Пайдаланған әдебиеттер тізімі

Блок 1.

1. Экологиялық мониторингтің мазмұ ны. Адамның қ оршағ ан ортағ а ә сері жә не оның салдары. Қ оршағ ан ортаның жағ дайын бақ ылау қ ажеттілігі. Мониторинг тү сінігінің маң ызы. Экологиялық мониторингтің мақ саттары мен міндеттері. Мониторинг жә не қ оршағ ан ортаның мә селелерін оң тайландыру.

2. Экологиялық мониторингтің қ ұ рлымдары. Мониторинг жү йесі жә не блок-сызбасы. Мониторинг жү йесіндегі негізгі бағ ыттар. Бақ ылау нысанасын анық тау: берлігне бақ ылау нысанын зерттеу; бақ ылау нысаны ү шін ақ параттық қ ұ ру.

3. Экологиялық мониторингтің нысандары. Экологиялық мониторинг нысандары: табиғ и ортаның компоненттері, сонымен қ атар атмосфералық ауа, жер беті жә не жер асты сулары, топырақ тар, жасыл желектер, жануарлар, сонымен қ атар қ оршағ ан ортада болатын табиғ и ү рдістер, физикалық жә не геохимиялық ө рістер.

4. Экологиялық мониторинг жү йесінің жіктелуі. Ә сер ету факторларының мониторингі. Ластаушы кө здер мониторингі. Ә сер теу масштабы бойынша.

5. И. П. Герасимов бойынша мониторинг масштабы жә не дең гейлері. Биоэкологиялық, геоэкологиялық, ғ аламдық. Кең істіктік бақ ылау масштабы, ластаушы, қ адағ алау ә дісі жә не нысан бойынша мониторингтің жіктелу т. рлері.

6. Экологиялық мониторингтің қ ашық тық тық ә дісі. Сыртқ ы ортаның параметрінен тыс алғ ашқ ы автоматтандырылғ ан бақ ылау жү йесі. Аэрокосмостық суреттер. Спутниктік мә ліметтер.

7. Экологиялық мониторингтің физико-химиялық ә дістері. Сапалы ә дістер. Сандық ә дістер.

8. Қ оршағ ан орта жағ дайының ө згеру мониторингі. Қ оршағ ан ортағ а ә сер етуші кө здер жә неортаның жағ дайын жү йелі тү рде бақ ылау. Табиғ и ортаның нақ ты жағ дайын бағ алау. Болжау нысаны бойынша қ оршағ ан орта жағ дайын болжау

9. Атмосфералық ауаның кү йін бақ ылау. Байқ аудың міндеттері мен ұ йымдастырылуы. Атмосфераны ластайтын заттарды талдау ә дістері, қ адағ алау бекеттері.

10. Қ ұ рғ ақ жерлер суларының мониторингі. Байқ аудың міндеттері мен ұ йымдастырылуы. Станциялар мен қ адағ алау посттары. Су объектілеріндегі судың сапасын бағ алау жә не болжау.

11. Топырақ тың антропогендік ө згеруінің мониторингі. Ұ йымдастыру жә не бақ ылау нысаны. Бақ ыланатын параметрлер жә не оларды анық тау ә дістері. Топырақ жамылғ ысының жай-кү йін картографиялық бағ алау жә не болжау.

12. Инженерлік-геологиялық мониторингі оның нысанының мазмұ ны. Геологиялық ортаны болжау жә не басқ арудағ ы инженерлік-геологиялық жә не инженерлік-географиялық карталарды бағ алаудағ ы рө лі.

13. Орман мониторингі. Орманның қ орғ анышқ асиеттері. Ормандардың қ олайсызпроцестерденаумақ тық орғ аужү йесіндегірө лі.

14. Аймақ тық геоэкожү йелік мониторинг. Геоэкожү йелік мониторингтің мақ саты, тү рі жә не қ ұ рлымы. тау-кен ө ндрістік, ө ндірістік, АЭС жә не жылу электр станцияларының жұ мыс істеу аймақ тары, қ алалық, кө ліктік, мелеорациялық ә р тү рлі жү йедегі функционалды мақ саттағ ы табиғ и-техникалық аймақ тық мониторингі.

