері. Бірлескен іс-ә рекеті барысында ұ жым мү шелерінің мұ ғ алім, ұ жым, белсенділер ыкпалында тікелей емес, жанама тү рде, оның
оқ ушығ а жү йелі ә сері тә рбие механизмі арқ ылы болуы мү мкін.
Балалар ұ жымында тә рбие міндеттерін шешуде қ атынастар жү йесін басқ ару ұ жымның дамуының келесі заң ы — параллельді ық палдар заң ы.
Оқ ушылар ұ жымында (ер балалар мен қ ыздар арасында, белсенділер, микротоптар, лидерлер т. б. ) ө те кү рделі қ атынастар кездеседі. Бұ л қ атынастарды 2 негізгі топтарғ а жіктеуге болады: жауапкершілікті тә уелділік (іскерлік, ресми) жә не эмоциональды-психологиялық — тұ лғ а аралық (достық, ү нату, жаратпау т. с. с). Ғ ылыми зерттеу ең бектері кө рсеткең дей жеке тұ лғ а мен ұ жымның арасындағ ы қ атынастардың ү ш моделы қ алыптасады:
1. Жеке тұ лғ а ұ жымғ а тә уелді;
2. Жеке тұ лғ а жә не ұ жым оптимальды қ атынасты болуы (И. П. Подласый).
3. Жеке тұ лғ а ұ жымды ө зіне бағ ындыруы.
Жеке тұ лғ аның жә не ұ жымның ә ртү рлі қ атынасы бұ л модельдермен шектелмейді. Бұ л жағ дайда мұ ғ алім жеке тұ лғ аның даралығ ын, ө зін-ө зі кө рсете білу қ абілетін қ алыптастыру ү шін балалар арасындағ ы қ атынасты кү рделі зерттеп, ұ жым мен ә р-бір жеке тұ лғ аның ара қ атьшасын, білуі кажет.
Ұ жым даму зандылық тарына сә йкес ә ртү рлі кезендерден ө теді (А. С. Макаренко) олар ұ жымғ а қ ойылатын талаптармен сипатталады. Ә рине, осы кезең дердің арасын нақ ты уақ ытша бө лімдерге бө луге болады, ө йткені олардың арасында ешқ андай шекара жоқ, солай бола тұ рса да ұ жымды дамытудың негізгі ү ш кезенінің барлығ ын педагогтардың дұ рыс мең геруі олардың ө здеріне оқ ушы ұ жымын қ альштастыру бойынша істелетін жұ мыстарды сауатты ұ йымдастыруғ а кө мектеседі.
Оқ ушы ұ жымын дамытудың бірінші сатысы ә деттегідей оқ ушылардың нашар ұ йымдастырылуымен сипатталады, балалар бұ л сатыда алғ ашқ ы ұ жымдарғ а формальды тү рде топтастырылады. Сынып белсенділері болмайды, соғ ан байланысты мұ ғ алім сыныпқ а тиісті талаптарды ө зі қ ояды. Бұ л мектепке немесе сыныпқ а қ айтадан келген балалар жинақ галғ ан «қ ұ рама сынып» оқ ушылары ұ жымының басты ерекшеліктері. Кө п жағ дайда мұ ғ алім бірге кө п жылдар бойы бірге оқ ып келе жатқ ан окушылар ұ жымымен
жұ мыс істейді, бірақ сынып тә ртібі нашар, кө шбасшылар формальды тү рде сайланады, бірақ мұ ның ұ жымдық қ арым-қ атынасқ а ешқ андай ық палы болмайды, яғ ни жалпы нашар ұ йымдастырушылық орын алады.

