Естімейтін және нашар еститін балалардың тәрбие жұмыстарының ерекшеліктері.

Жоспар:

Кіріспе:

1. Естімейтін жә не нашар еститін балаларғ а арналғ ан мектептегі тә рбиенің мазмұ ны.

2. Арнайы мектептегі педагогтардың оқ ушылармен қ арым-қ атынас стилін тә рбиелеудің маң ызы.

А) Сабақ та оқ ушыларды адамгершілікке тә рбиелеуді ұ йымдастыру.

Ә ) Ең бек сабақ тарында ең бекке тә рбиелеу.

В) Арнайы мектептегі оқ ушылардың тә рбиесін табиғ атпен байланыстыру.

3) Тә рбие ә дістері жә не процесінің негізгі қ ағ идалары.

Қ орытынды.

Кіріспе

Дефектология ғ ылымының, сондай-ақ арнайы мектептің ең кү рделі мә селелерінің бірі- кемістігі бар балаларды тә рбиелеу.

Тә рбие- педагогикалық ұ ғ ымдардың бірі. Тә рбие деп- мұ ғ алімнің жә не тә рбиешінің, ата-аналармен бірігіп, мақ сатты тү рде жү ргізетін тә рбие жұ мыстарын айтады. Тә рбие жайында осы уақ ытқ а дейін ә ртү рлі теориялар мен пікірлер айтылып келеді.

Курстық жұ мысымды мына жазғ ан ең бектерден жаздым. Соның ішінде:

С. Б. Хмыров, В. П. Ермаков, Г. А. Якушин, А. М. Мещеряков, С. А. Зыкова, Л. А. Головчиц, М. И. Никитина, А. Г. Басова, С. Ф. Егоров, Н. М. Белова, А. И. Дьячкова, Г. Н. Пенин, З. А. Понмарова, Н. А. Рау, П. П. Печапина, Б. Г. Лавинсон сияқ ты ғ алымдардың ең бектеріне сү йене отырып жаздым.

Кемістігі бар балаларды жан-жақ ты тә рбиелей отырып, қ оғ амның бір мү шесі етіп қ алыптастыру жә не кө птеген арнайы мектептерде сияқ ты, естімейтін жә не нашар еститін балаларғ а арналғ ан мектептердің негізгі проблемаларының бірі- тә рбиешілердің арнайы мамандық тарының жоқ тығ ы. Сондық танда біз, келешек дефектолог-сурдопедагогтар осындай жағ дайларды тудырмауғ а тырысуымыз керек.

1. Естімейтін жә не нашар еститін балаларғ а арналғ ан мектептегі тә рбиенің мазмұ ны.

Жалпы айтқ анда, тә рбие дегеніміз- адамдарды қ оғ амдық ө мірге жә не ең бекке дайындау мақ сатын кө здеп, жаң а ұ рпақ қ а қ оғ амды тарихи тә рбие беру процесі болып табылады. Тә рбие ұ ғ ымы кең мағ ынада ә леуметтік қ оғ амдық қ ұ рылыс ретінде барлық салаларын қ амтиды: жанұ я, мектепке дейінгі мекеме, оқ у, тә рбие орындары, ең бек ұ жымы, информатика қ ұ ралдары жә не басқ а орындар. Тә рбие процесі- кү рделі диалектикалық процесс. Жас ұ рпақ, бойына саналық ты қ оршағ ан ортағ а адамгершілікті кө з-қ арасты, мектеп мақ сатына сай, адамзат тарихының бай процестерін игеру. Тә рбие процесі- ұ жымды дамытумен, қ алыптастыруғ а бағ ытталғ ан тә рбиеші мен тә рбиеленушінің мақ сатты жә не ө зара байланысты қ ызметі.

Тә рбие бұ л- жағ дайды ұ йымдастырудың ү рдісі, сондық тан жағ дайды ұ йымдастыру мақ сатты тү рде болса ғ ана, тә рбиенің қ орытындысы жоғ ары жә не сапалы болады. Осындай жағ дайлардың негізінде, тә рбиенің мө лшері шектелген, таяз тү рі оқ ытушының, оқ ушығ а ә сер ету процесі деп байқ ау, осындай жағ дайдың негізінде қ ұ растырылғ ан. Сондық тан да, бұ л тә рбиеден бас тартуғ а тура келеді.

Тә рбие- балалардың жас жә не дербес ерекшеліктеріне дайындығ ы мен даму дә режесіне лайық іске асырылады. Тә рбие арқ ылы балалардың іс-ә рекеттерін ұ йымдастыру ү шін тә рбиелеп, тә рбиешінің қ ұ ралдары мен ә дістерін жә не формаларын іздестіреді, оларды тиімді етіп пайдаланады. Демек, тә рбие алдын-ала жасалғ ан арнаулы жоспар бойынша мақ сатқ а бағ ыттала жә не ұ йымдастырыла жү ргізіледі. Сондық тан да, тә рбиешінің ортадан айырмашылығ ы осындай заң дылық тарғ а байланысты.

Педагогика тарихында тә рбиенің рө лін аса артық бағ алаушылар да болады. Д. Локк: «Адамның кө зқ арастарымен адамгершілік қ асиеттерін қ алыптастырудағ ы тә рбиенің шешуші рө лін мойындай келіп, адам тә рбие арқ ылы жетіледі! » деген сың ар қ орытындығ а келді. Локк бойынша, бала жаны табиғ атынынан-ақ тақ та сияқ ты тап-таза болады, сондық тан тә рбиеші нені қ ажет деп тапса, соны сол таза, ақ тақ тағ а жазуы тиіс.

Бұ л жерде Локк тә рбиенің рө лін аса дә ріптеп, ә леуметтік орта тұ қ ым қ уалаушылық факторларының адамды дамытудағ ы ық палын жете бағ аламайды.

В. Г. Белинский бала жаны не болса, соны жаза беретін таза, ақ тақ та емес, оғ ан ө мір жазатын ә ріптер тә рбие мен жазу қ ұ ралына жә не сол тақ таның сапасына байланысты деп жазды. Белинский тә рбиешінің рө лін жоғ ары бағ алай келе, адамның дамуына тұ қ ым қ уалаушылық пен ортаның ә серін де ескерген жө н деді

Локк пен Белинскийдің кө зқ арастары бойынша, адамды адамның қ анауы жағ дайында тә рбие арқ ылы адамдарды тү рлі дә рменсіздіктен, кемістіктен, кесірліктен қ ұ тқ аруғ а болады. Демек, олар тә рбие арқ ылы адам баласының тұ рмысын жақ сарту жә не сапасын ө згертіп жө ндеуге болады деген жорамалды ойғ а ә келді.

Тә рбиеші тә рбие арқ ылы баланың тү рлі іс- ә рекеттерінің тиімді етуін ұ йымдастырады, оның дамып жетілуіне қ ажетті материалдарды іріктеп алады, айналадағ ы табиғ и жә не ә леуметтік ортағ а кө зқ арасын дамытады. Тә рбие жұ мыстарының саралау жолдарын табудың нә тижесінде баланың ой-ө рісі кең ейеді, эстетикалық сезімі мен талғ амы артып, адамгершілік сапасы қ алыптасады.