15. Мониторингтік зерттеулер жү ргізу барысында табиғ и нысандардан сынама алу. Топырақ тың сынамасын алу. Судың сынамасын алу. Ауа сынамасын алу.

16. Қ оршағ ан ортағ а ә сер ету мониторингі. Қ О ә сер ету мониторингі. Табиғ и ортаны ластайтын, қ оршағ ан ортағ а ә сер ететін негізгі кө здер. Уыттылығ ы, дә режесі жә не ә сері. Табиғ и ортаның нормативті сапасы. Радиациялық қ ауіпсіздік саласын нормалау.

17. Атмосфералық ауаның ластануына арналғ ан қ адағ алау бекеттерінің тү рлері. Бақ ылау бағ дарламалары. Стационарлық пункт. Маршрут бекеті. Жылжымалы бекеттер.

18. Алынғ ан деректерді талдау. Болжау ә дістері. Картографиялық мониторинг. Геоақ параттық жү йелер (ГАЖ). Экологиялық мониторингтің жалпы мемлекеттік жү йесі (ЭМЖМЖ).

19. Қ оршағ ан орта жағ дайы туралы алғ ашқ ы ақ параттарды алу (жер ү сті) ә дістері. Геофизикалық, геохимиялық, биологиялық. Биоиндикация жә не оның тү рлері (дендроиндикация, лихеноиндикация, гидробиологиялық индикация)

20. Қ азақ станның ұ лттық мониторингі. Гидрологиялық мониторинг. Аэрологиялық мониторинг. Актинометриялық мониторинг. Озонометриялық мониторинг. Агрометеорологиялық мониторинг. Радиациялық монитринг. Радиолакациялық мониторинг.

Блок 2.

1. Табиғ и орта сапсының нормативтері. ШРК, ШРТ, ШРД жә не т. б.

2. Экологиялық картография. Экологиялық картографияның ғ ылым мен практикадағ ы рө лі. Экологиялық картографияның нысаны жә не оларды оқ шаулау. Кадастрлық картографияның экологиялық аспектілері.

3. Ауыр металлдар. Табиғ и ортағ а тү сетін ауыр металдардың кө здері. Топырақ пен ө сімдіктердің ауыр металдармен ластануы. Іріқ алалардың топырақ тары мен ө сімдіктеріндегіауырметалдар.

4. Қ ышқ ыл жаң бырлар. Қ ышқ ыл жаң бырлардың пайда болу тарихы. Қ ышқ ыл жаң бырлардың пайда болу себебі. Жауын-шашынның экологиялық жә не экономикалық салдары.

5. Климаттың ө згеруі. Парниктік ә сер. Қ азақ стан ү шін климаттың ө згеруінің ә сері. Қ ышқ ылды жаң быр. Парниктік газдар. Парниктік ә сер. Планетада климаттың ө згеруінің салдары. Қ Р аймақ тарындаклиматтың ө згеруінің ә сері.

6. Қ ұ рылыс материалдарын ө ндіретін кә сіпорындардың экологиялық мә селелері. Цемент жә не ізбес зауыттарынан ауағ а тү сетін зиянды тү йіршектер. Кірпішті кү йдіру барысында ауағ а тү сетін зиянды заттар. Полимер материалдарын ө ндіріде ауағ а тү сетін заттар.

7. Агроө ндіріс кешенінің экологиялық мә селелері. Мал, қ ұ с шаруашылық тарынан ауағ а тү сетін зиянды заттар. Ет ө ндірісінің кешендері. Мал шаруашылығ ы кешендерінің лас суларының химиялық қ ұ рамы.

