Өтірікшілерді әшкерелеу

1. Мұ рынды сипау. Ө тірік айтып тұ рғ ан адам мұ рынды бірнеше ә діспен сипауы мү мкін. Мұ нымен қ атар, бұ л ә рекет жылдам іске асып отырады. Бү гіндері ө тірікшінің қ олдарымен аузын жабуғ а тырысатындығ ын барлығ ы да біледі. Алайда кө п жағ дайда аузын жапқ ан кезде сө йлей алмай қ алатындығ ын ескеріп, қ олдарын жылдам қ озғ алыспен мұ рнына тигізеді.

2. Киімнің жағ асын ұ стау. Ғ алымдардың анық тауынша, ө тірік сө з мойын мен беттің нә зік терілерін жыбырлатады. Осы жағ ымсыз жыбырдан арылу ү шін теріні қ олмен сипау қ ажет. Сө йлеп тұ рғ ан кезде жағ асын ұ стайтын адамдардың ә рекетін осылайша тү сіндіреді. Ә детте адамдар ө здерінің ө тіріктері ә шкереленіп қ алғ андығ ын сезген кезде де осылай жасайды.

3. Кө здің айналасын сипау. Бұ л қ имыл айтылып жатқ ан ө тірікті тың дап отырғ ан адамнан ұ ялғ ан кезде қ олданылады. Яғ ни кө зіне тік қ араудан жалтару, жасырынып қ алуғ а тырысу.

4. Мойынды қ асыну. Ө зіне кү діктеніп, сенімсіз болып тұ рғ ан адам оң қ олының сұ қ саусағ ымен қ ұ лағ ының артқ ы бө лігін қ асиды. Бұ л ө тірік айтумен қ атар ө з сө зіне деген қ арсылық ты білдіреді. Мысалы, екінші бір адамның сө зін тың дап тұ рғ ан кезде осы ә рекет жасалып, «Мен сізді ө те жақ сы тү сінемін» сынды сө здер айтылса, бұ л оның мү лдем тү сінбей тұ рғ андығ ын білдіреді.

5. Саусақ тарды ауызғ а салу. Адам бір нә рсені қ атты уайымдағ ан кезде саусақ тарын аузына салады. Бұ л сә би кезіндегі анасының сү тін ішіп, уайымсыз, қ айғ ысыз кү ндерге оралғ ысы келетіндігін білдіреді. Кішкентай бала аузына саусақ тарын салса, ересек адамдар темекі, қ алам секілді заттарды қ олданады. Бұ л ө зін қ олдайтын адамдарғ а зә ру болып жү ргендігін кө рсетеді. Сол себепті дә л осы ә рекеттерді жасап отырғ ан адамдарғ а қ олдау кө рсетіп, мақ ұ лдап отырғ ан жө н.

6. Қ ұ лақ ү стін сипау. Бұ л қ озғ алыс ата-анасын тың дағ ысы келмеген баланың ә рекетіне ұ қ сас. Ө зіне қ арсы айтылғ ан сө здерді тың дамау ү шін қ ұ лақ ты жауып алғ анмен бірдей. Осылайша, ересек адам ө зіне айтылғ ан сө здерді тың дағ ысы келмеген жағ дайда жә й ғ ана қ ұ лағ ының ү стін сипайды. Бұ дан ө зге қ ұ лағ ының сырғ алығ ын ұ стап тұ рғ ан адам ә ң гімелесушінің сө здеріне қ анық болғ андығ ын, ендігі ө з ойын білдіргісі келетіндігін білдіреді.

7. Қ олмен ауызды қ алқ алау. Адам айтар сө здерін жасырып қ алуғ а тырысқ ан кезде саусақ тарымен аузын жауып, бетін ұ стайды. Мысалы бас бармақ бетке жақ ын орналасып, қ алғ ан саусақ тар ауызды жауып тұ руы мү мкін немесе керісінше. Бірақ, қ алай орналасса да бұ л қ имылдардың мағ ынасы бірдей. Бұ л қ озғ алыстың екі мағ ынасын бір-бірінен ажырата білген жө н. Сө йлеп тұ рғ ан адам осы ә рекетті ө тірік айтып тұ рғ ан кезде пайдаланады, ал ә ң гімені тың даушы дә л осылау жасаса, сө йлеп тұ рғ ан адамның ө тірігін ә шкерелегені.

Қ орытынды:

Қ орыта келсек, тілсіз қ арым-қ атынас – кинесикалық, просодикалық, такесикалық, проксемикалық бейвербалды амал-тә сілдер арқ ылы іс жү зіне асатын қ арым-қ атынас тү рі. Айшылық жерге бірнеше сағ атта жетіп, қ ажет болса аспандағ ы айғ а қ олымыз жетіп жатқ ан заманда жауабы ә лі де табылмағ ан сұ рақ тардың бар екені ө кінішті. Ә лемнің ү зік сырларын зерттеп жү рсек те, жанымызда қ уанышымызды бірге бө лісіп жү рген адамдарымызды танымай жатамыз. Немесе ә р адамның ө зіне ғ ана тә н жеке болмысын ескере алмауымыздан ә ң гімеміз басталмай жатып аяқ талады.

Ым-ишара тілін бақ ылау ү шін объектіміздің кө зіне, бетіне жә не қ олдарына қ араймыз. Ал аяғ ы жайында мү лдем ұ мытып кетеміз. Мидан алшақ орналасқ ан дене мү шелерін бақ ылау қ иынғ а соғ ады. Адам қ ажет эмоцияны бетінде кө рсетіп, қ олдарын оғ ан сә йкестендіре білгенімен, аяқ тарын бақ ылауды ұ мытып кетеді. Атақ ты психолог маман Аллан Пиз «Ым-ишара» туралы жазғ ан кітабында: «Қ арсы алдың ызда отырғ ан адамның шындық ты айтып тұ рғ анына кү мә ндансаң ыз, ү стелдің астына ү ң іліп аяқ тарын қ араң ыз», - дейді. Олай болса, аяқ тұ рыстарын жеке бақ ылайық. Мұ нымен қ атар ә йел мен ер адамдар тұ рыстарын тү сіндіруде айырмашылық бар екенін ескерте кетейік.

Пайдаланылғ ан ә дебиеттер:

1. Вердербер Р., Вердербер К. Психология общения. – СПб: «Прайм-ЕВРОЗНАК», 2003. – 318 с

2. Момынова Б., Бейсембаева С. Қ азақ тіліндегі ым мен ишараттың қ азақ ша-орысша тү сіндірме сө здігі. Алматы, 2003. 136 б.

3. Тіл білімі терминдерінің тү сіндірме сө здігі. Алматы, 2012. 388 б.

4. Мағ жан С. Қ азақ тіліндегі бейвербалды элементтердің кө пмағ ыналылығ ы //Канд. дисс. автореф. Алматы, 2007. 24 б.

5. Аллан Пиз. Язык телодвижений. Как читать мысли окружающих по их жестам, 2003. М., 272 б.

⇐ Предыдущая 1 2 34