Сұраныс үлгісі

БАСТАУЫШ СЫНЫП ОҚ УШЫЛАРЫНЫҢ ЕСТЕ САҚ ТАУ ПРОЦЕСІН ЖАҚ САРТУДЫҢ ПСИХОЛОГИЯЛЫҚ МҮ МКІНДІКТЕРІ

Жұ мабай Динара Алтайқ ызы,

Педагогика жә не психология

мамандығ ының 4 курс студенті.,

ғ ылыми жетекшісі Тоғ айбаева А. К.

педагогика ғ ылымдарының кандидаты

Қ. Жұ банов атындағ ы Ақ тө бе

ө ң ірлік мемлекеттік университеті,

dinoka_20. 96@mail. ru

aikat_76@mail. ru

Бастауыш мектеп жасында ес те басқ а да психикалық процестер сияқ ты тү бегейлі ө згерістерге ұ шырайды. Бала есі біртіндеп ырық тылық сипатқ а иеленіп, саналы мең геріліп жә не жанамалана бастайды.

Естің дамуы - мектепке жаң а келген бала кө бінесе, қ атты ә сер еткен заттарды ғ ана есінде ұ стайды. Ал оқ у процесі барысында кө птеген заттарды еріксіз есте сақ тау қ ажет. Осығ ан байланысты есте сақ тау жолдары қ алыптаса бастайды. Алдымен бірнеше рет қ айталау негізінде, содан соң мағ ынасын тү сініп, есте сақ тауды ү йрене бастайды. Психологияда мынадай заң дылық бар: қ андай зат ақ ыл-ой ә рекетінің заты болса, сол жақ сы есте сақ талады. 2-3 сынып оқ ушыларының еріксіз есі жақ сы дамығ ан, бірақ осы кезең де ес процестерінің сапалық ө згерулері болатыны байқ алады. Ес екі бағ ытта дами бастайды- ырық ты жә не мағ ыналылық. Мағ ыналық естің дамуы есте қ алдырудың рационалды тә сілдерін игеруге мү мкіндік береді [1, 131].

Мектепке бару балалардың логикалық есін дамытуда ү лкен рө л атқ арады. Оқ ушының есін тә рбиелеуге де мұ ғ алім олардың жас дара ерекшеліктерін қ атты ескере отырып, жұ мыс жү ргізеді. Тө менгі сынып оқ ушылары оқ у тә сілін ө з бетімен тандап ала алмайтындық тан, мұ ғ алім ү йге тапсырма бергенде материалдарды қ алай оқ укеректігін ү немі ескертіп отыруы керек. Бұ л жө нінде оқ улық тардың бә рін де мә тінді қ алай оқ у, тапсырманы қ алай орындау керектігі айтылғ ан. Бірақ балалардың назары бұ ғ ан кейде жө нді тү се коймайды. Мұ ғ алім мү ны қ атты ескергені жө н. Тө менгі сынып оқ ушылары, ә сіресе, 1-2 сыныптар кө бінесе сө збе-сө з жаттап алады. Олар материалды есіне қ алдырғ анша оқ и береді. Оқ улық тағ ыдай білсем болғ аны деген ой қ алыптасады. Былайша есте қ алдыруғ а материалдың қ ысқ алығ ы, ә рі жинақ ылығ ы себеп болады. Балалардың сө здік қ орының аздығ ы да ө з сө зімен айтуғ а мү мкіндік бермейді. Сондық тан, мұ ғ алім бір жағ ынан баланың сө здік қ орын дамытып, ө з бетінше айта білуге ү йрету қ ажет.

Бала есінің дамуы ө мірінің бірінші кү ндерінен басталады. Жү йке жү йесінің, біртіндеп дамуы негізінде тә рбие процесі, ойын, оқ у, ең бек жә не тіл қ атынастары жетіледі. Баланың есте қ алдыруы ө мірінің бірінші айларында қ имыл байланыстарына, қ озғ алу ассоциациясына сү йенеді. Ай жарым жастағ ы баланы тамақ тандырай-ын деп қ олғ а алғ анда, емшек еметін қ имылдар жасайды. Кө ру, есту анализаторлары біртіндеп жү мыс істей бастайды, тө ртінші, бесінші айлардағ ы бала анасын кө ріп, оның даусын естіп қ имылдайды. Тілі шық қ ан бала ө зінің сө з қ орына сө з қ осады, кө рген-білгенін ү йренеді, бірақ ө мір тә жірибесі ә лі аз, ойлауы, тіл дамуы жеткіліксіз, сондық тан есте қ алдырудың механикалық тү рі дамиды.