8. Кә сіпорынның экологиялық тө лқ ұ жатының қ ұ рылымы мен мазмұ ны. Кә сіпорын орналасқ ан аймақ тың табиғ и-климаттық сипаттамасы, жер топырақ қ орларының пайдалану. Жер ресурстарын, топырақ ресурстарын пайдалану. Су қ орларын пайдалану жә не жағ дайы. атмосфера тасталатын зиянды заттардың сипаттамасы. Қ алдық тар. Табиғ ат қ орғ ау шараларын жоспарлау.

9. Ауаны ластаушы заттарды тазалаудың ә дістері мен жү йелері. Ауаны ластаушы заттарды тазалаудың жү йелері мен ә дістері, шаң нан, тұ маннан, газ кү йдегі заттардан тазалау ә дістері.

10. Лас суларды тазалаудың физико-химиялық ә дістері. Коагуляция. Флокуляция. Флотация. Ион алмасу. Экстракция.

11. Лас суларды тазалаудың биохимиялық ә дістері. Анаэробты процесс, биологиялық кө лшіктер, аэротенктер, биофильтрлер. Анаэробты процесс.

12. Топырақ жамылғ ысы жә не оның экологиялық маң ызы. Топырақ жамылғ ысы жә не оның экологиялық маң ызы. Ауыр металдардың ө ндіріс аймағ ындағ ы топырақ тағ ы жә не мә дени ө сімдіктердегі мө лшері. Топырақ тың эрозиясы мен дефляциясы. Топырақ тың тұ здануы.

13. Қ оршағ ан ортаның шумен ластануы, адам ағ засына ә сері жә не шудан қ орғ ану жолдары. Қ оршағ ан ортаның шумен ластануы, адам ағ засына ә сері, шудан қ орғ ану, дыбыс инфродыбыс, ультрадыбыс. Шудың негізгі сипаттамалары, адам ағ засына ә сері, шудан қ орғ анудың ә дістерімен қ ондырғ ылары.

14. Қ оршағ ан ортаның радиациялық ластануы: ластаушы кө здер, сипаттамалары, адам ағ засына ә сері. Қ оршағ ан ортаның радиациялық ластануы кө здері, сипаттамалары, адам ағ засына ә сері, Адамды сә улелеуші кө здер. Иондаушы сә улелерді нормалау. НРБ-96. Радиоактивті қ алдық тарды залалсыздандыру жә не кө му.

15. Алматы облысының экологиялық мә селелері (атмосфералық ауа, гидросфера, литосфера). Ауа бассейнің экологиялық мә селелері. Су қ оймаларының экологиялық мә селелері. Жер ресурстарының экологиялық мә селелері.

16. Энергияның альтернативті кө здері. Гидроэнергетика. Кү н энергетикасы. Атом энергетикасы. Жел энергетикасы. Мұ хиттағ ы толқ ындардың энергетикасы. Биоэнергетика.

17. Ө ндіріс жә не тұ тыну қ алдық тарының жалпы сипаттамалары. Қ алдық тарды шығ ару. Тұ рмыстық (коммуналдық ) қ алдық тар. Қ алдық тарды басқ ару. Қ алдық тарды жинауғ а, сақ тауғ а жә не тасымалдауғ а қ ойылатын негізгі талаптар.

18. Қ атты тұ рмыстық қ алдық тарды ө ң деудің ө ндірістік ә дістері. Қ ТҚ компостирлеу. Қ атты тұ рмыстық қ алдық тарды ө ртеу. Қ ТҚ диоксиндердің пайда болуы жә не олардың қ ауіптілігі.

19. Аз қ алдық ты (қ алдық сыз) ө ндіріс негіздері. Аз қ алдық ты (қ алдық сыз) ө ндіріс негіздері, материалдық қ орларды бірнеше рет, циклді, ү немді пайдалану негіздері. Аз калдық ты ө ндіріс.

20. Автокө ліктер жә не олардың қ оршағ ан ортағ а ә сері. Шығ арылғ ан газдардың қ ұ рамы, ауаның ластануы. Шумен ластануы. Литосфераның ластануы (ауыр металдар жанғ ыш жағ армай материалдары). Автокө ліктің адам денсаулығ ына ә сері.

Блок 3.