Мектептегі балалар ұ жымы туралы тү сінік кө птеген ө згерістерге ұ шырауда. Кең естік дә уірде балалар ұ жымы десек, октябрят, пионер, комсомол ұ йымдары туралы сө з қ озғ аушы едік. Кең ес ө кіметі ыдырағ аннан кейін балалар ұ жымы туралы мардымды ештең е айта алмайтын сың ай таныттың. Бұ л дү рыс па? Біздің ойымызша бұ л дұ рыс емес. Себебі адам қ оғ амда ө мір сү реді, қ оғ ам арқ ылы дамиды, қ алыптасады, тә рбиеленеді. Бала да ө зінің ортасын табады. Ол — отбасы, ауладағ ы, балабақ шадағ ы, мектептегі, сыныптағ ы жора-жолдастары. Бү гінде демократиялық мемлекет қ ү рып жатырмыз. Осы демократиялық қ азақ стандық мектептерде тү рлі балалар ұ йымдары бар. Осының бә рін бала жә не балалар ұ жымдарын біртұ тастық та қ арағ анымыз жө н. Себебі бала — ұ жым мү шесі. Ұ жым-тә рбиенің маң ызды қ ү ралы. Жеке адам ө зінің нышанын тек ұ жымда дамытуғ а мү мкіндігі бар. «Ұ жым — ортақ бір мақ сатты кө здеген адамдар жиынтығ ы. Адамдардың ұ жымғ а бірігуі кө біне бірлесіп жұ мыс істеп, қ ызметтес болу нө тижесінде асады» (Қ азақ Совет энциклопедиясы. — Алматы, 1974. — 5 т. 490 б. ). Бү л анық тама балалар ұ жымына да қ атысты. Оқ ушылар сабақ та, ү йірмеде ортақ қ ызығ ушылық бағ ытта топтасып ұ жым қ ұ рады. Бір бала отбасындағ ы, сабақ тағ ы, ү йірмедегі, ауладағ ы, т. б. бірнеше ұ жымның мү шесі болуы мү мкін.

Балалар ұ жымы туралы ең бек жазғ ан ғ алымдар -А. В. Луначарский, Н. К. Крупская, А. С. Макаренко, С. Т. Шацкий, В. А. Сухомлинский, т. б.
Мысалы, А. В. Луначарский: «Адамды қ алыптастырудың негізгі жағ дайы ұ жым», -десе, Н. К. Крупская: «Жеке адамның дамуы мен қ алыптасуы ұ жымда ө теді» деген. Олар мектептегі ң оғ амдық ұ йымдарғ а, балалардың қ арым-қ атынасына ү лкен мә н берген. Балаларды ұ жымда ө мір сү ре жә не қ ызмет істей алатындай етіп, тә рбиелеудің қ ажет екенін ескерткен. Бү л ой бү гінгі кү ні де ө з қ ү ндылығ ын жойғ ан жоқ. Н. К. Крупская мектептегі қ оғ амдық ү йымдарғ а кө п мә н берген.

Бү гін ол заманның қ оғ амдық ү йымдары болмаса да, бұ л кү ннің ұ йымдары бар. Олар — «Балдырғ ан», «Жас ұ лан», «Ұ лан». Сондық тан Н. К. Крупская ең бектері, ә сіресе ұ йым, ұ жым туралы ойлары ө з қ ұ ндылығ ын жойғ ан жоқ. А. С. Макаренко ұ жымда жеке адамды тә рбиелеудің бірізді теориясын жасады. Оның «Педагогикалық поэмасы» (1937 ж. ), «Мү нараның басындағ ы ту» (1938 ж. ) атты ең бектері осы уақ ытқ а дейін ө з маң ыздылығ ын сақ тауда.
Іс-ә рекет, қ арым-қ атынас, дә стү р сияқ ты тә рбие мә селелері ұ жым ө мірінде шығ армашылық дамудың негізі болып есептеледі. А. С. Макаренко ұ жымда жеке адам тә рбиесінің қ оғ амдық бағ ыттылығ ын ерекше атады. Ұ жымда тек жай ғ ана мейірімді адам болу жеткіліксіз, ол ұ жым мү ддесімен, қ оғ ам мү ддесімен ө мір сү ре білуі керек. Ә рине бү л қ ағ ида бү гін ескіргендей болып кө рінеді. Қ азіргі талап «алдымен ө зің ді жарылқ а, сонан соң қ оғ амғ а ү лесің ді қ ос», дейміз. Бір жағ ынан бү л да дү рыс шығ ар. Біраң, «Адамның кү ні адаммен», деген қ ағ иданы есте ү стағ анымыз жө н. Ерте ме, кеш пе ө йтеуір қ оғ ам мү ддесін ұ мытпайтын уақ ыт та келер. Сонда А. С. Макаренконың айтқ ан қ ағ идаларының дү рыстығ ына қ айта соғ армыз. А. С. Макаренко жеке адам тә рбиесінің қ оғ амдық бағ ыттылығ ы тұ рғ ысынан ұ жымның кейбір сапасын, белгілерін кө рсетті: а) Ұ жым тә рбиенің маң саты, объектісі. Жеке адам ұ жымнан тыс дамымайды.