Қ азіргі мінез-қ ұ лық та алдың ғ ы тә жірибенің қ атысуы мен пайдаланылуы есті білдіретіндігі туралы ой Л. С. Выготскийге жатады. Бұ л кө зқ арас тұ рғ ысынан ес реакцияны сақ тау мен қ айта жаң ғ ырту кезінде іс-ә рекетті береді. Бұ лойды Л. С. Выготский, А. Н. Леонтьев, А. Р. Лурияэксперименталдыдамытты.

Л. С. Выготскийдің айтуынша " естің дамуыоның қ асиетіментү сіндірілмей, оның дамуық асиетіненшық ты" дегеналғ ашқ ызерттеужұ мысыеді. Бұ лжоғ арыпсихикалық функциялардың жанамалылығ ы мен есте сақ тау тә сілдері туралы ережелерін жасап шығ арды.

Бұ л заң дылық тура жә не жанама есте сақ тау ө німділігіне, кішкентайдан орта мектепке дейінгі жасқ а қ арай біртіндеп дивергенция болатын, орта мектеп жасынан ересек сыналушыларғ а қ арай конвергенция кө рсеткіштерінің кө рінуінен байқ алады. А. Н. Леонтьев " даму параллелограмы" деген атпен белгілі зандылық та нақ тыланғ ан сыртқ ы қ ұ ралдардың " айналуы" мен есте сақ тау тә сілдері туралы ережелерін жасап шығ арды. Бұ л заң дылық тура жә не жанама есте сақ тау ө німділігіне де кішкентайдан орта мектепке дейінгі жасқ а қ арай біртіндеп дивергенция болатын, орта мектеп жасынан ересек сыналушыларғ а қ арай конвергенция кө рсеткіштерінің кө рінуінен байқ алады.

А. Н. Леонтьев «Егер адамғ а есте сақ тауғ а кө мектесетін психологиялық процестер мен операциялардың генетикалық ауысуын жә не ес даму тарихының реалды мазмұ нын қ ұ райтынын қ арайтын болсақ, онда екі ә р тү рлі естердің – логикалық жә не механикалық естердің барлығ ы туралы ескі тү сінікті бірегей функцияның бірегей процесс дамуы алмастыратындығ ы ашылады», - деп жазды. А. Н. Леонтьевтің ойынша, ес даму процесінің мә ні, мінез-қ ұ лық тың жоғ арғ ы даму кезең інде ерекше биологиялық қ асиет ретіндегі естің орнына, адамның ә леуметтік ө мір сү ру жағ дайында ес орындайтын функцияны атқ аратын, яғ ни есте сақ тауды жү зеге асыратын психикалық процестердің кү рделі функционалды жү йесінің қ алыптасуы болып табылады.

Есті ә рекет немесе іс-ә рекет ретінде тү сіну 20-30-шы жылдардағ ы ес психологиясының мә нді жетістігі болып табылады. Осығ ан орай П. И. Зинченко, осы кө зқ арастардың арқ асында, «Г. Эббингауз сияқ ты есте сақ тау нә тижелерін ғ ана емес, сондай-ақ есте сақ таудың іс-ә рекеті мен оның ішкі қ ұ рылысын да зерттеу мү мкін болды», - деп жазды. Ес тарихи дамушы пә ндік іс-ә рекет ө німі ретінде қ арастырылды, яғ ни ес зерттеу пә ні, ал іс-ә рекет оның дамуы мен қ ызметінің тү сіндіруші принцип ретіндегі мә ні бар жаң а методологиялық бағ ыт қ алыптасты. Ес қ ұ рылымына " стимул – қ ұ ралды" енгізу тек процестің қ ұ рылымын толығ ымен қ арастыруғ а ғ ана емес, оның қ ұ рамын да қ айта қ арастыруғ а ә келді. Одан ә рі ес мә селесін зерттеуге соң ғ ысы ө з ә серін тигізді. П. И. Зинченко, А. А. Смирнов ең бектерінде есте сақ таудың ә р тү рлері негізінде жатқ ан процестерді қ ұ рылымдық -функционалды талдау мә селесі қ ойылғ ан. П. И. Зинченко «ырық сыз есте сақ тау ө з дамуында арнайы ә рекет сияқ ты, осы психикалық ә рекеттің реалды мазмұ нын кұ райтын: есте сақ таудың заты, мақ саты, мотиві, қ ұ ралдарының сипатына қ арай ә р тү рлі формағ а ие болады», - деп жазды. Есте сақ тау кұ рылымы осы компоненттердің ауысу сипатына қ арай ө згереді. Бірақ, есте сақ тау сипаты жекеленген компоненттердің ө згеруіне емес, бү кіл есте сақ тау қ ұ рылымының ө згеруіне байланыстылығ ын П. И. Зинченко атап кө рсетеді [2, 250].

