Латын графикасына көшу – заман талабы

Елбасы Н. Ә. Назарбаев мемлекеттік тілдің ө сіп-ө ркендеуіне, жас ұ рпақ тың саналы жетілуіне, ә рдайым рухани жаң ғ ырып отыруына ден қ ойып отырады. Оғ ан дә лел жыл сайын«Қ азақ стан-2050» Стратегиясы қ алыптасқ ан мемлекеттің жаң а саяси бағ ыты» атты Қ азақ стан халқ ына жарияланып отыратын Жолдаулары. Ә р жылғ ы Жолдауында замана кө шіне ілесіп, бә секеге қ абілетті, іргесі бекем ел болу ү шінкү рделі мә селелер мен сындарлы, астарлы саясаттарын жан-жақ ты сараптап береді.

2012 жылғ ы 14 желтоқ сандағ ы Жолдауындапрезидент: «Кез келген тіл ө зге тілмен қ арым-қ атынасқ а тү скенде ғ ана ө сіп, ө ркен жаятынын ә рдайым есте сақ тағ ан жө н.

Біз 2025 жылдан бастап ә ліпбиімізді латын қ арпіне, латын ә ліпбиіне кө шіруге кірісуіміз керек. Бұ л – ұ лт болып шешуге тиіс принципті мә селе. Бір кезде тарих бедерінде біз мұ ндай қ адамды жасағ анбыз. Балаларымыздың болашағ ы ү шін осындай шешім қ абылдауғ а тиіспіз жә не бұ л ә леммен бірлесе тү суімізге, балаларымыздың ағ ылшын тілі мен интернет тілін жетік игеруіне, ең бастысы – қ азақ тілін жаң ғ ыртуғ а жағ дай туғ ызады», - деп латын ә ліпбиіне кө шу туралы пікірін алғ а тартса, 2006 жылдың 24 қ азанында ө ткен Қ азақ стан халық тары Ассамблеясының ХІІ сессиясында сө йлеген сө зінде: «Қ азақ ә ліпбиін латынғ а кө шіру жө ніндегі мә селеге қ айта оралу керек. Бір кездері біз оны кейінге қ алдырғ ан едік. Ә йтсе де латын қ арпі коммуникациялық кең істікте басымдық қ а ие жә не кө птеген елдер, соның ішінде посткең естік елдердің латын қ арпіне кө шуі кездейсоқ тық емес. Мамандар жарты жылдың ішінде мә селені зерттеп, нақ ты ұ сыныстармен шығ уы тиіс. Ә лбетте, біз бұ л жерде асығ ыстық қ а бой алдырмай, оның артық шылық тары мен кемшіліктерін зерделеп алуымыз керек», - деп осы бір кү рделі мә селенің шешімін табуғ а жол сілтейді.

Бұ л мә селеге қ атысты БАҚ -тарда, ә леуметтік желілерде кө птеген даулы мә селелер туындап жатқ аны белгілі, ғ алымдар, лингвистер, терминологтар, т. б. жан-жақ ты пікір айтып, ө з кө зқ арастарын білдіріп жатыр. Бірақ ортақ бір мә млеге келе алмай жатқ ан жайымыз бар. Ә рине, ә р нә рсенің таразының екі жағ ы сияқ ты ө зіне тә н салмағ ы бар. Бұ л мә селені де таразығ а салып ө лшеп кө ретін болсақ, салмақ тысы егер біз латын ә ліпбиіне кө шетін болсақ, біріншіден, мұ рағ аттарда шаң басып жатқ ан (тек бір ғ ана жағ ын алып қ арасақ, халық фольклорындағ ы кө птеген латын ә ліпбиінде жазылғ ан тарихи жырлар мен тарихи ө лең дер ә лі де толық аударылып, жарық қ а шық қ ан жоқ ) мұ раларымызды жарық қ а шығ арар едік, елбасының сө зімен нақ тылай айтқ анда ә леммен бірлесе тү суімізге, балаларымыздың ағ ылшын тілі мен интернет тілін жетік игеруіне, ең бастысы – қ азақ тілін жаң ғ ыртуғ а жағ дай туғ ызатын едік.

Қ азіргі қ олданыстағ ы 42 ә ріптің басы артық қ азақ тіліне тә н сө здерде кездесе бермейтін ә ріптерден арылатын едік.

Осы орайда тағ ы да елбасының сө зін негізге алсақ, «Болашақ қ а бағ дар: рухани жаң ғ ыру»атты мақ аласындағ ы: «Табысты болудың ең іргелі, басты факторы білім екенін ә ркім терең тү сінуі керек. Жастарымыз басымдық беретін межелердің қ атарында білім ә рдайым бірінші орында тұ руы шарт. Себебі, қ ұ ндылық тар жү йесінде білімді бә рінен биік қ оятын ұ лт қ ана табысқ а жетеді. Латыншағ а кө шудің терең логикасы бар. Бұ л қ азіргі заманғ ы технологиялық ортаның, коммуникацияның, сондай-ақ, ХХІ ғ асырдағ ы ғ ылыми жә не білім беру процесінің ерекшеліктеріне байланысты. Мектеп қ абырғ асында балаларымыз ағ ылшын тілін оқ ып, латын ә ріптерін онсыз да ү йреніп жатыр. Сондық тан, жас буын ү шін ешқ андай қ иындық, кедергілер болмақ емес». Расында да қ азіргі ө сіп келе жатқ ан ұ рпақ ө те дарынды, ұ ғ ымтал, сондық тан латын ә ліпбиін тез мең геріп кететіндеріне кү мә німіз жоқ.

Дегенмен бұ л іске бірден кө шіп кете қ ою оң ай емес, біраз уақ ытты талап етеді, сонымен қ атар дә йектілікті, нақ тылық ты, байыптылық ты, жан-жақ тылық ты қ ажет етеді.

Қ азіргідей жаһ андану заманында білім саласындағ ы жаһ андық бә секеге тө теп бере алатындай ұ рпақ тә рбиелеуге, мақ аламыздың ә лқ исасын Елбасымыздың Жолдауымен бастасақ, соң ында да «Мен қ азақ стандық тардың ешқ ашан бұ лжымайтын екі ережені тү сініп, байыбына барғ анын қ алаймын. Біріншісі – ұ лттық код, ұ лттық мә дениет сақ талмаса, ешқ андай жаң ғ ыру болмайды. Екіншісі – алғ а басу ү шін ұ лттың дамуына кедергі болатын ө ткеннің кертартпа тұ старынан бас тарту керек» - деген пікірімен нақ ыталағ ымыз келеді.

Ә лемдегі ө ркениетті елдердің қ атарына енеміз десек, қ оғ амдық сана жаң ғ ырудың негізгі қ ағ идаларын қ алыптастыруды ғ ана емес, сонымен бірге, біздің заман сынағ ына лайық ты тө теп беруімізге қ ажетті нақ ты жобаларды жү зеге асыруымызды да талап етеді. Сондық тан, латын графикасына кө шуді заманның ө зі талап етіп отыр.

Жанар АХМЕТЖАНОВА,

филология ғ ылымдарының кандидаты, доцент