б) Ұ жым адамдарды жалпы маң сатқ а, ең бекке жә не ең бекті ұ йымдастыруғ а біріктіреді.
в) Ұ жым барлың ү жымдардың табиғ и байланысты бір бө лігі.
г) Ұ жымның ө зін-ө зі басң ару орындары, ө кілдері, ұ йымдастырушылары болады.

Қ азіргі кезең де А. С. Макаренко идеясын дамытуда И. П. Ивановтың «Коммунар ә дісі» игі ә сер етуде. В. А. Сухомлинский де балалар ү жымын дамыту теориясына айтарлың тай ү лес ң осты. Оның терең ойлары бірсыпыра ғ ылыми ең бектерінде «Ұ жымның қ ү діретті кү ші»(1965 ж. ), «Павлыш орта мектебі» (1969 ж. ), т. б. баяндалды. В. А. Сухомлинскийдің пікірі бойынша ә рбір бала тә рбиесі ұ жымда негізгі тә рбие қ ұ ралы болады. Балалар мен тә рбиешілер арасындағ ы рухани қ арым-қ атынас -ұ жымдық қ атынастың даму процесі. В. А. Сухомлинскийдің қ арым-қ атынас жайындағ ы ойлары жаң ашыл ұ стаздардың ойларымен ү штасып жатыр. Демек, ынтымақ тастық балалармен қ арым-қ атынастың нө тижесінен туады. С. Т. Шацкий де оқ ушыларды қ оғ амғ а қ ажетті ең бекке жұ мылдыру арқ ылы тә рбие берудің ә дістемесін жасағ ан. Мұ нда ортаның балағ а ө сері ескерілген. Ол баланың ө з тө жірибесін ө зіне жү мсауды қ олдаган. С. Т. Шацкий алғ аш рет Ресейде балалардың мектептен тыс оқ у-тә рбие орындарын ашқ ызып, болашақ жастарды осы оқ у-тә рбие орындары арқ ылы ұ жымшылдық қ а тә рбиелеген.

Л. И. Новикова балалар ұ жымын тә рбие қ ұ ралы деп есептейді. Мектептегі балалар ұ жымының қ ұ рамы бірнеше бастауыш ұ жымдардан тұ рады. Олар: мектептегі сыныптар, ұ зартылғ ан кү н, клубтар, секциялар, ү йірмелер, ең бек бірлестіктері, «Балдырғ ан», «Жас ұ лан», «Ұ лан», т. б. Бұ л ұ жымдар бір-бірімен тығ ыз байланыста. Жалпы мектеп ү лкен ұ жымнан тұ рады: ұ стаздар, ата-аналар, оқ ушылар ұ жымы. Бұ лар да бір-бірімен тығ ыз қ атынаста болып келеді. Қ азіргі кезде ұ жымды, ә сіресе ү лкен ұ жымды жоқ қ а шығ арын жү рміз. Колхоз, совхоз, ө ндіріс ұ жымдары, партия, комсомол, пионер ұ жымдары бү гінде жоқ. Сон-дық тан ү лкен ү жымның тә рбиеде бү рышыдай ың палы жоқ болып кө рінеді. Бірақ жеке адам ұ жымсыз ө мір сү ре алмайды. Мысалы, Робинзон Крузо, Мауглиді, т. б. алып қ араң ыз. Керек болса жан-жануар да ө з тобын іздейді. Сондық тан ұ жым керек, оның тә рбиеге ың палы бар. Қ о-ғ ам да ү лкен ұ жым. Ал қ оғ амның тә рбиеге ық палы жоқ деп кім айта алады? Ұ жымда жеке адам рухани байлық, дамуғ а қ ажетті ың пал алады, кемшіліктер ұ жымда тү зетіледі.