Қ абілеттік функцияларының қ айта қ ұ рылуы, оның эффективтілігіне қ ойылатын талаптарғ а негізделген. Оның жоғ ары дең гейі оқ у іс-ә рекетінде пайда болатын ә р тұ рлі мнемикалық есептерді шешуде қ ажет. Естің оқ у барысындағ ы маң ыздылығ ын П. П. Блонский былай жазды, " оқ ушының негізгі қ ызметі ойлана отырып мең геру, жә не осы жастағ ы негізгі функциясы – ойлаушы ес, яғ ни нені қ алай есте сақ тау, ойланумен бірге жү ретін есте сақ тау, жә не нені қ ашан еске тү сіру, ойлаумен бірге жү ретін еске тү сіру". Ойланушы ес – логикалық ес. Енді бала кө п нә рсені есте сақ тауғ а, материалды жаттауғ а, сондай-ақ жаттағ анын есте ұ стауғ а жә не ұ зақ уақ ыттан соң қ айта жаң ғ ырта білуі керек. Баланың есте сақ тай білмеуі, оның оқ у іс-ә рекетіне, ең соң ында мектептегі оқ уғ а деген қ атынасына ә серін тигізеді.

В. И. Самохвалова, К. П. Мальцев, З. М. Истомина жү ргізген мектеп жасына дейінгілердің классификация, мә тін жоспарын жасау, мағ ыналы сә йкестендіру есте сақ тау тә сілдерінің қ алыптасуын зерттеулері, есте сақ тау тә сілдерінің қ алыптасуы мен даму ерекшеліктерін жақ сы ұ ғ ынуғ а мү мкіндік береді.

Г. Г. Гордилова, И. А. Зимняя, Н. С. Магина жә не т. б. ең бектері естің шет тілге деген қ абілетпен байланысын қ арастыруғ а арналғ ан. Олардың зерттеулерінен шет тілді мең геруге мнемикалық қ абілеттердің тікелей қ атысатынын кө руге болады. И. А. Зимняя шет тілді мең герудің сә ттілігіне ә сер ететін екі индивидуалды-психологиялық кө рсеткіштерді бө ліп кө рсетеді: оперативті ес жә не ық тималды болжау. Сондай-ақ оқ удың бастапқ ы кезең інде ес жетекшілік етеді.

Т. В. Зотова зерттеу нә тижелерінде қ абілеттердің функционалды механизмдері ө з табиғ атынан модальды, яғ ни ә ртү рлі физиологиялық негізі бар функционалды механизмдер арқ ылы кө ру, есту, есте сақ таулары жү зеге асады.

1. Операционалдымеханизмдер " интермодальды", яғ ни, есту жә некө руестесақ тауларынабірдейортақ.

2. Естесақ тауғ абө лінетінуақ ыттыкө бейту, механизмдерді естесақ таупроцесінеқ осылуынаоң ә серінтигізеді.

3. Материалды қ ұ рылымдық ұ йымдастыру механизмдерді қ олдану дең гейіне тікелей ә сер ететіндігі туралы қ орытындығ а келді.