Қ ай білім ошақ тарын алсақ та, ол жерде білім алу мен қ атар тә рбие де алып шығ ады.

Енді арнайы мектептегі тә рбие мә селесіне тоқ талсақ. Революциядан кейін арнайы мектептер ашыла бастады. Қ азіргі кезде Қ азақ станда жү зге жуық арнайы мектептер бар. Бұ л мектептерде орыс жә не қ азақ тілдерінде білім беріледі. Республикамыздағ ы арнайы мектептер балаларғ а білім беруде жә не тә рбиелеуде кө птеген жетістіктерге жетті. Арнайы мектептің педагогикалық ұ жымы білім беруде жә не тә рбие дә режесін кө теруге ө з ү лестерін қ осты.

Арнайы мектеп, жалпы мектептің тә рбиелік міндеттері бірдей. Арнайы мектептің тә рбиелік проблемаларына оқ ушының жеке ерекшеліктері, кемістіктері кү рделеніп, ә леуметтік, экономикалық, мә дениеттік жағ ынан жанұ я, кемістіктің қ ұ рамы, жас ерекшеліктері, тә рбиешілердің арнайы білімдерінің жоқ тығ ы жатады.

Сондық тан тә рбие процесі мұ ғ алім мен тә рбиешінің жұ мысына байланысты. Сондық тан біз, яғ ни келешек ұ рпақ тың мақ саты- мү мкіндігі шектеулі бала- болашақ та қ андай адам болатыны педагог пен тә рбиешінің жұ мысына байланысты.

Ол ү шін оқ ушыларғ а дә йекті білім беру мен мамандарды ең бек білімін, іскерліктерін жә не дағ дыларын жариялау ғ ана емес, қ алыпты адамғ а сай, адамгершіліктік сапаларын тә рбиелеу керек, яғ ни, ең бек сү йгіштік ұ жымда жұ мыс істей алу, кіші, ү лкендерді сыйлау, жауапкершілік, адамгершілік. Есту кемістігі бар балаларды тә рбиелеудің мектептегі басты мақ саты- тә рбиелеу жә не білім беру болып табылады. Тә рбие беру табысты болу ү шін анамальды балалардың есту жә не сө йлеу дамуын ескеру қ ажет. Осы балаларды тә рбиелеу балалардың даму ерекшеліктері дене дамуына, тә рбие ә дістеріне байланысты. Есту кемістігі бар балалардың мінез-қ ұ лқ ы ерекше болады, балалар болғ ан жағ дайды ескермейді. Мұ ндай балалар сө здерін, ойларын толық жеткізе алмайды. Есту қ абілеті зақ ымданғ ан балаларғ а білім беруде жә не тә рбиелеуде, сонымен қ атар тү зету жұ мыстарын жү ргізуде, танымдық процестері дамиды. Есту қ абілеті зақ ымданғ ан қ алыпты балалар бірдей заң дылық пен дамиды. Осығ ан байланысты есту қ абілеттері зақ ымданғ ан оқ ушыларғ а арналғ ан арнайы мектеп жұ мыстарының қ ағ идалары мен тапсырмалары жалпы мектептердегідей. Бірақ арнайы мектепте оқ итын естімейтін жә не нашар еститін оқ ушылардың даму психикасының кейбір жақ тары ө зіндік формада қ алыптасады. Сол себептен есту қ абілеті зақ ымданғ ан оқ ушыларғ а арналғ ан мектеп мұ ғ алімдері оқ у-тә рбие жұ мысын балалардың жас жә не тұ лғ алық, есту зақ ымдық тарын ескере отырып қ ұ ру қ ажет. Арнайы мектеп жалпы жә не арнайы тапсырмаларды шешу ү шін есту мү шесі зақ ымданғ ан балалардың тә рбиесін жалпы мектеп бағ дарламасына сү йене отырып қ олданады. Мектептің жалпы жә не басты мақ саты естімейтін жә не нашар еститін балаларды ө з бетімен ө мір сү руге жә не жұ мыс істеуге бағ ытталғ ан. Тұ лғ аны қ алыптастыруда жә не арнайы мектеп баласының ақ ауын тү зетуде келесідегідей жағ ымды жағ дайларда қ алыптастыру керек:

1. Кү н тә ртібін орындау.

2. Жекелеген қ атынас

3. Ә р тү рлі ү йірмелерге қ атысуы.

4. Жү йелі қ адағ алау.

Ұ жым тұ лғ аның мінезіне толығ ымен ә серін тигізеді. Л. С. Выготскийдің айтуы бойынша « Ең бастысы- адам ұ жымда қ алыптасады. Сол себептен бала ұ жымын тә рбиелеу басты міндет болып табылады. » Есту қ абілеті зақ ымданғ ан оқ ушыларғ а арналғ ан мектеп ұ жымын ұ йымдастыру ү шін ә рбір баланы жете танып, зерттеп, жекеше жұ мыстар жү ргізу керек. Тә рбие процесін жү ргізу ү стінде тұ лғ аның жағ ымды жақ тарын айқ ындау қ ажет жә не де есту мү шелері зақ ымданғ ан балалардың қ алыпты қ ызметке сү йене отырып, тү зету жұ мыстарын жү ргізу керек.

Мектеп ұ жымының іс-ә рекеті баланың арасындағ ы қ арым-қ атынасты ұ лғ айтады. Есту кемістігі бар балалардың қ арым-қ атынасын сабақ та жә не сабақ тан тыс уақ ыттарда да ұ йымдастырады. Есту кемістігі бар оқ ушылардың басты факторы- іс-ә рекет болып табылады.

Есту қ абілеті зақ ымданғ ан оқ ушыларғ а арналғ ан мектептердегі тә рбиелеудің басты бағ ыты- ең бек болып табылады.

Ең бек жайында бастапқ ы тү сініктерін қ алыптастырады.

1. Ең бек ету ү шін оқ и білу, жаза білу, санай білу, кө п нә рсені ү йрену қ ажеттігі жө ніндегі мысалдармен танысады.

2. Ү й шаруасындағ ы жұ мысқ а шамасы келгенше қ олғ абыс тигізіп отырады.

Есту кемістігі бар балаларғ а арналғ ан мектептерде мұ ғ алімдер сабақ та кө птеген кө рнекіліктерді пайдаланады, сол арқ ылы оқ ушылардың сабақ қ а деген қ ызығ ушылығ ын арттырады.

Естуі зақ ымданғ ан балаларды жә не де басқ а да ауытқ уы бар балаларды мемлекет ө з қ арамағ ына алғ анымен, олар мұ ндай балалардың білім алу дә режесін кө теру қ ажеттілігін кө рсетті.