Ұ жымның тө рбие ң ү ралы ретіндегі маң ыздылығ ы ә р тү рлі аспектіге байланысты:
а) Экономикалың аспект (ең бек, экономикалың тә рбие).
б) Саяси аспект (мектептегі саяси-ә леуметтік істерге араласу, мектеп ү жымының ө зін-ө зі басқ аруы).
в) Ә леуметтік аспект (баланың ү й жағ дайына қ арасуы).
г) Адамгершілік аспект (ө сиет арқ ылы тә рбие).
д) Қ оғ амдың -қ ү нды аспект (рухани татулық ).
е) Қ ү ң ың тың аспект (заң ды бұ збау, бағ ыну).
ж) Психологиялық аспект (психологиялық сиысу).
з) Ү йымдастырушылық аспект (ұ йым тә рбие қ ұ ралы).
и) Жеке басына байланысты аспект (кейде бала жеке қ алып ойғ а кетеді. Бұ л ұ жымнан кеткендік емес).
к) Педагогикалың аспект (тә рбиелік ық пал, тә рбиелік
қ арым-қ атынас, баланың жеке басының, жас ерекшеліктерін ескеру, балалардың ө зара қ арым-қ атынасы). Сонымен бірінші сұ рақ бойынша қ орытынды: Ұ жым — тә рбиеге ық пал етуші қ ұ рал. Ол бұ рынғ ыдай
тә рбие барысында жазалаушы қ ұ рал емес, қ айталап айтайық, ық пал етуші қ ұ рал.

Бұ л кезенде мұ ғ алім сабақ та жә не сабақ тан тыс уақ ыттарда оқ ушыларды ә ртү рлі бірігіп атқ арылатын іс-ә рекеттерге араластыру арқ ылы бір-бірін (оқ ушы мен мұ ғ алім) жақ сы танысуғ а кү ш салуы тиіс. Сонымен қ атар, ұ жымның қ алыптасуы кезең інде сынып белсең цілері сайлауғ а, қ айта сайлауғ а дайындалады. Берілетін тапсырмалар кездейсоқ тық сипатта болуы мү мкін, сонымен бірге балалардың да мү дделері де ескерілуі керек.
Ұ жымды дамытудың екінші кезең інде талаптарды тек мұ ғ алім ғ ана емес белсенді топ мү шелері де (параллель) қ оя алады. Сабақ та жә не сабақ тан тыс іс-ә рекеттердің тү рлері кө бейіп, кү рделене тү седі. Белсенді топ мү шелері тапсырмаларды оқ ушылардың мү дделерін ғ ана емес, ұ жым қ ажеттіліктерін ескере отырып береді.
Ә рбір оқ ушы бұ л кезенде ө зін ұ жым мү шесі ретінде санап ө з ә рекеттері-нің қ оғ амдық маң ыздылығ ын тү сінуі тиіс. Сонымен бірге оқ ушылар алғ а қ ойылғ ан мақ сатты білуі жә не тү сінуі тиіс жә не сол мақ сатқ а жетудегі ә рбір оқ ушының рө лі мен қ осатын ү лесін де білуі керек.
Оқ ушы ұ жымының дамуьшың ү шінші кезең інде тек мұ ғ алім мен белсенділер мү шелеріне ғ ана талаптар қ ойылмайды, сонымен қ атар ұ жымның ә рбір мү шесіне де белгілі бір талап қ ойылады. Бұ л саты қ оғ амдық пікірлердің ескерілуімен, оқ ушылардың ө з-ө зіні басқ аруының жоғ арғ ы дең гейде болуымен, балалардың ұ жым жұ мыстарымен айналысумен сипатталады. Дә л осындай ұ жым оқ ушыларды ұ жымшылдыкқ а тә рбиелеу қ ұ ралы болып табылады. Бұ л жерде ә рбір оқ ушының тұ лғ а ретінде дамуына барлық жағ дайлар жасалады.
Ұ жымның барлық даму сатыларың да мұ ғ алімнің алдында ү немі тә рбиелеу міндеттері тұ рады. Оның ішіндегі ең маң ыздысы: педагогикалық жетекшілік пен оқ ушылардың ө з-ө зін басқ аруын дамытуды қ алай бірге алып жү руге болады? (1 суретгі караныз).
Ұ жым дамуының бастапқ ы дең гейінен жоғ арғ ы дең гейге кө терілуі кө п жағ дайларда мұ ғ алімнің дұ рыс позициясына байланысты.
Сонымен қ атар сынып жетекшісінің оқ ушыларғ а ұ жым дамуының жақ ын, орта жә не алыс (А. С. Макаренко) деп аталатын ү ш кө рінісін тү сіндіру ү шін ү лкен жұ мыстар жү ргізуі қ ажет.
Оқ ушылар міндетті тү рде алыс кө рініс қ оғ ам мү шелерінің жеке жоспарларымен байланысты екендігін терең тү сінулері тиіс.