Бастауыш мектеп оқ ушыларының механикалық естері мен ойлаулары арасында тығ ыз байланыс бар деуге негіздер жеткілікті. Кез келген материалды мең геруде бұ л жастағ ы балалар есте сақ таудың логикалық тә сілінен гө рі механикалық тә сіліне кө бірек сү йенеді. Балалардың механикалық есте сақ тауғ а ден қ оюы, оның ө мірлік тә жиірбесі мен білімінің аздығ ынан, негізгі ойлау операцияларының қ алыптасуының жеткіліксіздігімен тү сіндіріледі. Мұ ның ө зі логикалық естің дамуы мен қ алыптасуына кедергі келтіреді. Сондық тан бірінші сынып оқ ушыларын логикалық ес тә сілдеріне ү йретпесе де, оларда білім мең геру жылдамдығ ы мен тездігінде айтарлық тай индивидуалды айырмашылық тар байқ алады.

Бірінші сыныптағ ыларда, бала ү шін ө з ө мірінің эмоцияғ а бай мә ліметтері мен оқ иғ аларын тіркейтін ырық сыз ес жақ сы дамығ ан. Бірақ бірінші сынып оқ ушылары мектептегінің бә рін есінде сақ тауғ а тиісті емес. Сондық тан тура ес жеткіліксіз болады.

Қ абілеттік процестердің дамуының ең басты шарты, баланың мектеп сабақ тарына қ ызығ ушылығ ы, оның белсенділігі, жоғ арғ ы танымдық мотивациясы екенінде дау жоқ.

Бірақ бала есінің дамуына тек есте сақ тауғ а арналғ ан арнайы жаттығ улар ғ ана емес, соң дай-ақ сабақ қ а, жекеленген пә ндерге деген қ ызығ ушылығ ын қ алыптастыруғ а байланысты кө зқ арастар даулы болды. Тә жірибе жоғ арғ ы психикалық функциялар ретінде ырық ты естің дамуына тек бір ғ ана қ ызығ ушылық тың аздық ететінін кө рсетеді. Бастауыш мектеп жасында естің жетілуі ең алдымен оқ у іс-ә рекеті барысында есте сақ тағ ан материалды ұ йымдастыру мен ө ң деуге байланысты ә ртү рлі тә сілдер мен стратегияларды мең геруге негізделеді. Бірақ осындай тә сілдерді қ алыптастыруғ а бағ ытталғ ан арнайы жұ мыссыз олар стихиялы қ алыптасады, жиі ө німсіз болады [3, 100].

Бастауыш мектеп жасында балалардың ырық сыз есте сақ тау қ абілеттері, осы кезең бойында ә ркелкі жә не І-ІІ жә не ІІІ-ІҮ сынып оқ ушыларында айтарлық тай ажыратылады. 7-8 жастағ ы балалар ү шін материалды ұ ғ ына, ұ йымдастыра есте сақ тағ аннан гө рі, оны ешқ андай есте сақ тау қ ұ ралдарынсыз ө те жең іл есте ұ стаулары тә н. Сыналушылардың кө пшілігі қ алай есте сақ таудың, есте сақ тау процесінде не туралы ойладың, деген сұ рақ тарғ а кө п жағ дайларда жай ғ ана есте сақ тадым, деп жауап береді Мұ ның ө зі естің нә тижелік жағ ына да ә сер етеді. Бастауыш сынып оқ ушылары ү шін бірдең е арқ ылы есте сақ тағ аннан гө рі, тек есте сақ тау керек деген бағ ыттылық ты орындағ ан жең іл.

Оқ у есептерінің барғ ан сайын кү рделенуімен, тек есте сақ тау керек деген бағ ыттылық тың ө зін ақ тамауы, баланы есті ұ йымдастыруы ү шін басқ а тә сілдерді іздеуге мә жбү р етеді. Мұ ндай тә сіл, кө біне механикалық есте сақ тауды қ амтамасыз ететін қ айталау болып табылады.

Бастауыш сыныптарда оқ ушылардан тек кө лемі жағ ынан шағ ын материалды қ айта жаң ғ ырту керектігі талап етілгенде, мұ ндай есте сақ тау тә сілі оқ у жү ктемесімен орындалады. Бірақ бұ л кө біне окушыларда мектепте оку кезінде есте сақ таудың жалғ ыз тә сілі болып қ алады. Бұ л ең алдымен бастауыш мектеп жасында, баланы мағ ыналы есте сақ тауғ а ү йретпегеннен, оның логикалық есінің дұ рыс қ алыптаспауына байланысты.