Қ азіргі уақ ытта арнайы мектепте, жалпы мектептегідей сынып жетекшісі оқ ытады жә не тә рбиелейді. Сынып жетекшісі- ө зінің сыныбына тә рбие жұ мысын қ алыптастыру болып табылады. Арнайы мектеп оқ ушылары қ озғ ыш болып келеді. Мұ ғ алімдерді тың дамай, жан-жағ ына алаң дап, қ асындағ ы жолдасына жұ мыс жасауына мү мкіндік бермей, кедергі келтіреді. Осы себептен арнайы мектепте тә рбие тә рбие мазмұ нының рө лі аса зор. Мұ ғ алім оқ ушығ а тек бір жақ ты қ арамай, оның мінез-қ ұ лқ ына, кемістігіне, дә режесіне, денсаулығ ына аса зор мә н беру қ ажет. Кейбір есту қ абілеті зақ ымданғ ан балалар қ арапайым нә рсені орындаудан бас тартады. Мұ ндай кезде мұ ғ алімнің талап қ ойғ ыштығ ы болу керек. Балағ а бас салып ұ рыспай, оғ ан тү сіндіру, дұ рыс жолғ а бағ ыт беруі тиіс. Сондық тан да, есту кемістігі бар балаларғ а арнайы мектеп тә рбиешісінің алатын орны ерекше.

2. Арнайы мектептегі педагогтардың оқ ушылармен қ арым-қ атынас стилін тә рбиелеудің маң ызы.

Естімейтін балалардың алғ ашқ ы мектебі Алматыдағ ы арнайы мектеп интернат болып табылады. Ол 1931 жылы Қ азақ СССР Министрлігінің бұ йрығ ымен ашылды. Естімейтін балалардың алғ ашқ ы жылдары, дамуында кү рделі жә не қ иын жолдарды басынан ө ткізді. Ал қ азіргі кезде естімейтін балалардың мектеп- интернаты мық ты материалдық базасы бар, ө здерінің оқ у корпустары, жатақ ханалары, жаң а заманғ а сай қ ұ ралдары, есту аппаратары жә не басқ а да қ ұ ралдармен қ амтамасыздандырылғ ан. Арнайы мектепте жү ргізетін тә рбие жұ мыстары балалардың жеке ерекшеліктерін танып білуден басталады. Естімейтін жә не нашар еститін балалардың конденсаторлық мү мкіндіктеріне байланысты. Арнайы мектеп педагогикалық ұ жымдар, балалардан қ оғ амғ а деген қ ажеттілігін тә рбиелеуге бағ ытталғ ан. Естімейтін жә не нашар еститін балаларды ең бекке тә рбиелеу басты мақ сат болып табылады. Бастауыш сыныптарынан бастап, балалар ө здерінше қ ызмет етеді: дене шынық тыру, тө сектерін жинайды, сыныпта кезекшілік атқ арады. Кейіннен ө зіне қ ызмет ету қ иындатылады: еден жуады, асханада кезекшілік атқ арады, ыдыс жуады, мектеп ауласын тазартады.

Жоғ арғ ы сыныптың балалары ө зіне қ ызмет кө рсетуді ү йреніп қ ана қ оймай, сонымен қ атар бастауыш сынып оқ ушыларына ө здерінің тә жірибелерін ү йретуге тырысады.

Естімейтін жә не нашар еститін рухани байлық тарды ә ртү рлі қ абылдайды. Осының салдарынан психикалық даму ерекшеліктері байқ алады. Қ оғ амдағ ы қ арым-қ атынасты игеру балалардың жанұ ядағ ы қ арым-қ атынасына, жанұ ядағ ы мә дениетіне, педагогикалық жұ мыс жү йесіне байланысты. Мектепке дейінгі жә не мектеп жасындағ ы естімейтін балалардың негізгі іс-ә рекеті- ойын.

Д. Б. Элькониннің айтуы бойынша « Ойын арқ ылы іс-ә рекет пайда болып, адамгершілік артады. »

Ойын ә рекеті балалардың психикасын, тұ лғ асын дамыту ү шін маң ызды. Естімейтін жә не нашар еститін балалар ойын ә рекеттерінде қ оғ амдық ө міріндегі формаларымен жә не қ оршағ ан ортамен танысады.

Ө мірдің ә ртү рлі жағ дайларын ойнай отырып затар, қ ұ былыстар жә не адам турлы мағ лұ маттар алып, оларда ұ жымдық, қ оршағ ан ортамен жә не бір-бірімен қ арым-қ атынасы қ алыптасады.

Естімейтін балалар жә не нашар еститін балаларды тә рбиелеуде, мұ ғ алімдер мен тә рбиелеушілер, олардың даму ерекшеліктеріне қ арап, методтар мен тә рбиенің салаларына байланысты нақ ты формаларды ө ң деп, қ арастырғ ан жө н. Осы мә селелерді арнайы мектептерде қ арастыру ү шін ең алдымен тә рбиені тә жірибелер арқ ылы зерттеп, жалпылап алу керек.

Естімейтін жә не нашар еститін балаларғ а арналғ ан мектептерде балаларды, қ оғ ам-ең бек іс-ә рекетіне дайындап, оларғ а білім мен дағ дыны ғ ана қ алыптастыру емес, сонымен қ атар, адамгершілікке, ә леуметтік ортадағ ы, ортадағ ы адамдардың жақ сы қ асиеттерін, яғ ни ең бек сү йгіштікке, коллективте жә не коллективпен жұ мыс істеуге, тә ртіптілікке, қ оғ амдық мү ліктерді қ астерлеуге кө зқ арастарын қ алыптастыруғ а, ү лкенді сыйлап, кішіге қ амқ ор болуғ а, табиғ атты қ орғ ауғ а, тапсырылғ ан жұ мысқ а жауапкершілікпен қ арауғ а, жан-жануарлармен ө сімдіктерді қ астерлеуге ү йрету- мұ ғ алімдер мен тә рбиелеушілердің міндеттері.

Арнайы мектептегі тә рбиелеу мен оқ ытудың объектісі ол қ алыпты жағ дайдан жә не психикалық дамуы бұ зылғ ан балалар, яғ ни естімейтін жә не нашар еститін балалар.

Естімейтін жә не нашар еститін балаларғ а арналғ ан мектептің жалпы жә не негізгі мақ саты- естімейтін жә не нашар еститін оқ ушыларды жан-жақ ты дамытып, ө з бетімен ө мір сү руін жә не ең бек етуіне даярлық жасау. Бұ л міндеттерді шешу ү шін жү йелі тү рде коррекциялық шаралар жасау, есту кемістігі бар балалардың кемістігін жақ сарту, жеке тұ лғ аның жан-жақ ты қ алыптасуы мен ә леуметтік бейімделуін жоспарлап жү ргізу керек.

Естімейтін жә не нашар еститін балаларғ а арналғ ан мектептің мұ ғ алімдері мен тә рбиелеушілердің негізгі міндеті, яғ ни тә рбиеленушілердің қ оршағ ан ортағ а деген кө з-қ арасын, іс-ә рекетіне бағ а беруге қ алыптастыру.