Оқ ушылар ұ йымы – балалар мен жасө спiрiмдердiң ө з ерiктерiмен белгiлi бiр мақ сат қ ойып, бiлiм дағ дылары мен пайдалы істерді игеруде ұ йымдық тү рде арнайы топқ а бiрiккен шығ армашылық ә рекеттерiнiң ү рдiсi болып табылады. Ондағ ы тә рбие мә селелерінің маң ызы мен ә леуметтік мә ніне Луначарский А. В., Крупская Н. К., Макаренко А. С., Сухомлинский В. А., Блонский П. П., Лебединский В. В., Бабанский Ю. К., Болдырев Н. И. т. б тоқ талып ө ткен.

Оқ ушылар ұ жымындағ ы ө зін-ө зі басқ ару жү йесінің негізін салушы американдық педагог Э. Джилль болды. Бұ л жө нінде ол ө зінің “Мектеп республикасы – Republicofshcool” (1897) атты ең бегінде баян етеді. Солардың бірі Ұ лыбританияда пайда болғ ан “скауттар” атты балалар мен жасө спірімдердің бірлестіктері болып табылады.

1907 жылы Британия Корольдiгiнiң қ олдауымен, Лондон қ аласында тұ ң ғ ыш скауттар ұ йымының Қ ұ рылтайы ө тедi. 1921 жылы Дү ниежү зiлiк скауттар ұ йымы қ ұ рылды. Оғ ан 63 мемлекеттiң (Патшалы Ресей, Америка, Германия, Италия, Франция, Швеция, Индия т. б) ө кiлдерi мү ше болды.

Патшалы Ресейде Царское Село (Пушкин қ аласы) қ аласында 1909 жылы тұ ң ғ ыш Скауттар ұ йымы тұ сауын кестi. 1914 жылы Ресей Императоры Николай II “Русский скаут” атты қ оғ амдық ұ йымды қ ұ ру жө нiндегi Патша Жарлығ ына қ ол қ ойды.

Кең ес ү кіметі жә не социалистік даму бағ ытын ұ станғ ан мемлекеттерде (Болгария, Куба, Германия, Венгрия, Вьетнам т. б. ) балалар мен оқ ушылардың ұ жымдық топтасуларының аса белсенді кө ріністері – пионер ұ йымының қ ұ рылуына негіз болды.