Есте сақ таудың ойлау тә сілдері ретінде мағ ыналы сә йкестендіру, классификация, мағ ыналы негіздерді бө ліп кө рсету, жоспар жасау жә не т. б. қ олданылуы мү мкін

Бастауыш мектеп окушыларында осы тә сілдердің қ алыптасу мү мкіндіктерін зерттеуге бағ ытталғ ан арнайы зерттеулер, мнемикалық тә сілдерге ү йретудің негізінде ойлау ә рекеті жататындығ ын кө рсетеді. Ол екі сатыны біріктіруі керек:

1) ойлау ә рекетінің ө зінің қ алыптасуы;

2) оны мнемикалық тә сіл (есте сақ тау қ ұ ралы) ретінде қ олдану.

Осылайша материалды есте сақ тау ү шін классификация тә сілін қ олданбас бұ рын классификацияның ө зін ойлау ә рекеті ретінде мең геру керек.

Логикалық естің дамуы арнайы ұ йымдасқ ан болуы керек. Себебі бұ л жастағ ы балалардың кө пшілігі ө з бетінше материалды мағ ыналы ө ң деу тә сілдерін пайдаланбай, есте сақ тау мақ сатында, ә бден сыналғ ан қ ұ рал - қ айталауғ а сү йенеді. Бірақ, оқ у іс-ә рекеті барысында мағ ыналы талдау мен есте сақ тау тә сілдерін мең гергенмен, олар оку іс-ә рекетінде оны бірден қ олдана қ оймайды. Ол ү шін ү лкендер тарапынан қ озғ ау қ ажет.

Бастауыш мектеп жасының ә р кезең інде оқ ушылардың мағ ыналы есте сақ тау тә сілдерінің динамикасын байқ ауғ а болады: егер екінші сыныпта олардың ө з бетінше қ олдану қ ажеттілігі пайда болмаса, бастауыш мектептің соң ына қ арай балалардың ө зі оқ у материалымен жұ мыс істеу барысында, есте сақ таудың жаң а тә сілдерін іздей бастайды.

Бастауыш мектеп окушыларының ырық ты естерінің дамуында, осы жаста есте сақ таудың белгілік жә не символдық қ ұ ралдарды мең герумен байланысты, ең алдымен жазбаша жазу немесе сө йлеу жә не сурет салумен байланыстағ ы бір аспектісін бө ліп кө рсетуге болады.

Жазбаша сө йлеуді (3-ші сыныпқ а қ арай) мең геруіне қ арай балалар белгілі қ ұ ралдар ретінде сө йлеуді пайдаланып жанама есте сақ тауды мең гереді. Бірақ бұ л процесте бастауыш мектеп оқ ушыларында тура есте сақ тау мен еске тү сіру механизмдерінің ырық ты формаларының қ алыптасуының жауапты сатысында басқ арылмай стихиялы ө теді. Жазбаша сө йлеудің қ алыптасуы мә тінді жай ғ ана қ айта жаң ғ ырту талап етілгенде емес, соның астарын ұ қ тыру жағ дайында эффектілі жү реді. Сондық тан жазбаша сө йлеуді мең геруде мә тінді мазмұ ндамай, оны ойдан шығ ару керек. Балалар ү шін сө з туындатудың ең адекватты тү рі ертегі қ ұ растыру болып табылады. Бастауыш мектеп жасы ырық ты есте сақ таудың жоғ арғ ы формасы дамуы ү шін сензитивті болып табылады. Сондық тан мнемикалық іс-ә рекетті мең геруге мақ сатты бағ ытталғ ан дамыту жұ мыстары бұ л кезде ең эффективті болып табылады.

Оның ең маң ызды шарты, бала есінің индивидуалды сипаттарын ескеру болып табылады: оның кө лемі, модалділігі (кө ру, есту, моторлы) жә не т. б. Бірақ бұ дан тә уелсіз ә р бала эффективті есте сақ таудың негізгі ережелерін мең геруі керек: материалды дұ рыс ә рі жақ сы есте сақ тау ү шін онымен белсенді жұ мыс жү ргізу жә не оны қ алай да ұ йымдастыру керек.