Тә рбие процесінің барлық тү рінде естімейтін жә не нашар еститін балаларды коллективтік іс-ә рекетке ұ йымдастыру болып табылады. Мұ ндағ ы негізгі жағ дай, ұ стаздар мен тә рбиелеушілердің оқ ушылармен қ арым-қ атынасы жылы жү зді болуы керек.

Тә рбиенің басты міндеттері- проблеманың ойлау жү йесінің мең геруі, оның саяси-идеялық, интернационалдық, патриоттық ой-ө ріс аясын кең ейтіп, естімейтін жә не нашар еститін балалардың сө йлеу қ абілетін дамыту.

Естімейтін жә не нашар еститін оқ ушыларды тә рбиелеудің жауапкершілік принциптерін арттыруда, оны еліміздің қ азіргі кезең дегі ә леуметтік-экономикалық дамуымен байланыстыру міндетті. Естімейтін жә не нашар еститін тә рбиеленушілердің ө мірін жаң арту, ә леуметтік, ә дептілік ү шін кү ресте қ андай да болмасын қ иыншылық тарғ а мойымай, дұ рыс берілген тә рбие арқ ылы жең уге болады. Адамды қ алыптастырудағ ы тә рбиенің, жауапкершіліктің рө лі туралы жаң а кө зқ арас болуы қ ажет.

Адамгершілік нормалар, ұ ғ ымдар мен мә селелер естімейтін жә не нашар еститін тә рбиеленушілердің мінез-қ ұ лқ ына терең ә сер ете отырып, олардың сезімін оятып, рухани дү ниесіне, танымына ық пал етеді. Естімейтін жә не нашар еститін оқ ушылардың абзал адамгершілік саналарын қ алыптастыруда ә леуметтік орта, адамдармен қ арым-қ атынас, теледидар, ә дебиет, ө нер, тағ ы да басқ алар ә сер етеді. Ә детте бұ л процесті орындауда жанұ я, ата-ана, мұ ғ алім, тә рбиешілер маң ызды рө л атқ арады.

Жанұ я ортасы- ә р бала ү шін алтын бесік, қ анатын қ атайтып, ү лкен ө мірге аттандыратын мейірімді биік тұ ғ ыр. Гү л кү нге қ арап ө сетін сияқ ты, бала да тә рбиешінің мінез-қ ұ лқ ына қ арап, ер жетеді.

Тә рбиешілер, ең алдымен, ө зі ү лгі болатындай етіп, ө з-ө зін тә рбиелеуі керек. Ә р баламен жеке дара жұ мыс жасап, ә ң гімелесіп, сырласу тә рбиешінің ғ анибетті ісі.

Тә рбиешілер табиғ и болуы қ ажет, олардың жылы жү регі, мейірімді жү зі, аялы алақ аны, ыстық қ ұ шағ ынан балағ а дү ние есігі ашылады, оның дү ние танымы, ө мірді танып білуінен басталады. Ә р тә рбиешінің бойында, естімейтін жә не нашар еститін балаларғ а деген сү йіспеншілік, қ амқ орлық сезімі, елеулі рухани кү штің, сезім сұ лулығ ы мен мінез байлығ ының, ө мірдің ә р қ ырының жағ ымды ү лгі-ө негесі болуы қ ажет.

Есту кемістігі бар балаларғ а арналғ ан мектептерде оқ итын оқ ушылар тез шаршағ ыш болып келеді жә не де тілдері дамымағ ан, сө здері дамымағ ан, сө з қ оры ө те аз, дыбыс шығ арулары дұ рыс емес, айтқ ан сө здері тү сініксіз болады.

Қ оршағ ан ортаның сө здерін ұ ғ ынуғ а қ иналады. Естімейтін жә не нашар еститін баланы коллективтің рухында тә рбиелеу, оның ө з тә ртібіне, жеке басының жауапкершілігіне тә рбиелеуді, барлық оқ у міндеттерін орындауды талап етеді.

Ә сіресе, есту қ абілеті зақ ымданғ ан балағ а мұ ғ алімнің сабақ та қ алыптасқ ан қ арым-қ атынас стилінің тә рбиелік маң ызы зор. Мұ ғ алім мен оқ ушының сабақ ү стіндегі қ арым-қ атынасын, олар балалар арасында ү стем болатындай етіп ең жоғ арғ ы адамгершілік қ арым-қ атынастар тү рінде қ ұ рудың маң ызы ө те зор. Гуманистік қ арым-қ атынас стилінің негізінде арнайы мектепте мұ ғ алімнің оптимизмі, оның оқ ушы мү мкіндігіне деген шексіз сезімі, бала бойындағ ы жақ сы қ асиеттерге сү йеніп жатады. Есту кемістігі бар оқ ушылар, мұ ғ алімдердің қ арым-қ атынас стилі ең алдымен, оның қ ояр талабының мазмұ нынан, балаларды іс-ә рекетке ынталандыру мен бағ алай білу жү йесінен байқ алады. Мұ ғ алім ә р сабақ та балаларды ө зара қ арым-қ атынастарын қ алыптастыруғ а, балаларды бір-біріне ынталы болуғ а ү йретуге, бірге ең бектенуге, бір-біріне кө мек беруге, ө зі мен ө з жолдастарының жетістіктері мен кемшіліктерін дұ рыс бағ алай білуге бағ ытталғ ан талаптар қ ояды. Бұ л ү шін мұ ғ алім ә р тү рлі тә сілдер қ олданады. Мысалы, сабақ ү стінде бір оқ ушының орындағ ан жұ мысын бү кіл сыныпқ а тексеру арқ ылы бағ алатамыз. Жолдастары кеткен қ ателерін кө рсетіп, нақ ты бағ асын қ ояды. Тапсырманы тексерудің мұ ндай ә дісі, балалардың ө з-ө зіне, бү кіл ұ жым ісіне деген жауапкершілік қ асиетін арттырады.

А) Топтық жұ мыстың мә ні-балаларды бір-біріне кө мектесе отырып, ө здеріне жү ктелген ортақ тапсырманы бірлесіп, жемісті ең бек етуге ү йрету. Тә рбие ісіндегі бірізділіктің, педагогикалық негізгі баланың мектеп жасына дейінгі игерген мінез-қ ұ лық формалары мен мұ ғ алімге, жолдас қ ұ рбыларына қ арым-қ атынасы, адамгершілік жайындағ ы бастапқ ы білім мен сезімі бастауыш сыныптарда адамгершілік мінез-қ ұ лық тың, ой-сананың, сезімнің, қ арым-қ атынастың жаң а формалары дамитын іргетасы болып табылады. Алдың ғ ы ө ткен тә рбие осы кезең нің ерекшеліктерін сақ тай отыра, болашақ тың ерекшеліктеріне қ арай бағ ыт алып, баланы соғ ан дайындайды, ал келесі тә рбие ісі баланың ө мір сү рген кезіндегі тә жірибесіне барынша сү йенеді.