1. Экологиядағ ы жү йелік идеяларды қ алыптастыру жә не дамыту. Жү йелік экологияның мақ саттары мен міндеттері. Жү йелік экологияның ә дістері. Экологиядағ ы жү йелік идеяларды қ алыптастыру тарихы.

2. Жү йелік экологияның жә не жү йелік теориясының негіздері. Жү йелер мен олардың қ алыптасу жә не даму заң дылық тары. Қ арапайым жә не кү рделі жү йелер. Жү йенің жіктелуі. Ұ йым дең гейінің иерархиясы.

3. Экологиядағ ы жү йелік тә сіл. Тү рлі дең гейдегі биологиялық жү йелерді талдау - клетка ағ засынан экожү йеге дейін жә не тұ тастай биосферағ а дейін. Жү йелік талдаудың ә р тү рлі ә дістері, математикалық логика, кө п ө лшемді статистика, экологиялық модельдеу, биометрия.

4. Жү йелік талдаудың негізгі кезең дері. Мә селені таң дау; мә селені тұ жырымдау жә не оның кү рделілігін шектеу; мақ саттар мен міндеттер иерархиясын қ ұ ру; мә селені шешу жолдарын таң дау; моделдеу; ық тимал стратегияларды бағ алау; нә тижелерді енгізу.

5. Коммонердің заң дары. Барлығ ы бә рімен байланысты. Барлығ ы бір жерде жү руі керек. Еш нә рсе бекер берілмейді. Табиғ ат «жақ сы біледі».

6. Жү йеліліктің негізгі принциптері. Шығ у принципі. Иерархиялық ұ йым принципі. Сә йкессіздік принципі Л. Заде. Дж. Форрестердің қ арама-қ арсы ә рекеті қ ағ идаты.

7. И. В. Комарадың ресурстық циклы. Ресурс циклінің тұ жырымдамасы. Ресурстар циклі мыналарды қ амтиды: табиғ и ресурстарды сә йкестендіру; оларды пайдалануғ а дайындау; қ оршағ ан ортадан алу; ө ң деу; адамның тұ тынуы; табиғ атқ а қ айта қ айтару.

8. Табиғ и ортаны бақ ылауды ұ йымдастыру дең гейлері. В. С. Жекулин. Санитарлық -эпидемиологиялық. Экологиялық. Энергетикалық.

9. Стокгольм конференциясы. 1972 жылғ ы Стокгольм конференциясы жә не оның халық аралық экологиялық ынтымақ тастық ты дамытудағ ы рө лі.

10. Биофилдік (биогенді) заттар. Топырақ тың негізгі биофильді элементтері. Топырақ тың биофильді элементтерін жинақ тау жә не сақ тау. Тірі ағ залардың ө міріндегі биофильді элементтердің рө лі.

11. Су нысандарының биологиялық ластануы. Полисопробты аймақ тар. Месосопробты аймақ тар. Олигасапробты аймақ тар.

12. Қ оршағ ан ортаның биоиндикациясы. Биоиндикацияның мә ні жә не теориясы. Биоиндикацияның дең гейі. Биоиндикатор ретінде микроағ залардлы пайдалану.

13. Тірі ағ заларды биоиндикатор ретінде пайдалану. Индикатор тү рлерінің негізгі критериялары. Биоиндикаторлардың сезімталдық тү рлері.

14. Жануарларды биоиндикатор ретінде пайдалану. Биоиндикация ә дісіне негізделген принциптері. Омыртқ алы жануарлардың атысуымен қ оршағ ан ортаның жағ дайын болжау жә не бағ алау.

15. Экожү йенің ластану биоиндикациясы. Су сапасының биоиндикациясы. Ауа сапасының биоиндикациясы. Топырақ сапсының биоиндикациясы.

16. Биотестілеу. Биотестілеу ә дістері. Биотестілеу ә дісін ә зірлеу жә не шет елдердегі олардың стандартизация. Тест нысаны.