Оқ уiс-ә рекетіпсихологиялық диагностика процесіретіндеелестетіледі. Оқ умә селелері (ауызша, жазбаша, ой жұ мысы, бақ ылаужұ мысы) диагностиканың қ андайпсихологиялық процескебағ ытталғ анытұ рғ ысынанталданады.

Жасқ абайланыстыесө німділігінің кө рсеткіштеріө згеріпотырады. Ересекоқ ушыларғ ақ арағ андабастауышмектепоқ ушыларының есө німділігінкө ругеболады. Олар тез шаршайды. Мектепө мірінің алғ ашқ ы 3-4 жылындақ айталауғ акө пкө ң ілбө лінуікерек, себебібастауышмектепоқ ушыларыә ліматериалдыө ндеутә сілдеріндұ рысбілмегендіктен, оларғ аестесақ тауү шінассоциацияларды табу қ иынғ асоғ ады [4, 49].

Оқ ыту ә дістемесінде ең негізгі кө ң іл оқ у ептілігін қ алыптастыруғ а қ ойылады. Оқ ушыларғ а жү йелі тұ рғ ыда сабақ та мұ ғ алім рольінде болуғ а мү мкіншілік туғ ызып отырады. Шығ армашылық сипаттағ ы ә ртү рлі жарыстық тапсырмалар, рольдік тренингтер, топтық дискуссия кең інен қ олданылады. Бұ л сынып біржақ ты кұ рамда болғ андық тан (тек дарындылар) оқ у процесі кө птеген жағ дайларда сыныпіші дифференциация негізінде қ ү рылады. Бұ л оқ у жұ мысын топтық формада қ ұ руды пайдалануғ а, дарынды балалар ү шін жеке даралық жоспар бойынша ө з бетінше жү мыс істеу мү мкіншіліктерін қ амтамасыз етеді. Бұ л сыныпта ө з бетінше кө ркем жә не ғ ылыми- кө пшілік ә дебиеттер оқ уғ а кө п кө ң іл бө лінеді.

" Психикалық процестерді зерттеу (немесе функцияларды) олардың бір-бірімен тығ ыз байланыста жә не бір-біріне ауыспалы екенін кө рсетеді. Мысалы: қ абылдауды қ арастырсаң оны естен, ойлаудан, эмоциялардан жә не т. б. оқ шаулауғ а жағ дай жасаудың мү мкін еместігін кө реміз. Реалды қ абылдау процесіне ес те, ойлау да жә не т. б. кіреді", - деп жазды Б. Ф. Ломов.

В. Д. Шадриков ұ сынғ ан танымдық қ абілеттер қ ұ рылымы, олардың диагностикалық процедурасын да анық тайды. Нақ тылы қ абілетке сипаттама беру, тек оның басқ а қ абілеттермен ө зара байланысын ескергенде ғ ана мү мкін. Мұ ндайдиагностиканыпрактикадажү ргізумү мкінбе? Олтымкү рделіболмайма? Мұ ндай процедура қ андай болу керек?, -деген сұ рақ тарғ а, олэксперименталдытә жірибелергесү йенеотырып, мұ ндайпроцедуралардыжү ргізугеболатынынайтады. Олү шіналдыменә ртанымдық қ абілеттердідиагностикалап, сонанкейіналынғ аннә тижелердірегрессиялыталдаукерек. Нә тижесіндебірқ абілеттің басқ аларыменбайланысынбейнелейтін регрессия тең сіздікматрицасышығ ады. Диагностикалаудың бұ лтә сіліолардыталдаудың жаң асатысынакө терілуінемү мкіндікбереді. Қ абілеттерө зтабиғ атынандинамикалы. Олү неміқ озғ алыстадамиды [5, 45].

Қ азіргі уақ ытта оқ ушылардың қ абілетін психолого-педагогикалық диагностикалау мә селесі дифференцасияланғ ан оқ ыту идеясының, " тең естіру" топтарын қ ұ ру, гимназия мектептерінде белгілі бір пә ндерді терең детіп оқ ыту, техникалық немесе гуманитарлық бағ ыттағ ы мектеп, лицейлердің біртіндеп ө мірге енуіне байланысты аса ө зекті бола тү суде.