Естімейтін жә не нашар еститін балалар ү шін адамгершілік тә жірибелердің шешуші маң ызы зор.

Тә рбие кө бінесе ең алдымен кемістігі бар баланың адамгершілік ережелерін, нормасын жә не принциптерін қ олдана білу қ ажеттілігіне кө з жеткізіп, ә деттенетін кү нделікті тұ рмысына ө теді. Мұ ндай балалардың тө ң ірегіндегі адамдардың қ оғ амдық мү ддесімен қ оғ амдың ө мірімен байланысқ ан кез-келген ә рекеті, адамгершілік ә рекеті болып табылады. Адамгершілік қ асиеттердің дамуын анық тайтын тә рбиенің ө зегі кеміс балалардың гуманистік қ арым-қ атынасы мен ө зара қ атынастарын қ алыптастыру болып табылады. Тә рбие жұ мысының мазмұ ны, методы жә не формаларына, соғ ан сә йкес нақ ты мақ саттарғ а қ арамастан, мұ ғ алімнің алдында ә рқ ашан есту қ абілеті зақ ымданғ ан балалардың адамгершілік қ атынастарын ұ йымдастыру міндеті тұ руы тиіс.

Тә рбие жү йесіндегі тиімділік кө рсеткіштерінің бірі- бала адамгершілігінің дамуы, оның рухани адамгершілік дү ниесінде елеулі ө згерістер болуы тиіс.

Арнайы мектептерде оқ ытылатын естімейтін жә не нашар еститін оқ ушылардың жеке басының адамгершілік қ асиеттерін қ алыптастыру ү шін, оның дербес ә рекеттері ерекше маң ызды, мұ ндай оқ ушылар тек мұ ғ алімнің нұ сқ ауы жә не олардың бақ ылауы мен ә рекет жасағ ан кезде, ең алдымен тіл алғ ыштық қ а ү йретеді.

Тә рбие процесі мінез-қ ұ лық пен қ арым-қ атынастың адамгершілік жағ ын балалардың мойындауын қ амтамасыз етуі тиіс.

Балалардың басқ алармен ө зінің қ ылық тарын тү сіне білуі- адамгершілікпен ө з ісіне бағ а беруін қ алыптастыруғ а мү мкіндік береді.

Адамгершілік қ асиеттердің жетілуі- тә рбие жү йесінің нә тижесі жә не тә рбие жұ мысы тиімділігінің негізгі критерийі.

Арнайы мектептерде оқ ытылатын естімейтін жә не нашар еститін оқ ушылардың сабақ ү стінде мұ ғ аліммен жә не қ ұ рбыларымен ү немі қ атынасып отыруы нә тижесінде баланың адамгершілігі қ алыптасып, ө мір тә жірибесі баии тү седі. Есту қ абілеті зақ ымданғ ан оқ ушылардың тебіреністері, олардың қ уаныштары мен реніштері, ең алдымен оқ уғ а байланысты. Сондық тан, арнайы мектептерде ө тетін сабақ та тә рбие процесінің барлық негізгі элементтері, мақ саты, мазмұ ны, қ ұ ралдары, ә дістері, ұ йымдастырылуы ө зара ә сер етеді. Сабақ та мұ ндай оқ ушыларды тә рбие беру сә ттері ғ ана емес, бү кіл оқ ыту процесі тә рбиелейді. Сабақ та адамгершілікке тә рбиелеу тиімділігі сабақ мазмұ ны, оның ғ ылымилығ ы, идеялылығ ы, мұ ғ алімнің жұ мыс ә дістері мен тә сілдерінің адамгершілік-экономикалық қ уаты, сабақ та мұ ғ аліммен оқ ушылардың арасында қ алыптасатын ө зара қ арым-қ атынас стилі, мұ ғ алімнің жеке басының адамгершілік қ асиеттерінің бағ ыттылығ ы, оның оқ ытатын материалдарғ а қ атынастарын қ амтамасыз етеді.

Сабақ ү стінде оқ ушылар арасында белгілі бір іскерлік жә не адамгершілік қ атынастар ү немі туып, пайда болып отырады.

Арнайы мектептің сабақ тарында жү ргізілетін дидактикалық ойындардың да тә рбиелік мә ні ө те зор. Бұ л жағ дайда, кемістігі бар балалардың ұ жымдық жұ мысын ұ йымдастыру формасы тә рбиелеуші фактор болып табылады, мұ нда оқ ушылар бір-бірімен араласып, ортақ жауапкершілікті кө теріп, бір-біріне кө мектеседі, тапсырмаларды шеше алмай жатқ анда бір-біріне жандары ашиды. Міне, осы жағ дайды арнайы мектептегі педагог, балалар арасындағ ы жолдастық, ізгі ниеттік қ атынастарды қ алыптастыруғ а, ә дептілік жә не жолдастық сезімді тә рбиелеуге пайдаланады.

В) Ең бек сабақ тарында дамуында кемістігі бар балаларды ең бекке тә рбиелеудің маң ызы ө те зор.

Онда мұ ғ алімнің міндеті- оқ ушыларды ең бекке қ арым-қ атынасын, ең бекке мә дениеттің, ең бекке дұ рыс қ атынасын жә не ең бек ү шін жауапкершілік, бірлесе жұ мыс істеуге ү йрету, шығ армашылық қ атынас жасауғ а тә рбиелеу.

Сабақ та ө здері жасайтын бұ йымдар балаларғ а ө те кө п тә рбиелік ық пал жасайды. Бұ л бұ йымдардың ә детте, белгілі бір тә жірибелік қ ұ ндылығ ы болуы тиіс, оқ ушыларғ а немесе басқ а адамдарғ а пайда келтіруі тиіс.

Дамуында ахауы бар оқ ушы ө з ең бектің нә тижесін, яғ ни жасағ ан бұ йымдарын жолдастары немесе мұ ғ алімі бағ алайтынын білгенде, ол ө з жұ мысының сапасына жоғ ары талап қ ойып, ө з жұ мысын кө рсетуге ұ ялмайтын болып істеуге ұ мтылады, талпынады.

Арнайы мектептердің зерттеу жұ мыстарынан, естімейтін жә не нашар еститін оқ ушыларды ең бек саласының ә р тү рлі қ ызметіне немесе іс-ә рекеттеріне бейім екенін кө руге болады. Естімейтін жә не нашар еститін оқ ушыларды ең бек тә рбиесіне араластырудың маң ызы ө те зор. Сондық тан, психологиялық жә не тә жірибелік кө мекші мектептерде оқ ушыларды ең бекке тә рбиелеуде қ оғ ам ү шін пайдасы ө те кө п, ә р оқ ушығ а мұ ғ алім ең бектенудің қ ажет екенін, ең бек арқ ылы табысқ а жететінін тү сіндіру қ ажет.