17. Орта сапасын биотестілеу еркешеліктері. Биохимиялық тә сіл. Генетикалық тә сіл. Иммунологиялық. Физиологиялық тә сіл. Морфологиялық тә сіл. Биофизикалық тә сіл.

18. Адам ағ засының жағ дайы бойынша биотестілеу. Қ анды зерттеу. Уытты заттардың ә сері.

19. Қ азақ стан Республикасының топырақ мониторингінің мә селесі. Қ азақ станның жер ресурстарының экологиялық жағ дайы. Техногендік бұ зылғ ан жерлердің биологиялық рекультивациясы. Топырақ тағ ы ауыр металдар мө лшерін бақ ылау. Тө мен ө німді жердің қ ұ нарлылығ ын арттыру ү шін агротехнологияларды дамыту.

20. Экология жә не қ оршағ ан ортаны қ орғ ау жү йесінде талдау элементтері. Ю. Одумның экожү йелер тұ жырымдамасы. Энергия ағ ынының бір бағ ыттылығ ы туралы гипотеза.

Пайдаланғ ан ә дебиеттер тізімі

Негізгі:

1. Мониторинг жә не қ оршағ ан орта нысандарын бақ ылау ә дістері. А. Б. Бигалиев, А. К. Кенжебеков, Т. А. Толқ ынбаев, Қ. О. Асубаев. 2004.

2. Даркенбаев, Е. Д. Жер мониторингі негіздері, Алматы, 2012

3. Топырақ картографиясы, Алматы, 2004

4. Даркенбаев, Е. Д. Жер мониторингі негіздері, Алматы, 2012

5. Қ уатбаев, А. Т. Жалпы экология, Алматы 2008

6. Мұ хамадиева, С. А. Қ азақ стан Республикасындағ ы жер мониторингін қ ұ қ ық тық реттеу, Талдық орғ ан, 2012

7. Табиғ атым-тағ дырым Алматы: Қ айнар, 1991. - 334 б.

8. Экологиядан оқ у-эдiстемелiк қ ұ рал Г. С Оспанова, Г. Т Бозшатаева. - Алматы: Экономика, 2000. - 136 б.

9. Мотузова, Г. В. Топырақ тың экологиялық мониторингі, Алматы, 2013

Қ осымша:

10. Ақ басова, А. Ж. Экология: Жоғ ары оқ у орындарына арналғ ан оқ у қ ұ ралы. / А. Ж. Ақ басова, Г. Ә Саинова. - Алматы: Бастау, 2003. - 292бет.

11. Жатқ анбаев, Ж. Ж. Экология негіздері: Оқ улық / Ж. Ж. Жатқ анбаев. - Алматы: Зият, 2008. - 212бет.

12. Қ уатбаев, А. Т. Экология жә не қ оршағ ан орта проблемалары: Оқ у қ ұ ралы / А. Т. Қ уатбаев. - Алматы: Қ азақ университетi, 2011. - 350бет.

13. Булекбаева, К. Б. Экология жә не қ оршағ ан ортаны қ орғ ау: Оқ улық / К. Б. Булекбаева. - Алматы: Эверо, 2011. - 152б.

14. Асқ арова Ұ. Б., Экология жә не қ оршағ ан ортаны қ орғ ау. Жоғ ары оқ у орындары студенттеріне арналғ ан оқ у қ ұ ралы. – Алматы: Заң ә дебиеті, 2007. – 314б.

«Экологиялық мониторинг» пә нінен

мемлекеттік емтихан сұ рақ тары

Блок 1.

1. Экологиялық мониторингтің мазмұ ны.

2. Экологиялық мониторингтің қ ұ рлымдары.

3. Экологиялық мониторингтің нысандары.

4. Экологиялық мониторинг жү йесінің жіктелуі.

5. И. П. Герасимов бойынша мониторинг масштабы жә не дең гейлері.

6. Экологиялық мониторингтің қ ашық тық тық ә дісі.

7. Экологиялық мониторингтің физико-химиялық ә дістері.

8. Қ оршағ ан орта жағ дайының ө згеру мониторингі.