Бұ л мақ ала табиғ и оқ у іс-ә рекеті барысында оқ ушылардың қ абілеттерін диагностикалау " табиғ и" эксперимент ә дісімен біріктіріліп жү ргізілді. Табиғ и тестілеу тікелей табиғ и оқ у іс-ә рекеті барысында, оның мақ саты, міндеттерімен бірге оқ у іс-ә рекетінің бір элементі ретінде мұ ғ аліммен жү ргізілді [6, 28].

Қ ортындылай келе кө птеген ғ алымдар осы ойлау жә не ес процестерін зерттеуде ә ртү рлі зерттеулер жү ргізді. Атап айтсақ, Л. С. Выготский, А. Н. Леонтьев, А. Р. Лурия, П. И. Зинченко, А. А. Смирнов, В. И. Самохвалова, К. П. Мальцев, З. М. Истомина, Г. Г. Гордилова, И. А. Зимняя, Н. С. Магина, В. Д. Шадриков т. б ғ алымдар ең бектерінде бастауыш сынып оқ ушыларының есте сақ тау қ абілетіне ерекше тоқ талып ө ткен. Осы ғ алымдар зерттеулерін негізге ала отырып, бастауыш сынып оқ ушылырының есі алғ ашында еріксіз тү рде болады, кейін ерікті тү рге ауысады. Л. С. Выготский “Ойлау жә не сө йлеу” ең бегінде сө йлеудегі ойлаудың генетикалық тү бірін, ойлау жә не сө йлеу ерекшелігін, іштей сө йлеу сипатын ашты. Жалпы оқ ушылардың ойлауын дамыту мә селесінің практикалық жағ ын қ арастырғ ан ғ алымдар Т. В. Зотова, Г. Г. Гордилова, И. А. Зимняя, Н. С. Магина ең бектерінде оқ ушылардың логикалық ойлау қ абілетін дамыту туралы айтылғ ан. Балалардың есте сақ тауын дамытуда мектеп ұ стаздарының орны ерекше, себебі мектепке енді аяқ басқ ан бала материалды қ алай орындау керек екенін білмейді. Сондық тан мұ ғ алім бағ дар беріп, материалды қ айталап айту арқ ылы немесе тү рлі ә дістер арқ ылы оқ ушыны мектеп ө міріне дағ дылануына кө мек беруі керек.

ПАЙДАЛАНЫЛҒ АН Ә ДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ:

1. Алексеев А. В., Воронин А. Б. и др. Развитие и диагностика способностей. - М.: Наука, 1991. С. 131-148 бет.

2. Аткинсон Р. Человеческая память и процесс обучения. М., 1980. - 528 бет.

3. Венгер Л. А. Педагогика способностей. М., 1973- 345 бет.

4. Вопросы психологии способностей. /Под. ред. В. А. Крутецского М.: Педагогика, 1973. - С. 47-57 бет.

5. Дружинин В. Н. Теоретические основы диагностики познавательных способностей: Автореф. дисс. ... д- ра психол. Наук. М, 1989. 49-62 бет.

6. Қ абiлеттiдамытудың психологиялық негiздерi //Қ азақ станмектебi. –2002. - №1-2 –С. 27-29 бет.

Сұ раныс ү лгісі

Қ атысушының аты-жө ні Жұ мабай Динара Алтайқ ызы Тоғ айбаева Айгулден Кадировна	87771566602, 87711879566, dinoka_20. 96@mail. ru, aikat_76@mail. ru
Ғ ылыми дә режесі мен атағ ы 4-курс студенті Педагогика ғ ылымдарының кандидаты	Бастауыш сынып оқ ушыларының есте сақ тау процесін жақ сартудың психологиялық мү мкіндіктері
Жұ мыс орны Қ. Жұ банов атындағ ы АӨ МУ	4 секция. Педагогика, психология жә не оқ ыту технологиясының ө зекті мә селелері
Қ ызметі Студент Ағ а оқ ытушы
Мекен-жайы Ақ тө бе қ аласы Молдағ ұ лова даң ғ ылы 34