Естімейтін жә не нашар еститін оқ ушыларды оқ ыту мен тә рбиелеу ү шін, ең бек дайындығ ы керек. Ең бек оқ ушығ а қ оршағ ан ортаны танып білуге кө мектеседі. Ең бекке тә рбиелеудің кең тарағ ан методтарының бірі- ең бек жайында ә ң гімелесу. Мұ ндай ә ң гімелесулерді арнайы мектептерде тә рбиелеушілер ө ткізеді. Ә ң гіменің тақ ырыбын тә рбиелеуші ө зі таң дайды. Мысалы: «Неге біздің мемлекетімізде барлық адамдар ең бек етеді? », « Ең бек сің ірген қ ызметкерлер туралы» жә не тағ ы сол сияқ тылар. Сонымен қ атар, мектептерде ә р сыныптар арасында альбом, газет шығ ару кө птеп кездеседі.

Ең бекке тә рбиелеуде оқ ушыларды ө неркә сіптерге, ауыл шаруашылығ ына апарып, ең бек тү рлерімен таныстырудың маң ызы зор. Бірақ, оқ ушылар ең бек тү рлерімен танысып қ ана қ оймай, сонымен қ атар, ең бек адамдарымен де танысады.

Осындай жағ дайлардың арқ асында оқ ушылар ө мірдегі ең қ ажетті нә рсе, ол- ең бек. Ең бек- адамдарғ а бақ ыт ә келеді, ә р адам адал ең бек етуі қ ажет.

Арнайы мектепте оқ ытылатын естімейтін жә не нашар еститін оқ ушылардың кө бі, бейнелеу ө неріне қ абілетті болады. Бұ л ә рекет – балада ә лемді эстетикалық тұ рғ ыдан ұ ғ ыну қ ажеттілігін тудырады, сол арқ ылы бала бойында эстетикалық тә рбие қ алыптасады. Бейнелеу ә рекетінде баланың бақ ылағ ыштық, қ иял, кө ру арқ ылы аз болса да, есте сақ тауы, қ абылдауы қ алыптасады.

С) Сонымен қ атар, эстетикалық, алғ ырлық, ө мірден ә семдікті тү сіну жә не бағ алай білу қ абілеті де қ алыптаса бастайды.

Ә семдікті қ абылдай білу баланың ө мірін байытады, қ оғ амдық қ ұ былыстардың кез-келген кө ріністеріне ынталарын арттыра тү седі жә не ә семдікті бағ алап, қ орғ ау қ абілеті арқ ылы оның ә рекеті мен қ ылық тарын бағ ыттайды. Бейнелеу ә рекетінің дамуында кемістігі бар балалардың рухани ө міріне, адамгершілік саласына ә сер ету олардың сезімдерді ө згерту жә не байыту жолымен ө теді. Бейнелеу сабағ ында табиғ ат ә лемін оқ ушыларғ а эстетикалық тұ рғ ыдан ұ ғ ынуды ү йретеді.

Баланы тә рбиелеу ү шін, бейнелеу ө нерінің алуан тү рі қ ажет. Заттың тү п нұ сқ асынан сурет салу, декаративтік тапсырмалар, сурдопедагогтардың шығ армалары туралы ә ң гімелер- осының бә рі дамуында ауытқ уы бар балаларды жан-жақ ты дамытады.

Балалар суретінің мазмұ ны- бұ л баланың бақ ылаулары, ә серлері мен тілектері.

Эстетикалық, тә рбиенің негізі- оқ ушылардың қ абылдауын, сезуін, кө птеген нә рселердің жақ сы жақ тарын ө нерде, табиғ атта, ең бекте, қ оғ амдық қ арым-қ атынаста, адамның іс-ә рекеттерінде қ алыптастыру.

Эстетикалық, тә рбие- саяси-идеялық адамгершілік, ең бек жә не дене тә рбиесін кешенді тү рде іске асырады.

Арнайы мектептерден эстетикалық тә рбиенің негізгі міндеттері:

1. Балалардың сезім мү шелерінің дамуы жә не оның эстетикалық қ абылдау қ оршағ ан орта нақ тылығ ына қ абілетті қ ылу.

2. Оқ ушылардың бойында эстетикалық кө зқ арастың кө ркемдік талғ амын қ алыптастыру жә не дамуында ә демілікті кө ріп жә не де, оны тү сіне білуге де ү йрету.

3. Шығ армашылық қ абілеті мен эстетикалық бейімделген оқ ушылардың бойына дамыту.

Нашар еститін оқ ушылар, жалпы оқ ушыларғ а қ арағ анда эстетикалық дамуы баяуырақ жү реді. Эстетикалық тә рбие процесінде есту қ абілеті зақ ымданғ ан балалардың ой-ө рісі кең ейеді, таным процестері белсендетіледі, ерік біршама жетіледі.

Естімейтін жә не нашар еститін оқ ушыларғ а арналғ ан мектептерде балаларғ а бейнелеу сабағ ының маң ызы зор. Сурет салғ анда оқ ушының моторикасы дамып, есте сақ тау қ асиеті жақ сарады.

Эстетикалық дамуы, бейнелеу ө нері сабағ ында ғ ана емес, сонымен қ атар, шығ армашылық тә рбиелеу процесінде де орын алады. Оқ ушылар шығ армашылық ө нерлерімен, мысалы, ә дебиет, драма, ә н, би, ө лең айты, сурет салу арқ ылы ө з бойына эстетикалық тә рбиені қ алыптастырады.

Арнайы мектепте оқ итын естімейтін жә не нашар еститін балаларды эстетикағ а тә рбиелеу ү шін, оларды кө птеген мұ ражайларғ а, театр-концерттерге, табиғ атқ а серуендеуге, кө рмелерге апару керек.

Серуендеуді арнайы мектепте оқ итын нашар еститін оқ ушыларғ а жақ ын жә не тү сінікті қ ұ былыстардан бастау керек. Мысалы, мектеп мұ ражайларын, мектепке жақ ын кө шелерде орналасқ ан- завод, фабрика, почта, магазин, кітапхана, дә ріхана, балалар бақ шасы, клуб, ауылдардағ ы шеберхана мен фермалардан серуендеуді бастау керек.

Д) Баланың байқ ампаздығ ын, қ иялын, сезімдерін дамытуғ а- табиғ аттың ық палы ө те зор.

Қ азіргі кезде, арнайы мектепте оқ ытылатын нашар еститін оқ ушылардың оқ у бағ дарламасында балаларды ә р тү рлі серуендерге шығ ару енгізілген.

Программаларда, методикалық қ ұ рал-

дарда мұ ғ алім назарын бә рінен де бұ рын, дидактикалық міндеттерді: оқ ушылардың ой-ө рісін кең ейту, олардың ө здерін қ оршағ ан ә лем туралы тү сінігі мен білімін, табиғ аттың ө зара байланысты жә не ө зара сабақ тас қ ұ былыстарды білу туралы білімін байыту танымдық мү дделерін дамыту міндеттерін шешуге бағ ыттайды.