Пионер ұ йымы туралы Ү лкен Кең ес Энциклопедиясында: “…Бү кілодақ тық В. И. Ленин атындағ ы пионер ұ йымы балалар мен жасө спірімдердің ө зін-ө зі басқ аратын, бұ қ аралық коммунистік қ оғ амдық бірлестік болып табылады.. ”делінген. 1945 жылдары “тимуршылар” атты мектеп оқ ушыларының қ айырымдылық қ озғ алысы бү кiл одақ ты шарпыды.. Пионер кө семдері мен белсенділерiн дайындау барысында бү кiлодақ тық “Артек” пионерлер лагерiнiң маң ызы ө те зор болды.

Мектептегi оқ ушылар ұ жымының негiзгi қ алыптастырушы кү шi – оқ ушы балалардың қ оғ амдық қ арым-қ атынасы. Балалар арасындағ ы қ арым-қ атынас, мектеп оқ ушылар қ ауымының қ оғ амдық пiкiрiн қ алыптастырады. Оқ ушылардың ө мiрге жә не мектептегi педагогикалық ық палдарғ а деген кө зқ арастары олардың жас ерекшелiктерiне қ арай ә р тү рлi сипатта дамиды.

Басқ арудың жә не ө зін-ө зі дамытудың субъектісі ретінде қ азіргі педагогикалық ұ жым туралы ұ ғ ымдар орыс педагогтары В. А. Сухомлинский,

Л. Н. Толстой, К. Д. Ушинский, Н. И. Пироговтардың оқ ыту мен тә рбиенің ө зара байланыстылығ ы, оқ ушылар мен педагогтардың бірлесе жұ мыс істеуі, педагогтардың ө зін-ө зі дамытуғ а ұ мтылуы сияқ ты идеяларының ық палымен қ алыптасты.

Тә рбие мақ саты, балалар ұ жымын қ алыптастыру мә селесі отандық педагогика ғ ылымында педагогикалық ұ жымның екі орнық ты моделін іздеумен бірге қ арастырылды. Мұ ғ алімдердің тә рбиелік ық палын біріктіру 20-30 жылдары педагогика мен мектептің маң ызды міндеттерінің бірі болды. В. А. Сухомлинский, Н. К. Крупская, С. Т. Шацкая, А. С. Макаренко жә не т. б. «Тә рбиешілер ұ жымы болуы ксрек», — ден жазды. А. С. Макаренко — тә рбиешілер ұ жымғ а біріккен жерде жә нс біртү тас жұ мыс жоспары, балағ а деген бірың ғ ай ық пал жоқ жерде ешқ андай тә рбис процесі болуы мү мкін емес».

Педагогикалық ұ жымның топтасуы жә не дамуы идеясы В. А. Сухомлинскийдің педагогикалық жү йесінде практикалық кө рініс тапты. Ол ә рбір педагогикалық ұ жымның езің дік ерекшелігі болатындығ ын атап кө рсетті. Тә жірибе алмасу сол мектептің жұ мысын кө шіріп алу емес, қ айта оның қ ызметінің идеялары мен концепцияларын бағ алау болмақ деген.

Соң ғ ы жылдары педагогикалық ұ жымның дамуы мен қ ызметінің ішкі механизмін ашуғ а арналғ ан /Н. С. Дежиннова, В. А. Кераковский, Л. И. Новикова, Р. X. Жакуров жө не т. б. / ең бектер жарияланды.

Ал, Ұ жым мен тұ лғ а арасындағ ы байланыс — тә рбиені демократияландыру жағ дайындағ ы, адам қ ұ қ ығ ы мен бостандығ ын сақ таудағ ы маң ызды мә селенің бірі. Кө птеген онжылдық тар бойы ұ жымғ а ә сер ету арқ ылы оқ ушы тұ лғ асын қ алыптастыру отандық педагогикалық ә дебиет-терде қ арастырылмады.

12 Следующая ⇒