9. Атмосфералық ауаның кү йін бақ ылау.

10. Қ ұ рғ ақ жерлер суларының мониторингі.

11. Топырақ тың антропогендік ө згеруінің мониторингі.

12. Инженерлік-геологиялық мониторингі оның нысанының мазмұ ны.

13. Орман мониторингі.

14. Аймақ тық геоэкожү йелік мониторинг.

15. Мониторингтік зерттеулер жү ргізу барысында табиғ и нысандардан сынама алу.

16. Қ оршағ ан ортағ а ә сер ету мониторингі.

17. Атмосфералық ауаның ластануына арналғ ан қ адағ алау бекеттерінің тү рлері.

18. Алынғ ан деректерді талдау.

19. Қ оршағ ан орта жағ дайы туралы алғ ашқ ы ақ параттарды алу (жер ү сті) ә дістері.

20. Қ азақ станның ұ лттық мониторингі.

Блок 2.

1. Табиғ и орта сапсының нормативтері.

2. Экологиялық картография.

3. Ауыр металлдар.

4. Қ ышқ ыл жаң бырлар.

5. Климаттың ө згеруі. Парниктік ә сер. Қ азақ стан ү шін климаттың ө згеруінің ә сері. Қ ышқ ылды жаң быр.

6. Қ ұ рылыс материалдарын ө ндіретін кә сіпорындардың экологиялық мә селелері.

7. Агроө ндіріс кешенінің экологиялық мә селелері.

8. Кә сіпорынның экологиялық тө лқ ұ жатының қ ұ рылымы мен мазмұ ны.

9. Ауаны ластаушы заттарды тазалаудың ә дістері мен жү йелері.

10. Лас суларды тазалаудың физико-химиялық ә дістері.

11. Лас суларды тазалаудың биохимиялық ә дістері.

12. Топырақ жамылғ ысы жә не оның экологиялық маң ызы.

13. Қ оршағ ан ортаның шумен ластануы, адам ағ засына ә сері жә не шудан қ орғ ану жолдары.

14. Қ оршағ ан ортаның радиациялық ластануы: ластаушы кө здер, сипаттамалары, адам ағ засына ә сері.

15. Алматы облысының экологиялық мә селелері (атмосфералық ауа, гидросфера, литосфера).

16. Энергияның альтернативті кө здері.

17. Ө ндіріс жә не тұ тыну қ алдық тарының жалпы сипаттамалары.

18. Қ атты тұ рмыстық қ алдық тарды ө ң деудің ө ндірістік ә дістері.

19. Аз қ алдық ты (қ алдық сыз) ө ндіріс негіздері.

20. Автокө ліктер жә не олардың қ оршағ ан ортағ а ә сері.

Блок 3.

1. Экологиядағ ы жү йелік идеяларды қ алыптастыру жә не дамыту.

2. Жү йелік экологияның жә не жү йелік теориясының негіздері.

3. Экологиядағ ы жү йелік тә сіл.

4. Жү йелік талдаудың негізгі кезең дері.

5. Коммонердің заң дары.

6. Жү йеліліктің негізгі принциптері.

7. И. В. Комарадың ресурстық циклы.

8. Табиғ и ортаны бақ ылауды ұ йымдастыру дең гейлері.

9. Стокгольм конференциясы.

10. Биофилдік (биогенді) заттар.

11. Су нысандарының биологиялық ластануы.

12. Қ оршағ ан ортаның биоиндикациясы.

13. Тірі ағ заларды биоиндикатор ретінде пайдалану.

14. Жануарларды биоиндикатор ретінде пайдалану.

15. Экожү йенің ластану биоиндикациясы.

16. Биотестілеу.

17. Орта сапасын биотестілеу еркешеліктері.

18. Адам ағ засының жағ дайы бойынша биотестілеу.

19. Қ азақ стан Республикасының топырақ мониторингінің мә селесі.

20. Экология жә не қ оршағ ан ортаны қ орғ ау жү йесінде талдау элементтері.

⇐ Предыдущая 12