Кемістігі бар балалар ү шін, табиғ атта жасалатын серуендеудің маң ызы зор. Табиғ аттану бойынша серуендеу, оқ ушыларғ а ө здерін қ оршағ ан аймақ тың жер бедерімен, ө сімдіктерімен таныстырып, зерттеуді, оның ерекшеліктерін анық тауды мақ сат етеді. Сонымен қ атар, мұ ғ алім оқ ушыларды тә рбиелеуде табиғ атты қ орғ ау, оғ ан мейлінше ұ қ ыптылық пен қ арау керектігі туралы ә ң гімелесуі керек, ә детте, табиғ атты қ орғ ау дегенді қ олдан отырғ ызылғ ан жасыл ағ аштарды кеспей, қ амқ орлық жасау туралы мә селемен ғ ана тірейді. Дұ рысы, бұ л мә селеге ә лдеқ айда кең ірек қ арау керек. Табиғ атқ а серуендеу кезінде балалар, мысалы кемістігі жә не кө зі жабылып қ алғ ан бұ лақ тарғ а кездесуі мү мкін. Мұ ндай бұ лақ тардың кө зін ашып, қ оқ ыстан тазарту- ә ркімнің міндеті.

Табиғ атпен араласу- балаларда мейірімділік, қ айырымдылық, сезімталдық қ асиеттерін тә рбиелеудің тамаша мектебі. Кімде-кім бала кезінде табиғ атқ а немқ ұ райлы қ арап, оның сұ лулығ ын кө ре алмай, хайуандарғ а табиғ аттағ ы ә лсіз тіршілік иесі ретінде қ арап, қ амқ орлық жасауды ү йренбесе, кейін ондай оқ ушылардың адамгершілік мейірім кү ту қ иын, ө йткені, қ айырымдылық тың жақ ын адамғ а деген нышаны адамғ а бала кезінен егіледі ғ ой.

Кейбір жекеленген жағ дайларда байқ ауғ а болатын балалардың хайуанаттарғ а деген мейірімсіздігі кө бінесе, оның тү сінбеушілігінен туады. Мә селен, су қ оймаларына суруен жасағ ан кезде, кейбір оқ ушылар бақ аларды кө ре салып, дереу тас ата бастайтынын жиі кездестіруге болады. Мұ ғ алім балаларғ а бақ аларды, пайдалы хайуанаттарды адамдардың ә рқ ашанда, оғ ан қ амқ орлық жасайтынын тү сіндіру керек.

3. Тә рбие ә дістері жә не процесінің негізгі қ ағ идалары.

Қ азіргі кездегі арнайы мектептің педагогикалық тә рбие ә дісі, ұ жымы ә лі де жете зерттелмеген мә селелердің бірі. Ө йткені, бұ л жө нінде ә р тү рлі кө зқ арастар бар екені байқ алуда.

Т. Е. Конникованың анық тамасы бойынша, бұ л- педагог жұ мыстың тә сілдері мен жолдары арқ ылы тә рбие мақ сатына жету. Ал, И. С. Марианканың анық тамасы бойынша, бұ л-жеке адамғ а тікелей жә не жанама тү рде ық пал жасау. В. А. Сластенин тә рбие ә дісінің тә рбиешілер мен тә рбиеленушілердің іс-ә рекетінің ө зара байланыс тә сілдері деп тұ жырымдайды. Ә р тү рлі авторлардың анық тамаларына сү йене отырып, келесі тұ жырымдама жасауғ а болады.

Тә рбие ә дісі- тә рбиеленушілер мен тә рбиешілердің ө зара байланыс іс-ә рекеттерінде оқ ушылардың тұ лғ алық қ асиеттерінің қ алыптасуына бағ ытталғ ан педагогикалық жұ мыс тә сілдері.

Тә рбие ә дісі тә рбиенің мақ сатына, принциптеріне жә не мазмұ нына балалардың жас жә не дербес психологиялық ерекшеліктеріне, олардың тә жірибелік дә режесіне байланысты.

Естімейтін жә не нашар еститін балаларғ а арналғ ан мектептердің тә рбие ә дістері, тә рбие жұ мысының мақ саттарымен жә не мазмұ нымен анық талады.

Барлық ә дістер тә рбие мақ саттарын іске асыруғ а, оқ ушылардың мінез-қ ұ лқ ын қ оғ амдық нормағ а ү йретуге, адамдармен қ арым- қ атынас жасауғ а жә не олардың іс-ә рекетіндегі қ ұ нды тә жірибелерін пайдалануғ а бағ ытталуы қ ажет.

Ә дістерді іске асыру барысында тә рбиеші оқ ушыларғ а педагогикалық ық пал жасайтын тә рбиенің тә сілдері мен қ ұ ралдарын қ олданады.

Қ азіргі кезде, жалпы мектептер сияқ ты, арнайы мектептердің тә рбие ә дістерін жіктеудің оннан астам тү рі бар. 1жіктеу (3 топ)

1-топ. Тә рбиеленушілердің іс-ә рекетіндегі, қ арым-қ атынастағ ы, мінез-қ ұ лқ ындағ ы жағ ымды тә жірибені қ алыптастыру ә дістері: талап, қ оғ амдық пікірлер, ү йрету-жаттық тыру, арнайы тә рбиелік ситуация. Мысалы: естімейтін немесе қ ұ лағ ы нашар еститін балаларды- борыштық сезімге, жауапкершілікке, белсенділікке жаттық тыратын ө ндірістік бригада, шефке алу жұ мыстары болып табылады.

2-топ. Жеке адамның сапасын, мысалы, ұ ғ ым, бағ а беру, пайымдау, пікір айту, сендіру сияқ ты ұ ғ ымдарды естімейтін жә не нашар еститін балалардың санасында қ алыптастыру. Бұ л топтың ә дістері: саяси, этикалық ә ң гіме, ә ң гімелесу, пікірталас, лекциялар т. б. Бұ л ә дістердің естімейтін жә не нашар еститін оқ ушылар санасына ық пал жасауда маң ызы ө те зор. Осы тұ рғ ыдан естімейтін жә не нашар еститін балаларды ө мірдің, ең бектің қ оғ амдық нормасына қ алыптастыру қ ажет. Ал, бұ л балаларғ а осы нормалар жө нінде білімді пайымдауды, бағ а беруді талап етеді. Бұ л жағ дай естімейтін жә не нашар еститін балалардың ө мірлік поэзиясын, яғ ни кө зқ арасын сипаттайды.

Естімейтін жә не нашар естиітн оқ ушылардың санасын тұ рақ ты қ алыптастыру ү шін, кө бінесе педагогтармен тә рбиешілер- ә ң гіме ә дісін қ олдануды жө н кө реді. Мұ ндай балалар, яғ ни, естімейтін жә не нашар еститін балалар ә ң гіме ә дісінде саяси, эстетикалық мә селелерді талдауғ а белсене қ атысады. Олардан тиісті қ орытынды шығ ару ү шін ойланады, ақ ылғ а салып тү сінеді.

Ә ң гіме ә дісін, естімейтін немесе нашар еститін балаларды іске асыру ү шін, педагогтар мен тә рбиешілер, мына келесі талаптарды есте сақ тауы қ ажет.

1. Тақ ырыптың кө кейкестігі, яғ ни ө мірге қ ажеттілігі балалардың мү ддесіне жауап беруі тиіс.

2. Ә ң гіменің мазмұ ны естімейтін жә не нашар еститін балалардың жас ерекшелігіне сә йкес баяндалуы қ ажет.

3. Ә ң гіменің тақ ырыбына сә йкес, техникалық қ ұ ралдар, тиімді кө рнекілікті пайдаланғ ан жө н.

4. Сө здік дайындық жұ мысы, жоспар, уақ ыты мен ө міріне байланысын, пікірталас ә дісін, біз, естімейтін жә не нашар еститін балаларғ а арналғ ан мектептің жоғ арғ ы сыныптарындағ ы оқ ушыларғ а ө з пікірін айтуын, бағ а беруін сенімін қ алыптастыруғ а қ олданамыз.

Пікірталас тақ ырып бойынша, естімейтін жә не нашар еститін оқ ушы ө зінің кө з-қ арасын, ойын дә лелдейді. Сонымен бірге, басқ аның пікірін тың дауғ а ү йренеді, келісу немесе таласу пікірлері де пайда болады.

Естімейтін жә не нашар еститін оқ ушыларғ а арналғ ан мектептерде пікірталас оқ ушыларды қ ателікпен, жалғ ан кө зқ арастармен кү ресуге, тү зетуге бағ ытталғ ан.

Естімейтін жә не нашар еститін оқ ушылардың ойлану сапасын жақ сартуғ а, талаптануғ а, ойлау процесін тү зетуге, тиіс кемістігін жоюғ а, сө з қ орын байытуғ а мақ сатталғ ан бірден-бір ә діс- пікірталас.

3- топ. Мадақ тау жә не жазалау ә дістерін- естімейтін жә не нашар еститін балаларғ а арналғ ан мектепте ө ткізілетін тә рбиелік шаралардың сапасын жә не тиімділігін арттыру ү шін, кейде адамгершілік тә рбиесішісінің ә дістері кө мектесуді қ ажет етеді. Бұ л жағ дайда мадақ тау мен жазалау ә дістері пайдаланылады.

Мадақ тау- тә рбиеленушіні іс-ә рекетінде жә не мінез-қ ұ лқ ында белсенділікке ынталандыру.

Жазалау- бұ л балағ а қ оғ амдық талап қ ою, оның мінез-қ ұ лқ ында байқ алатын теріс қ ылық тарды тежеу тә сілдері. Жазалау ү шін, оның шындығ ын толық білу керек, сонымен бірге, ұ жым пікірі жазалау жайында болғ анда ғ ана, баланы жазалауғ а болады.

Қ орытынды

Естімейтін жә не нашар еститін балаларғ а арналғ ан мектептен тә рбие жұ мысында ә дістерді таң дап алу оқ ушылардың жас жә не психологиялық, дене, дербес ерекшеліктеріне, ө мір тә жірибесіне, кемістіктің кү рделілігіне, қ ұ рамына тә уелді. Сондық тан естімейтін жә не нашар еститін балаларғ а арналғ ан мектепте жү ргізілетін тә рбие жұ мысында ә р баланың жеке даму ерекшелігін еске алғ ан жө н. Естімейтін жә не нашар еститін балаларғ а арналғ ан мектептердің тә рбие принциптері.

Тә рбие принциптері- тә рбиеші басшылық қ а алуы тиіс тә рбие процесінің жалпы заң дылық тарын бейнелейтін бастапқ ы ережелер.

Тә рбие принциптері бірнеше тү рге бө лінеді:

1. Тә рбиенің идеялылығ ы, мақ саттылығ ы. Тә рбиенің алдына қ оғ ам болашағ ына берік сенімі бар азаматтарды қ алыптастыру міндеті қ ойылады.

2. Тә рбиенің ө мірмен, ең бекпен қ оғ ам қ ұ рылысының практикасымен байланыс принципі. Бұ л принциптің мә ні- қ оғ амның экономикалық, ә леуметтік жә не рухани қ атынастарын ө мір шындығ ының моралі жә не ә семділікке кө зқ арасын тә рбие ісінде қ олдау болып табылады. Осы принципті жү зеге асыру оқ ушыларды ө мірге, ең бекке, мамандық ты таң дауғ а, толық дайындауының шынайы алғ ышартын жасайды.

3. Ұ жымда жә не ұ жым арқ ылы тә рбиелеу.

4. Тә рбиеленушінің тұ лғ асына қ ойылатын талаптармен кө рсетілетін қ ұ рметтің бірлігі.

5. Тә рбиелік ық палдардың жү йелілігі, беріктігі, ү здіксіздігі.

6. Тә рбиенің оқ ушының жас жә не дербес ерекшеліктеріне сә йкестігі.

Осы естімейтін жә не нашар еститін балаларғ а арналғ ан тә рбиенің мазмұ ны ерекше. Бұ л тә рбиенің басты мақ саты- ә леуметтік сарыны кемтар балалардың кемістіктерін жою, оларды ә р тарапты дамығ ан қ оғ амның толық мү шесі етіп дайындау.

Қ олданылғ ан материалдар тізімі

1. « Сурдопедагогика» под. ред. А. И. Дьечкова.

2. « Специальная дошкольная педагогика» Н. И. Белова. Москва Просвещение

1985 год.

3. « История сурдопедагогики» А. Г. Басова, С. Ф. Егоров Москва Просвещение

1989 год.

4. « Обучение и воспитание глухих детей» под. ред. С. А. Зыкова Москва 1963 г.

5. «Слепоглухонемые дети» А. И. Мещеряков Москва Педагогика 1974 год.

6. « Развитие, обучение и воспитание глухих детей»

7. « Воспитательная работа» под. ред. С. Б. Хмырова Москва 1962 год.

8. «Музыкальное воспитание глухих дошкольников» Г. Яшунская Москва

Просвещение 1977 год.

9. «Дошкольное воспитание глухонемых» Н. А. Рау Москва 1947 год

10. « Перестройка воспитательной работы в школе интернат для глухих детей»

Б. Г. Левинсон Москва 1962 год

11. « Методы учебно-воспитательной работы с глухими и слабослышащими

детьми» Ленинград 1986 год

12. «Методы воспитания, обучения, изучения глухонемых детей и

подростков» под. ред. П. П. Почапина и Ф. А. Рау Москва 1931 год

13. « Воспитание детей в интернате школы для глухих» Москва 1963 год

С. А. Зыков

14. « Некоторые вопросы обучения и воспитания учащихся специальных

школ» Алматы Мектеп 1981 год

15. «Воспитание младших школьников с нарушением слуха» Санкт-Петербург

1996 год М. И. Никитина, Г. Н. Ленин, З. А. Пономорева.